Tatian—Manangitandudo Wenno Erehe?
IDI arinunos ti maikatlo a panagdaliasat ni apostol Pablo kas misionero, nakitaripnong kadagiti miting dagiti panglakayen iti kongregasion ti Efeso. Imbagana kadakuada: “Ammok a kalpasan ti ipapanawko sumrekto iti nagtetengngaanyo dagiti manangirurumen a lobo ket saandanto a tratuen a sidudungngo ti arban, ket manipud kadakayo tumakderto dagiti tattao ket agsaodanto iti tiritir a bambanag tapno iyadayoda a pasuroten kadakuada dagiti adalan.”—Aramid 20:29, 30.
Kas impakpakauna ni Pablo, napasamak agpadpada ti panagbalbaliw ken ti naipadto nga apostasia idi maikadua a siglo K.P. Agsaksaknap idi ti Gnosticismo, maysa a narelihiosuan ken napilosopiaan a movimiento a mangdaddadael iti pammati ti dadduma a manamati. Patien dagiti Gnostico a dagiti laeng naespirituan a bambanag ti naimbag ket dakes ti amin a bambanag. Gapu ta ikalinteganda a dakes ti amin a lasag, laksidenda ti panagasawa ken ti panagpaadu, a kunaenda a nagtaud dagitoy ken Satanas. Patien ti dadduma kadakuada a tangay ti laeng maipapan iti espiritu ti naimbag, saan a napateg ti aniaman nga aramiden ti tao iti bagina. Gapu kadagita a panangmatmat, napukawda ti natimbeng a panagbiagda, a mabalin a nalabes a paidaman wenno panuynoyanda ti bagida. Patien dagiti Gnostico a ti pannakaisalakan ket agtaud laeng iti misterioso a Gnosticismo, wenno bukod a pannakaammo, a saan a kasapulan ti kinapudno iti Sao ti Dios.
Kasano a minatmatan dagiti agkunkuna a Kristiano ti pangta ti Gnosticismo? Binusor ti dadduma a de adal a lallaki ti biddut a doktrina ti Gnosticismo, ngem naimpluensiaan ti dadduma. Ni Irenaeus, kas pagarigan, binusbosna ti biagna a nangbusor kadagiti pannursuro ti erehe. Isut’ sinursuruan ni Polycarp, maysa a lalaki a kapatadan dagiti apostol. Imparegta ni Polycarp ti nainget a panangannurot kadagiti pannursuro ni Jesu-Kristo ken dagiti apostolna. Ngem ti gayyem ni Irenaeus a ni Florinus, nupay sinursuruan met ni Polycarp, namati idi agangay kadagiti pannursuro ni Valentinus, ti kalatakan a lider dagiti Gnostico a movimiento. Talaga a nariribuk a panawen dagidi.
Dagiti sursurat ni Tatian, maysa a natan-ok a mannurat idi maikadua a siglo, ipalgakda ti narelihiosuan a panangmatmat idi. Ania a kita ti lalaki ni Tatian? Kasano nga imbilangna ti bagina a Kristiano? Ket kasano a minatmatanna ti impluensia dagiti erehe a Gnostico? Dagiti makapainteres a sungbatna ken ti pagwadanna mangipaayda iti napapateg a leksion dagiti agsapsapul iti kinapudno itatta.
Nakabasa Kadagiti “Kadaanan a Sursurat”
Ni Tatian ket katutubo iti Siria. Nagdaliasaten kadagiti adu a lugar ken aduan iti pannakaammo iti kultura ti Grecia ken Romano idi kaaldawanna gapu iti kanayon a panagbasana. Napan idiay Roma kas maysa nga agdaldaliasat nga orador. Ngem naallukoy iti Kristianidad idi adda idiay Roma. Nakikadua ken Justin Martyr, ken nalabit nagbalin pay ketdi nga estudiantena.
Kastoy ti kuna ni Tatian iti salaysayna a mangipalgak iti pannakakombertena idi iti Kristianidad: “Impamuspusak a maammuan ti kinapudno.” Iti panangisalaysayna iti kapadasanna no adda gundawayna a mangbasa iti Kasuratan, kunana: “Naiparna a nabasak dagiti kadaanan a sursurat, a daan unayen no idilig iti kapanunotan dagiti Griego, ken nadibinuan unay no idilig kadagiti biddutda; ket namatiak kadagitoy gapu ta saan a napammarang dagiti lenguahena, napasnek dagiti nagsurat, ken adda nasaksakbay a pannakaammoda kadagiti pasamak iti masanguanan, ti naisangsangayan a kalidad dagiti linaonna, ken ipakaammoda a ti panangituray ket naisentro iti maymaysa a Persona.”
Saan a nagtukiad ni Tatian a nangawis kadagiti kapatadanna a mangamiris iti Kristianidad idi kaaldawanna ken mangpaliiw iti kinasimple ken kinalawagna no idilig iti kinalibeg ti paganismo. Ania ti maammuantayo kadagiti sursuratna?
Ania ti Ipalgak Dagiti Suratna?
Ipalgak dagiti surat ni Tatian nga isu ket maysa a manangitandudo, mannurat a mangikalintegan iti pammatina, manangbusor iti pinapagano a pilosopia. Iti suratna nga Address to the Greeks, impaganetget ni Tatian ti kinaawan mamaay ti paganismo ken ti kinarasonable ti naammuanna a Kristianidad. Nagubsang ti estilona bayat nga umsienna ti takder dagiti Griego. Kas pagarigan, kunana maipapan iti pilosopo a ni Heracleitus: “Ngem ti ipapatayna ipakitana ti kinamaag daytoy a tao; gapu ta um-umbal ken nagadal iti medisina ken iti pilosopia, linungposna ti bagina iti ibleng ti baka, ket idi timmangken dayta, nagkuretret ti lasag ti intero a bagina, kalpasanna, napirsapirsay, isu a natay.”
Rinaem ni Tatian ti panamati iti maymaysa a Dios, ti Namarsua iti amin a bambanag. (Hebreo 3:4) Iti suratna nga Address to the Greeks, tukoyenna ti Dios kas “Espiritu” ken kunana: “Isu laeng ti awan nangrugianna, ken Isu a Mismo ti nangrugian ti amin a bambanag.” (Juan 4:24; 1 Timoteo 1:17) Linaksid ni Tatian ti panagusar iti ladawan iti panagdayaw, isu nga insuratna: “Kasano nga ibilangko a dios dagiti kayo ken bato?” (1 Corinto 10:14) Patienna a ti Sao, wenno Logos, napaadda kas ti inauna kadagiti pinarsua ti nailangitan nga Ama ket kalpasanna, inusarna a nangparsua iti uniberso. (Juan 1:1-3; Colosas 1:13-17) No maipapan iti panagungar iti naikeddeng a tiempo, kuna ni Tatian: “Mamatikami nga addanto panagungar dagiti bagi inton panungpalan ti amin a bambanag.” Ket no apay a mataytayo, insurat ni Tatian: “Saantay a naparsua tapno matay, ngem mataytayo gapu iti mismo a basoltayo. Ti nawaya a pakinakemtayo dinadaelnatayo; datayo a siwayawaya idi ti nagbalin nga adipen; nailakotayo gapu iti basol.”
Makariro ti panangilawlawag ni Tatian iti kararua. Kunana: “Dakayo a Griego, ti kararua matay, saan ket nga imortal. Ngem mabalin met a saan a matay. Kinapudnona, no saanna nga ammo ti kinapudno, ti kararua matay ken agrupsa a maikanunong iti bagi, ngem agungar manen iti panungpalan ti lubong a maikanunong iti bagi, gapu ta inawatna ti panangukom nga ipapatay babaen ti agnanayon a dusa.” Talaga a saan a nalawag ti kayat a sawen ni Tatian kadagitoy a sasao. Mabalin ngata a bayat a sinalimetmetanna ti pudno a sursuro ti Biblia, inkagumaanna met nga ay-aywen dagiti kapatadanna ket nalaokanna dagiti Nainkasuratan a kinapudno kadagiti pagano a pilosopia?
Maysa pay a nalatak a surat ni Tatian isu ti Diatessaron, wenno Harmony of the Four Gospels. Ni Tatian ti immuna a nangted kadagiti kongregasion idiay Siria kadagiti Ebanghelio a naisurat iti lenguaheda. Maipatpateg unay daytoy a surat, ta pinagbalinna a maymaysa a salaysay ti uppat nga Ebanghelio. Daytoy ket us-usaren ti Simbaan dagiti Siriano.
Kristiano Wenno Erehe?
Ipalgak ti naannad a panangsukimat kadagiti suratna a pamiliar ni Tatian iti Kasuratan ken dakkel ti panagraemna kadagitoy. Kastoy ti insuratna maipapan iti epekto ti Kasuratan kenkuana: “Diak pakaringgoran ti bumaknang; pagkedkedak ti namilitaran nga autoridad; kagurak ti pannakiabig; diak maallukoy nga aglayag gapu iti di mapmapnek a panagayat iti gunggona; . . . Saanak nga agregget iti dayaw . . . Agpaay iti amin ti init, ken matay ti amin a tao, agbibiag man iti ragragsak wenno iti kinakurapay.” Ibalakad ni Tatian: “Dika agpaituray iti lubong, guraem ti kinamaagna. Agpaiturayka iti Dios, ket no maammuam ti Personalidadna ikkatem ti daan a personalidadmo.”—Mateo 5:45; 1 Corinto 6:18; 1 Timoteo 6:10.
Ngem, usigenyo ti surat ni Tatian a napauluan iti On Perfection According to the Doctrine of the Savior. Iti daytoy a libro, impabiangna ti panagasawa iti Diablo. Iti panangibagana a paad-adipen dagiti tattao iti madadael a lubong babaen ti panagasawa, sipipinget a kinondenar ni Tatian dayta.
Agparang nga idi agarup 166 K.P., kalpasan ti ipapatay ni Justin Martyr, mabalin nga impasdek wenno nakitimpuyog ni Tatian iti asetico a sekta a naawagan Encratites. Ipaganetget dagiti pasurotna ti nainget a panagteppel ken panangituray iti bagi. Annurotenda ti aseticismo a mangipapaannurot iti di panaginum iti arak, di panagasawa, ken di pananggun-od iti sanikua.
Ti Maadal a Leksion
Apay a simiasi unay ni Tatian iti Kasuratan? Nagbalin aya a “manglipat a managdengngeg”? (Santiago 1:23-25) Saan aya a linaksid ni Tatian dagiti ulbod a sarsarita ket nabiktima iti pilosopia dagiti tattao? (Colosas 2:8; 1 Timoteo 4:7) Agsipud ta nagdakkel dagiti biddut nga intandudona, mabalin kadi a kunaen a nadadael ti panagpampanunotna?
Aniaman ti napasamak, mangted dagiti surat ken pagwadan ni Tatian iti panirpatan iti narelihiosuan a kasasaad idi kaaldawanna. Ipakitada ti dakes nga impluensia dagiti nailubongan a pilosopia. Ipapusotay koma ti pammakdaar ni apostol Pablo nga ilaksid “dagiti ubbaw a panagsasao a sumalungasing iti nasantuan ken dagiti di panagtutunos ti barengbareng pannakaawagna kas ‘pannakaammo.’”—1 Timoteo 6:20.