ასტეროიდები, კომეტები და დედამიწა — მოსალოდნელია შეჯახება?

„30 ივნისს, სისხამ დილით, ციმბირის ერთ სოფელში უჩვეულო რამ მოხდა. ცის კაბადონზე გლეხებმა თვალისმომჭრელი კაშკაშა სხეული დაინახეს. ჰორიზონტზე, მის ქვემოთ, პატარა შავი ღრუბელი მოჩანდა. როცა ეს კაშკაშა სხეული მიწას მიუახლოვდა, მოულოდნელად ნამსხვრევებად იქცა. მის ადგილას კვამლის დიდი შავი ღრუბელი გაჩნდა; გაისმა აფეთქების ხმა, კლდიდან ჩამოშლილი უზარმაზარი ლოდების გრუხუნის მსგავსი. შენობები შეზანზარდა, ცეცხლის ენები ღრუბლებისკენ აიტყორცნა. შიშით შეპყრობილი სოფლელები ქუჩებში გაცვივდნენ. მოხუცი ქალები მოთქვამდნენ; ყველას ეგონა, რომ წუთისოფლის აღსასრული დადგა“ (ირკუტსკის გაზეთ „სიბირში“ გამოქვეყნებული სტატიიდან, 1908 წლის 2 ივლისი).

იმ სოფლის მცხოვრებთაგან ბევრი ვერ ხვდებოდა, რომ მათს თავს ზემოთ ციური სხეული აფეთქდა. დღეს, 90 წელზე მეტი ხნის შემდეგ, ჩვენი პლანეტის განადგურებასთან დაკავშირებულ ყველაზე სენსაციურ პროგნოზებში ასტეროიდის ან კომეტის შეჯახებით გამოწვეულ კატასტროფასაც მოიხსენიებენ. წინასწარმეტყველებენ, რომ დედამიწას ციური სხეულები გაანადგურებს. ეს მითქმა-მოთქმა ჰოლივუდმა დაუყოვნებლივ ასახა ფილმებში „ძლიერი დარტყმა“ და „არმაგედონი“, რითაც დიდი მოგება ნახა.

მაგრამ რამდენად შესაძლებელია, რომ თქვენ და თქვენი შვილები ციური სხეულის ჩამოვარდნამ გაგანადგუროთ? უნდა მოელოდეთ, რომ თქვენს ეზოში მალე რკინისა და ყინულის წვიმა მოვა? თუ ზღვის სანაპიროზე ცხოვრობთ, თქვენს სახლს გზააბნეული ასტეროიდის ზღვაში ჩავარდნის შედეგად წარმოქმნილი მომქცევი ტალღით დაფარვა ხომ არ ემუქრება?

ქაოსურ გარემოში

ჩვენი მზის სისტემაში მზის, ცხრა პლანეტისა და მათი თანამგზავრების გარდა სხვა სხეულებიც შედის. კომეტები (ყინულისა და მტვრის კონგლომერატები), ასტეროიდები (მცირე ცთომილები ანუ პლანეტოიდები) და მეტეოროიდები (ძირითადად ასტეროიდების ნამსხვრევები) მზის სისტემაში ორბიტებზე მოძრაობენ. მეცნიერებმა დიდი ხანია იციან, რომ დედამიწისა და კოსმოსური სხეულების შეჯახების ალბათობა არსებობს. ციური სხეულების შეჯახების შედეგად წარმოქმნილ მთვარის უსწორმასწორო ზედაპირსაც რომ შევხედოთ, მივხვდებით, რა ქაოსურ გარემოში ვცხოვრობთ. ატმოსფერო რომ არ არსებობდეს და დედამიწის ზედაპირი ფილოვანი ტექტონიკური მოძრაობისა და ეროზიის შედეგად გამუდმებით არ იცვლებოდეს, ჩვენს პლანეტაზეც ისეთივე კრატერები იქნებოდა, როგორიც მთვარეზეა.

როგორც მეცნიერები ვარაუდობენ, ყოველდღიურად დედამიწის ატმოსფეროში 200 მილიონი მეტეორის დანახვა შეიძლება. ატმოსფეროში შემოჭრილი სხეულების უმრავლესობა მცირე ზომისაა, ამიტომ მათი ანთება და აორთქლება, პრაქტიკულად, შეუმჩნეველია. მაგრამ ზოგი სხეული ატმოსფეროში შემოჭრისას მაღალ ტემპერატურაზე აორთქლებას ვერ ასწრებს და ჰაერთან ხახუნი მათს სიჩქარეს დაახლოებით 320 კმ/სთ-მდე ამცირებს. საბოლოოდ, ეს სხეულები მეტეორიტების სახით დედამიწის ზედაპირზე ცვივა. რადგან მათი უმეტესობა ოკეანეებსა და დაუსახლებელ ადგილებში ეცემა, ხალხისთვის ზიანი იშვიათად მოაქვს. ვარაუდობენ, რომ ჩვენს ატმოსფეროში შემოჭრილი სხეულები ყოველდღიურად ასობით ტონას მატებს დედამიწის მასას.

ასტრონომები იმასაც ფიქრობენ, რომ ერთ კილომეტრზე მეტი დიამეტრის მქონე დაახლოებით 2 000 ასტეროიდი ან კვეთს, ან უახლოვდება დედამიწის ორბიტას. ამ ასტეროიდებიდან მხოლოდ ორასია აღმოჩენილი და მათი ორბიტებიც განსაზღვრულია. ამბობენ, რომ მილიონამდე ასტეროიდი, რომელთა დიამეტრი 50 მეტრს აღემატება, ავის მომასწავებლად უახლოვდება დედამიწის ორბიტას. ასეთი ზომის ასტეროიდებმა შეიძლება დედამიწის ზედაპირზე ჩამოაღწიოს და უბედურება მოიტანოს. ამგვარ შედარებით მცირე ზომის ვარდნილ სხეულს დაახლოებით ათი მეგატონა ენერგია აქვს, რაც დიდი ატომური ბომბის ენერგიის ტოლია. თუმცა დედამიწის ატმოსფერო მცირე შეჯახებებისგან გვიცავს, მას არ შეუძლია ათი მეგატონის ან უფრო დიდი ენერგიის მქონე სხეულების შეჩერება. ზოგი მკვლევარი ამტკიცებს, რომ, სტატისტიკის თანახმად, საშუალოდ საუკუნეში ერთხელ ათი მეგატონა ენერგიის მქონე სხეულის შეჯახებას უნდა მოველოდეთ, ზოგი კი ვარაუდობს, რომ დაახლოებით ერთი კილომეტრი დიამეტრის მქონე სხეულების შეჯახება ყოველ 100 000 წელიწადში ერთხელ არის მოსალოდნელი.

კრატერები, აფეთქებები და შეჯახებები ადასტურებს

რთული არ არის ვირწმუნოთ, რომ ჩვენს პლანეტას წარსულში კოსმოსიდან ჩამოცვენილი დიდი სხეულები ეჯახებოდა. მტკიცება ამ შეჯახებების შესახებ დედამიწის ზედაპირზე აღმოჩენილი 150-ზე მეტი კრატერია. ზოგი მათგანი აშკარად შესამჩნევია, ზოგის დანახვა მხოლოდ თვითმფრინავიდან ან დედამიწის ხელოვნური თანამგზავრებიდან შეიძლება, ზოგიც დიდი ხნის წინათ მიწით ამოივსო ან ოკეანის ფსკერზეა.

ერთ-ერთმა ყველაზე ცნობილმა კრატერმა, რომელსაც „ჩიქსულუბს“ უწოდებენ, დედამიწის ზედაპირზე 180 კილომეტრი დიამეტრის ორმო წარმოქმნა. ეს უზარმაზარი კრატერი იუკატანის ნახევარკუნძულის (მექსიკა) ჩრდილოეთ ნაწილში მდებარეობს. როგორც ვარაუდობენ, დედამიწას ამ ადგილას ათი კილომეტრის სიგანის მქონე კომეტა ან ასტეროიდი შეეჯახა. ზოგი ფიქრობს, რომ დინოზავრები და ხმელეთზე თუ ზღვაში მობინადრე სხვა ცხოველები ამ შეჯახებით გამოწვეული კლიმატური ცვლილებების შედეგად გადაშენდნენ.

არიზონაში (აშშ) რკინის მეტეორიტმა უზარმაზარი მეტეორიტული კრატერი წარმოქმნა; მისი განივკვეთი დაახლოებით 1 200 მეტრია, ხოლო სიღრმე — 200 მეტრი. რამხელა უბედურება მოხდებოდა, ასეთი მეტეორიტი რომ ქალაქს დასცემოდა?! როგორც ამერიკის საბუნებისმეტყველო მუზეუმის (ნიუ-იორკი) ცნობილი გამოფენიდან ჩანს, ამგვარი სხეული რომ მანჰეტენს დასცემოდა, ეს ხალხმრავალი ქალაქი მიწასთან გასწორდებოდა.

სტატიის დასაწყისში მოხსენიებული იყო, რომ 1908 წლის 30 ივნისს დაახლოებით 100 მეტრი დიამეტრის ასტეროიდი თუ კომეტის ნამტვრევი ციმბირში ტუნგუსკას თითქმის დაუსახლებელი რაიონიდან 10 კილომეტრის სიმაღლეზე გამაყრუებელი გრუხუნით აფეთქდა. 15 მეგატონის ენერგიით აფეთქების შედეგად 2 000 კვადრატული კილომეტრი ტერიტორია გაპარტახდა; ხეები გაჩანაგდა, ხანძარი გაჩნდა და ჩრდილოეთის ირმები განადგურდნენ. რამდენი ხალხი დაიხოცებოდა, აფეთქების ეპიცენტრი რომ მჭიდროდ დასახლებული ადგილი ყოფილიყო?!

1994 წლის ივლისში მსოფლიოს ყველა ტელესკოპი იუპიტერისკენ იყო მიმართული — შუმეიკერის კომეტა ლევი 9-ის ნამტვრევები პლანეტას შეეჯახა. იუპიტერის ზედაპირზე წარმოქმნილი დროებითი „ნაიარევი“ ყოველთვის ღრმად იქნება ჩაბეჭდილი შეჯახების თვითმხილველთა გონებაში. როგორც სპეციალისტებმა, ისე უბრალო ხალხმა, რომლებიც იუპიტერთან კომეტის შეჯახებას აკვირდებოდნენ, წარმოიდგინეს რა მოხდებოდა, კომეტა რომ დედამიწას შესჯახებოდა.

უბედურების წარმოსახვა

მეცნიერები აღელვებულები მსჯელობენ ჩვენს პლანეტასთან კომეტის ან ასტეროიდის შეჯახების შედეგებზე. მათი აზრით, ძლიერ შეჯახებას დაუყოვნებლივ მოჰყვება შემდეგი: აფეთქების შედეგად მოზრდილი ქვებისა და მტვრის ნარევი ჰაერში აიტყორცნება; ვარდნილი ნამსხვრევები მეტეორიტების წვიმას წარმოქმნის, ცას წითლად გაავარვარებს, ტყეებსა თუ მინდვრებს გადაბუგავს და ცოცხალ არსებებს მოსპობს; ატმოსფეროში შეჩერებული მტვერი დიდხანს შეაკავებს მზის სხივებს, რაც ტემპერატურის დაცემასა და დედამიწის დაბნელებულ ზედაპირზე ფოტოსინთეზის შეწყვეტას გამოიწვევს; ფოტოსინთეზის შეწყვეტის გამო ოკეანეებში კვების ჯაჭვი მოიშლება, შედეგად კი ზღვის ბინადართა უმრავლესობა მოისპობა. ამ წარმოსახვის თანახმად, უბედურება გლობალური რადიაციული წვიმითა და ოზონის ფენის განადგურებით დასრულდება.

თუ ასეთი ასტეროიდი ოკეანეში ჩავარდება, მომქცევ დამანგრეველ ტალღებს — ცუნამს — წარმოქმნის. ცუნამი თავდაპირველად წარმოქმნილ დარტყმით ტალღასთან შედარებით, შეჯახების ზონიდან ბევრად შორს წავა და ოკეანის სანაპიროს ათასობით კილომეტრზე გაანადგურებს. „ქალაქების ადგილას ტალახიღა დარჩება“, — ამბობს ასტრონომი ჯეკ ჰილსი.

მიუხედავად ამისა, ამგვარ მტკიცებებს ბრმად არ უნდა დავეთანხმოთ. ამ თეორიების უმრავლესობა მხოლოდ ვარაუდია. ასტეროიდის დედამიწასთან შეჯახება არც არავის უნახავს, არც არავის შეუსწავლია. გარდა ამისა, დღეს საინფორმაციო საშუალებები არასრულ და თვით არაზუსტ ინფორმაციაზე დაყრდნობით ავრცელებენ სენსაციურ ამბებს (იხილეთ ზემოთ მოცემული ჩარჩო). სინამდვილეში კი ავტოკატასტროფებში დაღუპვის ალბათობა ბევრად აღემატება ციური სხეულის ჩამოვარდნის შედეგად დაღუპვის ალბათობას.

რა შეიძლება გაკეთდეს?

ბევრი სპეციალისტი ფიქრობს, რომ მოახლოებული კომეტისა თუ ასტეროიდისგან მოყენებული უბედურების თავიდან აცილებისთვის საუკეთესო საშუალებაა რაკეტის გაშვება, რაც გზას გადაუჭრის და კურსს მაინც შეუცვლის სხეულს. თუ ასტეროიდი მცირე ზომისაა და ჩვენს პლანეტასთან მისი შეჯახება წლების წინ არის გამოთვლილი, მისთვის გზის გადაჭრა შესაძლებელი იქნება.

მაგრამ, თუ შედარებით დიდი სხეულის დედამიწასთან შეჯახება იქნება მოსალოდნელი, ზოგი მეცნიერის აზრით, ურიგო არ იქნებოდა ატომური იარაღის გამოყენება. როგორც ვარაუდობენ, რაკეტის მიზანში მოხვედრა ასტეროიდს უსაფრთხო ორბიტაზე გადაიყვანდა და დედამიწას შეჯახებისგან დაიცავდა. ასტეროიდის ზომა, ასევე ამ ციურ სხეულსა და ჩვენს პლანეტას შორის მანძილი, განსაზღვრავდა, რამხელა ატომური ბომბის აფეთქება იქნებოდა საჭირო.

პრობლემა იმაში მდგომარეობს, რომ წინასწარ სათანადო გაფრთხილების გარეშე ასეთი დამცავი ზომების მიღება არაეფექტური იქნებოდა. არსებობს ასტრონომთა სპეციალური ჯგუფები, რომლებიც მხოლოდ ასტეროიდების აღმოჩენაზე მუშაობენ. ბევრის აზრით, ამ სფეროში უფრო მეტის გაკეთებაა საჭირო.

უნდა ვაღიაროთ, რომ არასრულყოფილ ადამიანებს შეზღუდული ცოდნა აქვთ ციური სხეულების მდებარეობისა და მათი მოძრაობის შესახებ. მაგრამ მეტისმეტად არ უნდა შევწუხდეთ და პანიკამ არ უნდა მოგვიცვას, როცა გვაშინებენ, რომ დედამიწის მკვიდრთა მომავალი საფრთხეშია. იმის საუკეთესო გარანტიას, რომ ასტეროიდი და კომეტა არასოდეს მოსპობს სიცოცხლეს დედამიწაზე, სამყაროს შემოქმედი, იეჰოვა ღმერთი, გვაძლევსa. ბიბლია გვარწმუნებს: „მართალნი დაიმკვიდრებენ ქვეყანას და იარსებებენ მასზე უკუნისამდე“ (ფსალმუნი 36:29; ესაია 45:18).

[სქოლიო]

[ჩარჩო 19 გვერდზე]

1997 XF11-ის შემთხვევა

1998 წლის 12 მარტს მთელ მსოფლიოში სამწუხარო ცნობა გავრცელდა: 1,5 კილომეტრი სიგანის ასტეროიდი დედამიწისკენ მიმართულებით მოდიოდა და ჩვენს პლანეტამდე 2028 წლის 26 ოქტომბერს, ხუთშაბათს, უნდა ჩამოეღწია. ეს ასტეროიდი, რომელიც 1997 XF11-ის სახელით არის ცნობილი, არიზონას უნივერსიტეტში არსებული ასტრონომთა ჯგუფის წევრმა ჯიმ სკოტიმ 1997 წლის 6 დეკემბერს აღმოაჩინა. ძველი მონაცემებისა და ახალი აღმოჩენების მიხედვით ჰარვარდ-სმითსონის ასტროფიზიკურ ცენტრში მომუშავე მეცნიერებმა გამოაქვეყნეს ინფორმაცია, რომლის საფუძველზეც ზოგიერთებმა ასტეროიდის ორბიტის მდებარეობა იწინასწარმეტყველეს. აქედან გამომდინარე, ასტეროიდი დედამიწიდან 50 000 კილომეტრით უნდა ყოფილიყო დაშორებული. ასტრონომიული სტანდარტებით ეს უკიდურესად მოკლე მანძილია, ანუ შეჯახების „აცილების ალბათობა ნულის ტოლია“. ტელეგადაცემებში საშინლად იყო აღწერილი დედამიწასთან ასტეროიდის შეჯახება. მაგრამ საშიშროება ერთ დღეში გაქრა. ახალი მონაცემებისა და გამოთვლების მიხედვით ასტეროიდი დედამიწას 1 000 000 კილომეტრით ასცდებოდა. მართალია, აქამდე ამ ზომის ასტეროიდი ჩვენი პლანეტიდან ასე ახლოს არასოდეს ყოფილა, მაგრამ ეს მანძილი უსაფრთხო იყო. ჟურნალ-გაზეთებში სწრაფად გამოჩნდა ისეთი სათაურები, როგორიცაა: „გამოთვლაში შეცდნენ“.

[სურათები 18 გვერდზე]

1. ჰალეის კომეტა.

2. იკეია-სეკის კომეტა.

3. ასტეროიდი 951 გასპრა.

4. მეტეორიტული კრატერი. მისი განივკვეთი დაახლოებით 1 200 მეტრია, ხოლო სიღრმე — 200 მეტრი.

[საავტორო უფლება]

Courtesy of ROE/Anglo-Australian Observatory, photograph by David Malin

NASA photo

NASA/JPL/Caltech

Photo by D. J. Roddy and K. Zeller, U.S. Geological Survey

[სურათის საავტორო უფლება 17 გვერდზე]

NASA photo