Lalo-Kerere Taudia Edia Kara Oi Abia Dae, A?
“KERERE laloa momo tauna be nega ibounai taunimanima edia kara namona ta ia itaia lasi, bona kara dikana ta do ia reaia lasi. Ia be baimumu manu bamona, dibura neganai ia gima noho, diari lalonai ia matakepulu, sei ia tahua bita bamona, to aniani namona ia tahua lasi.” Haida idia laloa lagani 1800 C.E. murinai ia noho America dubu tauna ta Henry Ward Beecher be unai hereva ia gwauraia. Taunimanima momo idia laloa reana unai hereva ese hari inai negai kerere laloa momo tauna (cynic) ena laloa dalana ia gwauraia namonamo. To unai hereva “cynic” be idau negai Greece ai ia vara, unuseniai unai hereva be unai bamona laloa dalana ia hahedinaraia tauna ia gwauraia sibona lasi. Lagani handred momo lalodiai, unai hereva be tanobada ena aonega edia hahediba oreana ta ia gwauraia.
Cynic taudia edia hahediba be edena dala ai idia haginia? Edia hahediba be dahaka? Keristani tauna ese Cynic tauna ena kara ia hahedinaraia be namo, eiava?
Idau Negai Cynic Taudia —Idia Vara Dalana Bona Edia Abidadama
Idau negai Greece dekenai idia herevahereva bona idia heai momo. Lagani handred momo lalodiai ema bona iseda nega, taunimanima haida, hegeregere Socrates, Plato, bona Aristotle ese edia aonega lalohadaidia idia gwauraia bona unai amo ladana bada idia abia. Edia hahediba herevadia ese taunimanima edia laloa dalana ia haidaua momokani, bona unai lalohadai be West tanodia edia kara dekenai idia davaria noho.
Socrates (470-399 B.C.E.) ia gwau moale daudauna be kohu tahua karana amo eiava tauanina hamoalea dalana amo do ita davaria lasi. Ia gwau moale korikorina be ta ena mauri ibounai lalonai kara maoro tahua karana amo do ia vara. Socrates ia laloa kara maoro be kara hereadaena. Unai ia tahua neganai, tanobada kohu namodia bona anina bada lasi gaukara ia dadaraia badina ia laloa unai gaudia ese iena lalona do idia veria kerere. Ia gwau mauri dalana biagua namonamo bona sibona ena ura dadaraia karana be namo, unai ese heagi lasi mauri dalana, moni negea kava lasi karana ia havaraia.
Socrates ese hadibaia dalana ta ia hamatamaia, idia gwauraia Socrates dalana. Lalohadai taudia momo be lalohadai ta idia gwauraia neganai edia lalohadai durua herevadia danu idia gwauraia, to Socrates be kara idauna ia karaia. Aonega taudia ma haida edia lalohadai ia kamonai bena edia lalohadai edia kerere ia hahedinaraia toho. Unai kara ese ma haida edia kerere tahua bona lalo-dika henia karana ia habadaia.
Socrates ena murinai ia raka tauna ta be aonega tauna Antisthenes (445-365 B.C.E. bamona). Ia bona ma haida be Socrates ena hahediba hereva badana dekenai ma hereva ta idia atoa kau, idia gwau kara maoro sibona be kara namo. Idia laloa moale tahua karana be lalona veria kerere karana sibona lasi to ia be kara dikana ta. Taunimanima bamoa karana idia rakatania, bona taunimanima idia dadaraia mai hemataurai lasi ida. Taunimanima ese idia gwauraidia Cynic taudia. Unai ladana Cynic be reana Greek hereva ta (ky·ni·kosʹ) amo idia abia, unai ese edia badu bona heagi kara ia herevalaia. Ena anina be “sisia bamona.”a
Edia Mauri Lalonai Ia Havaraia Gaudia
Ena be Cynic taudia edia lalohadai haida idia namo, hegeregere kohu tahua karana bona sibona hamoalea karana idia dadaraia, to Cynic taudia be edia lalohadai idia ha-aukaia momokani. Unai be ladana bada Cynic tauna ena mauri lalonai ia hedinarai—unai be aonega tauna Diogenes.
Diogenes be lagani 412 B.C.E. ai ia vara, Black Sea badinai siti ta, Sinope, dekenai. Iena tamana ida ia lao Athens dekenai, unuseniai Cynic taudia edia hahediba hereva ia kamonai guna. Antisthenes ese Diogenes ia hadibaia bona Diogenes be Cynic taudia edia aonega ia abia dae momokani. Socrates be gau momo laloa lasi mauri dalana ia noholaia, bona Antisthenes be moale laloa lasi mauri dalana ia noholaia. To Diogenes be moale dadaraia mauri dalana ia noholaia. Ia ura ia hahedinaraia tauanina hamoalea gaudia ia dadaraia, unai dainai Diogenes be nega kwadogi ai digu tabu lalonai ia noho!
Haida idia gwau Diogenes be namo herea karana ia tahua lalonai, Athens dekenai dina ai ia loaloa bona ia diari noho lamepa ia dogoatao badina kara maoro tauna ia tahua! Unai kara ese haida edia matana ia veria bona unai dala amo Diogenes bona Cynic taudia be taunimanima idia hadibadia. Haida idia gwau nega ta Alesana Badana ese Diogenes ia nanadaia dahaka ia ura bada. Idia gwau Diogenes ia haere, ia ura Alesana ia gini siri bena dina ena diari be do ia koua lasi!
Diogenes bona Cynic taudia ma haida be noinoi taudia bamona idia noho. Idia be nega lasi taunimanima be vaia idia noho hebou dalana ai idia noho totona, bona hanua durua karadia idia dadaraia. Sedira Socrates ena lalohadai hamomokania dalana idia abia dae dainai, ma haida idia matauraia lasi momokani. Taunimanima idia diba Diogenes ena kara badana be hereva momokani aukadia amo taunimanima edia lalona ia hahisia. Taunimanima idia laloa Cynic taudia be “sisia bamona,” to Diogenes ena ladana idia gwauraia Sisia. Iena mauri lagani be 90 bamona neganai ia mase, lagani 320 B.C.E. bamona ai. Idia guria gabuna ataiai be nadi namona amo sisia oromana idia koroa gauna idia haginia.
Cynic taudia edia aonega hahediba be ma hahediba daladia haida ai idia abia dae. To gabeai, Diogenes bona ena laloa dalana idia abia dae taudia edia kara idaudia dainai Cynic taudia be ladana dikana idia abia. Gabeai, unai laloa dalana ia ore momokani.
Hari Inai Negai Kerere Laloa Taudia—Edia Kara Oi Hahedinaraia Danu be Namo, A?
The Oxford English Dictionary ia gwau hari inai negai kerere laloa tauna be “gwaugwau momo tauna eiava kerere tahua momo tauna. . . . Ia ura lasi ia laloa taunimanima ma haida edia laloa bona kara be momokani eiava namo, bona iena lalohadai ia gwauraia neganai iena vairana ia hagagevaia bona lalona hahisia hevaseha hereva amo ia gwauraia; ia be vairana ia hagagevaia kerere tahua tauna.” Hari ita noholaia tanobadana ai unai kara ita itaia momo, to, momokani, idia be Keristani karana hegeregerena lasi. Namona be Baibel ena hahediba herevadia bona hahegani oi laloa.
“Lohiabada be mai ena bogahisihisi, bona mai ena hariharibada. Ia ese iena badu ia hakerua noho . . . Ia ese ita do ia gwau henia hanaihanai lasi. Iena badu be hanaihanai do ia noho lasi.” (Salamo 103:8, 9) Keristani taudia idia hamaorodia “Dirava ena kara bamona do umui karaia be namo.” (Efeso 5:1) Bema Siahu Ibounai Diravana ia ura lasi ‘ia gwaugwau momo eiava kerere ia tahua momo,’ to ia ura hebogahisi bona hariharibada ia hahedinaraia, namona be Keristani taudia danu be unai bamona idia karaia.
Iehova ia haheitalaia namo herea tauna, Iesu Keriso, ese ‘iena kara toana ita dekenai ia hahedinaraia, iena murinai do ita raka totona.’ (1 Petero 2:21; Heberu 1:3) Nega haida, Iesu ese tomadiho edia hereva koikoidia ia gwauraia hedinarai bona tanobada ena kara dikadia ia hahedinaraia. (Ioane 7:7) To, kara momokani taudia ia gwauraidia namo. Hegeregere, Natanaela ia herevalaia inai bamona: “Israela tauna korikori be inai, ia be koikoi diba lasi momokani tauna!” (Ioane 1:47) Iesu ese hoa karana ta ia karaia neganai, reana ia hanamoa tauna ena abidadama ia laloa bada. (Mataio 9:22) Bena hahine ta be namo ia davaria dainai iena tanikiu hahedinaraia totona harihari gauna ta ia henia bona haida idia laloa unai be moni bada negea kava karana neganai, Iesu be unai hahine ena ura korikori ia laloa kerere lasi, to ia gwau: “Umui lau hamaoroa momokani, inai Sivarai Namona do idia harorolaia gabudia ibounai, tanobada ena kahana kahana ibounai dekenai, inai hahine ese ia karaia gauna be do idia gwauraia, ia dekenai do idia laloa totona.” (Mataio 26:6-13) Iesu be iena turadia ia abidadama henidia bona ia murinai idia raka taudia ia ura henidia, “ia lalokau henidia, ia lao bona dokona.”—Ioane 13:1.
Iesu ia goevadae dainai, goevadae lasi taudia edia kerere ia davaria haraga diba. Taunimanima edia hereva ia hakoikoia toho lasi bona edia kerere ia tahua lasi, to ia be dala ia tahua taunimanima idia laga-ani totona.—Mataio 11:29, 30.
“Nega ibounai [lalokau ena] abidadama ia goada noho.” (1 Korinto 13:7) Unai hereva be kerere laloa momo tauna ena kara amo ia idau momokani, kerere laloa momo tauna be nega ibounai ma haida edia ura ena badina bona kara ia laloa kerere. Momokani, tanobada lalonai mai edia ura dikadia taudia be momo; unai dainai ita naria namonamo be namo. (Aonega Herevadia 14:15) To, lalokau ese ta ena hereva ia abia dae haraga, ia laloa kerere momo lasi.
Dirava ese iena hesiai taudia ia lalokau henia bona ia abidadama henia. Edia manoka ia diba haraga, reana idia sibodia idia diba haraga lasi. To, Iehova be iena bese taudia ia kara henidia neganai ia laloa lasi do idia kerere gwauraia, bona ia ura lasi gau ta idia karaia bema edia goada ia hegeregere lasi. (Salamo 103:13, 14) Ma danu, Dirava be taunimanima edia namo ia tahua, bona ena be idia goevadae lasi to iena abidadama hesiai taudia dekenai hahenamo bona dagi ia henidia badina ia abidadama henidia dainai.—1 King Taudia 14:13; Salamo 82:6.
“Lau Lohiabada ese taunimanima edia kudoudia lau tahua noho, bona edia lalodia danu lau tohoa noho. Taunimanima ta ta edia dala, edia dala lau itaia noho . . . edia davana korikori do lau henidia totona.” (Ieremia 17:10) Iehova be tau ta ena kudou ia diba namonamo. Ita karaia diba lasi. Unai dainai, namona be ita naria namonamo ma haida edia ura korikori ita gwauraia neganai.
Bema kerere laloa momo karana ita koua lasi bena ita lalonai ia tubu bona iseda laloa dalana ia biagua, unai ese ita bona iseda tadikaka ia hapararaia diba. Unai ese Keristani kongregesen ena maino ia hadikaia diba. Unai dainai, namona be Iesu ena haheitalai ita badinaia, iena hahediba taudia edia kara korikori ia diba to idia dekenai ia lalo-goada noho. Idia abidadama henia turana ai ia lao.—Ioane 15:11-15.
“Umui ura taunimanima ese umui dekenai idia karaia hegeregerena, umui danu inai bamona do umui karaia idia dekenai.” (Luka 6:31) Unai Iesu Keriso ena sisiba ita badinaia daladia be momo. Hegeregere, ita ibounai ita ura haida be ita idia hereva henia namonamo bona ita idia matauraia. Unai dainai, momokani, namona be ita danu ma haida ita kara namo henia bona ita matauraia. Iesu ese tomadiho gunalaia taudia edia hahediba koikoi be mai siahu ida ia hahedinaraia, to ia be lalo-kerere dalana ai ia karaia lasi.—Mataio 23:13-36.
Kerere Laloa Momo Karana Koua Daladia
Bema gau haida dainai ita lalo-manoka, reana kerere laloa momo karana ese ita ia veria haraga diba. Unai kara ita koua diba bema ita laloa Iehova be iena goevadae lasi taudia ia kara henia mai abidadama ida. Unai ese ita ia durua diba Dirava idia tomadiho henia taudia ita abia dae totona—idia be goevadae lasi taudia sibona to idia ura kara maoro.
Hisihisi idia mamia dainai reana haida be ma taunimanima haida idia abidadama henia lasi. Momokani, goevadae lasi taudia be nega ibounai ita abidadama henia be aonega lasi. (Salamo 146:3, 4) To, Keristani kongregesen lalonai, momo be idia ura ma haida idia hagoadaia. Mani oi laloa, edia bese idia haboioa taudia dekenai tausen momo be edia sina, tama, taihu, tadikaka, bona natudia ai idia lao. (Mareko 10:30) Mani oi laloa, idia momo be nega dikadia ai turadia momokani ai idia lao.b—Aonega Herevadia 18:24.
Kerere laloa momo karana lasi to tadikaka lalokau henia karana amo ma haida ese Iesu ena murinai idia raka taudia do idia diba, badina ia gwau: “Unai dekena amo taunimanima ibounai do idia diba umui be lauegu diba tahua taudia, ta ta dekenai do umui lalokau henia dainai.” (Ioane 13:35) Unai dainai, namona be lalokau ita hahedinaraia, bona iseda Keristani tadikaka edia kara namodia ita laloa bada. Unai ita karaia neganai, ita do ia durua Cynic tauna ena kara ita dadaraia totona.
[Footnotes]
a Dala ma ta be reana unai ladana Cynic be Ky·noʹsar·ges amo idia abia, unai be Athens dekenai Antisthenes ese haida ia hadibadia spot gadara gabuna ta.
b Gima Kohorona, May 15, 1999 gauna lalonai, hereva ladana “Keristani Kongregesen—Heduru Bona Goada Abia Gabuna” itaia.
[Picture on page 21]
Cynic tauna badana, Diogenes
[Credit Line]
From the book Great Men and Famous Women