Biag iti Siudad Kadagiti Bakras ti Caracas

Babaen ti koresponsal ti Agriingkayo! idiay Venezuela

CARACAS, Venezuela. Matanawagan dagiti nangato, dadakkel a patakder a naglaon kadagiti opisina ti negosio iti aglikmut dagiti naungor a lugan, napnuan tao a titiendaan, ken restauran. Agpasiapasiar kadagiti plasa dagiti naka-short ken nakakallugong a turista, nga awit-awitda dagiti kamerada. Napnot’ tattao dagiti bangketa.

Ngem adda sabali pay a buya ti Caracas. Malaksid kadagiti moderno a patakder a naaramid iti chrome, landok, ken sarming, adda dagiti los cerros (dagiti turturod), dagiti naisalsalumina a komunidad a nabangon kadagiti bakras. Nagraraayda kadagiti napadsok a bakras a nanglawlaw iti siudad, iti daya, laud, ken abagatan. Ngangngani dua a milion a tattao ti agnanaed sadiay, iti ginasut a purok a maawagan bario.

Kasano a timmaud dagitoy a komunidad? Idi 1958 nangaramid ti gobierno iti maysa a plano a panguartaan dagiti awan-trabahoda a siumudad. Nagsangpet la ngarud ti tattao iti kabisera tapno gundawayanda ti probision. Adut’ nangpanaw kadagiti probinsia tapno matagiragsakda dagiti maipaay ti siudad​—dagiti ospital, eskuelaan, unibersidad.

Kasta pay met a ti kinaranggas iti politika ken ikakaro ti ekonomia ti nangdagadag iti iyaakar ti tattao idiay Caracas tapno agsapulda iti panggedanda. Di nagbayag napnon ti patag a tanap ti Caracas, a namagsanud iti tattao kadagiti nangato a paset tapno adda pagtaenganda. Isu a timmaud dagiti komunidad kadagiti bakras dagiti turod.

Ti Biahe nga Agpangato

Mangrugi ti biahemi babaen ti pannakidanggaymi iti atiddog a pila dagiti tattao. Saan a bus ti ur-urayenda no di ket maysa a jeep, nga ad-adda a maibagay iti nasagpat a sang-atenmi madamdama. Sumungsungaden ti maysa nga atiddog ti chassis-na a jeep, ket nagluganen ti sangapulo ket dua a tattao. Lima ti nagtugaw iti naiplastar a bangko iti tunggal sikigan; dua ti nakikatugaw iti magusgustuanda a makinsango a tugaw. Idi kuan, nakarukobkami a simrek iti makinlikud a ruangan. Nakilinnetletkam iti naiplastar a bangko, nagtugawkam a nakapannimid kadagiti tumengmi, ket ikagkagumaanmi a di masagid ti bay-on ti maysa a babai a napno ti natnateng.

Mangrugin ti nasagpat nga isasang-atmi. Nalengsat dagiti lansangan ken masansan nga agkurbakurba. No dadduma napadsok unay. Inselselen ti driver ti paboritona a cassette iti stereo ti jeepna, ket di nagbayag, bambansaganen dagiti saksaka ti Latin a musika. Kellaat nga adda nangpukkaw iti driver: “¡Donde pueda!” (Para no mabalin!) Kasla karkarna a panangpasardeng iti lugan. Ngem nasaysayaat no bay-antay nga agmaniobra. No agsardeng ti jeep iti maysa kadagiti kasagpatan a paset ti kalsada, mabalin a din agandar​—siempre iti paabante! Sumagmamano a nakusokuso-ti-buokda a pasahero ti nagdardaras nga immulog iti makinlikudan a ruangan, nga urayda la nabaddekan ti saksaka dagiti nabati a pasahero.

Di nagbayag, sarsarunuenmin ti maysa a nakabumbuntog a lugan nga agub-ubo ti tunggal sikiganna. Truck dayta ti danum, a mangipan iti napateg a kargana kadagiti balbalay nga awan gripoda. Masansan nga urnongen dayta dagiti tattao kadagiti tangke wenno dati a drum ti krudo.

Nagparadan ti jeep kalpasan ti adu a panagsardesardengna, ket masapul gayam nga umulogkamin. Kasla karkarna ti uloganmi a daga, ket nagsardengkam bassit tapno siertuen no sadinon ti ayanmi.

Dagiti Pagtaengan Kadagiti Bakras

Dagiti balbalay ket nabangon iti sadinoman ken iti aniaman a pamay-an. Kasla dagiti kanayonan a kuarto wenno kadsaaran ket basta maisilpo no dumakkel ti pamilia. Dadduma ket natibker a babassit a balbalay a naaramid iti terra-cotta a ladrilio. Ngem dadduma ket naaramid iti tabla, napitpit a lata, wenno kahon ti tagilako a natimbrean pay laeng iti “This side up.”

Medio naulimeken ta pimmanawen ti naungor a jeep. Nagpintas ti aglawlaw. Idiay makimbabbaba ti sentro ti Caracas. Kellaat a nasinga ti kinaulimek babaen ti maysa a pukkaw manipud ti maysa a bumanarbar a trompa: “Wen, adda sibuyas. Wen, adda patatas, yucca, ken saba.” Timmalliawkami ket nakitami a ti nagparada a trak ti kellaat a nagaribungbongan ti tattao. Maysa a barito nga adda iti likudan ti truck ti mangserserbi kadagiti suki.

Ag-500 ti bario idiay Caracas. Daddumat’ napanaganan kadagiti “sasanto,” dadduma kadagiti petsa ti historia wenno nagnagan dagiti politiko. Iyanninaw met ti dadduma a nagan dagiti tartarigagayan dagiti bumario imbes a ti pudno a kasasaadda. Kas pangarigan: El Progreso (Irarang-ay), Nuevo Mundo (Baro a Lubong), ken El Encanto (Ragsak).

Biag Idiay Bario

Agsisinnakit ditoy dagiti bumario. Masansan a sangsangkatunosda a mangpaksiat iti panangabuso iti droga wenno krimen iti bario. Adda dagiti bodega iti kaaduan a bario​—kadawyan a tiendaan nga addaan nadumaduma a tagilako​—agraman eskuelaan ken maysa a parmasia, a sadiay nakasagana a kanayon ti parmasiutiko a mangeksamin ken mangagas kadagiti saan unay a grabe a sakit.

Ngem narigat ti biag ditoy. Dagiti parikut ket inladawan ti kriminologo a ni Dr. Elio Gómez Grillio: “Dua a milion itatta ti awanan iti umdas a kasapulan ti panagbiag kadagitoy a deppaar. Umad-adu dagiti delingkuente . . . Dagiti panangkettel iti bukodda a biag, panangbagsol, panangraut kadagiti banko, ken panangholdap nga agtun-oy iti pammapatay ket lumanlanlan.” Masansan nga awan danum ken koriente.

No panagtutudo, interamente nga agbaliw ti aglawlaw dagiti los cerros. Nalutlot ti dalan, agbalin a dissoor dagiti natukantukad a pagnaan, ket maiyayus dagiti basura kadagiti arig-waig nga ig-igid ti dalan. Makasisileng ti bayakabak ti tudo kadagiti yero nga atep; agsardengen ti panagiinnistoria dagiti bumalay ta mangbirukdan iti malukong wenno baldi a pagtayada kadagiti agtedted nga atepda. Ngem aginitto manen nga isut’ mangpamaga kadagiti agtedted nga atep ken nalutlot a kalsada. Kasta met nga agminar manen ti wagas ti kabibiag dagiti taga Venezuela. Agtultuloy latta ti biag.

Pannagna ken Isasang-at

Saan pay nalpas ti panagbiahemi. Masapul a makapankami iti pagtaengan dagiti gagayyemmi. Iti nagbaetan ti dua a balay, adda akikid a semento nga agdan a sumang-at iti turod. Patalliawennakami dagiti karatula dagiti agdedekket a balbalay: Pego Cierres (Maidaitko Ti Zipper Dagiti Lupot); Cortes de Pelo (Agpukpukiskami); Se Venden Helados (Adda Lakomi a Sorbetes). Ti la adda a mapanunotda a panguartaan tapno adda pagbiagda. Daddumat’ agispray wenno agpintura iti kotse, ken mangtarimaan iti lugan​—iti mismo a kalsada.

Umanangsabkam a dimmanon iti pantok ti sumang-at a dalan, sakam nagkurba kadagiti nalengsat a pagnaan iti nagbaetan dagiti balbalay. Nakaruarkam kadagitoy makariro a nailet a pagnaan nga agkalkalinduosan gapu iti nabara nga init. Dagiti balay dagiti gagayyemmi ket adda iti igid dagitoy a lasonglasong a desdes. Awan numero dagiti balbalay ditoy​—ket awan met pagibusonan iti surat. Malang-abmi ti maipabpaburek a kape. Pakapiennakam la ketdi dagiti mangpasangbay kadakami kadagiti babassit a tasa, sada pakuyogan iti arepa (awan ramramanna a tinapay a naaramid manipud mais ngem agbalin a nananam gaput’ nadumaduma a palamananna).

Panangpasangbay

Kas ninamnamami, pinasangbaynakam ti pamilia iti simple ngem nadalus a ranchito, nga isut’ pangawagda kadagitoy a babassit a balbalay. “Están en su kasa” (Ipabpabalayyon) ti maysa kadagiti damo nga ibagada.

Nupay nabara ti yero nga atep gapu iti init, naimbag laengen ta mayat ti pul-oy ti angin iti awan-sarmingna a tawtawa. Ngem adda rehas dagiti tawa, gapu ta medio adu ti agtatakaw. Nadlaw dagiti bumalay a salimuotenkami isu nga inruarda ti electric fan, a kadawyan nga alikamenda ditoy kas ti refrigerator ken telebision. Semento ti suelo. Saan a sementado ti suelo ti adu a kaarrubada.

Barito pay idi a naggapu iti sabali a pagilian ti asawa a lalaki nga ama ti lima a babassit nga ubbing idi immakar idiay Caracas tapno maaddaan iti nanamnam-ay a biag iti dakkel a siudad. Nakipaggian iti naasawaanen a manongna a basta nangtagikuan iti bakante a lote iti pantok ti turod. Idi naam-ammo ti gayyemmi ti nagbalinen a kaingungotna, sipaparabur nga intukon ni manongna ti bakante a disso iti abay ti balayna tapno pagibangonanna iti balayna. Babaen ti tulong dagiti kaarruba ken kakabagian, in-inot a nabangon daytoy a pagassawaan ti ladrilio a balayda, iti dayta a disso.

Saan a tartarigagayan ti pamilia ti aggian iti dayta a disso, ngem inruamdan ti bagbagida iti dayta. Pagan-anusandan ti adda kadakuada. ‘Nalabit addanto tiempo nga umakarkami iti makimbaba a paset ti turod,’ kunada “si Dios quiere” (no pagayatan ti Dios).

Napalabas manen ti maysa a naragsak a malem iti daytoy napanglaw ngem nasingpet a pamilia. Ti panagpapatang ket masansan a singaen dagiti babassit nga ubbing nga umay gumatang iti kendi iti makinsango a tawa. Iti daytoy a wagas a makatulong ti asawa a babai a mangiyan-anay iti mabirukan ni lakayna.

Ti Isasalog

Masapul nga agpakadakamin sakbay a sumipnget. Biernes ita, ket tumanagari dagiti bumario bayat nga agsangpet dagiti lallaki nga awit-awitda ti nateggedanda. Adu a beer ti malako dagiti bodega, ket ti uni ti musika a Latin ken ti makapadanggay a bansagna ti mangpaganaygay iti naragsak a ngudo ti lawas.

Apaman a nakasalogkamin, napankam a dagus iti kaasitgan nga estasion ti tren iti siudad. Adda napartak a subway a tren a mangipan kadakami iti sentro ti siudad. Nabang-arankam bassit a nagsubli iti nakairuamanmi a lugar. Ngem bayat a tantannawaganmi dagidiay a los cierros, nga addaan agaaripunon a silsilaw nga aggilapgilap iti kasipngetan, maragsakankam ta napasiarmi met laengen ti maysa a bakras ti Caracas.