Dagedage ai Iehova ese Ai Ia Naria—Kahana Namba 3
MARCH 14 lagani 1990. Unai dina badana lalonai, lau be ma haida ida, Ministry for Religious Affairs (Gavamani Ena Tomadiho Edia Gaukara Naria Oreana) opesi East Berlin dekenai ai noho, bona ena tau badana ese Iehova ena Witness taudia dekenai gwaumaoro pepana ia henia guna idia gwauraia German Democratic Republic eiava East Germany tanona dekenai haroro gaukara idia karaia totona. Unai kara ia vara noho lalonai, egu helalo ia giroa lou guna lau be Witness ta ai lau lao bona guna lagani lalonai hekwakwanai idauidau ai davaria gaudia lau lalodia danu.
Lagani 1950 lalonai, lau danu ia gaukara Witness kekeni ta, ladana Margarete, ese lau dekenai ena abidadama Bible dekenai ia gwauraia, unai nega lalonai Iehova ena Witness taudia idia dagedage henidia bada. Unai murinai ia lao gabu ta dekenai ia gaukara totona, bona Witness ta ese lau ia stadi henia. Lagani 1956 lalonai lau bapatiso bona lau bona Margarete be unai lagani lalonai ai headava. Ai be Berlin ena Lichtenberg Kongregesen dekenai ai hebou. Unai kongregesen lalonai haroro gaukara lalonai idia vareai Basileia pablisa taudia ibounai be 60.
Lagani rua idia ore lau bapatiso murinai, gavamani taudia ese emai kongregesen ia gunalaia tadikaka ena ruma dekenai idia lao. Idia ura idia abia lao dibura, to ia be West Berlin dekenai gaukara totona ia lao. Ena bese taudia ese idia hadibaia unuseniai do ia noho, bena hua haida murinai idia danu idia hanaia West Berlin dekenai. Lauegu lagani be 24 sibona, to kongregesen lalonai maduna badadia haida lau huaia. Iehova lau tanikiu henia bada badina ia ese aonega bona goada ia henigu unai maduna lau huaia namonamo totona.—2 Korinto 4:7.
Lauma Aniani Idia Henia
August 1961 lalonai, Berlin Haba idia haginia neganai, Iehova ena Witness taudia East Berlin lalonai be edia tadikaka West Berlin lalonai idia itaia diba lasi momokani. Unai nega amo ai ese buka edia kopi ai karadia, nega ginigunana be typewriter ai gaukaralaia, bena gabeai duplicating masini ai gaukaralaidia. Lagani 1963 ia lao 1965 lau gaukara hunia daiutu maragina ta emai ruma lalonai lau karaia, printa gaukara ai karaia totona. Dina lalonai lau ese moni gaukara dekenai lau ese gaukara kohudia lau karaia, bena hanuaboi ai, tadikaka haida ida The Watchtower magasin edia kopi ai karadia. Gavamani taudia idia ura magasin ai printaia gabuna idia diba, to Iehova ese ai ia durua dainai idia davaria lasi, bona unai lauma aniani be nega korikori dekenai ia hedinarai.
Magasin edia kopi be tadikaka ibounai idia abia hegeregere totona pepa momo ai gaukaralaia bona unai pepa abia be ia auka. Bema nega ibounai pepa bada herea ai hoia, gavamani taudia ese ai do idia davaria. Unai dainai Witness tadikaka ta ta be pepa haida idia hoia bona emai Bible stadi grup dekenai idia mailaia. Unai gabu amo ai abia lao magasin kopi ai karaia gabuna dekenai. Witness tadikaka ma haida ese ai karaia magasin idia hariharilaidia.
Gavamani taudia idia laloa lau ese magasin printaia gaukara lau karaia, unai dainai, nega ibounai lau idia raraia. Lagani 1965 ena dokona kahanai, lau itaia nega momo lauegu murina dekenai idia mai bena lau mamia idia be gau ta do idia karaia. Bena daba ta ai idia karaia.
Kahirakahira Lau Idia Dogoatao
Unai keru bada herea daba momokani ai moni gaukara totona lau raka lao. Ia do daba rere lasi, bona keru bada dainai egu tauanina lau hagoadaia. Lau raka lao noho neganai, tubutubu gaudia edia magu ataiai kwara 4 lau itadia. Unai taunimanima 4 be kona idia giroa bena lau idia raka henia. Lau itadia neganai lau gari bada badina idia be gavamani taudia. Dahaka do lau karaia?
Sinou dainai savolo dekenai dala idia geia bona raka dalana be ia maragi. Lau raka lao sibona. Kwaragu lau atoa diho, matagu be tano sibona lau raraia. Guriguri kwadogina lau gwauraia. Unai tatau idia mai noho, idia kahirakahira momokani. Lauegu toana idia itaia vadaeni, eiava? Unai dala maragi lalonai ai raka hanai neganai, lau laloa lasi dahaka do ia vara. Lau raka lao sibona, lau haraga haraga momokani. “Ia-a,” tau ta ia boiboi, “unai be ia. Oi Gini!”
Lau heau haraga haraga momokani. Kona lau giroa, emai dekena taudia edia magu lau roho hanaia bona emai magu lalonai lau vareai. Ruma lalonai lau heau, iduara lau lokaia bona bolta lau atoa. Lau boiboi badabada, lau gwau: “Ibounai bedi amo umui toreisi! Idia mai lau idia abia gwauraia.”
Margarete ia heau diho haraga bona iduara dekenai ia gini. Lau diho ruma henuna daiutuna dekenai bona sitouv lau gabua. Bona lau dekenai idia noho kongregesen ena leta iboudiai lau abidia bona lahi dekenai lau gabudia.
Unai tatau idia boiboi badabada, idia gwau: “Kehoa! Iduara kehoa! Lau be gavamani ena loia tauna!”
Margarete be iduara ia kehoa lasi bona lau be unai leta iboudiai lau gabudia ore. Bena lau lao Margarete dekenai bona kwaragu lau davea iduara ia kehoa totona. Unai taudia idia vareai ruma lalonai.
Idia henanadai idia gwau: “Badina dahaka ai dekena amo oi heau oho?”
Daudau lasi gavamani taudia ma haida idia mai, bona ruma ibounai idia sekea. Emai hunia daiutu maragina lau laloa noho, ia lalonai printa masini bona pepa 40,000 idia noho. To ena vareai gabuna idia davaria lasi. Ena be hora momo lalodiai lau idia henanadai henia, to Iehova ese lau ia durua lau gari lasi totona. Unai ia vara dainai ai ia veria lao iseda lalokau guba Tamana dekenai bona ai ia durua ai goada noho totona.
Dibura ai to Ai Haroro Diba
Lagani 1960 lalonai lau idia boiria ami lalonai lau vareai totona. To lau ura lasi vareai dainai, lau idia atoa dibura gabuna dekenai bona hua 7 gaukara auka lau idia henia. Cottbus ena kampa be Berlin ena Laurabada kahana dekenai bona Witness taudia ibounai 15 be unuseniai idia noho. Ai ibounai be unuseniai ai noho, badina ai ura lasi ami lalona ai vareai emai Keristen taravatu hegeregerena. (Isaia 2:2-4; Ioane 17:16) Dina dekenai ai gaukara edia hora be momo bona gaukara be ia auka momokani. Daba daba ibounai 4:15 a.m. dekenai ai toreisi bena ai idia abia lao train idia heau daladia dekenai ai gaukara totona. Ena be ai be dibura dekenai idia atoa, to dala momo idia noho Iehova ena Basileia be ma haida dekenai ai herevalaia diba totona.
Hegeregere, Cottbus kampa dekenai, tatau rua idia noho bona idia be nega vairai dekenai dahaka do ia vara idia gwauraia babalau taudia. Nega ta lau kamonai idia ta, mero matamatana, ia ura dikadika lau danu ia herevahereva. Lau laloa, dahaka ia ura? Ena lalohisihisi ibounai lau ia hamaoroa. Lau ia hamaoroa ia ena tubuna hahine be mai ena siahu nega vairai idia vara gaudia ia gwauraidia totona, bona ia be ena tubuna ena buka ia duahia murinai, ia danu unai siahu ia abia. Ena be ia ura dikadika unai kara ena siahu ia haboioa, to dika do ia abia garina ia garilaia bada. Ia taitai bada herea. To dahaka dainai lau dekenai ia mai bona inai gaudia ia herevalaia?
Ai ruaosi ai herevahereva lalonai, ia hahedinaraia Iehova ena Witness taudia ida ia hebamo neganai, unai siahu ia maragi. Lau hadibaia lauma dikadia eiava demoni idia noho, bona lauma namodia eiava kara maoromaoro anerudia idia noho danu. Efeso dekenai, Keristen ai idia lao taudia edia haheitalai lau gwauraia, bona lau hamaoroa bema ia dekenai, nega vairai gwauraia karana ena buka eiava babalau gaudia haida idia noho, namona be ia negedia. (Kara 19:17-20) Lau hamaoroa, lau gwau: “Bena Witness taudia oi tahudia. Witness taudia be gabu ibounai dekenai idia noho.”
Dina haida murinai unai mero matamata be kampa ia rakatania, bona lau itaia lou lasi. To ia ese ruhaia mauri namona ia ura henia bada merona ena gari bada lau itaia bona gau ta ese ena lalona ia hanamoa diba lasi karana lau laloa neganai, egu lalokau Iehova dekenai ia bada. Ai Witness taudia 15 be dibura dekenai ai noho emai abidadama dainai, to lauma dalanai ta ese ai ia koua diba lasi. To unai mero matamata be dibura amo idia ruhaia, to ia be ia gari henia bada “diravana” ena hesiai tauna. (2 Korinto 4:4) Ita Witness taudia ese eda lauma ruhaia mauri namona ita laloa bada be namo!
Aiemai Natudia be Hetoho Idia Abia
Taunimanima badadia sibodia lasi to memero kekeni taudia danu be edia abidadama Bible dekenai dainai idia gini goada be gau badana. Sikuli bona moni gaukara gabudia dekenai idia doridia toho Bible ena taravatu haida idia utua totona. Ai emai natudia ibounai 4 be edia abidadama idia tohoa to idia gini goada.
Sikuli gabunai, Monday dabai ibounai pepe idia saluti henia. Natudia be laini idia karaia edia hebou gabuna dekenai, ane idia abia, bena pepe idia veria daekau neganai Thälmann saluti idia karaia. Ernst Thälmann be guna Germany edia Kominius tauna ta bona lagani 1944 lalonai, Nazi SS (Secret Service) orea ese idia alaia mase. Tanobada ibounai tuarina iharuana ia ore murinai, East Germany lalonai Thälmann ena ladana be ia bada. Emai abidadama Bible dekenai hegeregerena Iehova Dirava sibona do ita tomadiho henia, unai dainai, lau bona adavagu ese emai natudia ai hadibadia unai kara idia vara neganai do idia gini mai hemataurai danu to ane do idia abia lasi eiava pepe do idia saluti henia lasi.
Sikuli natudia danu be Kominius ane idia hadibadia. Margarete bona lau ese emai natudia edia sikuli dekenai ai lao bona ai hadibadia dahaka dainai politikol ane do idia abidia diba lasi. To ai hamaorodia ane ma haida idia hadibadia neganai idia ai koua lasi. Unai dainai emai natudia be idia do maragi lalonai idia gini goada bona edia bamodia amo idia idau.
Lagani 1977 dokonai, emai natuna kekeni badana ia ura opesi gaukara ta totona ia tereini. To opesi gaukara tereini totona idia ese dina 14 ami tereini do idia karaia. To Renate ena lalohadai ia hegeregere lasi unai ia karaia totona, unai dainai, ia gini goada bena murinai idia gwau ami tereini do ia karaia lasi.
Nega ta ena opesi gaukara tereini kalasi ta dekenai ia lao neganai, ena tisa ia gwau: “Renate, oi danu ipidi gaukaralaia tereini dekenai do oi mai.” Ena ura lasi herevana ia abia dae lasi. Tisa ia gwau: “Ipidi do oi gaukaralaia lasi, to aniani sibona do oi naria.”
Unai adorahi, famili ibounai ida ai herevahereva hebou. Ai laloa, ena be Renate be ipidi do ia gaukaralaia lasi, to ipidi tereini gabuna dekenai ia noho be maoro lasi. Nega tamona ai herevahereva bona ai guriguri hebou dainai ia goada bona ia gari lasi. Ai moale bada emai natuna kekeni matamata ai itaia, kara maoromaoro totona ia gini goada neganai!
Aiemai Haroro Gaukara Ai Habadaia
Lagani 1970 dokonai aiemai gaukara idia koua toho momo lasi, bona unai nega lalonai aiemai Keristen buka momo be West Germany amo idia mai. Ena be unai gaukara amo kerere ai davaria diba, to tadikaka goadadia momo idia volantia unai gaukara idia karaia totona. Unai buka bona magasin momo ai moalelaidia bada bona unai tadikaka edia gaukara dainai ai moale. Witness taudia edia gaukara idia taravatulaia neganai, dagedage karana be bada dainai ruma ta ruma ta gaukara ai karaia be auka herea. Bona gavamani garina idia gari dainai haida be idia haroro lasi. To metairametaira emai haroro gaukara ia bada ia lao. Lagani 1960 ia lao lagani 1969 dokonai, Basileia pablisa 25 pesen sibona be nega ibounai idia haroro. To lagani 1980 dokonai, nega ibounai idia haroro taudia edia namba ia daekau 66 pesen dekenai! Unai nega lalonai gavamani taudia be emai haroro gaukara idia laloa momo lasi.
Nega ta tadikaka ta danu lau gaukara hebou bona ia ese ena natuna kekeni maragi ia hakaua mai. Ruma ta dekenai hahine buruka ta ai davaria bona ia ese kekeni maragi ia itaia neganai ia moale bona ena ruma dekenai ai ia boiria vareai. Emai haroro herevana ia abia dae bona ia gwau namona be do ai giroa lou ia dekenai. Lau ese egu adavana dekenai lau henia bona haraga herea Bible stadi ia hamatamaia. Ena be ia buruka momokani bona ia gorere momo, to unai hahine buruka be eda taihu ta ai ia lao bona hari Iehova ena gaukara dekenai ia goada noho.
Taravatu amo Ai Idia Ruhaia Ia Kahirakahira Neganai Kara Haida
Ai Haidaua
Iehova ese ai ia hegaegaelaia gabeai taravatu do idia kokia totona. Mani haheitalai ta lau gwauraia: Taravatu idia do kokia lasi neganai, ai idia hadibaia hebou dekenai emai ladana ai boiria dalana do ai haidaua. Gunaguna polisi ese ai idia dogoatao garina tamamai edia ladana ai gwauraia lasi. Ena be lagani momo idia hebamo to unai abidadama taudia edia ladana ginigunana sibona idia diba. Kamonai taudia matamatadia momo be aiemai hebou dekenai do idia vareai totona ai hegaegae, bona ai idia hadibaia namona be tamamai edia ladana ai gwauraia heheni. Haida idia laloa unai be turana lasi karana bamona, to gavamani ese taravatu idia kokia neganai, unai sisiba idia badinaia taudia be idia daradara momo lasi.
Danu ai idia hadibaia namona be hebou kehoa totona ane do ai abia. Unai dala amo kongregesen iboudiai hegeregerena ai karaia. Aiemai buka stadi grup edia bada ai haidaua danu. Lagani 1950 ia lao 1959 dekenai grup iboudiai dekenai 4 sibona idia hebou to sisina sisina unai namba ia daekau 8 dekenai. Gabeai unai namba ia daekau 10 bona ma gabeai 12 dekenai. Ma danu, Witness taudia momo be hekwarahi lasi hebou dekenai idia lao totona, kongregesen ta ta iboudiai edia hebou gabudia idia tahua namonamo.
Nega haida aiemai kara do ai haidaua ena badina ai diba lasi, to unai sisiba ai badinaia murinai ena namo ai lalo-pararalaia. Nega momo Iehova ese ia hahedinaraia ia be aonega bona hebogahisi Tamana! Sisina sisina, ai ia durua iena tanobada oreana taudia hegeregerena ai karaia totona, bona ai lalo-parara ai danu be tadikaka ibounai oreana lalonai ai noho. Momokani, East Germany dekenai gavamani ese haroro gaukara ia taravatulaia, to unai lagani 40 bona ma haida lalodiai, Iehova Dirava ese mai ena lalokau danu iena taunimanima ia naridia namonamo. Hari ai moale badina gavamani ese gwaumaoro ia henia gaukara ai karaia totona!
Hari inai nega lalonai, gunaguna idia gwauraia East Germany lalonai, Iehova ena Witness taudia 22,000 bona ma haida idia noho. Edia kara ese ia hahedinaraia Iehova Dirava ena aonega hakaua dalana bona ena lalokau naria dalana be namo herea. Ena be aiemai gaukara idia taravatulaia, to unai lagani iboudiai lalodiai ai ia durua, bona unai ese ia hahedinaraia herevana dahaka hekwakwanai ia vara Dirava ese ia hanaia diba. Herevana iena taunimanima dekenai dahaka dika idia karaia toho, do idia kwalimu diba lasi. Nega ibounai Iehova ese ia dekenai idia abidadama henia taudia iboudiai ia naridia namonamo. (Isaia 54:17; Ieremia 17:7, 8)—Horst Schleussner ena sivarai.
[Picture on page 31]
Horst bona Margarete Schleussner Society ena ruma East Berlin dekenai