Aniani Ania Lasi Karana be Anina Lasi Hari Inai Negai, A?
“LAU matamata negana amo ema bona hari, Monday ta ta ibounai, aniani ania lasi karana lau badinaia.” Unai hereva be Mrudulaben ese ia gwauraia, ia be kohu momo India hahinena bona ena mauri lagani be 78. Unai kara be ena tomadiho ena kahana ta, unai dala amo ia hamomokania ena headava ia namo bona ena natudia idia gorere lasi, danu unai amo ena adavana ia naria. Hari ia vabu neganai, Monday ta ta ai aniani ania lasi karana ia badinaia noho, gorere amo sibona ia naria bona ena natudia be kohu momo idia abia totona. Ia bamona, Hindu hahine momo ese edia mauri lalonai aniani ania lasi karana idia badinaia hanaihanai.
Tau badana ta ladana, Prakash, ia be bisinesi tauna ta, Mumbai (Bombay ena kahana ta dekenai), India ai, ia noho bona ia gwau lagani ta ta ibounai Sawan (Shravan) ena Monday ta ta lalonai, aniani ania lasi karana ia badinaia. Hindu taudia edia kalenda dekenai unai hua be mai anina bada tomadiho dalanai. Prakash ia gwau: “Tomadiho dainai lau badinaia matamaia, to hari lau karaia ena badina ma ta be gorere dainai. Sawan be medu ena nega dokona kahanai ia mai dainai, aniani ania lasi karana lau badinaia ese egu tauanina ia durua medu neganai idia vara gorere idauidau ia kokia totona.”
Haida idia laloa aniani ania lasi karana ese tauanina, lalona, bona lauma dalanai ta ia durua. Hegeregere, Grolier International Encyclopedia ia gwau: “Vanegai saiens taudia idia tahua gaudia ese idia hahedinaraia aniani ania lasi karana ese reana tauanina ia hanamoa bona, idia karaia namonamo neganai, reana lalona bona hemami idia gaukara dalana ia hanamoa danu.” Idia gwau Greek aonega tauna Plato be dina 10 eiava ma haida lalonai ia aniani lasi bona matematik ia diba momo tauna Pythagoras ese ena stiuden taudia ia hamaoroa idia aniani lasi bena gabeai ia hadibadia.
Taunimanima haida dekenai, aniani ania lasi karana ena anina be nega ta lalonai aniani bona ranu idia dadaraia vaitani, to ma haida be aniani idia ania lasi negadiai gau haida idia inua. Taunimanima momo idia laloa aniani ania lasi karana ena anina be aniani negadia haida idia reaia eiava aniani haida sibona idia dadaraia. To ta be nega daudau lalonai ia aniani lasi bona ia naria namonamo lasi karana amo dika ia vara diba. Nius torea tauna Parul Sheth ia gwau tauanina ese iena carbohydrate ia gaukaralaia ore murinai, ia ese masolo lalonai idia noho protein ia haidaua glucose ai bona unai murinai tauanina ena fat ia gaukaralaia matamaia. Fat be glucose ai ia haidaua neganai poisini gaudia, ketone body ia havaraidia. Unai gaudia idia momo neganai, harana dekenai idia lao, bona central nervous system idia hadikaia. Sheth ia gwau: “Unai neganai aniani ania lasi karana ese dika bada ia havaraia diba. Oi daradara, oiemu lalona ia boio diba, bona dika bada gaudia idia vara. . . . coma bona mase [ia havaraia diba].”
Idia Gaukaralaia Gauna Ta Bona Helaga Karana Ta
Aniani ania lasi karana be politikol ura gaudia eiava noho namona totona idia gaukaralaia. Unai gauna ia gaukaralaia tauna badana be Mohandas K. Gandhi India dekenai. Taunimanima milioni handred momo ese idia matauraia, bona ia ese aniani ania lasi karana ia gaukaralaia India ena Hindu taudia momo herea edia lalona ia veria totona. Gandhi ese faktori ena gaukara taudia bona faktori ena biagua taudia huanai hepapahuahu ia haorea totona ena aniani lasi karana dainai ia vara gauna ia herevalaia, ia gwau: “Aniani ania lasi karana ese lalo-namo ia havaraia idia huanai. Faktori ena biagua taudia edia kudouna ia hamarerea . . . Aniani lau ania lasi dina toi sibona murinai, straiki idia hadokoa.” South Africa ena presiden, Nelson Mandela, be politikol karadia dainai lagani haida dibura dekenai ia noho neganai dina ima lalonai aniani ania lasi straiki lalonai ia vareai.
To aniani ania lasi karana idia badinaia taudia momo ese tomadiho dainai idia karaia. Aniani ania lasi karana be Hindu tomadiho ena helaga kara badana. Fast and Festivals of India bukana ia gwau dina haida dekenai “aniani idia dadaraia momokani . . . ranu danu idia inua lasi. Tatau bona hahine ese aniani ania lasi karana idia badinaia auka . . . moale, mauri namona, bona kerere bona kara dika edia gwauatao idia abia totona.”
Aniani ania lasi karana be Jain tomadiho ai idia badinaia momo. The Sunday Times of India Review ia gwau: “Bombay [Mumbai] dekenai Jain ena muni [aonega tauna] ese dina 201 lalonai, idia nadua ranu galasi rua sibona ia inua dina ta ta ai. Kilogaram 33 ia halusia.” Haida be aniani idia ania lasi ela bona idia mase, idia laloa unai amo hahemauri do idia abia.
Islam tomadiho idia badinaia taudia ibounai be Ramadan huana lalonai aniani ania lasi karana idia badinaia. Hua ibounai lalonai, aniani eiava ranu idia abia lasi daba rere amo ela bona dina ia diho negana. Unai nega lalonai ta ia gorere eiava ia loaloa dainai dina haida ia reaia, gabeai do ia karaia be namo. Lent, dina 40 Paseka ia do mai lasi neganai, be aniani ania lasi karana badinaia negana Kerisendom taudia haida dekenai, bona tomadiho momo lalonai aniani idia ania lasi dina ma haida dekenai.
Aniani ania lasi karana badinaia karana ia do mase lasi. Bona ia be tomadiho momo edia kara ta dainai, ita henanadai diba, Dirava ia ura aniani ania lasi karana ita badinaia, a? Keristani taudia be edia ura dainai nega haida aniani idia dadaraia diba, a? Unai kara ese heduru ia henia diba, a? Gabeai herevana ese unai henanadai do ia herevalaidia.
[Picture on page 3]
Jain tomadiho lalonai aniani ania lasi karana be soul ena hahemauri abia dalana ta
[Picture on page 4]
Mohandas K. Gandhi ese aniani ania lasi karana be politikol ura gaudia eiava noho namona totona ia gaukaralaia
[Picture on page 4]
Islam tomadiho lalonai, Ramadan huana lalonai aniani ania lasi karana idia badinaia
[Credit Line]
Garo Nalbandian