Jun

Jehova da nan erọnmhon nin ene Kristiẹn bhi ore nin ọhẹnhẹn, beji ele rẹ dọnmhegbe fi uwedẹ nin ele rẹ ka ha lu emhin denọ. Ẹghe-ẹghe a rẹ wo ha kpokpo ele. Ẹgheso ọsi iguaguako ọ rẹ wo sunu. Mhan fẹ ebi sunu ji Banabas bi Pọl nin odibo ghe, bhi ẹghe nin ele rẹ ha tẹmhọn Osẹnobulua bhi Listra. Bhi ọsi ọhẹnhẹn, ene ẹbho da miẹn ele ọbhi egbe yẹ wo ka ele ehọ. Akizẹbue, ene ha kpokpo ene Kristiẹn da sua usun ẹbho ọbhọ, bi eso bhi ene ẹbho ne ka Pọl ehọ nin ele ha re udo gbe ọle, yẹ ze ọle obọ nin ọle yu. (Iwẹn. 14:19) Ọkpakinọn, Banabas bi Pọl da diọbhi eji ọbhebhe dọ ha tẹmhọn Osẹnobulua. Be ki nabhọre? Ele da “re ẹbho eso kiẹn edibo,” ele da re ọta bi ijiẹmhin nọnsele rẹ ziẹn ibhio ele nin ele ko ga udu. (Iwẹn. 14:​21, 22) Ẹbho ne bunbun wo miẹn elele ranmhude Banabas bi Pọl bha zobọ bhọ rẹ ha tẹmhọn Osẹnobulua arẹmiẹn a kpokpo ele. Ahamiẹn mhan bha ji egbe lọ mhan rẹ ha lu iwẹnna nin Jehova mun nin mhan, ọle dẹ yẹ wo nan erọnmhọn nin mhan. w23.04 16-17 ¶13-14

Bhi ẹdagbọn iẹnlẹn nọnsi Devid nin Ojie rebhe, ọle wo ha mhọn eghian ne bunbun. Bhiriọ, ẹghe-ẹghe ọle wo rẹ ha bhii Jehova nin ọle rẹkpa ọle. Devid rẹọbhọ ghe Jehova họn erọnmhọn nesọle yẹ wanniẹn ele. Uwẹ dẹ yẹ sabọ ha mhọn izebhudu nọn sẹnian. Baibo rẹkpa mhan rẹ lẹn ghe Jehova dẹ re ẹwanlẹn bi ahu nin mhan rẹ sabọ ziẹngbe. Ọle sabọ rẹ noo ibhio mhan nin mhan ko ga, la ẹbho ne bhọ isẹ ga ọle nian rẹ rẹkpa mhan bhi uwedẹ eso. Arẹmiẹn ọ iyi ẹghe rebhe Jehova ha rẹ wo ha wanniẹn erọnmhọn nọnsẹmhan beji mhan rẹ guanọ ọle, mhan lẹnmhin ghe ọle dẹ wanniẹn ele. Ọle dẹ ne emhin nin mhan guanọ nin mhan, bi bhi ẹghe nin mhan rẹ guanọ ele tee. Bhiriọ, wo ha nan erọnmhọn ji Jehova yẹ ha mhọnlẹn bhi ọkhọle ghe ọle dẹ ka uwẹ ehọ. Ha mhọn ọne izebhudu ghe Jehova dẹ gbẹloghe uwẹ nian, sẹyẹ, ‘ebe emhin ne nyẹnlẹn rebhe guanọ, ọle dẹ taan obọ nọnsọle a rẹ nin ele’ bhi agbọn ọsọgbọn nọn vade.—Ps. 145:16. w23.05 8 ¶4; 13 ¶17-18

Ọ dẹ ha mhẹn sade mhan denọ ẹlo ọbhi elele ne ha nabhọre ahamiẹn mhan mun emhanmhan nesẹmhan sẹ. Elele nela uwẹ ha sabọ denọ ẹlo ọi? Ahamiẹn nin uwẹ rẹ ha lu re alo bhi uwedẹ nin uwẹ rẹ tie Baibo, la nan erọnmhọn hi emhanmhan nọnsẹ, ria eria nyan ebi ọ ha rẹ ziẹn ikolu nin uwẹ bi Jehova ko mhọnlẹn yẹ. (Ps. 145:​18, 19) Ahamiẹn nin uwẹ rẹ ha mhọn ikpẹ ne khẹke Kristiẹn nọn, denọ ẹlo ọbhi ebi ọ ha rẹ rẹkpa uwẹ rẹ sabọ deba ẹbho ha mhọn ikolu nọn mhẹn yẹ. (Kol. 3:14) Uwẹ sabọ rẹ gbẹn emhin kẹkẹ ọbhi ebe ne re uwẹ ha guanọ nin uwẹ mun emhanmhan nesẹ sẹ, uwẹ ha yẹ ha fẹ ọne ebe ghe ẹghe-ẹghe. Sẹyẹ, deba ẹbho ne ha sabọ rẹkpa uwẹ rẹ mun emhanmhan nesẹ sẹ ha gbẹghe. (Prov. 13:20) Bhi ọsi ẹmhọanta, ọ iyi ẹdẹ-ẹdẹ ọ da rẹ ha hu mhan bhi udu rẹ lu emhin nin mhan mhanmhanlẹn. Ọkpakinọn, ọnan be rẹman ghe mhan ida sabọ mun emhanmhan nesẹmhan sẹ? Eye. Mhan dẹ yẹ sabọ khu ọbhi emhanmhan nọnsẹmhan aharẹmiẹn ọ bha manman hu mhan bhi udu. Ẹmhọanta nọn ghe ọnan ida lẹkhẹ, ọkpakinọn, uwẹ dẹ wo ha ghọnghọn sade uwẹ mun emhanmhan nọnsẹ sẹ. w23.05 27-28 ¶5-8

Ranmhude mhan lẹnmhin ghe mhan dẹ mun ebe hi ki rẹ khin nọn ha na bhi ebi mhan zẹ rẹ lu re, ọ re imhan dọ ta emhin ebe nin mhan lu re, lu emhin nin mhan lẹn sẹ ọkhẹke, yẹ re obọ sibhi ọne emhin ebe re. Mhan ha lu ene emhin nan, ọ dẹ rẹkpa mhan rẹ sẹyẹ wo ha re ọne unẹ ọsi iẹnlẹn khian. Be uwẹ ha lu sade uwẹ dọ zẹ emhin nọn bha gba? Lẹn sẹbhọ ghe uwẹ ida sabọ fi ọne emhin nọn sunu denọ. Hẹi dọ ha noo ẹghe bi ahu nọnsẹ rebhe rẹ viẹ egbe a, la ha mun ọne emhin nin uwẹ lu gbe ẹbho ebhebhe. Ọkpakinọn, miẹn ọlẹn ọbhi egbe, uwẹ ha lu eka nin uwẹ ha sabọ lu bhi ọne idia. Ahamiẹn ọkhọle nọnsẹ kpokpo uwẹ ranmhude emhin nọn bha gba nin uwẹ lu, bu Jehova bhi erọnmhọn. Miẹnkue ghe ọne emhin nin uwẹ lu bha gba, uwẹ ha yẹ bhii ọle nin ọle rẹhunmhan uwẹ. (Ps. 25:11; 51:​3, 4) Dọ bhii ẹbho nin uwẹ lu khọ. Ahamiẹn ọkhẹke, guanọ urẹkpa bhi obọ ene ewanlẹn. (Jem. 5:​14, 15) Luẹ emhin bhi idobọ nesẹ, uwẹ ha yẹ dọnmhegbe rẹ rẹban ele. Uwẹ ha lu iriọ, uwẹ ki sabọ ha mhọn ọne izebhudu ghe, Jehova dẹ mhọn itohan da uwẹ, yẹ re urẹkpa nin uwẹ guanọ nin uwẹ.—Ps. 103:​8-13. w23.08 28-29 ¶8-9

Jehoada wo rẹkpa Jehoash nin ojie rẹ ha yi ọria esili. Ranmhude ọnan, Jehoash nin ojie da muegbe nin ọle rẹ ha lu emhin ne ti Jehova bhọ. Ọkpakinọn, beji Jehoada ki yu, Jehoash da dọ ha ka imọn ọsi ijie ehọ ne fikekegbe Jehova. (2 Chron. 24:​4, 17, 18) Arẹmiẹn ọnan wo ba Jehova bhi egbe, ọle da sẹyẹ ha ji akhasẹ nesọle bu ele beji ele ha da fikie bu ọle re. Ọkpakinọn, ele bha ka ele ehọ. Sẹyẹ, ele bha ka Zẹkaraya nin ọmọn ọsi Jehoada ehọ. Rẹ gbera ghe akhasẹ bi ohẹn nọnsi Jehova Zẹkaraya khin, ibhio ọle bi Jehoash ko khin. Jehoash nin Ojie bhọ da gbe Zẹkaraya a. (2 Chron. 22:11; 24:​19-22) Jehoash nin Ojie da zobọ bhọ rẹ ha mun ofẹn Jehova. Jehova ka tale ghe, ọle dẹ re obọ oya mun ẹbho ne bha ka hẹnmhọn nanlẹn. (1 Sam. 2:30) Eyokhọnlẹn ọsi Siria ne bha sẹ emhin soso da khọn eyokhọnlẹn ọsi Jehoash ne manman bunbun miotọ, yẹ manman kuan Jehoash tobọle. (2 Chron. 24:​24, 25) Ọguamhandia nọnsi Jehoash da gbe ọle a ranmhude nin ọle rẹ gbe Zẹkaraya a. w23.06 18-19 ¶16-17

Pọl wo manman ka noo ẹghe rẹ ha wewe ọne ọta nọn mhẹn bhi Ẹfẹsọs, yẹ man emhin bhi enin. (Iwẹn. 19:​1, 8-10; 20:​20, 21) Pọl wo manman hoẹmhọn ibhio ọle nin ele ko ga, sẹyẹ ọle da ha ho nin ọle rẹkpa ele rẹ sabọ ha ga Jehova khian. Ọkuẹsẹ ibhokhan Ẹfẹsọs nin Pọl gbẹn ilẹta je dọ lẹn ẹmhọanta yẹ dọ kiẹn Kristiẹn, ele wo ka rẹọbhi iman-emhin ọsi oga ohoghe, yẹ lu ilọnmhọn idunan. Ẹbho bhi agbaẹbho ọsi Ẹfẹsọs manman wo ha lu ilọnmhọn oghẹ, sẹyẹ ẹkhọle i zẹwẹ lu ele. Ọta okan ele rẹ sọnyẹnmhẹn bhi eji ele da re egbe re ahoho, bi bhi iluemhin kẹkẹ nesele. (Ẹfẹ. 5:3) Ẹbho ne bunbun bhi ọne agbaẹbho, ‘ọkhọle nọnsele iyẹ taman ele ebe mhẹn bi ebe imhẹn.’ Ene ẹmhọn nan rẹman ghe, emhin i yẹ ba ele bhi egbe. (Ẹfẹ. 4:​17-19) Ọkuẹsẹ ibhokhan Ẹfẹsọs dọ luẹ ẹmhọn uwedẹ nọn khẹke nin Jehova yọle nan rẹ ha nyẹnlẹn, ọkhọle nọnsele i gbe ele asan sade ele lu emhin ebe. Ranmhude ọnan, Pọl da yọle ghe, “ọkhọle nọnsele so ebiuki a, ranmhude nin ele bha rẹ ho nin ele lẹn Osẹnobulua.” Ọkpakinọn, eso bhi ene ibhokhan Ẹfẹsọs sibhi ọne ebiuki nan re. w24.03 20 ¶2, 4; 21 ¶5-6

Ọ da wo khẹke nin Gidiọn wẹnna kaka nin ọle rẹ sabọ lu iwẹnna nan mun nanlẹn. Ẹghe nin ibhokhan Midian rẹ nẹgbe bhi ọne okhọn nin ọle mun bu ele bhi ọsasọn ogiziẹn, ọle da khu rẹkhan ele rẹ na bhi iyala ọsi Jẹzriẹ rẹ dọ sẹbhi Ẹdẹ ọsi Jọdan. (Judg. 7:22) Gidiọn be mundia beji ọle sẹbhi Jọdan? Eye! Arẹmiẹn egbe lọ ọle, ọle bi ikpea nesọle ne bun sẹbhi 300 da fan ọne ẹdẹ ra yẹ khu rẹkhan ele. Ele da ke ibhokhan Midian re, yẹ khọn ele miotọ. (Judg. 8:​4-12) Gidiọn da ha mhọnlẹn bhi ọkhọle ghe Jehova dẹ re ahu nanlẹn. Gene-gene, iriọ Jehova lu. (Judg. 6:​14, 34) Ẹghe ọkpa ribhọ nin Gidiọn bi ikpea nesọle rẹ re oẹ khu rẹkhan ijie eva ọsi ibhokhan Midian. Asabọmiẹn akasi ene ijie nan ha hẹn. (Judg. 8:​12, 21) Ọrẹyiriọ, Jehova da rẹkpa ele rẹ sabọ khu ele kere yẹ khọn ele miotọ. Bọsi Gidiọn, ene ewanlẹn dẹ yẹ sabọ mun udu nyan Jehova, Osẹ nin ‘ahu igbo fo ọle bhọ, nin egbe igbo lọ ọle.’ Ọle dẹ ha re ahu nin ele bhi ẹghe nin ele rẹ guanọ ọle.—Isa. 40:​28, 29. w23.06 6-7 ¶14, 16

Mhan dẹ yẹ sabọ ha mhọn ọkhọle nọn sẹnian, sade mhan wo ha mun udu nyan Jehova. Mhan fẹ ebi emhin rẹ kiọnlẹn nin Barak yẹ nin ọle rẹ mun udu nyan Jehova, yẹ re obọ rẹkhan adia nọnsọle. Arẹmiẹn a bha miẹn emhin okhọnlẹn soso bọsi akpede bi ugue bhi otọ Izrẹl, Jehova da taman Barak nin ọle mun okhọn bu Sisera nin ọdiọn eyokulo ọsi ibhokhan Kenan, nọn mhọn emhin okhọn ne manman bunbun. (Judg. 5:8) Dẹbora nin akhasẹ da taman Barak nin ọle huẹnre bhi uke oke mun okhọn bu Sisera bi awẹnẹwẹnẹ 900 nesọle bhi otọ ọkhọnkhan. Bhi otọ ọkhọnkhan, ọ dẹ nọghọ ibhokhan Izrẹl rẹ sabọ ne eyokhọnlẹn ọsi Sisera khọn ne ribhi awẹnẹwẹnẹ ne wo ha runẹ. Arẹmiẹn Barak lẹn ọnan, ọle da yẹ lu beji a taman ọlẹn. Beji eyokhọnlẹn ọsi ibhokhan Izrẹl ki rẹ ha huẹnre bhi uke Oke ọsi Tabor, Jehova da lu ọle nin amẹn manman ha rọlọ. Otọ nọn sọkọa bha yẹ ji awẹnẹwẹnẹ ọsi Sisera da manman khian. Bhiriọ, Jehova da lu ọle nin Barak sabọ khọn ele miotọ. (Judg. 4:​1-7, 10, 13-16) Bọsi Barak, Jehova dẹ rẹkpa mhan rẹ sabọ khọn miotọ sade mhan mun udu nyan ọlẹn, yẹ re obọ rẹkhan adia nin ọle noo agbotu nọnsọle rẹ re nin mhan. w23.07 18-19 ¶17-18

Ọkhẹke nin mhan ha mhọn iziẹngbe beji mhan ha da sabọ miuhọnmhọn. Ọkhẹke nin mhan mundia khẹ ẹghe nin Osẹnobulua ha rẹ mun ive nesọle sẹ, beji eguọmhandia nesọle bhi ẹghe nọn gbera lu. (Hib. 6:​11, 12) Baibo da re idia nọnsẹmhan rẹ khọkhọ ọsi ọmugbo. (Jem. 5:​7, 8) Ọmugbo wẹnna kaka nin ọle rẹ kọ emhin yẹ ha gbamẹn khakha ọbhọ, ọkpakinọn ọle bha lẹn ẹghe nin ene emhin ha rẹ gene wanre tee. Ọkpakinọn ọne ọmugbo ki wọ ha ziẹngbe, yẹ ha mhọn ọne izebhudu ghe ọle de rọ emhin nin ọle kọ. Iriọ yẹ nọn rẹji mhan, mhan dọnmhegbe rẹ manman ha lu ilọnmhọn oga, arẹmien mhan “bha lẹn ukpẹdẹ nin Ebeanlẹn [mhan] vade.” (Mat. 24:42) Mhan wo ziẹngbe, yẹ mhọn ọne izebhudu ghe, Jehova dẹ mun ive nesọle rebhe sẹ bhi ẹghe nin ọle rẹyi. Ahamiẹn mhan bha yẹ ha ziẹngbe, egbe sabọ rẹ munhẹn ha lọ mhan, yẹ fẹkẹ ha sibhi ibo nọnsi Jehova re. Mhan sabọ rẹ dọ munhẹn ha khu emhin nin mhan riale ghe ele dẹ re eghọnghọn nin mhan nian. Ọkpakinọn ahamiẹn mhan mhọn iziẹngbe, mhan ki sabọ ziẹngbe sẹbhi ọkpẹnlẹn yẹ miuhọnmhọn.—Mic. 7:7. w23.08 22 ¶7

Mhan ha re ọne ọta akhasẹ nọn ribhi Daniel 2:​41-43 rẹ fẹ ọta akhasẹ nekẹle ne ribhi ebe ọsi Daniel bi Arẹman, mhan ki dọ kere ghe oẹ ọsi ọne amanzẹ mundia nin ugbẹloghe ọsi Britain bi United States ne ko kugbe, nọn yi ugbẹloghe nọn mhọn ahu nẹ ẹlẹnan. Rẹji ọne ugbẹloghe nan, Daniẹl da yọle, ‘ijeso bhi ọne ejele dẹ deziẹn, yẹ wẹghẹ bhi ije nekẹle.’ Bezẹle nin ọne ejele ha da wẹghẹ bhi ijeso? Ranmhude ẹbho nin ọle gbẹloghe nan rẹ khọkhọ ekẹn nọn khuẹrẹ ida re otọ nanlẹn rẹ manman noo ahu nọnsọle. Mhan wo luẹ ẹmhọanta kpataki bhi ọne amanzẹ nin Daniẹl gbotọle fanọn an. Ọhẹnhẹn, ugbẹloghe ọsi Anglo-American wo rẹman ghe ọ manman mhọn ahu bhi uwedẹ eso. Bhi ọsi ijiẹmhin, Britain bi United States deba ene agbaẹbho nin obọ nọnsele ke okhun nẹ bhi okhọn nin ọhẹnhẹn bi ọnọnzeva nin ọne agbọn nan rebhe kugbe khọn. Ọkpakinọn, ọne ugbẹloghe nan sẹ wo wẹghẹ, sẹyẹ ọ dẹ wo ha wẹghẹ khian ranmhude uwedẹ nin ẹbho nin ele gbẹloghe rẹ ha nin egbe ele khọn, yẹ nin ọne ugbẹloghe suan. Ọzeva, ọne ugbẹloghe nan hi ugbẹloghe ọsi eria nọn mhọn ahu nẹ nọn kike nọn ha gbẹloghe ọkuẹsẹ Osẹnobulua re ọkpẹnlẹn ọbhi ugbẹloghe ọsi eria. w23.08 10-11 ¶12-13

Egbe wo lọ Devid ẹgheso ranmhude ene ọkakale bi ọnọghọ nin ọle ha kuẹlo da. (Ps. 18:​4, 5) Ọrẹyiriọ, egbe da wo fu ọle re ranmhude uwedẹ nin Jehova rẹ ha re oyẹẹ man ọlẹn, yẹ gbẹloghe ọle. Jehova da dia Devid nin ọmọẹ ọle nin ahu fo ọle bhọ diọbhi “eji ilumhun nọn fu bhi egbe ye” bi “eji a da manman miẹn amẹn.” Ranmhude ọnan Devid da miẹn ahu yẹ sabọ re eghọnghọn ha ga Jehova khian. (Ps. 18:​28-32; 23:2) Ẹlẹnan nian sẹyẹ, “ahoẹmhọn-egbe nọn ibeghe nọnsi Jehova zẹle nin mhan bha sẹ da fuẹn an” beji mhan rẹ kuẹlo da ọkakale. (Lam. 3:22; Kol. 1:11) Ẹghe rebhe iẹnlẹn ọsi Devid rẹ ha ribhi okhẹnan, sẹyẹ ọle wo ha mhọn eghian ne manman mhọn ahu. Ọrẹyiriọ, oyẹẹ nin Jehova mhọn da ọle da re ọle ha mhọn ogbaga. Devid da dọ lẹn sẹbhọ ghe Jehova wo ne ọle dia bhi idia nọn ki rẹ khin nin ọle ye. Ọnan da re izebhudu nanlẹn. Bhiriọ, ọle da sabọ yọle: “[Jehova] hinmhin mẹn bhi emhin rebhe ne ha re ofẹn mun mẹn.” (Ps. 34:4) Arẹmiẹn emhin gene ribhọ ne re ofẹn ha mun Devid, ọle da sabọ khọn ele ranmhude ọle lẹnmhin ghe Jehova hoẹmhọn ọlẹn. w24.01 29-30 ¶15-17

Luẹ emhin bhi emhin nọn bha gba nin Jehoash lu. Beji Jehoada nin Ojohẹn ki yu fo, Jehoash da dọ zẹ imọẹ ne imhẹn. (2 Chron. 24:​17, 18) Ọle da dọ ha re ehọ ọbhi adia ọsi ekhaẹmhọn ọsi Juda ne bha hoẹmhọn Jehova. Uwẹ dẹ rẹọbhọ ghe ọ bha rẹ khẹke nin Jehoash deba ẹbho ne sẹnian ha muobọ. Ọkpakinọn ọle bha lu iriọ, ọle da ha ka ele ehọ. Ẹghe nin Zẹkaraya nin ọmọn ọsi Jehoada nọn yi obhio ọle bhọ rẹ re adia nanlẹn, ọle da yọle nan gbe ọle a. (2 Chron. 24:​20, 21; Mat. 23:35) Uza ọle lu! Jehoash rẹ munhẹn nọnsẹn, ọkpakinọn ọ ba bhi egbe a ghe ọle da de sibhi oga re, yẹ kiẹn ọgbugbe. Bhi ọkike ọle, ọguọmhandia nọnsọle da gbe ọle a. (2 Chron. 24:​22-25) Iẹnlẹn nọnsọle hẹi rẹ dia inian sade ọle wo ha hẹnmhọn nin Jehova bi ẹbho nesọle! w23.09 9 ¶6

Jesu lẹn ghe Pita dẹ sabọ sun rẹkhan Osẹnobulua. Bhiriọ ọle da fẹkẹ taman Pita yọle, “hẹi yẹ ji ofẹn ha mun uwe.” Ọne uwedẹ nan nin Jesu rẹ nanlẹn talọ da re ọle fi iẹnlẹn nọnsọle denọ. Akizẹbue, Pita bi obhio ọle nin Andru da fikekegbe ẹki ehẹn nin ele rẹ ha do, dọ re ẹghe nọnsele rebhe ha rẹkhan Jesu. Ọne emhin nan nin ele zẹ rẹ lu da re ele manman miẹn erọnmhọn. (Mak 1:​16-18) Ẹlo Pita wo sẹbhi emhin ọhan-ilo kẹkẹ beji ọle dọ kiẹn odibo nọnsi Jesu. Ẹlo ọle sẹbhọ beji Jesu re egbe dan ene khọnmhọn, khu ẹlinmhin ne mhẹn si ẹbho bhi egbe re, yẹ riọ ẹbho ne yu kpanọ. (Mat. 8:​14-17; Mak 5:​37, 41, 42) Ọle yẹ wo miẹn imian-alo nọn re ihe nin Jesu da ha ye bhi Agbejele nọnsi Osẹnobulua man. Pita bha yele ọne imian-alo nan an ghẹdẹ. (Mak 9:​1-8; 2 Pita 1:​16-18) Pita da miẹn emhin kẹkẹ nin ọle irẹ miẹn sade ọle bha rẹkhan Jesu. Ọle dẹ wo manman ha ghọnghọn ghe ọle bha ji uwedẹ nin ọle rẹ ka ha ghe egbe ọle re ọle miẹn ghe ọle bha miẹn ene elele nan. w23.09 21 ¶4-5

Bhi ilẹta nin ọhẹnhẹn nin Pita gbẹn, ọle da noo ene ọta, “oyẹẹ nọn dinmhin.” Oyẹẹ nọn sẹnian “gue olukhọ ne bunbun,” ọ igheghe yi obhi olukhọ. (1 Pita 4:8) Asabọmiẹn Pita da yere ebi Jesu man ọle le ikpe ne bunbun ne gbera rẹji nan rẹ ha rẹhunmhan. Bhi ọne ẹghenin, asabọmiẹn Pita da ha riale ọle wo dọnmhegbe nin ọle rẹ yọle ghe, ọle dẹ rẹhunmhan obhio ọle rẹ “sẹbhi igba ihinlọn.” Ọkpakinọn, Jesu da man ọle bi imhan rebhe ghe, nin mhan ha rẹhunmhan rẹ sẹbhi “igba 77.” Ọnin rẹman ghe, mhan dẹ wo ha rẹhunmhan khian. (Mat. 18:21) Hẹi ji egbe lọ uwẹ ahamiẹn ọ nọghọ uwẹ rẹ ha re obọ rẹkhan ọne adia nan. Ranmhude ọ bha gba nin mhan rebhe, ọ nọghọ mhan rẹ ha rẹhunmhan ẹgheso. Emhin nọn khẹke nin uwẹ lu nian hi, nin uwẹ rẹ dọnmhegbe lu eka nin uwẹ ha sabọ lu rẹ ha rẹhunmhan ibhio ẹ, yẹ deba ele ha ribhi ọfure. w23.09 29 ¶12

Arẹmiẹn ẹkẹ ehẹn Jona ha ye, ọle da ha mhọn ọne urẹọbhọ ghe Jehova dẹ ka ọle ehọ yẹ rẹkpa ọle. Akizẹbue Jehova da hinmhin ọlẹn bhi ẹkẹ ọsi ọne ehẹn. Bhi ọne ẹghe nan, Jona da wo muegbe nin ọle rẹ miẹnsọn nin Jehova mun nanlẹn. (Jonah 2:10–3:4) Ọkakale sẹ be re uwẹ kpokpo egbe sẹbhọ ghe uwẹ bha yẹ sabọ taman Jehova ebi emhin dia uwẹ yẹ bhi egbe? La re egbe lọ uwẹ sẹbhọ ghe uwẹ bhọ bha yẹ sabọ luẹ emhin? Yere ghe Jehova wo manman lẹn idia nin uwẹ ye. Bhiriọ, aharẹmiẹn obhi erọnmhọn khere uwẹ sabọ nan, uwẹ dẹ sabọ ha mhọn ọne izebhudu ghe, ọle dẹ re ebi uwẹ guanọ tee nin uwẹ. (Ẹfẹ. 3:20) Ahamiẹn ọkakale nin uwẹ ye re ọle nọghọ uwẹ rẹ sabọ tie Baibo, la luẹ emhin, uwẹ sabọ rẹ dọ ha kaehọ Baibo bi ebe nesẹmhan nan rẹkọdi. Sẹyẹ, ọ dẹ rẹkpa uwẹ sade uwẹ dọ kaehọ illo nesẹmhan, la ghe vidio bhi jw.org. Jehova muegbe nin ọle rẹ re ahu nin uwẹ sade uwẹ nan erọnmhọn ji ọle, yẹ noo ene uwedẹ kẹkẹ nin ọle rẹ re izebhudu mhan. w23.10 13 ¶6; 14 ¶9

Ọne ibọkpọ ọsi oga, bi ọne uwa oga nan bọn bhi Jerusalẹm beji akizẹbue mhọn ebe ele rẹ khọ egbe yẹ bhi ẹkẹ ọle. Ugha eva ha ribhi ẹkẹ ọle. “Eje Khiale bi Eje Khia Nẹ.” Ikọtin a rẹ wa ele veva a. (Hib. 9:​2-5; Ex. 26:​31-33) Ebi a rẹ mun orukpa mhọn nan re igolu lu, ukhuo-izọese nan da tuẹ emhin nọn vin ohin an, bi itebu nan rẹ re ibrẹd man, ele ribhi ẹkẹ Eje Khiale. Ene ohẹn nin Jehova zẹle ọkpa sabọ nabhi Eje Khiale dọ ha miẹnsọn nọn khẹke ele. (Num. 3:​3, 7, 10) Ẹkpẹti ọsi akovẹn nan re igolu lu da ha ribhi Eje khia Nẹ. Ọne ẹkpẹti nan rẹman ghe, Jehova ribhi enin. (Ex. 25:​21, 22) Ọne ojohẹn ọkpa sabọ nabhi Eje Khia Nẹ bhi osukpa bhi ukpe bhi ukpẹdẹ ọsi izọese. (Lev. 16:​2, 17) Ọle ki nabhi enin dọ re aranlẹn ọsi elanmhẹn rẹ zọese ọbhi olukhọ nọnsele bi ọsi ọne agbaẹbho rebhe. Akizẹbue, Jehova da re otọle man, ebi ene obọle nan bhi ọne uwa oga mundia nan.—Hib. 9:​6, 7. w23.10 27 ¶12

Baibo wo tale igba ne bunbun ghe nin mhan “hoẹmhọn egbe.” (Jọn. 15:12; Rom 13:8; 1 Tẹsẹ. 4:9; 1 Pita 1:22; 1 Jọn. 4:11) Ọkpakinọn, emhin nin ọria isabọ daghe, nọn na bhi ẹkẹ ọkhọle vae, ọle oyẹẹ khin. Bhiriọ, be eria ha rẹ sabọ lẹn yẹ si mhan hoẹmhọn ele? Ele dẹ sabọ lẹn bhi uwedẹ nin mhan rẹ talọ bi uwedẹ nin mhan rẹ lu emhin. Uwedẹ ne bunbun wo ribhọ nin mhan ha rẹ sabọ rẹman ibhio mhan ghe mhan hoẹmhọn ele. Uwedẹ eso nin mhan ha rẹ sabọ lu ọle khọnan: “Bha ha ta ẹmhọanta man egbe.” (Zech. 8:16) Bha ha “mhọn ọfure bhi ẹwẹ ibha.” (Mak 9:50) Bha ha “mun ọkalo bhi ekpẹn nan mun nin egbe.” (Rom 12:10) “Bha wo ha miẹn ẹbho ọbhi egbe.” (Rom 15:7) “Bha wo ha . . . rẹhunmhan egbe.” (Kol. 3:13) “Bha rẹkpa ibhio bha ha mun ihẹ nọn denyẹnyẹn ele.” (Gal. 6:2) “Bha wo . . . ha ko ibhio bha udu re.” (1 Tẹsẹ. 4:18) “Bha . . . yẹ ha bọn egbe okhun.” (1 Tẹsẹ. 5:11) “Bha ha yẹ nan erọnmhọn nin egbe.”—Jẹm. 5:16. w23.11 9 ¶7-8

Ukpẹdẹ-ukpẹdẹ mhan rẹ zẹ emhin nin mhan ha lu. Nin mhan rẹ sabọ zẹ emhin ne mhẹn rẹ lu, ọkhẹke nin mhan ha mhọn urẹọbhọ nọn ziẹnlẹn. Bhi ọsi ijiẹmhin, mhan zẹ eria nin mhan ha deba ha muobọ, emhin nin mhan ha rẹ re egbe re ahoho, ẹmhọn isiku, ẹmhọn ibọdọ bi ire-okhuo, ẹmhọn imọn, bi unan iwẹnna nin mhan ha lu. Ọkhẹke nin mhan nọọn egbe mhan: ‘Emhin nin mẹn zẹ rẹ lu be rẹman ghe mẹn rẹọbhọ ọne agbọn nan dẹ kẹ kpẹn, sẹyẹ Jehova dẹ kẹ re ọnan agbọn kiẹn agbọn ọsọgbọn? La mẹn be lu emhin bhi uwedẹ nin ẹbho bhi ọne agbọn nan rẹ lu emhin ne bha rẹọbhọ ghe eria dẹ sabọ nyẹnlẹn bhi ighegheghe?’ (Mat. 6:​19, 20; Luk 12:​16-21) Mhan dẹ sabọ zẹ emhin ne mhẹn rẹ lu, sade mhan ziẹn urẹọbhọ nin mhan mhọn ghe agbọn ọsọgbọn dẹ kẹ vae. Mhan yẹ kuẹlo da ọnọghọ kẹkẹ nọn da khẹke nin mhan ha mhọn urẹọbhọ nọn ziẹn. Mhan sabọ rẹ kuẹlo da ekpokpo, emianmhẹn nọn manman kaka, la idia ebhebhe ne ha sabọ re egbe lọ mhan. Bhi ọsi ọhẹnhẹn, ọ sabọ rẹ wo lẹkhẹ nin mhan rẹ ziẹngbe ọle. Ọkpakinọn, ahamiẹn ọne ọkakale bha ka fo bhi otọ beji ọ kẹ wo rẹ sunu, ọ dẹ khẹke nin mhan ha mhọn urẹọbhọ nọn ziẹn, beji mhan ha da sabọ ziẹngbe ọle yẹ re eghọnghọn ha ga Jehova.—1 Pita 1:​6, 7. w23.04 27 ¶4-5

Jehova guanọ nin mhan lu emhin ne khẹke mhan sade mhan nan erọnmhọn fo. Bhi ọsi ijiẹmhin, obhio mhan nin okpea sabọ rẹ bhii Jehova nọn rẹkpa ọle beji a ha da rẹ ẹghe nanlẹn bhi eji ọle da wẹnna rẹ yo usikoko nọn nẹ nọnsẹmhan. Uwedẹ eso nela Jehova ha rẹ sabọ re ewanniẹn ọbhi erọnmhọn nọn sẹnian? Jehova sabọ rẹ re izebhudu nin one obhio mhan rẹ dọ ne ọwanlẹn nọnsọle talọ. Ọkpakinọn, ọ dẹ yẹ khẹke nin ọne obhio mhan lu ọnọn khẹke ọle. Ọnin hi, nin ọle rẹ dọ bu ọne ọwanlẹn dọ taman ọlẹn ebi ọle guanọ. Asabọmiẹn ọle dẹ bhii ọne ọwanlẹn igba ne bunbun. Ọle bhọ sabọ rẹ taman ọne ọwanlẹn ghe, ọle dẹ bhii ọria nin ele ko wẹnna nọn nanlẹn miẹn ẹsọn nọnsọle beji ọle rẹ khian usikoko, ọle ha ki vae, ọle ki miẹn ọsi ọne ọria la nan re igho ọsi ikpẹdẹ ea sibhi igho nan ha ọle le re. Jehova guanọ nin mhan ha tẹmhọn emhin nin mhan guanọ man ọlẹn ẹghe rebhe. Ẹmhọn nin Jesu tale rẹkpa mhan rẹ lẹn ghe, asabọmiẹn ọ iyi emhin rebhe nin mhan bhii da sẹ mhan obọ ẹjẹje. (Luk 11:9) Ọrẹyiriọ, hẹi ji egbe lọ ẹ! Wo ha rẹ ọkhọle rebhe nan erọnmhọn ji Jehova, yẹ nanlẹn ẹghe rebhe. (Luk 18:​1-7) Ahamiẹn mhan lu iriọ, mhan ki rẹman ọlẹn ghe emhin nin mhan guanọ gene lu uhọnmhọn emhin rẹji mhan. Mhan ki yẹ rẹman ghe mhan rẹọbhọ ọle dẹ sabọ rẹkpa mhan. w23.11 22 ¶10-11

Jehova da ve nin Ebraham nin ọmọẹ ọle ghe, rẹ na bhi obọ ọmọn nọnsọle, agbaẹbho rebhe bhi ọne otọ nan dẹ miẹn erọnmhọn. (Gen. 15:5; 22:18) Ranmhude Ebraham mhọn urẹọbhọ nọn ziẹn da Osẹnobulua, ọle da ha mhọn ọne izebhudu ghe, ive nin Osẹnobulua ve dẹ munsẹ. Arẹmiẹn Ebraham ribhi ikpe 100, sẹyẹ okhuo ọle ribhi ikpe 90, ele bha sẹyẹ ha mhọn ọmọn. (Gen. 21:​1-7) Ọrẹyiriọ, Baibo da yọle: “Ranmhude iruduba, [Ebraham] da ha mhọn ọne urẹọbhọ ghe, ọle dẹ ha yi aba ọsi agbaẹbho ne bunbun beji Osẹnobulua ka taman ọlẹn.” (Rom 4:18) Mhan lẹnmhin ghe emhin nin Ebraham ha khuaẹloghe wo gene sunu. Ọle da gene biẹ Aizik nọn yi ọmọn nin ọle mọn da khẹ. Emhin nela rẹkpa Ebraham rẹ mun udu nyan Jehova? Ranmhude ikolu nọn ziẹn nin Ebraham deba Jehova ha mhọnlẹn, “ọle da re ọkhọle rebhe rẹọbhọ ghe Osẹnobulua dẹ sabọ mun ive nin Ọle vele se.” (Rom 4:21) Jehova da re ẹlo esili rẹ ghe Ebraham yẹ tiọle ọria nọn khiale ranmhude urẹọbhọ nọn ọle ha mhọn.—Jem. 2:23. w23.12 8 ¶1-2

Usẹn okpea da ha miẹnsọn nan mun nanlẹn nọnsẹn, ọle ki rẹman ghe, ọria nan ha sabọ gbaẹkẹ ọle ọle khin. Bha ji mhan fẹ ijiẹmhin nọn gbale ọsi Jesu ghe. Ẹghe bha ha ribhọ nin ọle rẹ re iwẹnna nan mun nanlẹn ha khiẹn. Ọle da wo miẹnsọn rebhe nin Jehova mun nanlẹn, arẹmiẹn ọ bha lẹkhẹ nanlẹn rẹ lu iriọ ẹgheso. Ọle wo hoẹmhọn ẹbho, manman nọn edibo nesọle. Sẹyẹ, ọle da re iẹnlẹn nọnsọle rẹ zoẹse nin ele. (Jọn. 13:1) Bọsi Jesu, manman dọnmhegbe rẹ ha miẹnsọn nọn hi ki rẹ khin nan mun nin uwẹ. Ahamiẹn uwẹ bha lẹn ebi uwẹ ha rẹ lu ọle yẹ, degbere dọ guanọ urẹkpa bhi obọ ibhio mhan ne wanre. Hẹi ha re egbe nẹ nin ẹsọn. (Rom 12:11) Ọkpakinọn, dọnmhegbe miẹnsọn nan mun nin uwẹ sotọ. Ha lu ọle “bọsi ghe Jehova [uwẹ] lu ọle nan, ọ iyi eria.” (Kol. 3:23) Bhi ọsi ẹmhọanta, ọ bha gba nin uwẹ, bhiriọ ha mhọn idegbere, uwẹ ha yẹ miẹnkue sade uwẹ dobọ.—Prov. 11:2. w23.12 26 ¶8

Emhin eghọnghọn nọn nin ọria rẹ mianmẹn yẹ dọ deba azagba-uwa nọnsi Jehova. Ẹbho ne ki ka mianmẹn fo dẹ wo rẹọbhi ọne ọta nin Devid ta bhi ẹghe nin ọle rẹ yọle: “Eghọnghọn hi ọsi ọria nin uwẹ zẹle, nin uwẹ yẹ si re nọn dọ ha nyẹnlẹn bhi ẹgodo nọnsẹ.” (Ps. 65:4) Ọ i yi ọria nọn hi ki rẹ khin Jehova tie vae bhi azagba-uwa nọnsọle. Ẹbho ne guanọ nin ele deba ọle ha mhọn ikolu nọn ziẹnlẹn, ele ọle sikẹ egbe. (Jem. 4:8) Uwẹ ha re egbe guẹ nin Jehova yẹ mianmẹn, uwẹ dẹ sabọ ha mhọnlẹn bhi ọkhọle ghe uwẹ ha mianmẹn fo, ọle dẹ ‘biri erọnmhọn nyan uwẹ rẹ sẹbhọ ghe, uwẹ i da yẹ ha guanọ emhin soso.’ (Mal. 3:10; Jer. 17:8) Umunhẹn imianmẹn khin. Uwẹ dẹ wo dọnmhegbe nin uwẹ rẹ re obọ rẹkhan ive nin uwẹ ve nin uwẹ rẹ ha ga Jehova, aharẹmiẹn uwẹ kuẹlo da ekpokpo, la emhin dọnmhẹn urẹọbhọ nọnsẹ. (Eccl. 5:​4, 5) Ranmhude ọkpa bhi edibo nesi Jesu uwẹ khin, uwẹ dẹ dọnmhegbe nin uwẹ rẹ manman ha re egbe khọkhọ Jesu, yẹ ha re obọ rẹkhan uhi nesọle.—Mat. 28:​19, 20; 1 Pita 2:21. w24.03 8 ¶1-3

A ha ki miẹn ọ iyẹẹ okhuo bi ọdọ rẹ ko ha gbe ẹghe kugbe kii? Ọkpakinọn be uwẹ ha sabọ lu? Ria ọle ghe, eran nan kuẹle dẹ be sabọ wo re osukpa ha bhala? Eye! Ọkhẹke nan ha kuẹ ọbhọ beji ọ ha da sabọ manman ha bhala. Iriọ yẹ nọn. Bha sabọ rẹ munhẹn ko ha gbe obhi ẹghe kere kugbe ukpẹdẹ-ukpẹdẹ. Bha yẹ ha lu emhin ne ti bha veva bhọ. (Jem. 3:18) Bha ha re inian munhẹn, asabọmiẹn ghe bha ki kie sabọ ha hoẹmhọn egbe. Emhin nọn manman lu uhọnmhọn-emhin nọn nin okhuo bi ọdọ rẹ ko ha mun ekpẹn nin egbe. Inian ekpẹn diabe ahoho nọn re ahu nin eranlẹn rẹ manman ha to. Ahamiẹn ahoho bha ha fi, a ha zẹbue, eranlẹn nan fie ki fun. Iriọ yẹ nọn. Ahamiẹn okhuo bi odọ imun ekpẹn nin egbe, ahoẹmhọn-egbe nin ele mhọn da egbe ki wẹghẹa. Ọkpakinọn, ahamiẹn okhuo bi ọdọ mun ekpẹn nin egbe, ọ ki ha tuẹn oyẹẹ nin ele mhọn da egbe okhun. Ọrẹyiriọ, lẹn sẹbhọ ghe, ọnan gbera nin bha rẹ ha riale ghe, bha mun ekpẹn nin egbe. Mhan sabọ rẹ ha riale ghe, mhan mun ekpẹn nin ọdọ mhan la okhuo mhan, ọkpakinọn, ọ be dia ọdọ mhan la okhuo mhan bhi egbe ghe mhan gene mun ekpẹn nanlẹn? w23.05 22 ¶9; 24 ¶14-15

Bhi Baibo, eguọmhandia nesi Osẹnobulua da tẹmhọn ẹghe nin ele rẹ ha ribhi ọkakale, bi ẹghe nin ele rẹ ha guọ ranmhude eghian ele, la ọkakale ebhebhe. (Ps. 18:4; 55:​1, 5) Ẹlẹnan nian mhan sabọ rẹ ha kuẹlo da ekpokpo bhi isiku, bhi isi iwẹnna, bhi azagba-uwa nọnsẹmhan, la bhi obọ ene gbẹloghe. Ofẹn bhọ sabọ rẹ ha mun mhan ghe mhan dẹ yu, ranmhude emianmhẹn nin mhan khọnmhọn. Bhi ẹghe nọn sẹ inian, mhan sabọ rẹ dọ diabe obhi ọmọn nọn i sabọ tobọle lu emhin soso. Be Jehova rẹ rẹkpa mhan yẹ bhi ẹghe nọn sẹ inian? Ọle re izebhudu nin mhan, yẹ ko mhan udu re. Bhiriọ, deba Jehova ha gbẹghe ẹghe rebhe. Nin uwẹ rẹ lu ọnan, ha nan erọnmhọn yẹ tie Ọta nọnsọle. (Ps. 77:​1, 12-14) Ahamiẹn inian uwẹ lu ẹghe rebhe, emhin ọhẹnhẹn nọn ha vae uwẹ bhi ọkhọle sade uwẹ ribhi ọkakale hi, nin uwẹ rẹ dọ guanọ urẹkpa bhi obọ Aba ẹ nọn ribhi okhun. Taman Jehova emhin ne re ofẹn mun uwẹ bi emhin ne kpokpo uwẹ bhi ọkhọle. Uwẹ ha yẹ re otọ nanlẹn rẹ ko uwẹ udu re beji uwẹ ha rẹ ha tie Ọta nọnsọle.—Ps. 119:28. w24.01 24-25 ¶14-16

Ahamiẹn mhan mhọn ọhubhudu, ọ ki rẹkpa mhan rẹ mun emhanmhan nesẹmhan sẹ. Ọria nọn mhọn ọhubhudu dọnmhegbe kaka nin ọle rẹ mun emhanmhan nesọle sẹ. Ahamiẹn mhan manman mhọn ọhubhudu da emhin nin mhan ho nin mhan lu, asabọmiẹn ọ ki rẹkpa mhan rẹ kẹ mun ọlẹn sẹ. Bhiriọ, be uwẹ ha lu beji uwẹ ha da sabọ manman ha mhọn ọhubhudu? Bhii Jehova nin ọle rẹkpa uwẹ rẹ manman ha mhọn ọhubhudu. Jehova dẹ sabọ re ẹlinmhin nọnsọle rẹ rẹkpa uwẹ rẹ mun emhanmhan nesẹ sẹ. Ẹgheso, mhan mhanmhanlẹn nin mhan rẹ lu emhin eso ranmhude ọkhẹke nin mhan lu iriọ. Emhin nọn mhẹn khọnan. Ọkpakinọn, asabọmiẹn ọ ida manman ha hu mhan bhi udu rẹ lu ọle. Ha ria eria nyan emhin nin Jehova sẹ lu nin uwẹ. (Ps. 143:5) Pọl nin odibo da wo ha ria eria nyan itohan nọn bha khẹke ọle nin Jehova mhọn da ọle. Ọnan da re ọle ha hu ọle bhi udu rẹ manman wẹnna nin Jehova. (1 Kọr. 15:​9, 10; 1 Tim. 1:​12-14) Bọsi Pọl, ahamiẹn uwẹ wo ha ria eria nyan ene emhin nin Jehova sẹ lu nin uwẹ, ọ ki manman ha hu uwẹ bhi udu rẹ mun emhanmhan nọnsẹ sẹ.—Ps. 116:12. w23.05 27 ¶3-5

Mhan re Aba mhan nọn ribhi okhun ghọnghọn sade mhan gẹn elin nọnsọle. (Ps. 119:108) Ọnan ki be rẹman ghe inian Osẹnobulua nọn ke okhun nẹ diabe eria nọn bha gba nan ne guanọ nan ha gẹn ele, nin ele rẹ lẹn sẹ ghe ele lu nọnsẹn? Eye. Ahamiẹn mhan gẹn Aba mhan nọn ribhi okhun, mhan ki ha re ọle rẹman ghe ohoghe emhin nin Esu tale rẹji ọdeọde bhi ẹwẹ mhan khin. Esu yọle ghe ọria soso i ribhọ nọn ha sabọ sun rẹkhan Osẹnobulua sotọ. Rẹji ọle, mhan dẹ fikekegbe Jehova sade mhan kuẹlo da ọnọghọ. Ọle yẹ yọle ghe, mhan rebhe dẹ zobọ bhọ rẹ ha ga Jehova sade mhan kere ghe mhan i da miẹn elele bhọ. (Job 1:​9-11; 2:4) Ọkpakinọn, Jobu da rẹman ghe ọbhahoghe Esu khin. Uwẹ kii? Mhan rebhe mhọn ọne isẹhoa nin mhan rẹ ha kpe elin nọnsi Aba mhan khia, yẹ lu ebe ti ọle bhọ. Mhan dẹ sabọ lu ọnan sade mhan re ọkhọle rebhe rẹ wo ha sun rẹkhan ọlẹn. (Prov. 27:11) Udede ekpẹn ọnan khin rẹji mhan. w24.02 8-9 ¶3-5

Ẹghe nọnsi Mozis bi Joshua ki gbera, Jehova da zẹ ebhuohiẹn nin ele ha dia ẹbho nesọle. Akizẹbue, Jehova da ji ene akhasẹ ha dia ẹbho nesọle bhi ẹghe nin ene ijie ki rẹ ha gbẹloghe. Ijie eso ne hoẹmhọn Osẹnobulua wo ha re obọ rẹkhan adia nin ene akhasẹ ha re nin ele. Bhi ọsi ijiẹmhin, Devid nin Ojie wo degbere re obọ rẹkhan adia nin Netan nin akhasẹ re nanlẹn. (2 Sam. 12:​7, 13; 1 Chron. 17:​3, 4) Jehoshafat nin Ojie yẹ wo re obọ rẹkhan adia nin Jehezaẹl nin akhasẹ re nanlẹn. Ọle da yẹ taman ene ẹbho nin ele “mun udu nyan ene akhasẹ [nesi Osẹnobulua].” (2 Chron. 20:​14, 15) Ẹghe nin emhin rẹ ha kpokpo Hẹzẹkaya nin Ojie bhi ọkhọle, ọle da bu Ẹzaya nin akhasẹ nin ọle rẹkpa ọle. (Isa. 37:​1-6) Ẹghe nọn hi ki rẹ khin nin ene ijie rẹ re obọ rẹkhan adia nọnsi Jehova, ọle ki wo nan erọnmhọn nin ele, yẹ gbega agbaẹbho nọnsele. (2 Chron. 20:​29, 30; 32:22) Ọ da khia bhi ẹlo a ghe, Jehova hi ọnọn ha noo ene akhasẹ rẹ dia ẹbho nesọle. w24.02 21 ¶8

Esu guanọ nin mhan ne eria ne ha re ọle nọghọ mhan rẹ ha re obọ rẹkhan uhi nesi Jehova ha muobọ. Imhan ọ manman khẹke ne re obọ rẹkhan ọne adia nan nẹ, ranmhude rẹ gbera imọẹ nin mhan mhọn nin mhan ko rẹnẹ ji egbe, mhan dẹ yẹ sabọ ha ne eria bhi intanẹt muobọ. Ọkhẹke nin mhan rẹban uwedẹ nin ẹbho bhi ọne agbọn nan rẹ ria eria, ghe ọ i yi emhin ọbe nin ọria rẹ ha nyẹnlẹn iẹnlẹn esankan. Mhan lẹn sẹ ghe ọnan i yi ẹmhọanta. (Ẹfẹ. 4:​19, 20) Ọ wo khẹke nin mhan nọọn egbe mhan ene inọnta nan: ‘Mẹn be dọnmhegbe rẹ rẹban ikolu ne bha khẹke bhi obọ eria nin mhan ko wẹnna, obọ ene mhan ko ribhi klass, la bhi obọ eria ne i re obọ rẹkhan uhi nọn khiale nọnsi Jehova? Mẹn be re izebhudu rẹ re obọ rẹkhan uhi nesi Jehova aharẹmiẹn ẹbho dẹ ranmhude ọle ha jẹ mẹn?’ Beji 2 Timoti 2:​20-22 rẹman, ọ sẹyẹ wo khẹke nin mhan gbẹlokotọ sade mhan ho nin mhan zẹ eria nin mhan ha ne ha muobọ bhi ẹkẹ agbotu. Ọkhẹke nin mhan ha mhọnlẹn bhi ọkhọle ghe, ọ i yi ọrebhe bhi agbotu ha rẹkpa mhan rẹ sabọ ha sun rẹkhan Jehova. w24.03 22-23 ¶11-12

Uwẹ sẹ ka ria ẹmhọn ebi Jehova diayẹ khẹ? Arẹmiẹn a i sabọ daghe Jehova, Baibo khọkhọ ọle bhi uwedẹ kẹkẹ. Baibo da tiọle “ovuẹn bi ugue” bi “eranlẹn nọn ha sabọ tuẹ emhin a sẹsẹsẹ.” (Ps. 84:11; Hib. 12:29) Ẹzikiẹ da tẹmhọn ebi Jehova diayẹ beji ọle daghe ọle bhi ojukhuo nọnsọle bhi imianlo. Ọle da yọle ghe, inian ọle diabe udo natiọle safaya, ẹlọnmhọn nọn wo ha fi wanlan-wanlan, bi ele nọn wo ha gbe-ukpa. (Ezek. 1:​26-28) Ranmhude mhan i sabọ daghe Jehova, ọ sabọ rẹ ha nọghọ mhan rẹ rẹọbhọ ghe ọle hoẹmhọn mhan. Ẹbho eso riale ghe Jehova i da sabọ hoẹmhọn ele ranmhude ọkakale kẹkẹ nin ele sẹ miẹn bhi iẹnlẹn. Jehova lẹn ebi emhin nọn sẹ inian dia mhan yẹ bhi egbe, bi ebi ọ rẹ rẹso mhan yẹ. Beji ọ ha da lẹkhẹ nin mhan rẹ sabọ sikẹ ọle, ọle da re Baibo rẹ rẹkpa mhan rẹ lẹn unan ọria nin ọle khin. Oyẹẹ, ọle ukpọta nọn re otọle man unan ọria nin Jehova gene khin. Baibo yọle ghe, “Osẹnobulua hi oyẹẹ.” (1 Jọn. 4:8) Oyẹẹ re ọle lu emhin rebhe nin ọle lu. Oyẹẹ nọnsi Osẹnobulua manman wo ziẹn, rẹ sẹbhọ ghe Ọle re ọle man eria ne bha hoẹmhọn ọlẹn.—Mat. 5:​44, 45. w24.01 26 ¶1-3

Jehova da zẹ Mozis nin ọle sun ibhokhan Izrẹl sibhi otọ Ijipt re. Ọle da yẹ lu ọle nin olanmhẹn eranlẹn ha dia ele ọsasọn, sẹyẹ nin ukele ighogho ha dia ele ọsodamhẹn. (Ex. 13:21) Mozis da wo ha khian rẹkhan eji ọne ukele ighogho dia ọle diọ i, bhiriọ ọle da sabọ dia ibhokhan Izrẹl sẹbhi Okpẹdẹ Nọn Gian. Ọkpakinọn, ibhokhan Izrẹl ki sẹbhi enin, ele da ha kpokpo egbe ghe, ibhokhan Ijipt dẹ gbono ele a sade ele khu ele kere. Ọkpakinọn ọnan i yi ẹmhọanta. Jehova bhọ hi ọnọn noo Mozis rẹ dia ele diọbhi enin. (Ex. 14:2) Jehova da re uwedẹ ọhan-ilo rẹ hinmhin ele. (Ex. 14:​26-28) Ikpe 40 rẹ gbera, Mozis da sẹyẹ wo ha noo ọne ukele ighogho rẹ dia ẹbho nesi Osẹnobulua bhi ẹkẹ ọne ojẹgbo. (Ex. 33:​7, 9, 10) Jehova ha noo ọle rẹ taman Mozis ebi ọle ha lu, Mozis ki dọ taman ene ẹbho ebi Jehova tale. Ibhokhan Izrẹl da wo dọ daghe ọle ghe Mozis hi ọria nin Jehova ha noo rẹ dia ele. w24.02 21 ¶4-5