Singapore—Natulawan a Saniata ti Asia
KLANG! Mamarpartaan a nagserra ti nadagsen nga asero a ruangan ti Changi Women’s Prison iti Singapore iti likudan ti nakapuyen a balo a Kristiano nga agtawen iti 71. Tangay maysa kadagiti Saksi ni Jehova, inkagumaanna nga ilawlawag ti takderna iti nangidaulo a hues: “Saanak a pangta iti daytoy a gobierno.”
Klang! Simmaruno kenkuana ti 72 ti tawenna nga apong a baket, maysa pay a Kristiano. Ti basolna? Ti panagikutna iti uppat a publikasion ti Biblia ti Watch Tower Society, agraman ti bukodna a kopia ti Nasantuan a Biblia.
Innem a pulo ket uppatda amin nga umili ti Singapore, nga agtawen iti 16 agingga iti 72, a naarestar ken nasentensiaan. Gapu iti prinsipio, 47 ti nagkedked nga agmulta ket naibaludda iti nadumaduma a kapaut manipud maysa agingga iti uppat a lawas. Kasano a napasamak daytoy iti siudad-estado a nailadawan kas maysa kadagiti kasayaatan a pagnaedan iti intero a lubong? Kasano a napasamak daytoy iti siudad-estado nga agdindinamag iti sangalubongan gapu iti kinatalged ti ekonomiana, nakaskasdaaw nga irarang-ayna, ken dagiti kabaruan a pasdek agraman ti kunkunana a kinamanagpanuynoyna iti relihion?
Moderno a Siudad-Estado
Umuna iti amin, adtoy ti ababa a pakasaritaan. Nangrugi ti moderno-aldaw a pakasaritaan ti Singapore idi simmangpet ni Sir Thomas Stamford Raffles ti Britania idi 1819. Kas pannakabagi ti East India Company, agsapsapul idi ni Raffles iti pakaisaadan ti negosiona iti Makindaya a lubong. Inkeddengna a padasen ti Singapore. Isu a nangrugi ti punganay ti negosio a nangimpluensia iti irarang-ay ti Daya nga Asia agingga ita.
Sakbay ti panagwayawayana, nailadawan ti Singapore kas nawara a siudad. Ita, awanen ti mangiladawan a nawara ti Singapore. Ti kasunganina ti agpayso. Iti napalabas a 30 a tawen, ti siudad dandani naibangon manen a naan-anay, a mabalin a nangibati ti pakabigbigan ti daan babaen ti panangtaginayon iti parupa ti nadadaan a pasdek wenno pananginayon kadagiti amin a historikal nga estruktura kadagiti moderno a pasdek. Ti Singapore ket nagbalin a pagsasabtan dagiti barko iti Daya, a masansan nga addaan iti agarup 800 a barko iti sangladan. Dagiti moderno ken adelantado ti teknolohiana nga alikamen ti mangipalubos nga agdiskarga ken agkarga dagiti dadakkel a barko iti sumagmamano laeng nga oras. Ti pinansial a distrito ti siudad ti mangpresio ken makailako iti daga ken pasdek iti $5,000 wenno nasursurok pay iti kada pie kuadrado.
Ti populasion nga agarup 3,400,000 ket buklen ti aglalaok nga Insik, Malay, Indian, Europeo, ken dadduma pay. Karaman kadagiti pagsasaoda ket Mandarin, Malay, Tamil, ken Ingles.
Ti walopulo ket tallo a kilometro a napartak a biahe iti rabaw ken iti uneg ti daga ti mangipaay iti Singapore iti maysa kadagiti kamomodernuan, kananam-ayan a sistema ti transportasion iti lubong. Naipattopattok dagiti nalasbang a minuyongan iti intero a siudad, iti nagbabaetan dagiti agkakangato a pasdek a moderno ti pannakaibangonna. Ti “rumbeng a makita” ti agdadamo a turista ket ti naan-anay ti pannakapapintasnan a Raffles Hotel, nga itan ket napagbalin a nasional a monumento gapu kadagiti namunganayanna idi 1889. Ti maikadua ket ti 52 nga ektaria a botanical ken horticultural center, 4 nga ektaria a matagtaginayon a bakir, a pagdakdakiwasan idi dagiti tigre.
Naipanamnama a Wayawaya ti Relihion
Kas nayon ti awan kaaspingna nga irarang-ayna iti ekonomia, ikarkari ti Singapore ti wayawaya ti relihion iti amin nga umilina. Nakalkaldaang ta saan a tungtungpalen ti Singapore ti karina. Partikular nga agpayso dayta kadagiti umili a naitimpuyog iti kongregasion dagiti Saksi ni Jehova.
Nailanad iti Konstitusion ti Republika ti Singapore, iti Article 15(1), ti kangrunaan a pannakaipanamnama ti wayawaya iti panagdaydayaw: “Adda kalintegan ti tunggal tao a mangikut ken mangalagad iti relihionna ken mangisaknap iti dayta.”
Ipanamnama ti Article 15(3) iti Konstitusion: “Tunggal narelihiosuan a grupo ket addaan iti kalintegan—
(a) a mangiwanwan iti bukodna a narelihiosuan a gannuat;
(b) a mangipasdek ken mangmantiner kadagiti institusion para kadagiti narelihiosuan wenno mangngaasi a panggep; ken
(c) manggun-od iti bukodna a sanikua ken mangtagikua ken mangaywan iti dayta a maitunos iti linteg.”
Sipud pay idi 1936, dagiti Saksi ni Jehova ket paseten iti komunidad ti Singapore. Adun a tawen a regular nga aggigimong ti kongregasionda iti bukodda a Kingdom Hall a masarakan idiay 8 Exeter Road, iti mismo a batog ti aduan-tao a tiendaan. Rimmang-ay ti kongregasion, ket maigiddato iti dayta, naisangsangayan ti itutulongna iti kinatalged ti biag ti komunidad.
Naparitan Dagiti Saksi ni Jehova
Nagbalbaliw amin dagitoy idi Enero 12, 1972. Naipaulog ti bilin a mangpaksiat iti sidong ti Government Banishment Act, chapter 109, a mangbilbilin iti Kristiano a misionero a ni Norman David Bellotti ken ni baketna a Gladys, 23-tawendan nga agnanaed idiay Singapore, a panawandan ti pagilian. Dagus a napasarunuan daytoy iti bilin a nangikkat iti pannakairehistro ti Singapore Congregation of Jehovah’s Witnesses. Sumagmamano la nga oras kalpasanna, puersaan a tinagikua ti polisia ti Kingdom Hall babaen ti panangdadaelda iti makinsango a ruangan tapno makastrekda. Kalpasanna, dagus a simmaruno ti pannakaiparit amin a literatura ti Watch Tower Society. Kasta ti panangrugi a naparitan dagiti Saksi ni Jehova.
Di nagbayag, inlako ti gobierno ti Kingdom Hall kas paset ti di malapdan a tignayda, nga awan man la ti pakaammo—awan panangusig, awan panangbista, awan gundaway a sumungbat.
Sangkadakamat ti gobierno ti Singapore ti di pannakipaset dagiti Saksi ni Jehova iti serbisio militar kas pangikalintegan iti naan-anay a panangiparitda. Idi Disiembre 29, 1995, kinuna ni Mr. K. Kesavapany, ti permanente a pannakabagi ti Singapore iti United Nations idiay Geneva, iti suratna a naiturong ken H. E. Ibrahim Fall, ti Assistant Secretary-General for Human Rights, ti United Nations idiay Geneva:
“Ti panangiparit ti Gobiernok iti movimiento dagiti Saksi ni Jehova ket gapu iti pannakausig ti seguridad ti nasion. Mamagpeggad ti agtultuloy a kaadda ti movimiento iti pagimbagan ti publiko ken nasayaat nga urnos iti Singapore. Ti rumbeng a kakuykuyog ti pannakaikkat ti pannakairehistro dagiti Saksi ni Jehova ket ti pannakaiparit amin dagiti publikasionda tapno maipapilit ti pannakaiparit ti movimiento ken magawidan ti panangiwaragawag ken panangisaknapda kadagiti patpatienda.”
No maipanggep iti protesta a peggad iti seguridad ti nasion ti Singapore, rumbeng koma a mausig a ti bilang dagiti agtutubo a lallaki nga agkedked iti serbisio militar ket agarup lima a tao iti kada tawen. Tagtaginayonen ti Singapore ti puersa militar nga agarup 300,000. Nagkedked ti gobierno ti Singapore a pagsasaritaan man laeng koma ti panagserbi dagiti sibilian iti nasion para iti sumagmamano a tao a nairaman.
Nabatad a Panangipawil
Kalpasan ti sumagmamano a tawen ti di natalged a panangpanuynoy, nangrugin idi 1992 ti maysa a baro a kapitulo ti nabatad a panangipawil kadagiti kalintegan ti tao idi sumagmamano a tattao ti naaresto—a naidarum iti panangikutda kadagiti literatura a maiparit iti sidong ti Undesirable Publications Act. Idi 1994, imbaon ti Watch Tower Society idiay Singapore ti 75-ti-tawenna a ni W. Glen How, Q.C., maysa nga abogado ken nabayagen a Saksi ni Jehova. Ti takemna kas Queen’s Counsel ti nangted kenkuana iti gundaway a sumaklang kadagiti korte ti Singapore. Gapu iti pannakaipanamnama ti wayawaya ti relihion iti Konstitusion, nayuli ti apelo iti Korte Suprema ti Singapore, agraman ti karit no legal met laeng dagiti panangaresto ken ti panangiparit idi 1972. Idi Agosto 8, 1994, ti apelo ket dinismis ni Chief Justice Yong Pung How, iti Korte Suprema ti Singapore. Napaay dagiti simmaruno pay a panagregget a mangyapelar iti desision.
Idi kattapog ti 1995, agparang a ti karit iti legalidad a naibasar iti Konstitusion ti Singapore ti nangrubrob iti nakarkaro pay a panangipawil. Babaen iti estilo-militar a plano a naawagan Operation Hope, dagiti sekreta manipud iti Secret Societies Branch of the Criminal Investigation Department ti nangraut iti sumagmamano a babassit a grupo dagiti Kristiano a naggigimong kadagiti pribado a pagtaengan. Agarup 70 nga opisial ken mangsuporta a tattao ti nangidaulo iti arigna-commando a panangraut, a nakaarestaran ti 69 a tattao. Nailuganda amin tapno maipan kadagiti sentro a pagpalutpotan, dadduma ti napagsaludsodan iti agpatnag, ken naakusarda amin iti itatabunoda iti gimgimong dagiti Saksi ni Jehova ken panagikut kadagiti publikasion ti Biblia. Dadduma ti di napalubosan a makisarita agingga iti 18 nga oras, nga uray teleponuan la koma dagiti pamiliada.
Nailusulos dagiti darum maibusor kadagiti ganggannaet. Ngem nabista iti korte ti 64 nga umili ti Singapore idi arinunos ti 1995 ken idi kattapog ti 1996. Natakuatan a nakabasol amin dagiti 64. Uppat a pulo ket pito, nga agedad iti 16 agingga iti 72 ti di nagbayad iti piansa a rinibu a doliar isu a naibaludda iti maysa agingga iti uppat a lawas.
Sakbay a naibaludda, pinaglabus ken rinikisada dagiti lallaki ken babbai iti imatang ti sumagmamano a tattao. Dadduma a babbai ti nabilin a mangunnat kadagiti takiagda, agmasngaad iti maminlima a daras, ken agnganga sa patakderen ti dilada. Maysa a babai ti nabilin a mangusar iti ramayna a mangbistrad iti kerretna. Idiay pagbaludan, dadduma kadagiti lallaki ti pinilitda nga uminum iti danum ti inidoro. Dadduma nga agtutubo a babbai ti natrato a kaslattay napeggad a kriminal, a naiputputongda a naibalud iti intero a sentensiada, ken naikkan iti kagudua laeng iti rumbeng koma a rasionda. Dadduma a para-bantay iti pagbaludan ti nangipaidam pay kadagiti Saksi iti Bibliada.
Ngem usigentayo ti sumagmamano a komento ti dadduma kadagiti naibalud a babbai. Dagiti mismo a reportda ti mangipalgak iti nalawag a nakaigidiatan ti nadalus kano a pakasarsaritaan daytoy a moderno a siudad.
“Nagrugit ti selda. Nakaar-ariek ti lababo ken kasilias. Nakagalgalis ken nagrugitda. Iti sirok iti bangko a pagtugawak addada saput-saput ken rugit.”
“Naibilin nga aglabusak, ket inikkandak iti aruaten ti balud, sabonera (nga awanan sabon), ken sipilio. Kinuna ti dadduma a balud iti seldak a di maikkan iti toothpaste wenno toilet paper dagiti maibalud iti apagbiit.”
“Duapulokam amin iti maysa a selda. Ti kasilias ket maysa a kita a pagmasngaadam a pagat’ siket laeng ti didingna. Maymaysa ti shower ti pagdigusan ken maymaysa ti lababo nga addaan gripo. Masapul nga innem ti aggigiddan nga agdigus—rumbeng a makadiguskam amin iti selda iti uneg ti kagudua nga oras iti agsapa.”
Agpapan pay iti trauma ti pannakaibalud, amin ti nangibilang a pribilehio ti agserbi iti Dios—kaano man, sadino man, ken ania man ti kasasaad. Usigenyo ti sumaganad a komento ti tin-edyer a balasang:
“Manipud idi simrekak iti pagbaludan, kanayon a palagipak ti bagik iti panggep ti kaaddak sadiay. Inaldaw nga agkararagak ken ni Jehova nga ipangagna ti kararagko ken dinak baybay-an. Patiek a sinungbatanna ti kararagko agsipud ta ti nasantuan nga espirituna ti timmulong kaniak nga agibtur. Idi laeng a naamirisko ti kinasingedko kenkuana, ket pinabilegnak unay, tangay ammok nga ay-aywanannakami. Pribilehiok ti maipasidong iti daytoy a pakasuotan gapu iti naganna.”
Naammuan a dagus dagiti periodiko iti intero a lubong ti napasamak. Dagiti warnakan idiay Australia, Canada, Europa, Hong Kong, Malaysia, ti Estados Unidos, ken dadduma pay a lugar ti nangikallungogan ken nangulit-ulit kadagiti pasamak. Ginupgop ti The Toronto Star, ti Canada, ti pungtot kadaydi a kanito babaen ti paulona a “Naibalud ni Lola Gapu iti Panangikutna iti Biblia.” Nalawag nga adu ti nakaro a parikut iti lubong a pakairamanan ti ad-adu nga amang a tattao, ngem iti daytoy a kaso, isu la nga isu ti isaludsod dagiti nasdaaw a tattao iti sadino man. “Idiay Singapore?”
Nagrigat a maawatan no apay a ti relihion a siwayawaya ti panagandarna buyogen ti naan-anay a pannalaknib ti linteg iti nasurok a 200 a pagilian iti intero a daga ti agbalin a puntiria ti pannakaidadanes idiay Singapore. Narigrigat pay a maawatan no usigentayo nga awanen ti sabali pay a relihion idiay Singapore a natrato iti kasta unay a di kinanainkalintegan ken kinainget.
Kinapudnona, maysa nga assistant superintendent ti polisia a nangidaulo iti grupo a nangraut kadagiti Saksi ni Jehova ti nangamin iti korte nga ita laeng a tiempo nga isu ken dagiti taona ti nabilin a mangraut iti narelihiosuan a gimong. Ti sumaganad ti naadaw manipud iti naisurat nga ebidensia:
Saludsod: (Para iti testigo) Iti pannakaammom, inimbestigaran ken inyukom kadin ti Secret Societies Branch ti aniaman a di nairehistro a grupo ti relihion, malaksid kadagiti Saksi ni Jehova?
Sungbat: Awan ammok.
Nagtultuloy pay ti panangpalutpot.
Saludsod: (Para iti testigo) Napadasam kadin a mismo iti aniaman a tiempo ti nangraut iti bassit a narelihiosuan a grupo, a nagtataripnong iti balay ken saan a nairehistro iti sidong ti Societies Act?
Sungbat: Saan pay.
Awag nga Agtignay
Agpadpada a nangibaon ti Amnesty International ken ti International Bar Association iti bukodda nga espesial a para-paliiw tapno mangmonitor iti kinatarnaw dagiti bista. Ti sumaganad ti kinuna ti di mangidumduma a para-paliiw ti Amnesty International a ni Andrew Raffell a maysa a barrister ti Hong Kong: “Isuratko iti reportko a dayta arigna ti sinsinan a bista.” Inlawlawagna pay a dagiti opisial ti gobierno a naayaban kas testigo ti di makailawlawag iti korte no apay a maibilang a dakes ti literatura dagiti Saksi ni Jehova. Inlista ni Raffell ti sumagmamano kadagiti naiparit a publikasion ti Biblia a pakairamanan ti Kinaragsak—No Kasano a Biruken Dayta ken Ti Kinaagtutuboyo—Pananggun-od iti Kasayaatan iti Dayta. Innayonna a saanda a talaga a maibilang a dakes iti aniaman a pananganag.
Kinuna ti para-paliiw ti International Bar Association a ni Cecil Rajendra ti sumaganad:
“Manipud iti damo, nakadidillaw iti daytoy a para-paliiw a ti intero a bista ket kinapudnona . . . inaangaw tapno ipakita laeng iti lubong a maal-alagad pay laeng ti demokrasia idiay Singapore.
“Ti resulta ket naikeddengen nga immuna ken awanen ti aniaman a panagduadua iti aniaman a tiempo kasakbayanna, kabayatan wenno idi agngudon ti pannakabista nga amin nga akusado ti masarakan a nakabasol iti nakaidarumanda.
“Nupay ti panangbista ket naangay iti nababa a korte ken dagiti darum ket kinapudnona babassit a pannakasalungasing iti Societies Act, buteng ken ames ti atmospera a nanglikmut iti korte.
“Daytoy kangrunaanna ket maigapu iti kinapudno a nasurok a 10 a nakauniporme a polis ti naipuesto sadiay (6 iti uneg ti korte ken 4 iti ruar) agraman sumagmamano nga opisial ti Special Branch a nakasibilian a nagtugaw iti galeria.”
Iti panagkomentona iti wagas ti pannakaangay ti mismo a bista, intuloy a kinuna ni Rajendra:
“Ti kababalin ti nasao a Hues kabayatan ti tiempo ti panangpaliiw (agraman idi madama ti intero a panangbista, kas paneknekan dagiti naisurat nga ebidensia) ti nangpaneknek nga adda kurang. . . . Maikontra iti amin a nasayaat a prinsipio a maipaalagad iti awan idumdumana a panangbista, maulit-ulit a nakibiang ti Hues iti dasig ti naidarum ket dina impalubos ti naidarum a mangpalutpot kadagiti testigo ti nangidarum maipapan kadagiti nausar nga ebidensia k.p. ti King James a bersion ti Biblia, nga imparang ti nangidarum tapno ipakita nga agik-ikut ti akusado kadagiti maipawil a publikasion!”
Maseknan unay ti sangalubongan gapu iti panangipaidam ti Singapore kadagiti kalintegan ti tao nga uray la natignay ti nakabase idiay Belgium a magasin a napauluan Human Rights Without Frontiers a mangipablaak iti 18-panid a report a mangtamtaming nga interamente iti panangatake ti gobierno ti Singapore kadagiti Saksi ni Jehova. Iti panangisuratna iti editorial, dinepinar a siuumiso ni Willy Fautré, editor in chief dayta a pagbasaan, ti pudno a pangrukodan iti wayawaya ti tao iti aniaman a napolitikaan nga estado:
“Nupay ti narelihiosuan a wayawaya ti maysa kadagiti kasayaatan a mangipamatmat iti pangkaaduan a kasasaad ti wayawaya ti tao iti aniaman a kagimongan, manmano laeng a sekular nga organisasion a mangtamtaming iti kalintegan ti tao ti nakiraman iti panangikkat kadagidiay a kita ti panangidumduma ken di kinamanagpanuynoy a naibatay iti relihion wenno pammati, wenno iti pannakapataud dagiti paglintegan a mangsalaknib ken mangitandudo iti narelihiosuan a wayawaya.”
Impablaak ti Human Rights Without Frontiers ti listaan dagiti singasingna iti napatak a letra iti likudan ti akkub ti reportda.
Dagiti Saksi ni Jehova ket bendision iti Singapore. Pagraraemanda dagiti kalintegan dagiti kaarrubada ken dida mangar-aramid iti aniaman a krimen a maibusor kadakuada. Awan umili iti Singapore ti rumbeng a madanagan a ti balayna ket matulisan wenno matakawan, kabilen, wenno ramesen ti maysa a Saksi ni Jehova.
Ti boluntario a ministerioda iti publiko ti mangpabileg ken mangpasayaat iti biag ti pamilia ken mangitandudo iti nasayaat a kinaumili. Mangidadauloda iti libre a panagadal iti Biblia iti asino man a mayat a mangammo kadagiti nagsayaat a prinsipio ti Biblia ken no kasano nga iyaplikar dagitoy iti biagda. Paset ti Kristiano nga edukasionda dagiti gimongda tapno adalen ti Biblia ken agkararagda. Daytoy ti gapu a nasayaatda nga umili.
Dagiti umili ti Singapore a mangraraem iti republikada ken agtarigagay iti kasayaatan para iti masakbayanna ti rumbeng a mangidagadag iti gobierno a mangusig manen iti kalintegan dagiti Saksi ni Jehova iti kagimongan ti Singapore. Panawenen a maikkat dagiti linteg a maibusor kadakuada ken isubli kadakuada ti ania man a rumbeng a maipaay kadakuada—ti wayawaya ti panagdayaw.
[Kahon iti panid 26]
Agbuybuya ti Lubong
1. “Idi rinaut ti polisia ti Singapore ti lima a balay iti maysa a rabii ti Pebrero iti estilo-militar a panangraut, naaresto ti 69 a lallaki, babbai, ken tin-edyer ken naipan iti hedkuarter ti polisia. Saan koma a kastat’ mainanama a pagpatinggaan dagiti gimong a pagadalan iti biblia.”−The Ottawa Citizen, Canada, Disiembre 28, 1995, panid A10.
2. “Gubuayan iti napaypayso a pannakapnek kadagiti amin a maseknan buyogen ti narelihiosuan a wayawaya ken dagiti kalintegan ti konsiensia no amiendaan ti Gobierno ti Singapore ti takderna maipapan kadagiti kameng daytoy inosente ken di makadangran a tattao ken palubosanna ida a mangalagad ken mangisaknap iti pammatida nga awanan buteng wenno lapped.”—Propesor Bryan R. Wilson, University of Oxford, Inglatera.
3. “Kadagiti nagsasaganad a bista a nangrubrob kadagiti protesta babaen ti internasional a wayawaya ti grupo dagiti umili, sinentensiaan dagiti korte ti Singapore ti 63 a Saksi ni Jehova nanipud idi Nobiembre.”—Asahi Evening News, Japan, Enero 19, 1996, panid 3.
4. “Rumbeng a mapalubosan dagiti Saksi ni Jehova nga aggigimong ken sitatalna a mangalagad iti relihionda nga awan pammutbuteng a maaresto wenno maibalud. Ti wayawaya ti relihion ket maysa a napateg a kalintegan a garantisaran ti Konstitusion ti Singapore.”—Amnesty International, Nobiembre 22, 1995.
5. Kinuna ni Chan Siu-ching, chairperson ti Justice and Peace Commission of the Hong Kong Catholic Diocese, iti maysa a surat para ken ni Lee Kuan Yew, Senior Minister, Prime Minister’s Office, a napetsaan iti Hunio 1, 1995: “Ti kangrunaan nga isyu ket nupay patien ti gobierno ti Singapore a rumbeng a maidarum dagidiay agkedked nga agserbi iti militar kas pananglabsing iti linteg, saan koma a maapektaran dagidiay makipaspaset laeng kadagiti narelihiosuan a panagtataripnong tapno agdaydayawda. . . .
“Agsuratkam ngarud tapno kiddawenmi iti Gobiernoyo a:
1. dikay pawilan dagiti Saksi ni Jehova tapno matagiragsakda ti wayawaya ti panagdaydayaw ken konsiensia;
2. isardengyo nga idarum dagiti miembro dagiti Saksi ni Jehova a tumabtabuno laeng kadagiti narelihiosuan a taripnong.
3. wayawayaanyo dagidiay miembro dagiti Saksi ni Jehova a nabiit pay a naaresto gapu laeng iti itatabunoda kadagiti narelihiosuan nga aramid.”
[Ladawan iti panid 23]
Dagiti Saksi ni Jehova iti korte kalpasan ti pannakaidarumda
[Ladawan iti panid 23]
Kinuna daytoy a 71-ti-tawenna a Saksi iti hues: “Saanak a pangta iti daytoy a gobierno.” Kaskasdi a naibalud