კენიის ობოლი მარტორქები

„გამოიღვიძეთ!“-ის კორესპონდენტისგან კენიაში

რა ხდება, როდესაც გარეული ცხოველის ნაშიერი სწყდება მშობლებს? მოსალოდნელია, რომ ის მტაცებლის მსხვერპლი გახდეს. ეს რომ არ მოხდეს, კენიის ეგერები შველიან ასეთ ნაშიერებს და ობოლ ცხოველთა თავშესაფარს გადასცემენ. ერთ-ერთი ასეთი ყველაზე ცნობილი ადგილია ნაირობის ეროვნული ნაკრძალი, რომელსაც დაფნი შელდრიკი ხელმძღვანელობს. ათწლეულების მანძილზე შელდრიკმა გაზარდა და ბუნების წიაღს დაუბრუნა ბევრი ცხოველი, მათ შორის ბიზონი, ანტილოპა, ვივერა, ტახი, მანგუსტი, სპილო და მარტორქა.

გასულ წელს ის უვლიდა ორ პატარა შავ მარტორქას — მაგნეტს და მაგნუმს. მაგნეტი ნაირობის ნაკრძალში მცხოვრები მარტორქის, ედითის, ნაშიერია. ის ამ ობოლთა თავშესაფარში 1997 წლის თებერვლის შუა რიცხვებში მიიყვანეს, რადგან როგორღაც დედას ჩამოსცილდა. ეგერებს მაგნეტის დედის მოსაძებნად ხუთი დღე დასჭირდათ. იმ დროს ხანგრძლივი განშორებისა და ცხოველზე ადამიანის სუნის გამო საეჭვო იყო, რომ დედა მიიღებდა თავის ნაშიერს.

მაგნუმი 1997 წლის 30 იანვარს დაიბადა და მარტორქის, სახელად სკედის, ნაშიერია. სკედი წინა მარჯვენა ფეხით დაკოჭლდა; შეიძლება ის სირბილისას ორმოში ჩავარდა. მართალია, ძალიან ეცადნენ განეკურნათ სკედი ამ ტრავმისგან, მაგრამ ძვალში ინფექციური პროცესი განუვითარდა და სამ კვირაში მაგნუმის დაბადების შემდეგ იძულებული გახდნენ, მოეკლათ.

მარტორქის გაზრდა

პატარა მარტორქებს სურთ გასიამოვნონ, ამიტომ ადვილი მოსავლელები არიან, მაგრამ მათი გაზრდა სახლში არც თუ ისე იოლია. დღის განმავლობაში ყოველ ოთხ საათში მათ საწოვრიანი დიდი ბოთლით მოუხდელ რძეს აჭმევენ. ისინი აგრეთვე ბუჩქნარით სადილობენ. თუმცა მარტორქის ნაშიერი დაბადებისას სიმაღლით მხოლოდ 40 სანტიმეტრს აღწევს და 30–40 კილოგრამს იწონის, ისინი სასწაულებრივი სიჩქარით — დღეში ერთ კილოს — იმატებენ წონაში. ზრდასრული მარტორქა ტონაზე მეტს იწონის.

მაგნეტს და მაგნუმს მათი მომვლელები ყოველდღიურად ბევრს ასეირნებენ ნაკრძალში. ეს არ კეთდება იმისთვის, რომ, უბრალოდ, იმოძრაონ; მათ მნიშვნელოვანი მიზანი აქვთ — დააბრუნონ მარტორქა ბუნების წიაღს. განვიხილოთ, როგორ ხდება ეს.

მარტორქას სუსტი მხედველობა, მაგრამ კარგი ყნოსვა და საოცარი მეხსიერება აქვს. ამიტომ ისინი პირველ რიგში სუნით ეცნობიან ერთმანეთს. მარტორქა თავის ტერიტორიას ნეხვის გროვებითა და ბუჩქებზე შარდის მიშხეფებით საზღვრავს.

ჩვეულებრივ, მარტორქის ნაშიერს დედა მარტორქა იცავს; მისი სუნი დედის სუნს ერევა, სანამ შემდეგი ნაშიერი დაიბადება. იმ დროისთვის პატარა მარტორქა შეუერთდება მარტორქების ჯოგს. ახლების, მაგალითად მაგნეტისა და მაგნუმის, სიტუაცია განსხვავდება. მათ თავიანთი ნეხვი ახლომახლო მცხოვრები მარტორქების ნეხვის გროვას უნდა მიამატონ, სანამ შეხვდებიან მათ. ასე რომ, მათი ყოველდღიური ხანგრძლივი სეირნობისას ობოლ მარტორქებს წვლილი შეაქვთ ბუჩქებში არსებულ საერთო ნეხვის გროვებში. ასეთნაირად ადგილობრივი მარტორქები იგრძნობენ მათ სუნს, გაეცნობიან და, ბოლოს, მიიღებენ. ამიტომ ადამიანის მიერ გაზრდილი მარტორქის ბუნების წიაღში გაშვება რთული პროცესია რომელსაც, შეიძლება რამდენიმე წელი დასჭირდეს.

რა მომავალი ელით ამ ობლებს?

ბუნების წიაღის მსოფლიო ფონდის ცნობის თანახმად, 1970 წელს აფრიკაში დაახლოებით 65 000 შავი მარტორქა იყო. დღეს მათი რიცხვი 2 500-ზე ნაკლებია. მათი რაოდენობის მკვეთრი შემცირების მიზეზი ბრაკონიერები არიან, რომლებიც მათ კანისა და რქების გამო ხოცავდნენ. შავ ბაზარზე მარტორქის რქა თავის წონა ოქროზე მეტი ღირს. რატომ ფასობს ის ასე ძვირად?

შორეული აღმოსავლეთის ზოგ ქვეყანაში ბევრს სჯერა, რომ რქის ფხვნილს სიცხის დაგდება შეუძლია. ქიმიურმა ცდებმა აჩვენა, რომ ეს გარკვეულწილად მართალია, მხოლოდ თუ დღეს ხმარებაში არსებულ წამლებთან შედარებით ბევრად უფრო მეტი რაოდენობით გამოიყენებენ. რა თქმა უნდა, სიცხის დამგდები სხვა უამრავი საშუალება არსებობს.

მარტორქის რქას კულტურასთანაც აქვს კავშირი. შუა აღმოსავლეთის ერთ ქვეყანაში მრუდი ბებუთი ვაჟკაცობის აღმნიშვნელი დიდად სასურველი სიმბოლოა. იმდენად სასურველი საგანია მარტორქის რქის ტარიანი ბებუთი, რომ მყიდველები მზად არიან ახალი რქისგან გაკეთებულ ტარში 580, ხოლო ძველებურში 1 200 ამერიკული დოლარი გადაიხადონ.

ნადირობის შედეგად კენიამ 20 წელზე ნაკლები ხნის განმავლობაში მარტორქების 95 პროცენტზე მეტი დაკარგა. 90-იანი წლების დასაწყისში მათი რიცხვი 20 000-იდან დაახლოებით 400-მდე შემცირდა. მას შემდეგ გაძლიერებული დაცვის შედეგად მარტორქების რაოდენობა დაახლოებით 450-მდე გაიზარდა. ახლა კენია იმ სამ აფრიკულ ქვეყანას შორისაა, რომლებშიც მარტორქების რიცხვი მდგრადი ან მზარდია. ასე რომ, მაგნეტს და მაგნუმს, როგორც ჩანს, კარგი მომავალი ელით და მათ მომვლელებს იმედი აქვთ, რომ, საბოლოოდ, ისინი შეუერთდებიან მარტორქების ადგილობრივ ჯოგს და ბედნიერად და დიდხანს იცხოვრებენ.

[სურათი 18 გვერდზე]

ოთხი თვის მაგნუმი (მარცხნივ) და მაგნეტი