Emai Tama Sina ese Ai Idia Hadibaia Dirava Ai Lalokau Henia Totona
ELIZABETH TRACY ESE IA SIVARAILAIA
Tatau mai edia ipidi ida, unai dina lalonai ai idia hadikaia totona orea ta idia hakaua vadaeni taudia, ese Tamagu bona Sinagu idia doria motuka amo idia siri totona. Lau bona egu kakana kekenina, ai sibona motuka dekenai idia rakatania, be ai laloa bema emai tama sina do ai itaia lou eiava. Lagani 1941 ai, Selma kahirakahira, Alabama, U.S.A. dekenai, dahaka ese unai sivarai mai garina ia havaraia? Bona emai tama sina amo ai abia hahediba herevadia edia anina unai kara dekenai be dahaka?
EGU TAMANA, Dewey Fountain, be ia do beibi neganai ena tama sina idia mase murinai, Texas dekenai biru gabuna ta ai ena varavara ta ia noho ese ia naria. Gabeai ia lao oela abia gabuna dekenai ia gaukara. Lagani 1922 ai, ena mauri lagani be 23 neganai, ia ese mai ena hairai Texas kekeni ta ladana Winnie ia adavaia, bona idia palani hamatamaia gabu ta ai do idia noho bona ruma bese ta do idia havaraia.
Texas ena ist kahana ena au momo gabuna ai, Garrison ena taoni maragina kahirakahira ai, tamagu ese ruma ta ia haginia. Unai gabu dekenai ia ese uma gaudia ia hadoa, kotini bona koni danu. Danu ia ese ubua animal idauidau ia naria. Gabeai, ai natudia ai vara—May 1924 ai Dewey junior ia vara, December 1925 ai Edwena ia vara, bona June 1929 ai, lau vara.
Baibel Ena Hereva Momokani Ai Dibaia
Tamagu bona Sinagu be Church of Christ ena dubu taudia dainai, idia laloa Baibel idia lalo-pararalaia. To, lagani 1932 ai, G. W. Cook ese Watch Tower Society ese ia halasia bukadia Deliverance bona Government ia rakatania Tamagu ena kakana Monroe Fountain dekenai. Ia ura bada ia dibaia gaudia be egu tama sina ida ia herevalaia, unai dainai nega momo Monroe be daba aniani negana ai ia mai, Gima Kohorona magasin amo hereva ta ia duahia, bona gabeai magasin ia rakatania toana be ia laloaboio bamona. Unai murinai, Tamagu bona Sinagu ese idia duahia.
Sunday daba ta ai emai vavana Monroe ese Tamagu ia boiria emai dekena tauna ta ena ruma dekenai Baibel stadi dekenai ia vareai totona. Ia gwau Mr. Cook ese iena henanadai ibounai be Baibel amo do ia haerelaidia diba. Stadi amo Tamagu ia giroa lou neganai, mai moale ida ia ese ruma bese ia hadibaia: “Lauegu henanadai edia haere ibounai lau abia vadaeni bona ma hereva haida danu! Lau laloa gau ibounai lau diba vadaeni, to Mr. Cook ese hel, souli, Dirava ena ura tanobada totona, bona edena bamona Dirava ena gavamani ese unai do ia havaraia be ia herevalaia matamaia neganai, lau diba lau be momokani Baibel lau diba lasi!”
Aiemai ruma be moale karadia karaia gabuna badana. Varavara bona turadia idia mai vadivadi, sokoledi gaudia bona popkoni idia karaia bona Sinagu ese piano ia gadaralaia lalonai ane idia abia. Metairametaira unai bamona kara ai rakatania bona Baibel gaudia idia herevalaia matamaia. Ena be ai natudia ese idia herevalaia gaudia ibounai ai lalo-pararalaia lasi, to emai tama sina edia lalokau bada Dirava bona Baibel dekenai ai itaia goevagoeva dainai ai natudia ta ta ese unai bamona lalokau Dirava bona ena Hereva dekenai ai abia.
Famili ma haida danu ese edia ruma idia henia pura ta ta Baibel herevahereva karana totona, bona nega momo unai be Gima Kohorona matamatana amo ai karaia. Kahirakahira taoni, Appleby bona Nacogdoches ai, idia noho ruma besedia ese hebou idia naria neganai, ai ibounai be emai motuka A Ford dekenai ai guia bona unuseni ai lao, herevana ia be medu negana o siahu negana.
Idia Dibaia Gaudia Idia Badinaia
Daudau lasi bena emai tama sina idia itaia kara haida idia karaia be namo. Dirava lalokau henia karana ena anina be idia dibaia gaudia be ma haida dekenai idia gwauraia. (Kara 20:35) To unai bamona taunimanima vairanai edia abidadama idia gwauraia hedinarai be mai ena hekwarahi, badina emai tama sina be hemarai bona manau taudia. To, edia lalokau Dirava dekenai ese idia ia hagoadaia, bona idia ia durua ai idia hadibaia Iehova dekenai abidadama goadana ai hahedinaraia totona. Tamagu ese inai bamona ia gwauraia: “Iehova ese biru taudia amo haroro taudia ia abia!” Lagani 1933 ai, Texas lalonai, Henderson kahirakahira ai gwarume idia ubua gohuna ta ai, Sinagu bona Tamagu ese edia gwauhamata Iehova dekenai be ranu bapatisona amo idia hahedinaraia.
Lagani 1935 ena matamana kahana ai, Tamagu ese Watch Tower Society ia tore henia bona Keristani taudia edia helaro mauri hanaihanai dekenai ena henanadai haida ia henia. (Ioane 14:2; 2 Timoteo 2:11, 12; Apokalupo 14:1, 3; 20:6) Tamagu be unai nega ai Society ena presiden Joseph F. Rutherford amo revareva ta ia abia. Tadikaka Rutherford ese maoromaoro ena henanadai ia haerelaidia lasi, to ia ese Tamagu ia boiria, May lalonai, Washington, D.C. ai Iehova ena Witness taudia edia hebouhebou do ia lao totona.
Tamagu ia laloa, ‘Dala be lasi! Ai be biru taudia emai gabu ena hekta 26 dekenai aniani ai hadoa. Unai nega lalonai aniani do ai geia bona maketi dekenai do ai abia lao.’ To, daudau lasi murinai, abata ta ia vara bona unai koua gaudia ibounai ia kokia—aniani, magu, bona nesehanai. Unai dainai ai ese Witness taudia ma haida ai bamoa, sikuli basi ta dekenai kilomita 1,600 ai heau notist kahana dekenai hebouhebou dekenai ai lao totona.
Hebouhebou lalonai Sinagu bona Tamagu idia moale bada badina “hutuma bada herea taudia,” idia herevalaia goevagoeva, idia be “hisihisi badana” amo do idia roho mauri taudia. (Apokalupo 7:9, 14, King James Version) Edia mauri orena ibounai lalonai, tanobada paradaisona lalonai mauri hanaihanai helarona ese Tamagu bona Sinagu ia hagoadaia, bona idia ese ai natudia idia hagoadaia do ai hekwarahi ‘mauri korikori do ai abia momokani’ totona, ena anina ai dekenai be Iehova ese ia henia gwauraia mauri hanaihanai tanobada dekenai. (1 Timoteo 6:19, NW; Salamo 37:29; Apokalupo 21:3, 4) Ena be unai neganai egu mauri lagani be ima sibona, to unai nega namona lalonai egu ruma bese ida lau noho be lau moalelaia bada.
Hebouhebou amo ai giroa murinai, emai bese ese aniani idia hadoa lou, bona gabeai ai ese guna ai abia lasi gogoa negana namona ai abia. Momokani unai ese Tamagu bona Sinagu ia hadibaia Iehova ita abidadama henia neganai ia ese ita do ia hanamoa. Idia ese haroro gaukara idauna idia hamatamaia, ia lalonai idia gwauhamata hua ta ta ai haroro gaukara lalonai hora 52 do idia gaukaralaia. Bona gabeai, hadohado negana matamatana ia mai neganai, edia gau idia hoihoilaia—gau iboudiai! Tamagu be mai ena treila ena lata be mita 6 bona lababana be mita 2.4, idia karaia ai ima ese do ai noholaia totona, bona ia ese mai ena iduara rua motuka matamatana ladana Ford ia hoia, unai treila do ia veria totona. Emai vavana Monroe danu be unai bamona ia karaia, bona ia danu be ena bese ida treila ta dekenai idia noho matamaia.
Ai Dekenai Hereva Momokani Idia Hadibaia
October 1936 ai, Tamagu bona Sinagu ese painia gaukara, ful-taim hesiai gaukara be unai bamona idia gwauraia, be idia karaia matamaia. Aiemai famili be Basileia sivaraina idia harorolaia momo lasi gabudia, Texas ena ist hanuadia dekenai ai haroro. Kahirakahira lagani ta ia abia, ai be gabu ta amo ma gabu ta dekenai ai lao, to, ai ese unai mauri ai moalelaia momokani. Tamagu bona Sinagu ese edia hereva bona kara amo ai idia hadibaia ai ese Keristani ginigunadia, Baibel ena hereva momokani be ma haida dekenai idia gwauraia totona sibona idia henia taudia bamona do ai karaia totona.
Ai natudia ese emai sinana ena kara ai laloa bada, badina ia ese ena ruma ia hoihoilaia. To gau ta be ia hoihoilaia lasi bona unai be iena turituri masini. Ia be gau namona danu. Turituri ia diba dainai, dabua namodia ai karaia hanaihanai. Hebouhebou ta ta iboudiai dekenai, ai be toana namona dabua matamata ai karaia.
Lau laloatao Herman G. Henschel be ena famili ida Watch Tower Society ena saun motuka ta amo idia mai aiemai gabu dekenai. Idia ese edia motuka be taunimanima momo idia noho gabuna dekenai idia atoa, bena hereva kwadogina ta idia gadaralaia rekodi dekenai, bona gabeai taunimanima dekenai idia lao ma hereva haida hadibaia totona. Dewey junior ese Herman ena natuna merona, Milton, ena hebamo karana ia moalelaia, unai nega ai iena mauri lagani be 16 bamona. Hari Milton be Watch Tower Society ena presiden.
Lagani 1937 ai, Columbus, Ohio dekenai, hebouhebou ai karaia neganai Edwena ia bapatiso, bona Tamagu bona Sinagu ese spesel painia gaukara ena hahenamo idia abia. Unai nega ai, unai gaukara lalonai hua ta ai hora 200 be haroro gaukara lalonai idia gaukaralaia. Lau laloa lou neganai, lau lalo-parara edena bamona Sinagu ena haheitalai namona ese lau ia durua bada vadaeni egu adavana ena Keristani gaukaradia lalonai lau durua totona.
Tamagu ese ruma bese ta ida Baibel stadi ia hamatamaia neganai, ia ese ai natudia ia abia lao unai bese ena natudia dekenai haheitalai namona ai hahedinaraia totona. Ia ese ai ia hamaoroa Baibel siridia ai kehoa bona duahidia totona bona henanadai badadia haida ai haerelaia totona. Unai dainai, ai stadi henidia matamata taudia momo be Iehova idia hesiai henia mai abidadama ida ema bona hari. Momokani, ai totona badina aukana danu idia haginia ai ese Dirava ai lalokau henia noho totona.
Dewey junior ia tubu daekau neganai, ia davaria ia be ena tadina kekeni ruaosi ida unai noho gabuna maragina dekenai ia noho be auka. Unai dainai lagani 1940 lalonai ai ia rakatania bona painia gaukara be ma painia tadikaka ta ida ia karaia. Gabeai, ia ese Audrey Barron ia adavaia. Unai dainai emai tama sina ese Audrey dekenai danu gau momo idia hadibaia, bona ia ese Tamagu bona Sinagu ia lalokau henidia bada. Lagani 1944 ai, Dewey junior be ena Keristani gini siri karana dainai dibura dekenai ia lao neganai, Audrey be ia mai aiemai treila maragina dekenai ai ida ia noho.
Lagani 1941 ai, Missouri, St. Louis dekenai, hebouhebou badana ta ai, Tadikaka Rutherford ese natudia, edia mauri lagani be 5 ia lao 18 taudia, bona vaira kahana ai idia helai, be ia hereva henidia. Lau bona Edwena ese iena gado namona ai kamonai namonamo; ia be sibona ena natudia be ruma ai ia hadibaia lalokau tamana ta bamona. Ia ese tama sina ia hagoadaia, ia gwau: “Hari Iesu Keriso ese ena gwauhamata besena ia haboudia, bona mai ena goada ida ia hamaorodia noho edia natudia be kara maoromaoro dalanai do idia hadibaia totona.” Ma ia gwau: “Ruma dekenai idia umui dogoatao bona hereva momokani be idia dekenai umui hadibaia!” Ai moale badina emai tama sina be unai idia karaia!
Unai hebouhebou dekenai, ai ese buklet matamata Jehovah’s Servants Defended ai abia, ia be Iehova ena Witness taudia edia kota idauidau ai idia kwalimu gaudia ia herevalaia, United States Supreme Court ai idia karaia gaudia danu. Tamagu ese ai famili taudia ida unai buklet ia stadilaia. Unai negai ai diba lasi unai be pura haida murinai Selma, Alabama dekenai, ia vara gauna totona ai ia hegaegaelaia.
Selma Dekenai Orea ta Ia Mai
Unai gari bada dinana ena daba kahana ai, Tamagu ese leta ta ena kopi haida ia abia lao pulisi opesa, siti ena gavamani tauna badana, bona Selma dekenai ia noho pulisi edia tau badana dekenai, unai ese aiemai maoro gavamani ena naria karana henunai emai gaukara do ai karaia noho gauna ia gwauraia hedinarai. To, idia ese ai idia doria taoni amo ai siri totona.
Adorahi kahana ai, tatau ima mai edia ipidi danu be aiemai treila dekenai idia ginidae bona lau, Sinagu, bona egu kakana kekenina idia dogoatao. Idia ese treila lalonai gau ibounai idia sekea, gavamani hadikaia gauna ta idia davaria totona. Tamagu be murimuri ai, bona ia idia hagania treila be motuka dekenai do ia kwatua totona, bona ipidi be ia dekenai idia poinia noho. Unai nega ai, lau gari lasi. Unai taudia idia laloa ai be dika taudia badina lau bona egu tadina kekeni be ai kiri. To Tamagu ese ai ia raraia dainai emai kiri ai haorea haraga.
Ai hegaegae vadaeni ai heau totona neganai, unai tatau idia ura lau bona Edwena be idia ida edia motuka dekenai do ai guia. Tamagu ia hereva auka. Ia gwau: “Lau do mauri noho lalonai lauegu natudia kekeni be emui motuka dekenai umui abidia lao lasi.” Idia herevahereva murinai aiemai ruma bese dekenai gwaumaoro idia henia ai laolao hebou totona, to unai tatau mai edia ipidi ida be edia motuka amo ai murinai idia heau. Ai be taoni murimurinai kilomita 25 ai noho neganai, ai idia hadibaia motuka do ai hastopua bona idia ese Tamagu bona Sinagu idia abia lao. Unai tatau ta ta be idia ruaosi edia lalona idia veria toho, idia gwau: “Unai tomadiho umui rakatania. Biru gabuna dekenai umui giroa lou, bona emui kekeni umui hadibaia namonamo!” Tamagu be idia ida ia hereva namonamo toho, to gau namona ta ia vara lasi.
Dokonai, tau ta ia gwau: “Umui lao, bona bema umui be Dallas County dekenai umui giroa mai, ai ese umui ta ta ibounai do ai alaia mase!”
Emai lalo-hekwarahi ia ore bona ai noho hebou lou, hora sisina momo ai heau bona gabeai hanuaboi lalonai ai mahuta totona gabu ta dekenai ai stopu. Ai ese edia motuka ena laiseni peleiti namba ai abia. Karaharaga Tamagu ese gau ibounai be Watch Tower Society dekenai ia ripotilaia, bona hua haida murinai unai tatau idia davaria bona pulisi ese idia ia abia.
Gilead Misinari Sikuli Dekenai Ai Lao
Lagani 1946 ai, Edwena be idia boiria South Lansing, New York ai, Watchtower Bible School of Gilead ena klas namba 7 dekenai ia lao totona. Hadibaia tauna ta, Albert Schroeder, ese guna ia ida ia painia tadikakana Bill Elrod dekenai iena kara namodia ia herevalaia. Unai neganai Bill be Betele ai, tanobada hegegemadai Iehova ena Witness taudia edia hedikwota, Brooklyn, New York dekenai, ia gaukara.a Edwena bona Bill idia hedavari, bona lagani ta bamona ena Gilead sikuli ia haorea murinai, idia headava. Lagani momo lalodiai idia be ful-taim hesiai gaukarana idia karaia, unai lagani amo lagani ima be Betele ai idia gaukara. Bena dina ta lagani 1959 ai, Tadikaka Schroeder be Gilead klas namba 34 taudia vairanai ia gwau iena turana lalokauna be hekapa edia tamana ai ia lao, mero ta bona kekeni ta.
Lagani 1947 ena dokona kahana ai, lau be egu tama sina ida Meridian, Mississippi ai, hesiai gaukarana ai karaia noho lalonai, ai toiosi idia boiria Gilead klas namba 11 dekenai ai lao totona. Ai hoa badina unai sikuli idia lao taudia edia taravatu hegeregerena lauegu mauri lagani ia do maragi, bona Sinagu bona Tamagu edia mauri lagani be ia bada. To unai idia laloa lasi, bona Baibel dekenai diba bada ena harihari gauna badana ai abia.
Egu Tama Sina ida Misinari Gaukara Ai Karaia
Aiemai misinari gaukara be Colombia, South America dekenai, ai karaia. December 1949 ai, lagani ta bona hua haida sikuli ai haorea murinai, ai be Bogotá ena misinari rumana ta dekenai ai ginidae, unuseniai misinari taudia toi be idia noho vadaeni. Matamanai, Tamagu ia gwau ia dekenai taunimanima be English gado do ia hadibaia be haraga to ia ese Spanish gado ia dibaia be auka! Oibe, hahetoho be momo, to, hahenamo be bada herea! Lagani 1949 ai, Colombia dekenai Witness taudia be handred henunai, to hari edia namba be 100,000 ia hanaia!
Bogotá dekenai lagani ima hesiai gaukara ai karaia murinai, Tamagu bona Sinagu be Cali siti dekenai idia siaia lao. Unai nega lalonai, lagani 1952 ai lau ese Colombia dekenai ia gaukara misinari tadikaka ta, Robert Tracy, lau adavaia.b Colombia dekenai ai noho ela bona lagani 1982, bena ai idia siaia lao Mexico, unuseniai hesiai gaukara ai karaia ema bona hari. Gabeai, lagani 1968 ai, egu tama sina be doketa edia heduru abia totona United States dekenai idia giroa lou. Edia gorere ia namo murinai, Mobile, Alabama kahirakahira ai spesel painia gaukara idia karaia.
Emai Tama Sina Ai Naridia
Lagani idia hanaia lao murinai, Tamagu bona Sinagu edia tauanina idia manoka idia lao bona idia dekenai heduru bona nega ai henia be namo. Edia noinoi dainai, idia siaidia lao Edwena bona Bill idia noho gabuna Athens, Alabama kahirakahira ai, hesiai gaukara idia karaia totona. Gabeai, aiemai kakana merona, Dewey junior, ia laloa aonega karana be famili taudia be ta ta kahirakahira ai South Carolina ai do idia noho. Unai dainai Bill ese ena famili, Tamagu bona Sinagu danu, edia noho gabuna ia haidaua lou Greenwood dekenai. Mai lalokau ida unai bamona edia noho dalana idia haidaua karana ese dala ia kehoa lau bona Robert ese emai misinari gaukara Colombia dekenai ai karaia noho totona, badina ai diba lauegu tama sina be idia naria namonamo.
Bena, lagani 1985 lalonai, Tamagu ena tauanina kahana ia mase dainai ia herevahereva lasi bona bedi dekenai ia hekure sibona. Ai famili ibounai ai hebou bona ai herevahereva edena bamona emai tama sina do ai naria namonamo diba. Ai laloa namona be Audrey be Tamagu do ia naria bona lau bona Robert be heduru namona ai henia diba bema pura ta ta ibounai revareva mai edia hagoadaia ekspiriens ai siaia bona dala ia kehoa negadiai ai be idia do ai vadivadi henia.
Tamagu lau vadivadi henia negana ginigabena be lau do laloa namonamo diba. Ia be vaia ita herevahereva bamona ia hereva diba lasi, to Mexico dekenai do ai giroa lou be ai hamaoroa murinai, ia hekwarahi bada bona mai mamina danu, hereva tamona ia gwauraia, Spain gado ai ia gwau, “Bamahuta!” Unai amo ai diba, iena kudouna dekenai, ia be aiemai lalohadai, misinari gaukara do ai karaia noho be ia abia dae. Ia be July 1987 ai ia mase, bona Sinagu be hua 9 murinai ia mase.
Egu kakana vabuna amo lau abia revarevana ese aiemai tama sina dekenai aiemai hemami ia hahedinaraia. Ia gwau: “Lau ese egu Keristani ahuna lau laloa bada bona nega ta lau laloa lasi do lau moale bada bema emai tama sina ese ai be ma dala idauna ai idia naria. Edia haheitalai namona abidadama goadana dekenai, sibona henia karana dekenai, bona Iehova tabekau henia momokani karana dekenai ese egu mauri lalonai lau abia lalo-metau lalonai lau ia durua.” Edwena be dokonai ia gwau: “Tama sina dainai Iehova lau tanikiu henia badina edia hereva bona kara amo idia hahedinaraia ita ese moale do ita davaria bema iseda mauri lalonai iseda lalokau Diravana, Iehova, hesiai henia gaukarana ita laloa bada.”
[Footnotes]
a The Watchtower, March 1, 1988, rau 11-12 itaia.
b The Watchtower, March 15, 1960, rau 189-91 itaia.
[Pictures on pages 22, 23]
Fountain famili taudia: (laurina kahana ia lao idibana kahana) Dewey, Edwena, Winnie, Elizabeth, Dewey junior; idibana kahanai: Elizabeth bona Dewey junior, Henschel ena saun taraka ena uili koua gauna latanai (1937); idibana henuna kahanai: Elizabeth be ena mauri lagani 16 neganai saini maragidia ia huaia bona haroro gaukara ia karaia