Sivarai Gwauhamata Tanona Amo
Gerese—Iuda bona Greek Taudia Edia Hebou Gabuna
APOSETOLO Paulo ia torea Abraham ena garana korikori dekenai, “Iuda taudia bona Iuda lasi taudia . . . ibounai be tamona sibona.” (Galatia 3:26-29) Oibe, Dirava ese ia abidia dae totona edia bese eiava edia bese edia kara be anina lasi.
Reana unai hereva be hegeregere Roma ena provinsi dekenai idia noho Keristen taudia dekenai, hegeregere Galatia ena provinsi dekenai, unuseniai Iuda taudia, Greek taudia, Roma taudia, bona unai tano ena bese momo taudia idia noho. To Israel dekenai, hegeregere Gilead dekenai, idia noho besedia be edena bamona?
Unai gabu be Ioridane ena mairiveina kahana dekenai, Tadi (Mase) Gohuna bona Galilea Gohuna edia ihuanai. Unai ororo taorana dekenai be tubutubu gaudia momo, bona ena bogaragina gabuna ai, Iabok Sinavaina be Ioridane dekenai ia diho lao. Atai fotograf ese Gerasa dekenai idia noho ruma gunadia haida ia hahedinaraia, hari unai gabu idia gwauraia Ierasa, unai be Iabok ena sinavai ia hamatamaia gabuna kahirakahira ai.
Gunaguna north kahana amo ia lao south kahana dalana ta, idia gwauraia “king edia dala” be Gilead ia hanaia; unai dala idia gaukaralaia hoihoi gaudia idia mailaia totona. Harana ia rakatania neganai, sedira Iakobo bona iena ruma bese be unai dala ai idia diho lao Iabok sinavai dekenai. Ia be aneru ta ida ia hekwarahi bona Gerasa hanua do idia haginia gabuna ai Esau ia davaria. (Genese 31:17-25, 45-47; 32:22-30; 33:1-17) Gabeai, Israel taudia be Gwauhamata Tanona ai idia lao neganai, idia be diho kahana amo king edia dala ai idia daekau lao. Unai dala dekenai iduhu rua bona iduhu kahana ta be Iabok sinavai ena mirigini bona diho kahana dekenai idia noho.—Numera 20:17; Deuteronomi 2:26, 27.
Greek taudia be unai gabu ai idia lao, bona bema idia lao, edena dala ai idia lao? Oibe, Alesana Badana ese unai gabu ia kwalimu henia neganai idia lao. Sene taudia idia gwau ia be iena ami dekenai idia tuari lagani momo taudia idia noholaia totona Gerasa hanua ia haginia. Gabeai, Greek taudia edia siahu be unuseniai ia goada. Ioridane bona Galilea Gohuna edia amo ia lao mairiveina kahanai idia noho hanua gwauta idia haboua tamona bona idia gwauraidia Hanua Gwauta. Reana Bible lalonai unai ladana oi davaria, ia gwau “taunimanima momo herea [Iesu ena] murina dekenai idia raka, Galilea dekena amo, Hanua Gwauta dekena amo, Ierusalema dekena amo, Iudea dekena amo, bona Ioridane sinavai unai kahana dekena amo.” Gerasa be Hanua Gwauta ena hanuana ta.—Mataio 4:25.
‘Alesana ena palani be Greek taudia ia siaidia lao ia lohiaia basileia gabuna ibounai dekenai. Suria ena henuna kahana [Hanua Gwauta gabuna danu], be tuari gunalaia gabuna namona dainai, Greek taudia momo ia siaia unuseniai. Ema bona hari Asia kahana gabudia iboudiai amo Ioridane ena mairiveina kahana dekenai idau negai Greek taudia edia ruma gunadia momo idia noho. Greek hanuadia edia toana be Greek edia ruma bona kastom momo gabuna—dubu hairai badadia Greek diravadia bona dirava hahinedia totona, gadara gabudia, digudigu gabudia, lagani ta ta iboudiai gadara idia moalelaia karadia, bona nega momo lalohadai tahua totona sikuli bona diba tahua gabudia.’—Hellenism, Norman Bentwich ese ia torea.
Bema Gerasa hanua gunana ena gabu oi vadivadi henia, unai hereva ena hamomokania gaudia momo do oi davaria. Diho kahana ena vareai gabuna kahirakahira dekenai hebou gabuna kuboruna, eiava maketi gabuna, fotograf dekenai oi itaia diba. Reana do oi hoa badina digudigu gabudia, dubu, drama karaia gabudia, bona taunimanima idia gaukaralaia rumadia idia noho, idia momo be nadi namodia amo idia karaia daladia badinai idia noho bona unai dala kahana kahana dekenai du badadia idia haginia. Hanua ena murimurina ai, Gerasa amo ia lao ma Hanua Gwauta haida dekenai bona Mediterranean Davarana ena bouti kamokau gabuna ai ia lao dala gunana ena saini oi itaia diba.
Roma be 63 B.C.E. ai Gerasa idia dogoatao murinai, Greek taudia edia siahu ia goada noho. Reana do oi laloa unai ese Gerasa bona unai gabu dekenai idia noho Iuda taudia ia veridia diba. Hellenism bukana ia gwau: “Metairametaira Iuda taudia be idia bogaragidiai idia noho bona idau bese taudia edia tomadiho lalohadai idia abia dae, bona unai lalohadai ida Bible ena hereva idia haboua.”
Ena be reana Iesu be unai hanua dekenai ia haroro lasi, to ia be Gerasa ena distrik ai ia vareai, reana Galilea Gohuna be unai distrik dekenai. Ia be unai distrik tauna ta amo demoni ia luludia, bona boroma dekenai ia siaidia lao. (Mareko 5:1-17) Sedira, iena hahediba taudia gunadia be Hanua Gwauta Iuda taudia dekenai idia haroro henia, bona lagani 36 C.E. murinai, sivarai namona be Gerasa hanua ena Greek taudia dekenai idia harorolaia diba. Ena be Keristen kara ia abia dae tauna be guna Iuda tomadihona ia goadalaia, eiava ia be Greek kastom ia abia dae Iuda tauna, eiava ia be Greek tauna, to lauma dalana dekenai Dirava momokanina ese ia abia dae diba Abraham ena garana ta ai ia lao totona.
[Map on page 24]
(For fully formatted text, see publication)
Dion
Gerasa (Jarash)
Philadelphia (Rabbah)
King’s Road
Salt Sea
Jerusalem
Jordan
Jabbok
Pella
Scythopolis (Beth-shean)
Gadara
Sea of Galilee
[Credit Line]
Based on a map copyrighted by Pictorial Archive (Near Eastern History) Est. and Survey of Israel.
[Picture on page 24]
Atai foto idia printaia bada 1992 Calendar of Jehovah’s Witnesses dekenai.
[Credit Line]
Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.
[Picture Credit Line on page 25]
Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.