TUDO

Maysa a napateg a paset ti siklo nga iti dayta ti danum manipud iti daga ken iti rabaw ti dandanum ti globo ket agpangato iti atmospera kas alibungubong nga inton agangay agtutukel sa agtinnag iti daga, iti kasta mangipaay iti danum a nasken iti biag ti mula ken animal. Ti tudo ket nadakamat iti Biblia mainaig itoy nainsiriban ti pannakayurnosna ken mapangnamnamaan a siklo.​—Job 36:27, 28; Ec 1:7; Isa 55:10.

Malaksid iti gagangay a sasao maipaay iti tudo, adu a Hebreo ken Griego a termino a tumukoy iti tudo ket kaipapananda ti “bayakabak; agbuyat a tudo” (1Ar 18:41; Eze 1:28), “di agsarday a tudo” (Pr 27:15), “tudo iti otonio wenno nasapa a tudo” ken “tudo iti primavera wenno naladaw a tudo” (De 11:14; San 5:7), “arimukamok” (De 32:2), “natutudo a bagyo” (Isa 4:6), ken “naruay nga arbis” (Sal 65:10).

Iti nasapa a paset ti pakasaritaan ti pannakaisagana ti daga, ti “Dios saanna pay a pinagtudo iti rabaw ti daga,” no di ket “ti angep agpangato manipud iti daga ket sinibuganna ti intero a rabaw ti daga.” Ti natukoy a tiempo ket nabatad a ti nasapa a paset ti maikatlo nga “aldaw” ti panagparsua, sakbay a nagparang ti mulmula. (Ge 1:9-13; 2:5, 6; kitaenyo ti ANGEP.) Ti damo a gundaway iti rekord ti Biblia nga espesipiko a nadakamat ti panagtinnag ti tudo ket iti salaysay maipapan iti Layus. Iti daydi a gundaway “naluktan dagiti aribengbeng ti langlangit,” ket “ti bayakabak iti rabaw ti daga nagtultuloy iti uppat a pulo nga aldaw ken uppat a pulo a rabii.”​—Ge 7:11, 12; 8:2.

No Kasano a Mabukel. Kas panangipaganetget ni Jehova iti limitado a pannakaawat ti tao maipapan kadagiti puersa ken linlinteg ti panamarsua ken ti daga, ti maysa kadagiti saludsodna ken Job ket: “Adda aya pannakaama ti tudo?” (Job 38:28) Nupay adun a panangadal ti inaramid dagiti meteorologo no kasano a mabukel ti tudo, ti resultana sigun iti The World Book Encyclopedia ket “teoria” laeng. (1987, Tomo 16, p. 123, 124) Bayat a ngumato ken lumamiis ti nabara nga angin a naglaon iti alibungubong ti danum, agtutukel dagiti alnaab ket agbalin a babassit a taredted ti danum. Sigun iti maysa a teoria, bayat a ti daddadakkel a taredted ti danum sumarutda iti ulep, maitiponda iti babbabassit a taredted, agingga a dumagsenda ket saanen a kabaelan nga awiten ti angin. Kunaen ti sabali pay a teoria a mabukel dagiti kristal ti yelo kadagiti rabaw ti ulep a sadiay ti temperatura ket nababbaba ngem iti mamagyelo a temperatura ket agbalin dagita a tudo no lumasat dagita iti nabarbara nga angin.

Ni Jehova Kas Gubuayan. Ni Jehova ket saan laeng a “dios ti tudo” para iti Israel. Isu ket saan a kas ken Baal, nga impagarup dagiti Canaanita a nangyeg iti natutudo a panawen idi nagriing ken nagbiag. Binigbig dagiti matalek nga Israelita a ni Jehova, saan a ni Baal, ti makabael a mangmedmed iti nakapatpateg a tudo. Silalawag a naipakita daytoy idi a nangipagteng ni Jehova iti tikag iti Israel idi kakaruan sadiay ti panagdaydayaw ken Baal, idi tiempo ni mammadto Elias.​—1Ar 17:1, 7; San 5:17, 18.

Ni Jehova ti nangisagana iti tudo maipaay iti daga. (Sal 147:8; Isa 30:23) Isu ti “nangbisngay iti kalasugan a maipaay iti layus,” nalabit ti matuktukoy ket no kasano a pagtuduen ti Dios dagiti ulep iti dadduma a paset ti globo. (Job 38:25-27; idiligyo ti Sal 135:7; Jer 10:13.) Ti pannakabael ni Jehova a mangmedmed iti tudo maitunos iti panggepna ket maysa kadagiti nakaidumaanna kadagiti awanan biag nga idolo a didios a nagdaydayawan ti nasnasion iti aglikmut ti Israel. (Jer 14:22) Idiay Naikari a Daga, ad-adda nga inapresiar dayta dagiti Israelita ngem idi addada idiay Egipto, ta manmano laeng nga agtudo sadiay.​—De 11:10, 11.

Idi nangaskasaba da Pablo ken Bernabe kadagiti Griego idiay Listra, inlawlawagda a dagiti tudo ti mangsaksaksi “iti Dios a sibibiag” ken panangiparangarang dagita ti kinaimbagna. (Ara 14:14-17) Saan laeng a dagiti naimbag ken nalinteg a tattao ti magunggonaan no di ket amin a tattao; gapuna kinuna ni Jesus a ti ayat nga impakita ti Dios iti kastoy a pamay-an ket agserbi koma a pagtuladan dagiti tattao.​—Mt 5:43-48.

Tudo Idiay Naikari a Daga. Ti maysa a banag a naisalsalumina ti klima iti Naikari a Daga ket isu ti nagduduma a panagtudona. Ti dua a kangrunaan a makagapu no kasano kaadu ti tudo ket ti kaasideg iti baybay ken ti kangato ti daga. Kanayon nga agtudo kadagiti tanap iti igid ti Mediteraneo bayat ti panagtutudo, a manmano nga agtudo iti abagatan ngem iti amianan. Napigpigsa met ti tudo iti turturod ken bambantay gapu ta napuspuskol ti panagtitipon sadiay ti alnaab a maipalais nga agpadaya manipud baybay. Adda ti Ginget Jordan iti “anniniwan ti tudo,” ta no lumabas ti angin iti ngatuen ti bambantay bassit laengen ti nabati nga alnaabna, ket bumaran ti angin bayat nga agturong iti ginget. Ngem inton makagteng daytoy nga angin iti nangato a lantag ti bantay iti daya ti Jordan, mabukel manen dagiti ulep, a mangpataud daytoy iti tudo. Daytoy ti makagapu no apay nga adda ti maysa nga immarantiddog a daga iti daya ti Jordan a mabalin a pagpastoran wenno talonen. Iti dayaen pay daytoy isu ti desierto, a saan a maikanatad a pagmulaan ken pagpaaraban gapu ta manmano ken bassit unay ti tudo.

Pampanawen. Ti dua a kangrunaan a panawen iti Naikari a Daga, kalgaw ken kalam-ekna, ket siuumiso a maikuna kas ti panawen ti tikag ken ti panagtutudo. (Idiligyo ti Sal 32:4; Sol 2:11, Rbi8 ftn.) Nakabasbassit laeng ti agtinnag a tudo manipud agarup ngalay ti Abril agingga iti ngalay ti Oktubre. Manmano nga agtudo iti daytoy a tiempo nga isu met ti panawen ti panagani. Ipakita ti Proverbio 26:1 a ti tudo bayat ti tiempo ti panagani ket naibilang a kasla karkarna. (Idiligyo ti 1Sm 12:17-19.) Saan met a kanayon nga agtudo no panawen ti panagtutudo; agsinsinnublat ti tudo ken ti aldaw a naariwanas. Yantangay nalamiis met daytoy a panawen, makapaketter unay ti lamiis no matuduan. (Esd 10:9, 13) Ngarud, nakapatpateg ti kaadda ti komportable a paglinongan.​—Isa 4:6; 25:4; 32:2; Job 24:8.

Tudo iti otonio ken primavera. Dakamaten ti Biblia “ti tudo iti otonio [nasapa wenno umuna a tudo] ken ti tudo iti primavera [naladaw a tudo],” nga inkari ti Dios kas maysa a bendision kadagiti matalek nga Israelita. (De 11:14, Rbi8 ftn; Jer 5:24; Joe 2:23, 24) Siaanus nga ur-urayen ti mannalon dagiti tudo kadagitoy a periodo iti nagbaetan ti kalgaw ken panawen ti lam-ek. (San 5:7; idiligyo ti Job 29:23.) Masegseggaan idi ti idadateng ti nasapa a tudo, wenno tudo iti otonio (mangrugi iti agarup ngalay ti Oktubre) tapno maep-ep ti pudot ken kinatikag ti kalgaw. Nasken dayta sakbay a mangrugi ti panagmula, gapu ta paluknengen ti tudo ti daga ket maaradon ti mannalon ti dagana. Umasping iti dayta, kasapulan ti naladaw a tudo, wenno tudo iti primavera (agarup ngalay ti Abril), tapno masibugan dagiti dumakdakkel a mula tapno matangkenanda, ken kangrunaanna tapno maluom dagiti binukel.​—Zac 10:1; Am 4:7; Sol 2:11-13.

Piguratibo nga Usar. No ti Dios binendisionanna ti Israel kadagiti tudo iti naituding a tiempo, nangibunga dayta iti kinaruay. Ngarud, mabalin nga ikari ni Oseas nga ‘umay ni Jehova kas iti agbuyat a tudo,’ “kas iti tudo iti primavera nga umagsep iti daga,” maipaay kadagidiay mangikagkagumaan a mangammo kenkuana. (Os 6:3) Dagiti pammilin ti Dios “agtedtedto a kas iti tudo” ket ti sasaona kas “arimukamok iti rabaw ti ruot ken kas naruay nga arbis iti rabaw ti mulmula.” (De 32:2) In-inut a sumagepsep dagita ngem umdas a makaipaay iti naan-anay a bang-ar, kas arbis iti mulmula. Umasping iti dayta, maysa a gubuayan ti pannakapabang-ar ken kinawadwad ti nailadawan idi nayarig iti “naruay nga arbis iti rabaw ti mulmula” ti naummong manen a natda ken Jacob.​—Mik 5:7.

Ti panagturay ti ari ti Dios a nadeskribir iti Salmo 72 ket mailasin babaen iti kinarang-ay ken bendision. Gapuna, nairepresentar a bumabbaba daytoy nga ari “kas ti tudo iti rabaw ti napatpat a ruot, kas kadagiti naruay nga arbis a mangbabasa iti daga” ket mangpatubo iti nalangto a mulmula. (Sal 72:1, 6; idiligyo ti 2Sm 23:3, 4.) Ti naimbag a nakem ti maysa nga ari ket nayasping iti “ulep ti tudo iti primavera,” ta pammaneknek dayta kadagiti makaay-ayo a kasasaad a dumteng, no kasano a dagiti ulep nga agaw-awit iti tudo ipanamnamada a dumteng ti danum a kasapulan dagiti mula.​—Pr 16:15.

Nupay kasta, ti agtinnag a tudo ket saan a kanayon nga agbanag iti mulmula a kas bendision iti tao nga agtaltalon; ti nasibugan a daga mabalin a mangpataud kadagiti sisiitan ken kalkalunay. Inaramat ni Pablo daytoy kas maysa a pagarigan, a ti daga a sinibugan ti tudo impadisna kadagiti Kristiano a “nakaramanen iti nailangitan a sagut nga awan bayadna, ken nagbalin a makiramraman iti nasantuan nga espiritu.” No saanda a mangpataud iti bungbunga ti espiritu no di ket umikayda iti pammati, naikeddengda a mapuoran, kas iti maysa a talon a mangpatpataud laeng kadagiti sisiitan.​—Heb 6:4-8.

Iti sirmata ni Juan iti Apocalipsis, nakakita iti ‘dua a saksi’ nga addaan “iti autoridad a mangirikep iti langit tapno awan ti tudo nga agtinnag kabayatan dagiti aldaw ti panagipadtoda.” (Apo 11:3-6) Saan nga iwaragawag dagitoy a ‘saksi’ a mangireprepresentar iti Dios kas ‘mammadto,’ wenno pannakangiwat, ti pananganamong wenno pamendision ti Dios iti plano ken ar-aramid ti nadangkes a tattao ditoy daga. Kas ken Elias, a nangipakaammo iti tallo ket kagudua a tawen a tikag iti Israel gapu iti panagdaydayawda ken Baal nga intandudo ni Ari Acab ken ti asawana a ni Jezebel, iti piguratibo met a pamay-an, dagitoy ‘dua a saksi’ ‘rikpanda ti langit’ tapno awan ti dumteng a makapabang-ar a “tudo” manipud iti Dios a mangparang-ay iti kakasta a panagregget ti tattao.​—1Ar 17:1–18:45; Lu 4:25, 26; San 5:17, 18.