Nakastrek ti Kristianidad Idiay Asia Menor

IDI panawen dagiti apostol, immadu ti kongregasion dagiti Kristiano idiay Asia Menor (Turkey itan). Adu a Judio ken Gentil ti nangipangag iti Nakristianuan a mensahe. Kuna ti maysa a diksionario dagiti termino a nausar iti Biblia: “Malaksid iti Siria-Palestina, ditoy Asia Menor ti kaunaan ken kalawaan a nagsaknapan ti Kristianidad.”

No gupgopentayo ti impormasion manipud iti nadumaduma a reperensia, ad-adda a maawatantayo ti isasaknap ti Kristianidad iti dayta a rehion. Kitaentayo no kasano a magunggonaantayo kadagita nga impormasion.

Dagiti Immuna a Kristiano Idiay Asia Menor

Ti kaunaan a napateg a pasamak iti panagsaknap ti Kristianidad iti Asia Menor ket dimteng idi Pentecostes 33 K.P. Nagaaripuno idi idiay Jerusalem ti adu a tattao a nagduduma ti pagsasaoda a pakairamanan dagiti Judio nga agnanaed iti ruar ti Palestina ken dagidiay nangawat iti pammati dagiti Judio. Dagiti apostol ni Jesus inkasabada ti naimbag a damag kadagita a sangaili. Sigun iti salaysay ti Biblia, nadumaduma ti naggapuanda a kas iti Capadocia, Ponto, ti distrito ti Asia,a Frigia, ken Pamfilia​—luglugar a mangbukel iti dakkel a paset ti Asia Menor. Agarup 3,000 nga immimdeng ti nangakseptar iti Nakristianuan a mensahe ket nabautisaranda. Idi nagawidda, intugotda ti kabbaro a pammatida.​—Aramid 2:5-11, 41.

Masarakantayo ti sumaruno nga impormasion manipud iti salaysay ti Biblia a panagdaliasat ni apostol Pablo kas misionero idiay Asia Menor. Iti umuna a panagdaliasatna, idi agarup 47/48 K.P., naglayag da Pablo ken ti kakaduana manipud Chipre agingga Asia Menor, ket simmangladda idiay Perga sadi Famfilia. Gapu ta adu ti namati iti inkasaba da Pablo idiay Antioquia sadi Pisidia, a maysa a siudad nga adayo iti baybay, immapal ken bimmusor dagiti Judio. Idi nagpaabagatan a daya da Pablo idiay Iconio, inggakat dagiti dadduma a Judio ti sikukuspag a panangtrato kadagiti misionero. Idi damo, dagiti magagaran unay nga umili iti kabangibang a Listra inwaragawagda a ni Pablo ket maysa a dios. Ngem idi simmangpet dagiti bumusbusor a Judio a naggapu idiay Antioquia ken Iconio, ni Pablo ket inubor dagiti umili agingga nga iti pagarupda ket natayen! Kalpasan dayta a kapadasanda, naglaylayon da Pablo ken Bernabe idiay Derbe sadi Galacia, probinsia nga iturayan ti Roma, a dagiti umilina ket Licaonia ti pagsasaoda. Nabuangay dagiti kongregasion sadiay ken nadutokan dagiti panglakayen. Nalawag ngarud nga agarup 15 a tawen kalpasan ti Pentecostes 33 K.P., nakaramuten ti Kristianidad idiay Asia Menor.​—Aramid 13:13–14:26.

Iti maikadua a panagdaliasat ni Pablo, idi agarup 49 agingga iti 52 K.P., nagpa-Listra nga umuna ti grupona, a nalabit limmabasda iti ilina a Tarso idiay Cilicia. Kalpasan ti kapamindua nga isasarungkarda kadagiti kakabsat idiay Listra, nagpaamiananda. Pinadas da Pablo a ‘sawen ti sao’ wenno ti mensahe kadagiti probinsia ti Bitinia ken Asia, ngem linapdan ida ti nasantuan nga espiritu. Addanto sabali a tiempo a makasabaan dagita a lugar. Gapuna, ti Dios inturongna da Pablo kadagiti makin-amianan a laud a paset ti Asia Menor agingga idiay Troas a tartaraigid ti baybay. Kalpasanna, babaen iti sirmata, naibaon ni Pablo a mangiwaragawag iti naimbag a damag idiay Europa.​—Aramid 16:1-12; 22:3.

Iti maikatlo a panagdaliasat ni Pablo kas misionero idi agarup 52 agingga iti 56 K.P., napan manen idiay Asia Menor, ket dimtengda idiay Efeso, maysa a dakkel a sangladan a siudad ti Asia. Dimmagas idin sadiay idi nagsubli manipud maikadua a panagdaliasatna. Adda grupo dagiti aktibo a Kristiano iti dayta a siudad, ket agarup tallo a tawen a nagserbi sadiay ni Pablo ken ti kakaduana. Adu a rigat ken peggad ti napasamak kadagita a tawen. Maysa kadagita ti panagderraaw dagiti taga-Efeso a mammanday iti pirak gapu iti panangirupirda iti napigsa a negosioda a konektado iti relihionda.​—Aramid 18:19-26; 19:1, 8-41; 20:31.

Manipud Efeso, nabatad nga adu a lugar ti nagunggonaan iti panagmisionero ni Pablo. Kastoy ti kuna ti Aramid 19:10: “Amin dagidiay agnanaed iti distrito ti Asia nangngegda ti sao ti Apo, agpadpada dagiti Judio ken dagiti Griego.”

Panagrang-ay Idiay Asia Menor

Idi dandanin pumanaw idiay Efeso, nagsurat ni Pablo kadagiti taga-Corinto: “Dagiti kongregasion iti Asia ipaw-itda kadakayo dagiti kablaawda.” (1 Corinto 16:19) Aniada a kongregasion ti tuktukoyen ni Pablo? Nalabit ramanenna dagiti adda idiay Colosas, Laodicea, ken Hierapolis. (Colosas 4:12-16) Kuna ti libro a Paul​—His Story: “Ti pannakabuangay dagiti komunidad idiay Smirna, Pergamo, Sardis, ken Filadelfia ket kasla rasonable laeng a maigapu iti panagmisionero ni Pablo a nangrugi idiay Efeso. . . . Amin dagita a komunidad ket adda iti las-ud ti 192 a kilometro manipud Efeso ket nasayaat dagiti kalsada a namagsisilpo kadagita.”

Isu nga agarup 20 a tawen kalpasan ti Pentecostes 33 K.P., adun ti kongregasion Kristiano a nabuangay iti abagatan ken laud ti Asia Menor. Komusta met ngay ti dadduma a paset ti rehion?

Dagiti Immawat Kadagiti Surat ni Pedro

Insurat ni apostol Pedro ti umuna a naipaltiing a suratna sumagmamano a tawen kalpasanna, idi agarup 62 agingga iti 64 K.P. Sinuratanna dagiti Kristiano idiay Ponto, Galacia, Capadocia, Asia, ken Bitinia. Ipasimudaag ti surat ni Pedro a mabalin a naipasdeken dagiti kongregasion Kristiano kadagita a lugar, ta nabalakadan dagiti panglakayen nga ‘ipastoranda ti arban ti Dios.’ Kaano a nabuangay dagita a kongregasion?​—1 Pedro 1:1; 5:1-3.

Datin a nangaskasaba ni Pablo iti dadduma kadagiti lugar a pagnanaedan dagiti immawat iti sursurat ni Pedro, kas iti Asia ken Galacia. Nupay kasta, saan a nakasabaan dagiti umili ti Capadocia wenno Bitinia. Saan nga ibaga ti Biblia kadatayo no kasano a simmaknap ti Kristianidad kadagita a rehion, ngem mabalin a babaen kadagiti Judio wenno proselita nga adda idiay Jerusalem idi Pentecostes 33 K.P. a nagawid kalpasanna. Aniaman ti napasamak, agarup 30 a tawen kalpasan ti Pentecostes, idi nga inaramid ni Pedro dagiti suratna, nabatad a dagiti kongregasion ket “nagsaknapen iti intero nga Asia Menor,” kas imbaga ti maysa nga eskolar.

Ti Pito a Kongregasion iti Apocalipsis

Gapu iti iyaalsa dagiti Judio maibusor kadagiti Romano, nadadael ti Jerusalem idi 70 K.P. Nalabit idiay Asia Menor ti nagkamangan ti dadduma a Kristiano a taga-Judea.b

Babaen iti panangiwanwan ni Jesu-Kristo, nagsurat ni apostol Juan kadagiti pito a kongregasion iti Asia Menor idi arinunos ti umuna a siglo K.P. wenno panawen dagiti apostol. Dagita a surat kadagiti kongregasion ti Efeso, Smirna, Pergamo, Tiatira, Sardis, Filadelfia, ken Laodicea, ipasimudaagda a sarsarangten idi dagiti Kristiano iti dayta a paset ti Asia Menor ti nadumaduma a peggad, kas iti imoralidad, sektarianismo, ken apostasia.​—Apocalipsis 1:9, 11; 2:14, 15, 20.

Naemma ken Amin a Kararua a Panagserbi

Nabatad a ti panagsaknap ti Kristianidad idi panawen dagiti apostol ket ad-adu ti ramanenna ngem iti mabasatayo iti libro nga Aramid dagiti Apostol. Dagiti pasamak a nadeskribir iti Aramid ket aktual a nakipasetan dagiti nalatak nga apostol a da Pedro ken Pablo, ngem adu pay a sabsabali ti nangaskasaba iti dadduma a lugar. Ti irarang-ay dagiti immuna a Kristiano idiay Asia Menor pasingkedanna nga impapusoda daytoy nga imbilin ni Jesus: “Inkayo ngarud ket mangaramidkayo iti ad-adalan kadagiti tattao iti amin a nasion.”​—Mateo 28:19, 20.

Uray ita, no idilig iti pakadagupan ti amin a maar-aramidan dagiti matalek a Saksi ni Jehova, manmano laeng kadagita ti madamdamag dagiti kakabsattayo iti intero a lubong. Kas iti kaaduan nga ebanghelisador idiay Asia Menor idi umuna a siglo, saantay met nga am-ammo ti kaaduan a manangaskasaba iti naimbag a damag ita. Nupay kasta, okupado ken nabunga met ti panagbiagda, ket sagsagrapenda ti pannakapnek gapu ta ammoda a situtulnog nga agsaksakripisioda tapno maisalakan ti sabsabali.​—1 Timoteo 2:3-6.

[Footnotes]

[Kahon iti panid 11]

TI NAGKAUNA A KRISTIANIDAD IDIAY BITINIA KEN PONTO

Ti nagsugpon a probinsia ti Bitinia ken Ponto ket masarakan iti igid ti Nangisit a Baybay ti Asia Menor. Iti surat ni Pliny nga Ub-ubing (maysa nga opisial iti dayta probinsia) kenni Romano nga Emperador Trajan, insalaysayna ti adu a banag mainaig iti inaldaw a kabibiag iti dayta a probinsia.

Agarup 50 a tawen kalpasan a naiwaras ti surat ni Pedro kadagiti kongregasion iti dayta a lugar, nagpabalakad ni Pliny kenni Trajan no kasanona a tratuen dagiti Kristiano. Insurat ni Pliny: “Awan pay ti nasaksiak a pannakaimbestigar dagiti Kristiano. Gapuna, diak ammo no kasano kakaro dagiti dusa a masansan a maipataw kadakuada. Aniaman ti edad ken saadda, lallakida man wenno babbai, adu kadakuada ti mabisbista, ket mabalin nga agtultuloy dayta. Saan laengen a dagiti il-ili, no di pay ket dagiti purpurok ken aw-away ti naimpluensiaanen daytoy makarimon a kulto.”

[Diagram/Mapa iti panid 9]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

DAGITI PANAGDALIASAT NI PABLO

Umuna a Panagdaliasatna kas Misionero

CHIPRE

PAMFILIA

Perga

Antioquia (iti Pisidia)

Iconio

Listra

Derbe

Maikadua a Panagdaliasatna kas Misionero

CILICIA

Tarso

Derbe

Listra

Iconio

Antioquia (iti Pisidia)

FRIGIA

GALACIA

Troas

Maikatlo a Panagdaliasatna kas Misionero

CILICIA

Tarso

Derbe

Listra

Iconio

Antioquia (iti Pisidia)

Efeso

ASIA

Troas

Pito a Kongregasion]

Pergamo

Tiatira

Sardis

Smirna

Efeso

Filadelfia

Laodicea

[Dadduma pay a lokasion]

Hierapolis

Colosas

LYCIA

BITINIA

PONTO

CAPADOCIA

[Ladawan iti panid 9]

Antioquia

[Ladawan iti panid 9]

Troas

[Credit Line]

© 2003 BiblePlaces.com

[Ladawan iti panid 10]

Teatro idiay Efeso.​—Aramid 19:29

[Ladawan iti panid 10]

Ayan ti altar ni Zeus idiay Pergamo. Dagiti Kristiano iti dayta a siudad nagnaedda iti “ayan ti trono ni Satanas.”​—Apocalipsis 2:13

[Credit Line]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.