“Siputanyo ti Lebadura Dagiti Fariseo ken Dagiti Saduceo”

IDI inyebkas ni Jesus dagidiay a sasao nasurok a 19 a siglo ti napalabasen, pakpakdaaranna dagiti adalanna kadagiti makadangran a narelihiusuan a sursuro ken ar-aramid. (Mateo 16:6, 12) Ibatad ti salaysay iti Marcos 8:15: “Siputanyo ti lebadura dagiti Fariseo ken ti lebadura ni Herodes.” Apay a nadakamat ni Herodes? Agsipud ta dadduma kadagiti Saduceo ket Herodiano, maysa a politikal a grupo.

Apay a nasken ti kasta a naisangsangayan a pakdaar? Saan aya a nabatad a bumusbusor amin ken Jesus agpadpada dagiti Fariseo ken Saduceo? (Mateo 16:21; Juan 11:45-50) Wen, bumusbusorda. Kaskasdi, inton agangay, dadduma kadakuada ti mangawatto iti Kinakristiano ket kalpasanna ipaalagadda dagiti kapanunotanda iti kongregasion Kristiano.​—Aramid 15:5.

Adda met peggad a mabalin a tuladen dagiti adalan a mismo dagidiay a narelihiusuan a papangulo a ti impluensia ket indakdakkelda. No dadduma, ti panaggapu iti kasta a nalikudan ket maysan a lapped iti panangtarusda kadagiti pannursuro ni Jesus.

Aniat’ namagbalin kadagiti sursuro dagiti Fariseo ken Saduceo a napeggad unay? Ti panangusig iti narelihiusuan a kasasaad idi kaaldawan ni Jesus ikkannatay iti pangripiripan.

Narelihiusuan a Di Panagtutunos

Maipapan iti Judio a komunidad idi immuna a siglo K.P., insurat ti historiador a ni Max Radin: “Ti panagwaywayas dagiti Judio a kongregasion iti tunggal maysa ket talaga a pudno, ken uray la a naipilit daytoy. . . . Masansan, no maipaganetget unay ti panagraem iti templo ken ti nasantuan a siudad, mabalin a maiparangarang ti nakaro a panangumsi kadagidiay agdama nga agtuturay iti ina a daga.”

Pudno a maysa a nakalkaldaang a kasasaad iti naespirituan! Aniat’ sumagmamano a makagapu? Saan nga amin a Judio ket agnanaed idiay Palestina. Ti impluensia ti kultura a Griego, a dagiti padi ket di maibilang a lider iti komunidad, isut’ maysa a makagapu iti ikakapuy ti panagraem iti urnos ni Jehova iti kinapadi. (Exodo 28:29; 40:12-15) Ken saan met a rumbeng a lipatan dagiti edukado a laigo ken dagiti eskriba.

Dagiti Fariseo

Ti nagan a Fariseo, wenno Peru·shimʹ, mabalin a kaipapananna, “dagiti naisina.” Imbilang dagiti Fariseo ti bagbagida kas paspasurot ni Moises. Nangbukelda iti bukodda a liga, wenno pagkakabsatan (Hebreo, chavu·rahʹ). Tapno maawat, kasapulan nga agkari ti maysa iti sanguanan ti tallo a miembro maipapan iti siiinget a panangalagad iti kinadalus dagiti Levita, panangliklik iti nasinged a pannakikadua kadagiti ʽam-ha·ʼaʹrets (dagiti awanan adal nga umariwekwek), ken ti naannad a panagbayad kadagiti apagkapullo. Saritaen ti Marcos 2:16 ti maipapan “kadagiti eskriba ken dagiti Fariseo.” Dadduma iti daytoy a partido ket propesional nga eskriba ken mannursuro, idinto ta laigo dagiti dadduma.​—Mateo 23:1-7.

Mamati dagiti Fariseo a ti Dios ket adda iti amin a lugar. Inkalinteganda a yantangay “adda ti Dios iti sadinoman, Isut’ mabalin a dayawen agpadpada iti uneg ken ruar ti Templo, ket makapagkiddaw [dagiti tattao] kenkuana saan laeng a babaen kadagiti daton. Gapuna, inaywananda ti sinagoga kas maysa a lugar a pagdaydayawan, pagadalan, ken pagkararagan, ket intal-oda daytoy kas maysa a sentro ken napateg a lugar iti biag dagiti tattao a nayaspingen daytoy iti Templo.”​—Encyclopaedia Judaica.

Awan panangapresiar dagiti Fariseo iti templo ni Jehova. Makita daytoy kadagiti sasao ni Jesus: “Asikayo pay, bulsek a mangidaldalan, nga agkuna, ‘No ti asinoman agsapata babaen iti templo, awan ti kapapay-anna; ngem no ti asinoman agsapata babaen iti balitok ti templo, isu addaan pagrebbengan.’ Dakayo a maag ken bulsek! Iti kinapudnona, ania ti dakdakkel, ti balitok wenno ti templo a nangsantipikar iti balitok? Kasta met, ‘No ti asinoman agsapata babaen iti altar, awan ti kapapay-anna; ngem no ti asinoman agsapata babaen iti sagut nga adda iti dayta, isu addaan pagrebbengan.’ Dakayo a bulsek! Iti kinapudnona, ania ti dakdakkel, ti sagut wenno ti altar a mangsantipikar iti sagut? Gapuna ti agsapata babaen iti altar agsapsapata babaen iti dayta ken babaen kadagiti amin a bambanag nga adda iti dayta.”​—Mateo 23:16-20.

Kasano a nagbalin a tiritir unay ti panagrasrason dagiti Fariseo? Aniat’ saanda nga inkaskaso? Imutektekanyo ti sumaruno a kunaen ni Jesus. “Ket ti agsapata babaen iti templo agsapsapata babaen iti dayta ken babaen kenkuana nga agnanaed iti dayta.” (Mateo 23:21) Maipapan iti daytoy a bersikulo, kinuna ti eskolar a ni E. P. Sanders: “Ti templo ket nasantuan saan laeng a gapu ta sadiay idi ti pagdaydayawan iti nasantuan a Dios, no di ket agsipud ta isut’ adda idi sadiay.” (Judaism: Practice and Belief, 63 BCE​—66 CE) Nupay kasta, ti naisangsangayan a kaadda ni Jehova ket saan unay a napateg kadagidiay mangipapan nga isut’ adda iti sadinoman a lugar.

Mamati met dagiti Fariseo iti kombinasion ti predestinasion ken ti wayawaya nga agpili. Iti sabali a pannao, “amin a banag ket naikeddengen, ngem naipaay ti wayawaya nga agpili.” Nupay kasta, patienda a naikeddeng a nasaksakbay ti panagbasol da Adan ken Eva ken uray pay ti bassit a sugat iti ramay.

Mabalin nga adda iti panunot ni Jesus dagita nga ulbod a kapanunotan idi nagsao maipapan iti pannakarpuog ti maysa a torre a nakatayan ti 18 [a tattao]. Insaludsodna: “Pagarupenyo kadi a [dagiti biktima] napaneknekanda nga ad-adda a nakautang ngem ti amin a dadduma pay a tattao nga agnanaed idiay Jerusalem?” (Lucas 13:4) Kas pudno iti amin nga aksidente, resulta daytoy ti “panawen ken di mapakpakadaan a pasamak,” saan a gasat kas insuro dagiti Fariseo. (Eclesiastes 9:11) Kasanot’ panangtaming dagitoy maipagarup a masirib a tattao kadagiti Nainkasuratan a bilin?

Isuda ket Relihiuso a Managparnuay

Patien dagiti Fariseo a kasapulan a maipatarus dagiti Nainkasuratan a bilbilin babaen kadagiti rabbi iti tunggal kaputotan maitunos kadagiti kabaruanan a kapanunotan. Gapuna, kuna ti Encyclopaedia Judaica a “saanda a narigatan a mangitunos kadagiti sursuro ti Torah kadagiti kabaruanan a kapanunotanda, wenno mangsarak a dagiti kapanunotanda ket naipasimudaag wenno naiparipirip kadagiti sasao ti Torah.”

No maipapan iti tinawen nga Aldaw ti Panangabbong, inyakarda ti pannakabalin a mangabbong kadagiti basol manipud iti nangato a padi iti aldaw a mismo. (Levitico 16:30, 33) Iti panangrambak iti Paskua, ad-adda nga impaganetgetda ti panangisarsarita kadagiti leksion iti salaysay ti Exodo bayat a makiramramanda iti arak ken ti di nalebaduraan a tinapay ngem iti kordero ti paskua.

Idi agangay, nagbalinen a nabileg dagiti Fariseo iti templo. Kalpasanna, nangyussuatda iti parada a pakairamanan ti panagbunag iti danum manipud iti ban-aw ken panangyatang iti dayta kabayatan ti Piesta ti Panagtitipon, kasta met ti panangibaut kadagiti sanga ti willow iti altar iti ngudo ti piesta ken ti inaldaw a karkararag nga awan nakaibatayanna iti Linteg.

Ti “nangnangruna a nakadidillaw” ket “dagiti pinaltuad dagiti Fariseo mainaig iti Sabbath,” kuna ti The Jewish Encyclopedia. Manamnama nga abrasaen ti asawa a babai ti Sabbath babaen ti panangsindi kadagiti silaw. No agparang a ti dadduma nga aramid ket mabalin a mangiturong iti panangsalungasing iti linteg, iparit dayta dagiti Fariseo. Limmabesda met unay no maipapan iti panangtaming kadagiti medikal a panangagas ken kinarurodda dagiti datdatlag a panangagas ni Jesus kabayatan ti Sabbath. (Mateo 12:9-14; Juan 5:1-16) Nupay kasta, saan a nagsardeng dagitoy a relihiuso a managpartuat nga agipasdek kadagiti baro nga institusion iti pananggandatda a mangparnuay iti bangen, wenno alad, kas pangsaluad kadagiti Nainkasuratan a linteg.

Panangwaswas

Bigbigen dagiti Fariseo nga addaanda iti autoridad a mangsuspende wenno mangwaswas kadagiti Nainkasuratan a linteg. Nayanninaw ti panagrasrasonda iti pagsasao iti Talmud: “Nasaysayaat a mapukaw ti maysa a linteg ngem ti pannakalipat iti intero a Torah.” Ti maysa a pagarigan ket ti pannakaisardeng ti Jubileo gapu iti buteng a mapukawanda, yantangay awanen ti agpabulod kadagiti napanglaw bayat nga umadani dayta a panawen.​—Levitico, kapitulo 25.

Dagiti sabali pay a pagarigan ket ti pannakawaswas ti pannakabista ti maysa a babai a maatap iti pannakikamalala ken ti pannakaisardeng ti pamay-an iti panagikaro iti kaso ti maysa a di narisut a pammapatay. (Numeros 5:11-31; Deuteronomio 21:1-9) Iti saan a nabayag, winaswas dagiti Fariseo ti Nainkasuratan a pagalagadan iti panangtulong kadagiti agkasapulan a nagannak.​—Exodo 20:12; Mateo 15:3-6.

Namakdaar ni Jesus: “Siputanyo ti lebadura dagiti Fariseo, nga isu ti panaginsisingpet.” (Lucas 12:1) Ti kina-Fariseo, agraman ti di nateokratikuan a kababalinna, ket talaga a panaginsisingpet​—banag a saan a rumbeng a maiserrek iti kongregasion Kristiano. Nupay kasta, idatag dagiti Judio a reperensia dagiti Fariseo a nasaysayaat ngem dagiti Saduceo. Usigentay ita daytoy ad-adda pay a konserbatibo a grupo.

Dagiti Saduceo

Mabalin a naala ti nagan a Saduceo manipud ken Sadok, ti nangato a padi idi kaaldawan ni Solomon. (1 Ar-ari 2:35, footnote) Nangbuangay dagiti Saduceo iti maysa a konserbatibo a partido a mangirepresentar kadagiti pakaseknan iti templo ken kinapadi. Saan a kas kadagiti Fariseo, a nakagun-od iti autoridad maigapu iti panagadal ken kinarelihiuso, imbatay dagiti Saduceo ti kalinteganda iti kapuonan ken saad. Sinupiatda dagiti kapanunotan dagiti Fariseo agingga iti pannakadadael ti templo idi 70 K.P.

Mainayon pay iti panangilaksidda iti predestinasion, nagkedked dagiti Saduceo a mangawat iti aniaman a sursuro a saan a nabatad ti pannakadakamatna iti Pentateuko, uray no nadakamat daytoy iti sabali a paset ti Sao ti Dios. Kinapudnona, “imbilang[da] a natakneng nga aramid ti panangsupiat” kadagitoy a banag. (The Jewish Encyclopedia) Ipalagip daytoy daydi panangkaritda ken Jesus maipapan iti panagungar.

Bayat nga inaramatda ti ilustrasion maipapan iti balo [a babai] a naaddaan iti pito nga assawa, insaludsod dagiti Saduceo: “Inton panagungar, siasinonto kadagiti pito ti makin-asawa kenkuana?” Siempre, ti dakdakamatenda a balo ket mabalin a kas met laeng iti naaddaan iti 14 wenno 21 nga assawa. Inlawlawag ni Jesus: “Inton panagungar di mangasawa dagiti lallaki wenno maiyasawa dagiti babbai.”​—Mateo 22:23-30.

Gapu ta ammona a laksiden dagiti Saduceo dagiti napaltiingan a mannurat malaksid ken Moises, pinaneknekan ni Jesus ti puntona babaen ti panagadawna manipud iti Pentateuko. Kinunana: “No maipapan kadagiti natay, a mapagungarda, dikay aya nabasa iti libro ni Moises, iti salaysay maipapan iti bassit a kayo a siitan, no kasano a ti Dios kinunana kenkuana, ‘Siak ti Dios ni Abraham ken Dios ni Isaac ken Dios ni Jacob’? Isu ket Dios, saan a dagiti natay, no di ket dagiti sibibiag.”​—Marcos 12:26, 27.

Dagiti Nangidadanes ken Jesus ken Dagiti Pasurotna

Patien dagiti Saduceo ti panangaramat iti politika iti pannakilangenda kadagiti sabsabali a nasion imbes a ti pananguray iti Mesias​—no patienda pay ti yaayna. Iti sidong ti pannakitulagda iti Roma, isudat’ mangtaming iti templo ket saanda a kayat ti kaadda ti aniaman a Mesias, a mangsinga kadagiti bambanag. Gapu ta minatmatanda ni Jesus kas mamagpeggad iti saadda, nakikapponda kadagiti Fariseo tapno isikatda ti pannakapapatayna.​—Mateo 26:59-66; Juan 11:45-50.

Gapu ta nasursuruanda iti politika, nangaramid dagiti Saduceo iti isyu maipapan iti kinasungdo iti Roma ket impukkawda: “Awan ti arimi no di ni Cesar.” (Juan 19:6, 12-15) Kalpasan ti ipapatay ken panagungar ni Jesus, dagiti Saduceo ti nangisungsong iti panangpadas a mangpasardeng iti pannakaisaknap ti Kinakristiano. (Aramid 4:1-23; 5:17-42; 9:14) Kalpasan ti pannakadadael ti templo idi 70 K.P., napukaw daytoy a grupo.

Ti Kinapateg ti Panagtalinaed a Nasiput

Anian a maikanatad ti ballaag ni Jesus! Wen, kasapulan a ‘siputantayo ti lebadura dagiti Fariseo ken Saduceo.’ Ti laeng rumbeng nga aramiden ti maysa isu ti panangpaliiw kadagiti dakes a bunga agpadpada kadagiti Judio ken iti Kakristianuan itatta.

Maigidiat unay nupay kasta, dagiti kualipikado a Kristiano a papanglakayen iti nasurok a 75,500 a kongregasion dagiti Saksi ni Jehova iti aglikmut ti lubong ‘as-asikasuenda ti bagida ken ti isursuroda.’ (1 Timoteo 4:16) Bigbigenda ti intero a Biblia kas impaltiing ti Dios. (2 Timoteo 3:16) Imbes a mangparnuay ken itandudoda dagiti bukodda a narelihiusuan a pamay-an, sangsangkamaysada nga agtrabaho iti sidong ti panangiwanwan ti naibatay-Biblia nga organisasion a mangar-aramat iti daytoy a magasin kas ti kangrunaan nga alikamenna iti panangisuro.​—Mateo 24:45-47.

Ti bungana? Minilion a tattao iti aglikmut ti lubong ti maitaltal-o iti naespirituan bayat a maawatanda ti Biblia, yaplikarda dayta iti panagbiagda, ken isuroda dayta kadagiti sabsabali. Tapno makitayo no kasano a maar-aramid daytoy, apay a dikay sumarungkar iti kaasitgan a kongregasion dagiti Saksi ni Jehova wenno agsurat kadagiti managipablaak iti daytoy a magasin?

[Kahon iti panid 26]

SILALAGIP NI JESUS KADAGITI DUMDUMNGEG KENKUANA

NALAWAG ti panangisuro ni Jesu-Kristo, a silalagip iti kapanunotan dagiti dumdumngeg kenkuana. Kas pagarigan, kastat’ inaramidna idi nakisao iti Fariseo a ni Nicodemo maipapan iti ‘pannakayanak’ manen. Insaludsod ni Nicodemo: “Kasano a mabalinan ti maysa a tao ti maiyanak no isu lakayen? Mabalinna aya ti sumrek iti aanakan ni inana iti maikadua a daras ket maiyanak?” (Juan 3:1-5) Apay a naburburtiaan unay ni Nicodemo, idinto ta patien dagiti Fariseo a nasken ti pannakayanak manen para kadagiti nakumberte iti Judaismo, ken inyarig ti maysa a pagsasao dagiti rabbi ti proselita iti “kappasngay nga ubing”?

Ti A Commentary on the New Testament From the Talmud and Hebraica, ni John Lightfoot, idatagna ti sumaganad a panangilawlawag: “Ti gagangay a kapanunotan dagiti Judio maipapan iti kualipikasion ti maysa nga Israelita . . . naitukit pay laeng iti panunot daytoy a Fariseo” a saan a “nalaka a maiwaksi ti immuna a panagduaduana . . . : ‘Tangay dagiti Israelita . . . addaanda iti kalintegan a maawat iti Pagarian ti Mesias, kayatmo kadi a sawen nasken a sumrek manen ti asinoman iti aanakan ni nanangna, tapno isut’ agbalin a napabaro nga Israelita?’”​—Idiligyo ti Mateo 3:9.

Nupay bigbigenna ti maysa a baro a pannakayanak para kadagiti proselita, mabalin a minatmatan ni Nicodemo ti kasta a pamay-an kas imposible para kadagiti natural a Judio​—nga arignat’ iseserrek manen iti aanakan.

Iti maysa pay a gundaway, adut’ narurod idi nagsao ni Jesus maipapan iti ‘pannangan iti lasagna ken pananginum iti darana.’ (Juan 6:48-55) Nupay kasta, ilawlawag ni Lightfoot a “kadawyan unay kadagiti eskuelaan dagiti Judio ti panangtukoy kadagiti sasao a ‘pannangan ken yiinum’ kas pangyaspingan.” Kinunana met a dinakamat ti Talmud ti “pannangan iti Mesias.”

Gapuna, ti panangmatmat dagiti Fariseo ken Saduceo ket addaan iti dakkel nga epekto iti panagpampanunot dagiti Judio idi immuna a siglo. Nupay kasta, maikanatad laeng a kankanayon a sipapanunot ni Jesus iti pannakaammo ken kapadasan dagiti dumdumngeg kenkuana. Daytoy ti maysa kadagiti adu a makagapu iti panagbalinna a Naindaklan a Mannursuro.