Taunimanima Edia “Tanobada Matamatana” Ia Kahirakahira, A?
HARI inai negai, tomadiho koikoi ese taunimanima milion momo ia guidia, bona idia momo idia ura unai bamona do idia noho. To ma taunimanima momo be politikol kara dekenai igui hesiai karana amo idia siri toho. Idia ore vadaeni laganidia lalonai, Eastern Europe bona gabu haida dekenai, bona ma gabu haida ai idia vara kara idaudia be idia hahedinaraia taunimanima idia ura taunimanima idia guidia momo lasi gavamani daladia henunai idia noho. Unai dainai, taunimanima momo idia gwau mauri namona ena nega matamatana be ia mai kahirakahira. United States ena presiden ese ia gwauraia “tanobada matamatana.” Momokani, gabu iboudiai dekenai tanobada gunalaia taudia idia gwau, guna East bona West huanai ia noho hepapahuahuna bona tuari kohu haboua helulu karana idia ore bona hari tanobada dekenai taunimanima edia maino ena nega matamatana ia vara.—1 Tesalonika 5:3 itaia danu.
2, 3. Dahaka gaudia ese mauri namona momokanina ena dala idia koua?
2 To, bema taunimanima idia hekwarahi bada dainai edia tuari kohudia idia hamaragia bona idia be mai edia dala edia bese idia lohiaia namonamo, mauri namona momokanina do ia noho, a? Lasi, badina bese iboudiai lalonai hekwakwanai be momo dainai. Demokratik besedia dekenai danu ogogami taudia edia namba ia bada daekau noho bona taunimanima milion momo idia hekwarahi bada mauri durua gaudia idia abia totona. United Nations ripoti ta ia gwau, ena be saiens bona gorere hanamoa muramura karaia karana dekenai gau namodia momo idia karaia vaitani, to tanobada hegegemadai dina ta ta iboudiai natudia 40,000 bamona be edia aniani ia hegeregere lasi dainai, eiava idia koua diba goreredia haida dainai, idia mase. Unai gaukara ia diba momo tauna ta ia gwau: “Ogogami ena toana ia dika ia lao bona taunimanima edia mauri dalana ia hadikaia toho.”
3 Ma danu, raskol edia dagedage karana ia bada ia lao noho bona ia dika ia lao, bona taunimanima momo herea be unai kara amo dika idia davaria. Bese idauidau, politikol kara idauidau, bona tomadiho idauidau dainai inai heheni karadia ese tanobada besedia haida ia hapararaia. Gabu haida be Sekaria 14:13 dekenai ia perovetalaia herevana hegeregerena, ia gwau unai neganai taunimanima “ta ta ese edia imana do idia abia isi edia bamodia hadikadia totona, badina idia daradara bona idia gari dainai.” Drag ania karana bona sihari kava karana amo idia vara goreredia be tanobada ibounai lalonai idia bada idia lao noho. Taunimanima milion momo be AIDS gorerena idia abia; United States lalonai, unai gorere dainai taunimanima 120,000 idia mase vadaeni.
Kara Dika bona Mase ese Idia Guidia
4, 5. Herevana hari inai nega lalonai taunimanima haida be gau ta ese ia guidia kava lasi bona mauri namona idia abia, to dahaka ese taunimanima iboudiai ia do guidia noho?
4 To, bema unai bamona dika iboudiai idia noho lasi, taunimanima be mauri namona idia do abia diba lasi. Idia iboudiai be igui hesiai dekenai idia do noho. Dahaka dainai? Haheitalai be inai: Bema dagedage lohia tauna ta ese tanobada taudia ta ta iboudiai be igui hesiai taudia ai ia halaodia, bena idia ta ta iboudiai ia hamasedia, dahaka do umui laloa? Iseda tamana bona sinana ginigunadia be Dirava dekenai idia gwau-edeede bona Diabolo ena lohia karana dikana ena siahu henunai idia mai negana amo ema bona hari, tanobada taudia iboudiai be unai dika idia davaria.—2 Korinto 4:4.
5 Genese karoa 1 bona 2 ese idia gwauraia hedinarai hegeregerena, Dirava ese taunimanima ia havaraia neganai, ia ura idia goevadae bona paradaiso dekenai do idia noho ela bona hanaihanai. To iseda sene tauna Adam ese Dirava ia gwau-edeede henia dainai, ita ibounai be ita vara negana amo mase ena hahemaoro ita abia: “Tau tamona [Adam, taunimanima edia sene tauna ginigunana] dekena amo kara dika ia vareai mai tanobada dekenai, bona iena kara dika ese mase ia mailaia. Unai dainai mase be taunimanima ibounai ese idia abia.” Bible ia hereva bamona, “mase ese taunimanima ibounai ia biagua.” (Roma 5:12, 14) Unai dainai, ena be mauri namona sisina ita abia, to kara dika bona mase ese ita ibounai idia guia noho.
6. Badina be dahaka Salamo 90:10 idia torea negana amo ema bona hari, mauri ena lata ma idia halataia momokani diba lasi?
6 Ma danu, hari ita abia maurina ena nega ia lata lasi. Ena be taunimanima haida idia goada dainai edia mauri lagani do idia momo, to unai be lagani momo herea lasi. Idia goada lasi taudia be lagani haida o hua haida sibona idia noho. Bona stadi matamatana ta ia gwau: “Saiens bona gorere hanamoa muramura henia karana dainai taunimanima be edia mauri idia halataia sisina mauri latana ena hetoana dekenai.” Adam ena kara dika dainai iseda tauanina lalonai kara dika ia noho bona unai ese mase ia havaraia. Bema iseda lagani idia 70 eiava 80 neganai, iseda aonega ia bada dainai ita hegeregere mauri ita moalelaia totona, to, madi, iseda tauanina idia dika idia lao bona gabeai kahu ai ita lao!—Salamo 90:10.
7. Badina be dahaka taunimanima ese mauri namona momokanina, ita ura abia bona namona ita abia gauna unai, idia havaraia diba lasi?
7 Edena bamona lohia dalana tanobada dekenai ese unai dika ia kokia diba? Ta be lasi. Gavamani ia biagua tauna ta lasi, saiens tauna ta lasi, bona doketa tauna ta lasi be hegeregere gorere, buruka, bona mase amo ita ia ruhaia diba, bona taunimanima ta be hegeregere lasi gari, hahemaoro kerere, taravatu utua kara, aniani lasi, bona ogogami karadia ia kokia totona. (Salamo 89:48) Herevana taunimanima idia ura namo idia havaraia, to idia hegeregere lasi ita ura abia, bona ita abia be namo, mauri namona momokanina ita idia henia totona.—Salamo 146:3.
Sibona Ena Ura Hegeregerena Abia Hidi Karana Gaukaralaia Kerere
8, 9. Taunimanima be edena dala ai hari mauri dikana idia abia?
8 Taunimanima be inai mauri dikana idia davaria badina Adam bona Eva edia dala ia noho namo idia karaia totona to dala kererena idia abia hidi. Petero Ginigunana 2:16 dekenai ia gwau: “Umui be ura kwalimu taudia, to inai ura kwalimu do umui gaukaralaia kerere lasi. Unai ura kwalimu lalonai umui noho neganai hunia dekenai kara dika do umui karaia lasi.” Unai dainai, ia hedinarai Dirava ia ura taunimanima ese sibona edia dala idia abia hidi, to ia ura lasi abia hidi siahu ibounai idia dogoatao. Namona be Dirava ena taravatu hegeregerena, sibona edia dala idia abia hidi, unai taravatu be kara maoromaoro taravatudia bona taunimanima iboudiai do idia hanamoa taravatudia. Ena be kara haida idia karaia diba lasi, to idia be mai edia dala ma kara idauidau momo idia karaia, bona unai dainai Dirava ena lohia siahuna idia dekenai be ia metau lasi.—Deuteronomi 32:4.
9 To, iseda tamana bona sinana ginigunadia idia ura idia sibodia idia abia hidi dahaka be maoro bona dahaka be dika. Mai edia ura danu idia be Dirava ena lohia siahuna amo idia siri dainai, ia ese idia dekena amo ena heduru ia kokia. (Genese 3:17-19) Unai dala amo goevadae lasi taudia ai idia lao, bona unai dainai idia gorere bona idia mase. Taunimanima ese mauri namona idia abia lasi, to kara dika bona mase ese idia guidia. Danu, goevadae lasi taudia edia lohia siahu henunai idia noho, bona nega momo unai lohia taudia ese idia hahisidia bona edia ura kava gaudia idia dekenai idia karaia.—Deuteronomi 32:5.
10. Iehova be edena dala ai mai lalokau danu ia gaukara?
10 Dirava ese taunimanima dekenai nega sisina sibona ia henidia sibodia edia ura ibounai, be do idia abia hidi totona. Ia diba unai kara amo do idia vara gaudia ese do idia hahedinaraia goevagoeva taunimanima ese Dirava idia dadaraia bona sibodia idia lohiaia karana be do ia kwalimu diba lasi. Taunimanima be dala maorona amo sibodia edia dala idia abia hidi be gau namona, bona ia be mai ena lalokau dainai Diravana be edia kerere ia koua haraga lasi; ia diba unai ia henidia abia hidi siahuna ia kokia be namo lasi.
‘Taunimanima Edia Raka be Sibodia Idia Gwauraia Hidi Diba Lasi’
11. Edena dala ai histori ese Bible ena hereva maoromaorona ia hamomokania?
11 Histori ena sivarai ese Ieremia karoa 10, siri 23 bona 24 ena hereva ia hamomokania, unai siri idia gwau: “Taunimanima edia raka be idia sibodia idia gwauraia hidi diba lasi. Iehova e, lau oi hamaoromaoroa.” Danu, histori ena sivarai ese Kohelete 8:9 ena hereva ia hamomokania, unai siri ia gwau: “Taunimanima haida ese edia bamodia idia biagudia dainai idia hahisidia.” Unai be momokani! Tanobada bese taudia be dika haida idia hanaia bona ma dika haida dekenai idia lao noho, bona idia iboudiai be mase idia lao henia. Roma 8:22 dekenai, aposetolo Paulo ena hereva taunimanima edia kara dekenai be ia momokani, ia gwau: “Ita diba Dirava ese ia karaia gaudia ibounai be idia hisihisi noho, hahine ese natuna ia havaraia ena hisihisi bamona. Oibe, idia tai noho, guna, ia mai bona harihari.” Oibe, taunimanima be Dirava ena taravatu amo idia siri dainai dika bada herea ia vara.
12. Tanobada taudia haida be taunimanima ese sibodia edia ura hegeregerena edia mauri dala idia abia hidi karana be edena bamona idia herevalaia?
12 Inquisition and Liberty bukana be ta ia guia kava lasi mauri namona inai bamona ia herevalaia: “Sibodia edia dala abia hidi karana be reana nega haida gau namona ta lasi: ia be ita heagilaia kava gauna lasi. Reana, ia be sibona ena ura tahua momo kara kererena ta . . . Taunimanima be sibodia edia dala haida idia abia hidi diba to edia dala iboudiai idia abia hidi diba lasi bona unai bamona idia karaia toho neganai, unai be kavakava.” Bona nega ta England tauna Prince Philip ia gwau: “Reana ita ura iseda ura gaudia bona laloa gaudia iboudiai ita karaia, to ita davaria gaudia idia hahedinaraia nega momo taunimanima ese sibodia edia dala idia abia hidi bona edia ura idia biagua lasi karadia . . . bona ma haida idia laloa lasi karadia be hanua taudia edia mauri do idia hadikaia, herevana edia taga ia bada o lasi.”
Daika Ia Diba Momo?
13, 14. Daika sibona be tanobada besedia dekenai igui hesiai lasi mauri namona momokanina ia henia diba?
13 Daika be ruma bese taria dalana ia diba momo—mai edia lalokau, mai edia diba, bona mai edia aonega tama sinadia eiava natuna maragidia? Unai henanadai ena haere ita diba vadaeni. Unai hegeregerena, taunimanima ia Havaraia Diravana, iseda guba Tamana, ia diba dahaka be namo ita dekenai. Taunimanima biagua dalana bona lohiaia dalana namona ia diba. Ia diba taunimanima ese sibodia edia dala idia abia hidi karana ena hetoana be edena bamona, bena unai amo taunimanima iboudiai be mauri namona momokanina ena hahenamo badadia do idia abia. Iehova, siahu ibounai Diravana sibona, ese taunimanima be igui hesiai dalana amo ia ruhaia diba, idia iboudiai ese mauri namona momokanina do idia abia totona.—Isaia 48:17-19.
14 Iena Hereva lalonai, Roma 8:21 dekenai, Iehova be inai gwauhamata namona ia karaia: “Dirava ese dina ta iena karaia gaudia be do ia ruhadia dika ena bodaga dekena amo, vadaeni Dirava ena natuna edia hairai do idia abia, ma Dirava ese edia dala do ia kehoa, vadaeni kwalimu momokani do idia abia.” Oibe, Dirava ia gwauhamata taunimanima be edia mauri dikana amo do ia ruhaia momokani. Sivarai gabena ese unai do ia vara dalana ia herevalaia.
Edena Bamona Do Oi Haere?
(Rau 3 ia lao 8 edia hereva ita laloa lou)
◻ Badina be dahaka taunimanima be mauri namona idia ura bada?
◻ Edena daladia ai taunimanima be tanobada ena histori dekenai igui hesiai taudia ai idia lao?
◻ Badina be dahaka Iehova be nega daudau lalonai sibodia edia ura hegeregerena edia dala idia abia hidi kerere dainai kara dikana ia koua lasi?
◻ Daika sibona be taunimanima ibounai dekenai igui hesiai lasi mauri namona momokanina ia henia diba, bona dahaka dainai?
1. Idia hanaia lagani haida lalonai edena dala ai taunimanima idia hahedinaraia idia ura politikol kara ese ia guidia momo karana daladia amo idia siri?
[Picture on page 7]
Taunimanima edia mauri ena lata be lagani 3,500 gunanai Salamo 90:10 dekenai ese ia herevalaia bamona
[Credit Line]
Courtesy of The British Museum