Nega ta Egu Mauri Dalana Lau Lalohisihisilaia Lasi
PAUL OBRIST ESE IA SIVARAILAIA
Lagani 1912 ai, egu mauri lagani be 6 neganai, Sinagu be natuna namba 5 ia havaraia lalonai ia mase. Lagani rua murinai, ruma hagoevaia kekenina, Berta Weibel, ese aiemai famili ia naria matamaia. Lagani ta murinai, Tamagu ese ia adavaia, bona ai natudia ai moale sinana ma ta ai abia dainai.
AI BE Brugg, Germany gado idia gaukaralaia hanua maragina, Switzerland dekenai ai noho. Berta be Keristani hahinena korikorina, bona ia lau ura henia bada. Lagani 1908 ai, Bible Student taudia (Iehova ena Witness taudia) edia buka ia stadilaia matamaia, bona ia dibaia gaudia be ma haida dekenai ia herevalaia.
Lagani 1915 ai, Berta bona Tamagu idia headava negana sisina murinai, ia lau bamoa bona ai lao “Photo-Drama of Creation” laulauna ai itaia totona. International Association of Earnest Bible Students ese idia hahedinaraia slaid bona muvini piksa ese egu lalona bona kudouna ia hamarerea momokani. Ma haida ese idia laloa bada danu. Unai ruma Brugg dekenai ia honu momokani dainai, pulisi ese ena iduara idia koua bona idia ginidae taudia idia lulua. Taunimanima momo be vadavada ta dekenai uindo ta amo idia vareai toho, bona idia haida idia kwalimu.
Sinagu Ena Haheitalai Namona
Tanobada Ibounai Tuarina Ginigunana be Europe dekenai ia vara noho bona taunimanima ese nega vairai dahaka do ia vara idia garilaia. Unai dainai, Sinagu ese ruma ta ruma ta dekenai Dirava ena Basileia ena sivarai namona ia harorolaia taunimanima edia lalona hagoadaia totona, be gaukara namona ta. Nega haida ia lau bamoa, bona unai lau moalelaia bada. Lagani 1918 ai, Sinagu be ena gwauhamata Dirava dekenai ia hamomokania diba ranu bapatiso amo.
Tamagu ese Sinagu ena tomadiho karana ia koua lasi ela bona ia bapatiso, to unai murinai ia dagedage henia matamaia. Dina ta aiemai aveni dekenai ena Baibel bona ena buka ia negea. Sinagu ese ena Baibel sibona ia dadia diba lahi amo. To unai murinai ia karaia karana be hoa gauna. Tamagu dekenai ia lao bona ia rosia. Ia lalo-dika henia lasi.
Tamagu ia hoa maragi lasi, bona ena badu ia ore. To, nega ta ta, karaharaga ena dagedage ia hedinarai lou, bona unai ai haheaukalaia sibona.
Moni Gaukara Bona Lauma Dalanai Tubu Daekau Karana
Lagani 1924 ai, lagani toi huina utua kosina lau haorea murinai, egu noho gabuna lau rakatania bona gaukara lau davaria France gado kahana Switzerland dekenai. Dala ia kehoa France gado lau dibaia namonamo totona. Ena be lauma dalanai egu tubu daekau karana ia koua sisina, to Baibel ena hereva momokani ura henia mamina lau haboioa lasi. Unai dainai lagani 6 murinai egu vara gabuna dekenai lau giroa neganai, Keristani kongregesen ena hebou Brugg dekenai lau lao henia matamaia.
Daudau lasi murinai, hanua maragina ta Rheinfelden, Brugg amo ena daudau be kilomita 40, dekenai lau lao. Unuseniai egu taihuna ena huina utua bisinesi gabuna dekenai lau gaukara, bona lauma dalanai lau goada noho totona Bible Student taudia edia grup maragina ida lau hebou. Dina ta, wiki ena huanai ai karaia Baibel stadi hebouna ai haorea murinai, Tadikaka Soder, ia hakaua elda tauna ta, ia henanadai: “Daika be haroro gaukara do ia karaia Sunday ai?” Egu imana lau abia isi, lau laloa ta ese lau do ia bamoa bona lau do ia hadibaia.
Sunday ia ginidae bona teritori dekenai ai lao neganai, Tadikaka Soder ia gwau, “Mr. Obrist be unuseniai do ia gaukara.” Egu kudouna ia mareremarere bada herea, bona taunimanima edia ruma dekenai lau lao bona Dirava ena Basileia lau hamaorolaia matamaia. (Kara 20:20) Unai nega amo, Iesu ia hagania haroro gaukarana, do ita hagugurua bena inai tanobada ena oromana do ia ore gaukarana unai, lau karaia noho. (Mataio 24:14) March 4, 1934 ai, egu mauri lagani be 28 neganai, egu gwauhamata Iehova Dirava dekenai lau hamomokania ranu bapatiso amo.
Lagani rua murinai Italy gado idia gaukaralaia hanua Lugano, Switzerland dekenai, huina utua gaukarana lau davaria. Ena be Italy gado sisina sibona lau diba, to karaharaga sivarai namona lau harorolaia matamaia. Egu haroro dinana ginigunana Sunday ai, lau abia lao buklet 20 ibounai lau hariharilaia. Nega sisina murinai, kamonai taudia haida lau haboua Gima Kohorona stadilaia grup ta lau hamatamaia totona. Gabeai idia haida be bapatiso idia abia, bona February 1937 ai, Iehova ena Witness taudia edia kongregesen ta Lugano dekenai ai hamatamaia.
Hua rua murinai, April 1937 ai, revareva ta lau abia bona unai ese egu mauri ia haidaua momokani. Lau idia boiria Iehova ena Witness taudia edia brens opesi, Betele, dekenai lau gaukara totona. Maoromaoro lau abia dae—bona unai abia hidi lau lalohisihisilaia lasi. Unai amo egu lagani 60 ful-taim hesiai gaukarana lau hamatamaia.
Hekwakwanai Idia Vara Negadiai Betele Gaukara Lau Karaia
Unai neganai Betele be Switzerland ena siti badana, Bern, dekenai ia noho. Unuseniai ai be gado 14 dekenai buka, buklet, bona magasin ai printaia, bona ai siaidia Europe ena kahana ibounai dekenai. Nega haida, uilibaro amo ai printaia buka bona magasin lau laohaia trein steiseni dekenai, badina unai negai nega momo motuka be lasi. Betele dekenai gaukara ginigunana be Composition Department dekenai, printaia masini ena leta karaia gaudia, auri amo idia karaia gaudia, lau hegaegaelaia. Daudau lasi murinai risepsen patana ai lau gaukara, bona danu, Betele famili taudia edia huina lau utua.
September 1939 ai, Tanobada Ibounai Tuarina Iharuana ia hamatamaia, bona Nazi taudia ese Europe taudia iboudiai idia hagaria. Idia tuari tanodia bogaraginai, Switzerland be unai tuari lalonai ia vareai lasi tanona. Matamanai, aiemai Keristani gaukara ai karaia noho diba. Bena, July 5, 1940, adorahi 2 okaloka ai, risepsen patana ai lau noho neganai, tau ta ia vareai bona ena bamoa tauna, ami tauna, ena ipidi be mai ena kaia ta.
Ami lasi tauna ia boiboi: “Zürcher be edeseniai?” Unai neganai Franz Zürcher be brens opesi ena haroro gaukara naria tauna Switzerland totona.
Lau nanadaia: “Namona be ia do lau hamaoroa daika ia mai?” Karaharaga lau idia dogoatao bona vada dekenai lau idia veria, idia oda henia Zürcher ena opesi dekenai idia lau hakaua lao.
Betele taudia iboudiai—ai be 40 bamona—idia oda henia aniani daiutuna dekenai do ai hebou. Ruma murimuri ai ipidi badadia hani idia haginia, idia heau toho taudia koua totona. Ruma lalonai, ami taudia 50 bamona ese tahua karana ta idia hamatamaia. Idia laloa Iehova ena Witness taudia be ami gaukara dadaraia hagoadaia pepadia idia printaia, to idia tahua gaudia idia davaria lasi. To herevana, buka bona magasin momo idia atoa ami motuka ima lalodiai bona idia abia oho.
Gavamani dekenai Gima Kohorona amo idia ura lasi herevadia idia kokia diba gwaumaoro ai henia lasi dainai, Switzerland dekenai printaia gaukarana idia koua. Ena anina be Betele dekenai gaukara taudia haida be gaukara lasi, unai dainai matamata taudia idia hagoadaia Betele do idia rakatania bona painia gaukara, Iehova ena Witness taudia ese idia gwauraia ful-taim haroro gaukarana, idia hamatamaia.
Tuari Negana ai Painia Gaukara
July 1940 ai, Switzerland ena Italy gado gabuna ta, Lugano kahirakahira dekenai, lau giroa. Guna Betele dekenai lau do lao lasi neganai lau noho gabuna unai. Unai Katolik taudia be momo bona Fascism ena siahu be goada teritorina dekenai egu painia gaukara lau hamatamaia.
Kahirakahira dina ta ta iboudiai pulisi ese lau idia koua bona idia doria egu haroro gaukara lau rakatania totona. Dina ta, uma geitina badinai hahine ta lau hereva henia neganai, pulisi edia dabua ia hahedokilaia lasi tauna ta be lau murina amo ia mai. Lau ia dogoatao, pulisi motuka dekenai lau ia hakaua, bona Lugano dekenai lau ia taria lao. Unuseniai pulisi dekenai lau ia henia. Lau idia henanadai henia neganai, lau hamaorodia Iehova Dirava ena hahegani be haroro gaukara ai karaia.
Mai hekokoroku ida opesa ta ia gwau: “Tanobada ai, ai sibona be hahegani ai henia. Guba dekenai Dirava ese ia hahegani diba!”
Tuari lalonai, gau badana be Iesu ena sisiba ai badinaia: “Do umui aonega, gaigai bamona, bona do umui dagedage lasi, pune manu bamona.” (Mataio 10:16) Unai dainai, egu buka bona magasin momo lau hunia egu siedi ena lalona poketi ai. Idia lau haboioa lasi totona, knickerbockers piripou, tuina henunai ia hekahi piripouna unai, lau atoa.
Gabeai, hadibaia hereva lau abia Engadine kourana dekenai lau lao be namo, to unuseniai danu pulisi taudia ese lau idia tahua noho. Unai koura hairaina be Swiss Alps ena ist kahana ai ia noho. Keru negana ai sinou bada herea ese ia koua, unai dainai egu ski tamaka idia siaia lau dekenai bena unai teritori dekenai lau loaloa diba.
Keru negana ai, ski oi gaukaralaia neganai, imana dekenai siahu glove dabuana oi atoa be gau badana. Lauegu lau gaukaralaia hanaihanai dainai, idia dika haraga. Dina ta pos opesi dekena amo ikumina ta lau abia bona ia lalonai ta ese ena imana amo ia karaia keru totona dabua badana bona glove namodia danu lau itaia neganai, lau moale bada herea! Keristani taihu ta egu kongregesen gunanai Bern dekenai ese ia karaia. Hari danu, ena kara lau laloatao mai tanikiu bada herea ida.
Hahenamo mai Moalena
Lagani 1943 ai, Switzerland dekenai aiemai noho ia namo lou neganai, lau idia boiria lou Betele dekenai. France gado kongregesen ta Lausanne hanuana ai, kilomita 100 aiemai gabu amo, ese hekwakwanai haida idia davaria dainai lau vadivadi henia loulou. Ena pablisa taudia lau durua lalohadai maorona Dirava ena orea dekenai idia abia totona.
Gabeai Switzerland ena France gado kongregesen iboudiai totona sekit naria gaukara lau karaia. Wiki ena matamanai, Betele dekenai lau gaukara, to Friday, Saturday, bona Sunday ai kongregesen ta lau vadivadi henia lauma dalanai heduru henia totona. Danu, lagani 1960 ai, Bern dekenai France gado kongregesen ta idia hamatamaia neganai, kongregesen gunalaia dagina lau abia. Unai gaukara lau karaia ela bona lagani 1970 ai, Betele be Bern amo idia hanaia lao hari ia noho gabuna hairaina Thun dekenai.
Lau moale Italy gado idia diba Witness taudia edia grup maragina lau davaria Thun dekenai, bona idia danu lau gaukara. Gabeai kongregesen ta ai karaia, bona lagani haida lalodiai, ela bona matamata tadikaka haida idia hegeregere unai maduna huaia totona, lau be kongregesen gunalaia tauna ena gaukara lau karaia.
Lau ia hamoalea bada hahenamo ta be Iehova ena Witness taudia idia karaia intenesenel hebouheboudia dekenai lau lao diba. Hegeregere, lagani 1950 ai, Yankee Stadium, New York dekenai, Theocracy’s Increase Hebouhebouna dekenai lau lao. Iehova ena Witness taudia edia hedikwota Brooklyn, New York dekenai, lau vadivadi henia negana do lau laloaboio lasi. Danu, lagani ta murinai Tadikaka Milton G. Henschel ese ia henia hereva ta Clean Worship Hebouhebouna, London, England dekenai, do lau laloaboio lasi. Iesu ena hereva ta ia hahedinaraia, “Lau hamaoroa umui dekenai, bema idia be mai regerege lasi, inai nadi do idia boiboi.” (Luka 19:40) Tadikaka Henschel ia nanadaia, “Umui laloa nadi ese do idia boiboi, a?” Aiemai gadodia tausen momo amo ai henia “Lasi!” ena regerege badana lau do kamonai noho bamona.
Lagani 1937 ai, Betele dekenai lau lao neganai, egu tamana ia diba moni sisina sibona do ai abia dainai, mai lalo-hekwarahi ida lau ia nanadaia, “Egu natuna, oi buruka neganai edena bamona do oi mauri?” Salamo torea tauna Davida ena hereva amo, ena henanadai lau haerelaia: “Nega ta kara maoromaoro tauna ta be Dirava ese ia rakatania, a? Lasi momokani, nega ta lau itaia lasi. Bona tau namona ena natuna be nega ta idia hitolo, a? O iena natuna ese aniani totona taunimanima idia noia, a? Lasi, nega ta lau itaia lasi.” (Salamo 37:25) Lauegu mauri lalonai unai hereva be ia momokani.
Lau moale bada herea lagani 80 gunanai Berta Weibel ese Tamagu ia adavaia, bona iena haheitalai namona bona hakaua dainai Iehova bona ena kara namodia lau dibaia! Ena be ruma bese taudia ma haida ese idia hevasehalaia, to mai ena abidadama ida Iehova ia hesiai henia ela bona lagani 1983 ai ia mase. Ena Dirava, Iehova, ia hesiai henia dalana be nega ta ia lalohisihisilaia lasi; egu headava lasi bona Iehova hesiai henia momokani maurina lau lalohisihisilaia lasi danu.
[Picture on page 25]
Betele dekenai lau gaukara