მომაკვდავი მარჯნის რიფები არიან თუ არა ადამიანები პასუხისმგებლები?
საერთაშორისო სიმპოზიუმზე 1992 წელს ითქვა, რომ ადამიანებმა პირდაპირ ან შემთხვევით გამოიწვიეს 5-დან 10 პროცენტამდე მსოფლიოს ცოცხალი რიფების დაღუპვა და სავარაუდოა, რომ მომდევნო 20—40 წლის განმავლობაში განადგურდება კიდევ 60 პროცენტი. ზღვის კვლევით დაკავებული ავსტრალიის ინსტიტუტის თანამშრომლის კივ ვილკინსონის თვალსაზრისის თანახმად, მხოლოდ შორეულ ტერიტორიებზე არსებული რიფებია საკმაოდ ჯანმრთელი. გაზეთში „აშშ დღეს“ აღნიშნული იყო, რომ „რიფები დაზიანდა იაპონიაში, ტაივანში, ფილიპინებში, ინდონეზიაში, სინგაპურში, შრი-ლანკასა და ინდოეთში (აზია); კენიაში, ტანზანიაში, მოზამბიკსა და მადაგასკარში (აფრიკა); დომინიკელების რესპუბლიკაში, ჰაიტში, კუბაში, იამაიკაზე, ტრინიდადსა და ტობაგოში, აგრეთვე ფლორიდაში (ამერიკა). დეგრადაციის მიზეზები განსხვავებულია, მაგრამ მათ შორის საერთოა სანაპირო ზოლზე ურიცხვი მოსახლეობა და მჭიდრო დასახლება“.
ჩვეულებრივ, მარჯნის რიფები კარგად იზრდება ზღვის წყალში 25–29° C ტემპერატურის დროს, ადგილმდებარეობის მიხედვით. მაგრამ ამ ტემპერატურის თითქმის უმნიშვნელო ცვლილება ჯანმრთელი მარჯნისთვის თითქმის სიკვდილის ტოლფასია. ზაფხულის მაქსიმალურ ტემპერატურაზე ერთი ან ორი გრადუსით მომატება შეიძლება სასიკვდილო აღმოჩნდეს მათთვის. იმ დროს, როდესაც ზოგ რეგიონში რიფების გაუფერულებისა და შემდეგ სიკვდილის მიზეზი სხვადასხვაა, მრავალი მეცნიერი ფიქრობს, რომ მსოფლიო მასშტაბის საერთო მიზეზი, შესაძლოა, გლობალური გათბობაა. ერთ-ერთი ჟურნალი იუწყება შემდეგ დასკვნას: „მარჯნების გაუფერულება დაემთხვა გლობალურ თბობასთან დაკავშირებულ შეშფოთებას, რომელიც დღითი დღე მატულობს, ნათქვამია 1987 წლის ცნობებში. ამიტომ გასაკვირი არ არის, რომ ზოგი მეცნიერი და გარეშე დამკვირვებელი მივიდა იმ დასკვნამდე, რომ მარჯნის რიფები, როგორც იადონები ქვანახშირის მაღაროში — პირველი მაჩვენებელია იმისა, რომ მთელ მსოფლიოში ოკეანის ტემპერატურამ იმატა. აგრეთვე ცხადი გახდა, რომ ზღვის წყლის ტემპერატურის მომატებამ გამოიწვია გაუფერულება, მაგრამ შეუძლებელია ვიფიქროთ, რომ ეს დაკავშირებულია გლობალური თბობის პრობლემასთან“ (Scientific American).
„აშშ-ის ახალი ამბები და მსოფლიო უწყებები“ აღნიშნავს: „კარიბის ზღვაზე ახლახანს ჩატარებულმა გამოკვლევებმა დაადასტურა ჰიპოთეზა, რომ უჩვეულოდ თბილმა ოკეანეებმა გამოიწვიეს მარჯნების გაუფერულება“. ტომას ი. გორო, მარჯნის რიფებით დაინტერესებული მსოფლიო საბჭოს ხელმძღვანელი, პესიმისტურად ადარებს რიფების მდგომარეობას ამაზონის ტროპიკული ტყის შემცირებას. „ორმოცდაათი წლის შემდეგ კიდევ შემორჩება რამდენიმე ადგილას ტროპიკული ტყე, — ამბობს ის, — მაგრამ, თუ მარჯნის რიფები მსგავსი სისწრაფით დაიღუპებიან, აღარსად იარსებებენ“.
მსოფლიო მასშტაბის განადგურება — მრავალი მიზეზი
ცენტრალური ამერიკის წყნარი ოკეანის სანაპირო ზოლზე 1983 წელს დაიღუპა მარჯნების 95 პროცენტი. იმავე დროს მოხდა მსგავსი, მაგრამ ნაკლებად დამღუპველი გაუფერულება წყნარი ოკენის ცენტრალურ და დასავლეთ ნაწილებში. აგრეთვე მოხდა დიდი ბარიერული რიფის, წყნარი და ინდოეთის ოკეანეების რიფების საშინელი გაუფერულება. ტაილანდმა, ინდონეზიამ და გალაპაგოს კუნძულებმა განაცხადეს დაზიანების შესახებ. შემდეგ ინტენსიური გაუფერულება მოხდა ბაჰამის, კოლუმბიის, იამაიკისა და პუერტო-რიკოს ახლოს, აგრეთვე სამხრეთ ტეხასსა და ფლორიდაში (აშშ).
მსოფლიო მასშტაბით რიფების განადგურების მაგალითი სახეზე იყო. ერთ-ერთი ჟურნალი აღნიშნავდა: „დროის იმ მცირე მონაკვეთში, როცა ხდებოდა რიფების ეკოსისტემის კვლევა, ასეთი მასშტაბის გაუფერულება არასოდეს შეუნიშნავთ. პიტერ გლინი, მაიამის უნივერსიტეტის ბიოლოგი, იკვლევდა 400 წლის მარჯანს, რომელიც წყნარი ოკეანის აღმოსავლეთით ძალიან გაუფერულდა და მკვლევარმა ვერ იპოვა ვერავითარი მტკიცება იმისა, რომ მსგავსი უბედურება წარსულშიც მომხდარა. ძლიერი გაუფერულება მიუთითებს, რომ საერთო თბობამ 1980-იან წლებში შესაძლოა ძალიან დიდი გავლენა მოახდინა მარჯნის რიფებზე და შესაძლოა წინასწარმეტყველებს კიდეც რიფების მომავალს, თუ სასათბურო ეფექტი უფრო მეტად გაათბობს ტემპერატურას. სამწუხაროდ, გლობალური თბობა და გარემო პირობების გაუარესება კვლავაც გაგრძელდება და უფრო გაძლიერდება, რაც მსოფლიო მასშტაბით გაზრდის რიფების გაუფერულების ციკლის სიხშირეს“ (Natural History).
„აშშ-ის ახალი ამბები და მსოფლიო უწყებები“ აღნიშნავდა, რომ შესაძლოა მეორე მიზეზიც არსებობდეს: „ოზონის შრის გათხელება, რაც ცოცხალ არსებებს იცავს საზიანო ულტრაიისფერი გამოსხივებისგან, შესაძლოა დიდ როლს თამაშობს მარჯნის რიფების დღევანდელ განადგურებაში“.
სანაპირო ზოლში, სადაც მსოფლიოს მოსახლეობის ნახევარზე მეტი ცხოვრობს, ადამიანების უპასუხისმგებლობამ დიდი ზიანი მიაყენა მარჯნის რიფებს. „მსოფლიო დაცვის კავშირისა“ და „გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის გარემო პროგრამის“ მიერ ჩატარებული გამოკვლევებით აღმოჩნდა, რომ ადამიანებმა ზიანი მიაყენეს ან გაანადგურეს 93 ქვეყანაში მარჯნის რიფების მნიშვნელოვანი ნაწილი. მრავალ განვითარებად ტერიტორიაზე გაუწმენდავი, დაბინძურებული წყალი პირდაპირ ოკეანეში ჩაედინებოდა და აბინძურებდა მას.
მანგროვულ ტყეებს, რომლებიც ცოცხლობენ მლაშე წყალში და ფილტრავენ სიბინძურეს, ჩეხავენ ავეჯის დასამზადებლად და სათბობად მოხმარებისთვის. რიფებს ამტვრევენ, რის შემდეგაც მისი საშენ მასალად გადამუშავება ხდება. შრი-ლანკასა და ინდოეთში რიფების მთელი უბნები გადაამუშავეს და ცემენტად გამოიყენეს. დიდი და პატარა გემები ღუზას რიფებზე უშვებენ ან მეჩეჩზე ჩერდებიან, რაც მათ ნგრევას იწვევს.
ჟურნალი „ნეიშნლ ჯეოგრაფიკ“ აღწერდა, თუ რა ხდება ფლორიდის მარჯნის რიფების ჯონ პენეკამპის სახელობის სახელმწიფო პარკში: „გემები ნავთობპროდუქტებითა და ჩამდინარე წლით აბინძურებენ წყალსა და ყოველივეს. არაკომპეტენტური ოპერატორები მარჯნის რიფებს ეჯახებიან. ზღვაში ყრიან პლასტმასის ჭიქებს, კონსერვის ქილებს, შუშებს, პოლიეთილენის პარკებს, ბოთლებსა და კილომეტრობით სიგრძის აბურდულ სათევზაო ძუებს. ეს ნაგავი უკვალოდ არ იკარგება — იქვე რჩება, ფაქტობრივად, დაუშლელია“.
[სურათის საავტორო უფლება 24 გვერდზე]
Australian International Public Relations-ის ნებართვით.
[სურათის საავტორო უფლება 25 გვერდზე]
Bahamas Ministry of Tourism-ის ნებართვით.