Dapat Bala Gamhan sang Kapalaran ang Imo Kabuhi?

SA LISTAHAN, ang lamang nga wala magpati sa fatalismo amo si Jesucristo. Ano ang iya panghunahuna?

Ang unang-siglo nga kasaysayan sang biograpiya nahanungod kay Jesus (ang mga tolon-an sang Mateo, Marcos, Lucas, kag Juan sa Biblia) nagapakita sang iya pagpati nga sarang maimpluensiahan sang mga indibiduwal ang ila buwas-damlag, nagakahulugan lamang sang kon ano ang mahanabo sa ila.

Halimbawa, si Jesus nagsiling nga ang Dios ‘magahatag sing maayo nga mga butang sa mga nagapangayo sa iya’ kag nga ang tawo nga “nagabatas tubtob sa katapusan maluwas.” Sing kaanggid, sang ang mga pumuluyo sang Jerusalem wala namati sa mga paandam nga makaluwas kuntani sang ila kabuhi, wala ginbasol ni Jesus ang ila reaksion sa kapalaran. Sa baylo, sia nagsiling: “Indi ka buot.”​—⁠Mateo 7:​7-11; 23:​37, 38; 24:⁠13.

Mahantupan man naton ang pagtamod ni Jesus paagi sa kon ano ang ginsiling niya nahanungod sa makamamatay nga aksidente nga natabo sa Jerusalem, nga nagasiling: “Yadtong mga napulog walo nga napukanan sang torre sa Siloe kag nagpatay sa ila, nagahunahuna bala kamo nga malinapason sila sing labi sa tanan nga tawo nga nagapuyo sa Jerusalem? Nagasiling ako sa inyo, Indi.” (Lucas 13:​4, 5) Talupangda nga wala ginpabangod ni Jesus ang kamatayon sadtong 18 ka tawo sa kapalaran, ni nagsiling sia nga napatay sila bangod nga sila mas malaut sang sa iban. Sa baylo, indi kaangay sang mga Fariseo sang adlaw niya nga nagtinguha sa pagpahisuno sang fatalismo sa pagpati sa hilway nga kabubut-on sang tawo, si Jesus nagtudlo nga sarang maimpluen­siahan sang tawo ang iya indibiduwal nga buwas-damlag.

Ang mga apostoles ni Jesus nagtudlo man nga ang kaluwasan isa ka kinamatarong nga matigayon sang tanan. Si apostol Pablo nagsulat: “Nahibaluan mo ang balaan nga mga kasulatan, nga makapaalam sa imo sa kaluwasan.” Kag si apostol Pedro nagsiling: “Subong sang mga bata nga bag-o natawo, handuma ang gatas nga walay simbog nga natungod sa pulong, agod nga bangod sini magtubo kamo sa kaluwasan.” (2 Timoteo 3:15; 1 Pedro 2:2; tan-awa man ang Binuhatan 10:​34, 35; 17:​26, 27.) Ang Encyclopædia of Religion and Ethics ni Hastings nagapakita nga ang ikaduha- kag ikatlong-siglo nga mga manunulat, subong nanday Justin, Origen, kag Irenaeus, ‘wala sing nahibaluan nahanungod sa wala sing kondisyones nga predestinasyon; gintudlo nila ang hilway nga kabubut-on.’

Apang kon tuman kadamo, lakip ang madamong Judiyo sa palibot nila, ang nagpati sa mga dagway sang fatalismo, ngaa wala magpati si Jesus kag ang unang mga Cristiano nga ang kapalaran sang tawo napat-od na nga daan? Ang isa ka rason amo nga ang ideya puno sing problema. Sa paghingalan sang duha: Ang fatalismo supak sa mga kinaiya ni Jehova nga Dios; ginabais ini sang establisado nga mga katunayan. Dugang pa, ginabutang sini sa katalagman ang imo kabuhi sa karon kag sa palaabuton. Ang mas suod nga pag-usisa magapakita sa imo kon paano.

Mga Implikasyon sang Fatalismo kag mga Kinaiya sang Dios

Sadto anay sang ikatlo nga siglo B.C.E., gintudluan sang pilosopo nga si Zeno sang Citium ang iya mga estudyante sa Atenas nga “batunon ang dekrito sang Kapalaran subong nga sa pila ka natago nga paagi amo ang labing maayo.” Apang, isa ka adlaw, sang natukiban ni Zeno nga ang iya ulipon nakasala sing pangawat, si Zeno gin-atubang sang mga implikasyon sang iya mismo pilosopiya. Paano? Sang ginbakol niya ang makawat, ang ulipon nagsabat: “Apang kapalaran na nga ako mangawat.”

May punto ang ulipon ni Zeno. Kon nagapati ka nga ang pagkabuhi sang tagsa ka tawo napat-od na nga daan, nian ang pagbasol sa isa tungod nga nangin makawat sia daw kaangay sang pagbasol sa binhi sang kahil nga mangin kahoy sang kahil. Ti, ang tawo kag ang binhi nagtubo lamang suno sa programa. Apang, ano ang matuod nga implikasyon sina nga pangatarungan?

Ti, kon ginatuman lamang sang mga kriminal ang ila kapalaran, nian ang isa nga nagpat-od sang ila kapalaran amo ang balasulon tungod sang ila ginhimo. Sin-o sia? Suno sa mga fatalista, ang Dios mismo. Nagaabante sing dugang sini nga pangatarungan, Dios kon amo ang Una nga Kabangdanan sang tanan nga kalautan, kasingki, kag pagpigos nga ginhimo sang tawo. Ginabaton mo bala ina?

Ang isa ka artikulo sa Nederlands Theologisch Tijdschrift (Dutch Journal of The­o­logy) nagasiling nga inang fatalistiko nga pagtamod “nagahunahuna sang larawan sang Dios nga, para sa mga Cristiano sa dimagkubos, indi mapangapinan.” Ngaa? Bangod nagasumpakil ini sa larawan sang Dios nga ginahatag sang ginbugna nga mga manunulat sang Biblia. Talupangda, halimbawa, ining mga binalikwat gikan sa ginbugna nga tolon-an sang Mga Salmo: “Ikaw indi Dios nga may kahamuot sa pagkamalaut.” “Ang bisan sin-o nga nagahigugma sa kasingki ginadumtan sang Iya kalag.” “Tubson niya [ang gintangdo nga Mesianikong Hari sang Dios] ang ila kalag gikan sa pagpigus kag paglugos.” (Salmo 5:4; 11:5; 72:14) Sing maathag, ang mga implikasyon sang fatalismo kag ang mga kinaiya sang Dios nagasumpakilay.

Fatalismo kag mga Katunayan

Apang kamusta ang kinaugali nga mga kapahamakan? Ginpat-od bala nga daan nga ini mahanabo kag gani indi gid malikawan?

Ano ang ginapalig-on sang mga katunayan? Talupangda ang resulta sang isa ka pagtuon nahanungod sa kabangdanan sang kinaugali nga mga kapahamakan, subong sang ginreport sang Olandes nga pamantalaan nga NRC Handelsblad: “Tubtob sa karon, ang mga linog, mga baha, mga pagkatiphag sang duta, kag mga bagyo . . . pirme ginakabig nga mga dikinaandan sang kinaugali. Apang, ang suod nga pagbinagbinag nagapakita nga ang masingki nga pagpasilabot sang tawo sa kinaugali nag-apektar sing daku sa ikasarang sang palibot sa pagpangapin sang iya kaugalingon batok sa mga kalamidad. Subong resulta, ang kinaugali nga mga kapahamakan nagkutol sang mas madamo nga kabuhi sang sa nagligad.”​—⁠Italiko amon.

Ang baha sa Bangladesh nga ginsambit sa nagligad nga artikulo amo ang kaso nga ginatudlo. Ang mga sientipiko nagasiling karon nga “ang pagkalaglag sang malapad nga kagulangan sang Nepal, Naaminhan nga India, kag Bangladesh amo ang daku nga rason nga natabo ang baha sa Bangladesh sining ulihi nga tinuig.” (Voice magasin) Ang isa pa ka report nagasiling nga ang pagkalbo sa kagulangan nagpadugang sang kadamuon sang pagbaha sa Bangladesh halin sa isa ka baha sa kada 50 ka tuig tubtob sa isa sa kada 4 ka tuig. Ina man nga buhat sang pagpasilabot sang tawo sa iban nga bahin sang kalibutan nagresulta man sa makamamatay nga resulta​—⁠tigpalamangag, sunog sa kagulangan, kag pagkatiphag sang duta. Huo, ang mga buhat sang tawo​—⁠indi ang tanhaga nga kapalaran​—⁠masunson nga nagatuga ukon nagapagrabe sang kinaugali nga mga kapahamakan.

Bangod sina, dapat man himuon sang tawo ang baliskad: padiutayon ang mga kalamidad. Amo bala sina ang natabo? Huo. Binagbinaga ini nga katunayan: Ginareport sang UNICEF (United Nations Children’s Fund) nga sa sulod sang mga tinuig ginatos ka kabataan sa nasulod nga bahin sang Bangladesh ang nabulag. Tuga bala ini sang dimabalhin nga kapalaran? Indi gid. Sa tapos ginkombinse sang mga empleyado sang UNICEF ang mga iloy didto nga pakaunon ang ila pamilya indi lamang sang kan-on kundi sang mga prutas kag mga utan man, ang balatian sa mata nagsugod nga nabuhinan. Sa karon, ining pagbalhin sa pagkaon nagluwas sa ginatos ka kabataan sa Bangladesh gikan sa pagkabulag.

Sing kaanggid, ang mga tawo nga wala nagapanigarilyo nabuhi, sa promedyo, sing halin sa tatlo tubtob sa apat ka tuig nga mas malawig sang sa mga nagapanigarilyo. Ang mga pasahero sang awto nga nagasuksok sing paha sa pulungkuan nagaeksperiensia sing mas diutay nga makamamatay nga aksidente sang sa wala. Sing maathag, ang imo mga buhat​—⁠indi ang kapalaran​—⁠ang nagaimpluensia sang imo kabuhi.

Ang Makamamatay nga Resulta sang Fatalismo

Subong sang nasambit na, ang fatalismo mahimo man makautod sang imo kabuhi. Paano? Sang nagahinun-anon sang “mga halimbawa sang mas makangilidlis nga sahi sang fatalismo,” ang The Encyclopedia of Religion nagasiling: “Halin sa Inaway Kalibutanon II nabalitaan naton ang nahanungod sa mahikugon nga torpedo nga pagsalakay sang mga Hapon kag nahanungod sa paghikog sa kuwartel sang SS (Schutz­staffel) sa rehimen anay ni Hitler bilang paghulag sa paghaumhaum sang kaladtuan (Schicksal) nga labaw kuno katama sa balor sang indibiduwal nga tawhanon nga kabuhi.” Kag sining karon lang, siling sina man nga libro, “ang ginbugna sang relihion nga mahikugon nga mga pagsalakay sa mga puntariya nga ginahunahuna nga makatalagam sa Islam . . . nangin regular halos nga bahin sang report sang pamantalaan sa Malapit nga Sidlangan.” Linibo ka mga pamatan-on, siling sina nga report, ang nagkadto sa patag-awayan nga kombinsido nga “kon wala nasulat nga ang isa mapatay, indi sia mahalitan.”

Apang, ginapamatukan bisan sang respetado nga Muslim nga mga manunudlo inang mapatumbayaon nga buhat. Halimbawa, ang isa ka caliph nagsiling: “Ang isa nga yara sa sunog dapat magtugyan sang iya kaugalingon sa kabubut-on sang Dios; apang sia nga wala pa sa sunog indi kinahanglan nga magdap-ong sang kaugalingon sa sini.” Sing masubo, madamong soldado ang wala nagtuman sang laygay sang caliph. Sa sulod sang halos walo ka tuig nga inaway, ang Iran nag-agom sing ginabantabanta nga 400,000 ka kamatayon​—⁠mas madamo nga kamatayon sa inaway sang sa gin-agom sang Estados Unidos sadtong Inaway Kalibutanon II! Sing maathag, sarang mapalip-ot sang fatalismo ang imo kabuhi. Ginabutang pa gani ini sa katalagman ang imo kabuhi sa palaabuton. Paano?

Bangod ang fatalista nagapati nga ang palaabuton indi malikawan kag ginpat-od na nga daan subong sang nagligad, madali niya mahunahuna ang isa ka peligro nga batasan. Ano nga batasan? Ang Encyclopedia of Theology nagasabat: “Ang indibiduwal . . . nagabatyag nga wala sing mahimo, indi importante, palatyon nga butang sa sosyal nga mga proseso nga daw indi mapalagyuhan. Nagatuga ini sing pagkadiaktibo nga mapasalamaton nga nagapanguyapot sa disparatis nga paathag nga ang tanan nga butang nagadepende sa mabudlay hangpon apang soberano nga kapalaran.”

Ano ang nagahimo sini nga pagkadiaktibo nga tuman ka peligruso? Masunson ini nagadul-ong sa binuang nga panimuot sang pagkapierde. Mahimo ini magpugong sa fatalista gikan sa paghimo sing inisyatibo ukon gikan sa paghulag sa matahom nga pangagda sang Dios: “Ho, kamo nga mga ginauhaw! Kari kamo sa mga tubig . . . Ihuyog ang inyo igdulungog kag magkari sa akon. Magpamati, kag ang inyo kalag magakabuhi.” (Isaias 55:​1-3) Kon ang pagpati sa kapalaran sadsaran sang kapaslawan sa ‘pagkari’ kag sa ‘pagpamati,’ magaresulta ini sa pagkawasi sa kahigayunan nga “padayon nga magkabuhi” sing dayon sa nagapakari nga ginpasag-uli nga Paraiso sa duta. Daw ano ka mahal nga bili nga ibayad!

Gani diin ka nagatindog? Kon nagdaku ka sa isa ka komunidad diin ang fatalistiko nga mga pagpati amo ang sadsaran sang panghunahuna sang katawhan, mahimo nga ginbaton mo ang pagpati sing walay pangduhaduha. Apang, ang mga pagpamatok nga ginhambalan sa sining artikulo mahimo nga nakabulig sa imo sa pagtan-aw nga sa daku nga kasangkaron ang imo kabuhi sa karon kag sa palaabuton ginadihon sang imo kaugalingon nga mga buhat.

Subong sang imo na nakita, ginapakita sang pangatarungan, mga katunayan, kag, labaw sa tanan, sang Balaan nga Kasulatan nga indi ka dapat magpadala sa panimuot sang makamamatay nga kapaslawan. Sa baylo, subong sang ginlaygay ni Jesus: “Panikasog kamo . . . sa pagsulod sa ganhaan nga makitid.” (Lucas 13:​24, The Emphatic Diaglott, interlinear nga pagbasa) Ano ang buot niya silingon? Paathag sang isa ka komentarista sa Biblia: “Ang tinaga [panikasog] naghalin sa Greciahanon nga mga hampang. Sa ila mga palumba . . . sila nagapaninguha, ukon nagapanikasog, ukon nagagamit sang tanan nila nga ikasarang agod maagom ang kadalag-an.” Sa baylo nga imo saluduhan ang imo kapaslawan sa kabuhi, si Jesus naglaygay nga panikasugan mo ang kadalag-an!

Gani, isikway ang ginbugna sang kapalaran nga pagkadiaktibo. Magsulod sa palumba para sa kabuhi subong sang ginalaygay sang Pulong sang Dios, kag indi pagtuguti ang fatalismo nga magpahinay sa imo. (Tan-awa ang 1 Corinto 9:​24-27.) Dasiga ang lakat paagi sa maabtik nga pagsabat sa inspirado nga imbitasyon: “Pilia ang kabuhi agod nga magkabuhi ka.” Paano mo mahimo ina nga pagpili? “Sa paghigugma kay Jehova nga imo Dios, sa pagtuman sang iya tingog kag sa pagtapik sa iya.” Magadul-ong ina sa kadalag-an, kay si Jehova pagapamatud-an nga “imo kabuhi kag kalawigon sang imo mga adlaw.”​—⁠Deuteronomio 30:​19, 20.

[Piktyur sa pahina 7]

Si Moises wala magwali sang kapalaran kundi naglaygay: “Pilia ang kabuhi agod nga magkabuhi ka.”