PANNAKAIDADANES

Pannakairurumen wenno pannakadangran nga inggagara a naaramid iti tattao gapu iti sasaadenda iti kagimongan, puli a nagtaudanda, wenno gapu iti narelihiosuan a pammati ken patpatienda tapno mapukaw dagita a patpatien ken malapdan ti panagsaknapda kadagiti kabbaro a nakomberte. Ti Hebreo a berbo a ra·dhaphʹ ken ti Griego a di·oʹko, a kaipapananda ti “idadanes,” ket mabalin met nga ipatarus a “kamaten, suroten, kamakamen.”​—Ex 15:9; De 1:44; Ro 14:19; Lu 17:23.

Adda nadumaduma a porma ti pannakaidadanes. Mabalin a dayta ket pannakaatakar laeng iti sasao, pannakauy-uyaw, ken pannakainsulto (2Cr 36:16; Ara 19:9), wenno mabalin a ramanenna ti panaglak-am iti narigat a panagbiag (Apo 13:16, 17), pannakadangran ti bagi (Mt 27:29, 30; Ara 5:40), pannakaibalud (Lu 21:12; Ara 16:22-24), pannakagura, ken uray pay pannakapapatay. (Mt 24:9; Ara 12:2) Mabalin a gapuanan dayta dagiti panguluen ti relihion (Mr 3:6; Ara 24:1, 27), wenno mabalin nga aramiden dayta dagiti tattao a di makaammo iti pudpudno a kasasaad (Ge 21:8, 9; Ga 4:29) ken dagiti ignorante (1Ti 1:13) wenno dagiti di nainkalintegan, panatiko a bunggoy dagiti managderraaw. (Lu 4:28, 29; Ara 14:19; 17:5) Ngem masansan a dagitoy a bunggoy ket ar-aramaten laeng dagiti nabilbileg ken nakadakdakes a manangsugsog​—dagiti di makita a nadangkes nga espiritu a puersa.​—Efe 6:11, 12.

Iti orihinal a padto iti Genesis 3:14, 15, ni Jehova a Dios impadtona ti panagginnura iti nagbaetan ti “serpiente” ken ti “babai” ken iti nagbaetan dagiti mismo a ‘bin-ida.’ Paneknekan ti intero a Biblia ti kaitungpalan daytoy a padto. Silalawag nga inyam-ammo ni Jesus ti serpiente kas ni Satanas a Diablo ket imbagana met kadagidiay mangidaddadanes kenkuana a ‘naggapuda iti amada a Diablo,’ ngarud kamengda iti “bin-ina.” (Jn 8:37-59) Ipakita ti libro ti Apocalipsis nga agtultuloy ti kasta a pannakaidadanes agingga iti tiempo a panangala ni Kristo iti pannakabalinna nga agturay ken uray pay kalpasan dayta iti maysa a periodo ti tiempo, ta idi naitapuak ni Satanas ken dagiti anghelna ditoy daga, ti dragon ‘idaddadanesna ti babai, makigubat kadagiti natda ti bin-ina a nagtulnog iti Dios ken nangsaksi ken Jesus.’ (Apo 12:7-17) Ti pagaammo unay nga ar-aramaten ni Satanas iti intero a pakasaritaan ket isu ti “atap nga animal,” maysa a simboliko a ladawan a nailawlawag iti artikulo nga AN-ANIMAL, SIMBOLIKO NGA (Apo 13:1, 7); ti sabali pay isu ti “Babilonia a Dakkel,” nausig iti sidong ti artikulo a kasta met laeng ti paulona. (Apo 17:5, 6) Ti pananggura ni Satanas kadagidiay mangikagkagumaan a mangaramid iti pagayatan ti Dios buyogen ti kinalinteg kasta met ti panangaramatna kadagiti bambanag a nadakamaten ket mapaliiw iti amin a periodo ti tiempo iti Biblia, kas ipakita ti sumaganad a pakasaritaan.

Pakasaritaan. Sigun ken Jesus, nabayagen a nangrugi ti narelihiosuan a panangidadanes sipud pay idi tiempo ti anak ni Adan a ni Cain. (Ge 4:3-8; Mt 23:34, 35) Pinatay ni Cain ti kabsatna a ni Abel agsipud ta tinignay “daydiay nadangkes,” ni Satanas a Diablo. (1Jn 3:12) Ti isyu a nainaig iti ipapatay ni Abel ket naan-anay a naisentro iti matalek a panagdaydayaw ken Jehova. (Heb 11:4) Ti adipen ti Dios a ni Job, a ti naganna kaipapananna ti “Puntiria ti Panangbusor,” nagbalin idi agangay a puntiria ti nakaro a pannakaidadanes nga insungsong ni Satanas. Ti asawa ni Job ken ti tallo a gagayyemna ket instrumento laeng nga inggagara wenno di inggagara nga inaramat daytoy a kangrunaan a kabusor ti Dios ken ti tao.​—Job 1:8–2:9; 19:22, 28.

Dagiti agtuturay ti Juda ken Israel pasaray pinarigatda iti kasta unay dagiti naisangsangayan a pannakabagi ti Dios. Kas pagarigan, ni David (‘lalaki a naanamongan iti puso ti Dios’; Ara 13:22) ti nagbalin a puntiria ti gura ni Ari Saul. (1Sm 20:31-33; 23:15, 26; Sal 142:6) Bayat ti panagturay da Acab ken Jezebel, adu a mammadto ni Jehova ti napilitan nga aglemmeng kas pugante wenno napapatayda pay ketdi. (1Ar 18:13, 14; 19:10) Imbukbok ni Ari Manases ti “nakaad-adu unay” nga awanan basol a dara. (2Ar 21:16) Ni Ari Jehoiaquim pinatayna ni Uria, “lalaki nga agipadpadto iti nagan ni Jehova.” (Jer 26:20-23) Nagsagaba ni Jeremias iti kasta unay a pannakaidadanes iti im-ima dagiti opisial ti gobierno. (Jer 15:15; 17:18; 20:11; 37:15, 16; 38:4-6) Gapu iti saan a kinamatalek ti ilina nga Israel, impalubos ni Jehova no dadduma nga idadanes ida ti sabali a nasnasion, nga uray la indestieroda ti Israel.​—De 30:7; Un 1:3.

Adda dadduma pay a pagarigan nga inyetnag ti gobierno ti naranggas a panangidadanes kadagidiay mangtagtaginayon iti kinatarnawda ken Jehova, kas idi naipalladaw dagiti tallo a Hebreo iti naapuy nga urno ken idi naitapuak ni Daniel kadagiti leon. (Da 3:13-20; 6:4-17) Bayat ti panagturay ni Ari Asuero ti Persia, naranggasan ti adu a Judio ken naidadanesda, ken nangnangruna a maibusor ken Mardokeo, gapu iti panangsugsog ti nadangkes a ni Haman nga Agageo.​—Est 3:1-12; 5:14.

Ti dadduma pay a pagtaudan ti pannakaidadanes ket mabalin a dagiti sigud a kakadua (1Pe 4:4) wenno dagiti gagayyem ken dagiti kailian ti maysa a tao. (Jer 1:1; 11:21) Kinuna ni Jesus a no dadduma dagiti nasinged a kabagian, dagiti kameng ti mismo a sangakabbalayan, ti agbalin a nakaro a manangidadanes kadagidiay mamati ken Jesus.​—Mt 10:21, 35, 36.

Nupay kasta, dagiti tattao a kangrunaan a mangsugsugsog iti narelihiosuan a panangidadanes ket dagiti manangitandudo iti ulbod a relihion. Kastoy idi ti kasasaad ni Jeremias. (Jer 26:11) Napasaran met dayta ni apostol Pablo. (Ara 13:6-8; 19:23-29) Maipapan iti kasasaad ni Jesus, mabasatayo a ti “panguluen a papadi ken dagiti Fariseo inurnongda a sangsangkamaysa ti Sanhedrin ket . . . ni Caifas, a nangato a padi iti dayta a tawen, kinunana kadakuada: ‘ . . . dikay pampanunoten a pagimbaganyo a matay ti maysa a tao maigapu kadagiti umili ket saan a madadael ti intero a nasion.’ . . . Gapuna manipuden iti dayta nga aldaw nagnunumuanda nga isu [ni Jesus] papatayenda.” (Jn 11:47-53) Sakbay a natay ni Jesus iti kayo a pagtutuokan, nagsagaba iti nakaro a pannakaidadanes iti dadduma pay a pamay-an iti im-ima dagiti di nadiosan a tattao​—dagiti kimmanunong kadagiti panguluen ti relihion a determinado a mangpapatay kenkuana.​—Mt 26:67; 27:1, 2, 26-31, 38-44.

Pannakaidadanes Dagiti Kristiano. Saan a nagpatingga ti pannakaidadanes dagiti matalek nga adipen ni Jehova kalpasan ti ipapatay ni Jesus. Tallo nga aldaw sakbay ti pannakailansa daytoy a naindaklan a Mammadto, kastoy ti impakpakaunana maipapan iti di matalek a Jerusalem: “Ibaonko kadakayo dagiti mammadto ken dagiti masirib a tattao ken dagiti manangisuro iti publiko. Sumagmamano kadakuada ti papatayenyonto ken ilansayo, ket sumagmamano kadakuada ti saplitenyonto kadagiti sinagogayo ken idadanesyo iti siniudansiudad; tapno umay kadakayo dagiti amin a nalinteg a dara a naibuyat iti daga, manipud iti dara ni nalinteg nga Abel agingga iti dara ni Zacarias nga anak ni Baraquias, a pinapatayyo iti nagbaetan ti santuario ken ti altar.”​—Mt 23:34, 35.

Maulit-ulit met a pinakdaaran ni Jesus dagiti adalanna bayat ti panaglalangenda, a kunkunana, “Puntiriakayto ti pananggura dagiti amin a tattao maigapu iti naganko . . . Inton idadanesdakayo iti maysa a siudad, pumanawkayo nga agturong iti sabali.” “Ti adipen saan a dakdakkel ngem iti apona. No indadanesdak, idadanesdakayto met.” “Paruarendakayto dagiti tattao manipud iti sinagoga. Kinapudnona, um-umayen ti oras inton tunggal maysa a mangpapatay kadakayo pagarupennanto a nakaipaay iti sagrado a panagserbi iti Dios.”​—Mt 10:22, 23; Jn 15:20; 16:2.

Di nagbayag kalpasan ti Pentecostes 33 K.P., nagpasaren dagiti Kristiano iti pannakaaresto, pannakaipangta, ken pannakakabkabil. (Ara 4:1-3, 21; 5:17, 18) Kalpasanna, nakemmeg ni Esteban ket naubor agingga a natay, ngem sakbay dayta nakaipaay pay iti panangsaksi maibusor kadagiti mangidaddadanes kenkuana, a kinunana, “Siasino kadagiti mammadto ti saan nga indadanes dagidi ammayo? Wen, pinapatayda dagidiay nagipakaammo a nasaksakbay maipapan iti iyaay Daydiay nalinteg, a kenkuana nagbalinkayo itan a manangliliput ken manangpapatay.” (Ara 7:52-60; kitaenyo met ti Heb 11:36, 37.) Ti pannakapapatay ni Esteban ket sinaruno ti dakkel a panangidadanes nga adda pasetna nga indauluan ni Saulo a taga Tarso, a nagbanag iti nasaknap a pannakaiwarawara ti kongregasion ti Jerusalem, ngem nangibunga met iti pannakaisaknap ti trabaho a panangikasaba iti naimbag a damag. (Ara 8:1-4; 9:1, 2) Idi agangay, ni Herodes Agripa I imbilinna ti pannakapapatay ni Santiago a kabsat ni Juan babaen iti kampilan ket nalabit kasta met koma idi ti aramidenna ken Pedro no saan a simimilagro nga inispal ti anghel ni Jehova iti katengngaan ti rabii.​—Ara 12:1-11.

Idi nagbalin a Kristiano ti sigud a manangidadanes a ni Saulo, kinunana a babaen iti di kaikarian a kinamanangngaasi ni Jehova isu nagbalinen a Pablo a maidaddadanes. Napasamak daytoy idi nabigbigna kamaudiananna a makilablaban iti mismo nga Apo. (Ara 9:4, 5; 22:4, 7, 8; 26:11, 14, 15; 1Co 15:9; Ga 1:13, 23; Fil 3:6) Ipakita ti salaysay iti ministeriona ken panagdaliasatna idi agangay no kasano a napasaran met ni Pablo ti adu a pannakaidadanes iti im-ima dagiti bumusbusor iti Kristianidad.​—Ara 13:50; 2Co 6:3-5; 11:23-25; Ga 5:11; 2Ti 3:10, 11.

Iti sekular a pakasaritaan, nadakamat a naidadanes dagiti Kristiano iti im-ima dagiti autoridad ti Imperio ti Roma nanipud ken kalpasan ti kaaldawan ni Nero. (Kitaenyo ti KRISTIANO.) Nagduduma dagiti pammabasol kadakuada, ngem agparang a kanayon nga agpapada ti panggep, awan sabali, tapno malapdan ti Kristianidad.

Umiso a Kababalin Mainaig iti Pannakaidadanes. No ti maysa salimetmetanna ti bilbilin ti Dios kas maysa a Kristiano, imposible a maliklikanna ti maidadanes, ta “amin dagidiay agtartarigagay nga agbiag buyogen ti nadiosan a debosion a mainaig ken Kristo Jesus maidadanesdanto met.” (2Ti 3:12) Nupay kasta, kabaelan dagiti pudno a Kristiano nga ibturan ti amin a kita ti nakaro a pannakaidadanes ken mataginayonda latta ti kinaragsakda a saanda a kaluksaw ken kagura dagiti manangidadanes. Maawatanda ngamin dagiti isyu a nairaman​—ti nagtaudan ti pannakaidadanes ken no apay a naipalubos dayta. Imbes a mariribukan ken madanaganda iti kakasta a kapadasan, agrag-oda a makiraman ken Kristo iti pannakasubok ti kinasungdo iti sidong ti pannakaidadanes.​—1Pe 4:12-14.

Nupay kasta, masapul a siguraduen ti maysa a Kristiano a ti sagsagabaenna ket pudno a maigapu iti kinalinteg. Ti salaysay ken pagarigan iti Biblia ipakitada a ti pannakaidadanes ket saan a gapu iti pannakinamin iti politika, pannakikumplot iti dakes a gandat, wenno uray iti aniaman a kita ti kriminal nga aramid. Kas panangigunamgunamna iti daytoy, indagadag ti apostol: “Taginayonenyo a nasayaat ti kababalinyo iti tengnga dagiti nasion, tapno, iti banag a pangsasawanda iti maibusor kadakayo a kasla managaramid iti dakes, dayawenda koma ti Dios iti aldaw a panangsukimatna kas bunga ti nasayaat nga ar-aramidyo nga isuda ti saksi kadagita.” (1Pe 2:11, 12) Pinasarunuanna daytoy babaen iti pammatigmaan maipapan iti panagpasakup kadagiti opisial ti gobierno, kadagiti addaan iti adipen, kadagiti assawa a lallaki, a dinakamatna ti ulidan ni Kristo Jesus kas pagwadan a suroten. (1Pe 2:13-25; 3:1-6) Mabalin a maragsakan ti maysa a Kristiano no agsagsagaba maipagapu iti kinalinteg (1Pe 3:13, 14) ngem saan koma a pulos agsagaba “kas manangpapatay wenno mannanakaw wenno managaramid iti dakes wenno kas mannakibiang kadagiti pakaseknan ti sabali a tattao.”​—1Pe 4:15, 16.

Apresiaren met dagiti Kristiano ti gunggona nga agur-uray iti asinoman a makapagibtur. Maipapan iti daytoy a gunggona, kinuna ni Jesus: “Naragsak dagidiay maidaddadanes maigapu iti kinalinteg, yantangay kukuada ti pagarian ti langlangit.” (Mt 5:10) Maparegtada gapu iti pannakaammoda iti namnama a panagungar agraman ti pannakaammo iti Daydiay a Gubuayan dayta a probision. Dayta ti mangpatibker kadakuada nga agbalin a nasungdo iti Dios uray no maipangtada a mapapatay iti im-ima dagiti naranggas a manangidadanes. Kas resulta ti pammatida iti naaramidan ti ipapatay ni Jesus, nawayawayaanda iti panagbuteng iti kasta a naranggas nga ipapatay. (Heb 2:14, 15) Napateg iti maysa a Kristiano ti kasta a kapanunotan tapno mataginayonna ti kinamatalekna no maipasango iti ibubusor. “Pagtalinaedenyo kadakayo daytoy a kababalin iti isip nga adda met ken Kristo Jesus, a . . . nagtulnog agingga iti ipapatay, wen, ipapatay iti kayo a pagtutuokan.” (Fil 2:5-8) “Gapu iti rag-o a naikabil iti sanguanan [ni Jesus] inibturanna ti kayo a pagtutuokan, nga inumsina ti bain.”​—Heb 12:2; kitaenyo met ti 2Co 12:10; 2Te 1:4; 1Pe 2:21-23.

Napateg met no ania ti kababalin ti maysa a Kristiano kadagiti mismo a manangidadanes. No ayatenna ti kabkabusorna ken bendisionanna dagidiay bumusbusor kenkuana, maitultuloyna ti agibtur. (Mt 5:44; Ro 12:14; 1Co 4:12, 13) Ammona met daytoy a kinapudno: Asinoman a mangpanaw iti pagtaengan ken kakabagian maigapu iti Pagarian ti langit ket naikari kenkuana nga umawatto iti maminsangagasut nga ad-adu, ngem “agraman [met] kadagiti pannakaidadanes.” (Mr 10:29, 30) Pudno a saan nga amin a dumngeg iti naimbag a damag ti Pagarian ket makapagibtur iti nakaro a pannakaidadanes, ket adda dagidiay saan nga agmatalek mainaig iti nadumaduma nga isyu tapno laeng saanda nga agsagaba iti parikut. (Mt 13:21; Ga 6:12) Ngem nasaysayaat ti agkammatalek iti pigsa ni Jehova, nga agkararag kas ken David tapno maispal manipud kadagiti manangidadanes, nga ammona a saanto a baybay-an ni Jehova dagiti adipenna. Ngarud ti maysa maikunananto a kas iti apostol: “Rumrummuartayo a naan-anay a naballigi babaen kenkuana a nangayat kadatayo.”​—Sal 7:1; 2Co 4:9, 10; Ro 8:35-37.