მენაშე

[ნიშნავს: ის, ვინც ავიწყებს].

1. იოსების პირმშო და იაკობის შვილიშვილი. ეგვიპტეში საკვების გამნაწილებლად დანიშვნის შემდეგ ფარაონმა იოსებს მიათხოვა ონის ქურუმის, ფოტიფერას ასული ასენათი, რომლისგანაც შეეძინა ორი ვაჟი — მენაშე და ეფრემი. იოსებმა პირმშოს მენაშე დაარქვა, „რადგან ამბობდა, დამავიწყა ღმერთმა გასაჭირი და მამაჩემის მთელი სახლიო“ (დბ. 41:45, 50—52).

მენაშესა და ეფრემის კურთხევისას იაკობმა დაიჟინა, რომ მარჯვენა ხელი ეფრემისთვის დაედო, მარცხენა კი — მენაშესთვის, რითაც უმცროსი ეფრემი მენაშეზე წინ დააყენა (დბ. 48:13—20). ეს ცხადყოფდა, რომ ეფრემი უფრო მეტად გამრავლდებოდა, ვიდრე მენაშე.

მენაშეს შეეძინა ვაჟები სირიელი ხარჭისგან (1მტ. 7:14). იოსები მენაშეს ვაჟის, მაქირის ვაჟებსაც მოესწრო (დბ. 50:22, 23).

2. ისრაელის ერთ-ერთი ტომი, რომელიც იოსების ვაჟის, მენაშესგან წარმოიშვა და შვიდი საგვარეულოსგან შედგებოდა. ეგვიპტის დატოვებიდან დაახლოებით ერთი წლის შემდეგ, მენაშეს ტომში ოცი წლის ზემოთ ლაშქარში გამსვლელი მამაკაცების რაოდენობა 32 200-ს შეადგენდა (რც. 1:34, 35). უეჭველია, მათ შორის იქნებოდა გადიც, ერთ-ერთი იმ ათი კაციდან, რომლებმაც აღთქმული მიწის დაზვერვის შემდეგ ცუდი ამბავი მიუტანეს ისრაელებს (რც. 13:1, 2, 11, 25—33). თითქმის ოთხი ათწლეულის შემდეგ ჩატარებული მეორე აღრიცხვის დროს აღმოჩნდა, რომ ტომში მამაკაცების რაოდენობა 52 700-მდე გაიზარდა და ეფრემის ტომში აღრიცხულთ 20 200-ით გადააჭარბა (რც. 26:28—34, 37). ამიტომ, როგორც ჩანს, მოსეს სიტყვები, „ეფრემის ათი ათასები“ და „მენაშეს ათასები“, იმაზე მიანიშნებდა, რომ მომავალში მენაშე ეფრემთან შედარებით მცირე როლს შეასრულებდა (კნ. 33:17).

უდაბნოში მენაშეს ტომი, რომელსაც წინამძღოლობდა ფედაცურის ვაჟი თავკაცი გამალიელი, ეფრემისა და ბენიამინის ტომებთან ერთად კარვის დასავლეთით იყო დაბანაკებული. ეს სამტომიანი დანაყოფი მესამე უნდა დაძრულიყო (რც. 1:10, 16; 2:18—24; 7:54; 10:23).

იორდანეს ორივე მხარეს დაპყრობილი ტერიტორიები. როდესაც ისრაელებმა ამორეველთა მეფეები — სიხონი და ოგი დაამარცხეს, მოსემ დაპყრობილი მიწები რეუბენელებს, გადელებსა და მენაშეს ტომის ნახევარს გადასცა იმ პირობით, რომ ისინი იორდანეს დასავლეთი მიწების დაპყრობაში მიიღებდნენ მონაწილეობას (რც. 32:20—33; 34:14, 15; კნ. 29:7, 8). როგორც ჩანს, უშუალოდ მენაშელების ძალისხმევის შედეგად აიღეს იორდანეს აღმოსავლეთი მიწების ჩრდილოეთი ნაწილი, აქედან გარკვეული ნაწილი კი იაირმა, ნობამ და მაქირის ვაჟებმა დაიპყრეს. ამიტომ მოსემ ეს ტერიტორიები მათ მისცა (რც. 32:39—42; კნ. 3:13—15; 1მტ. 2:21, 22).

მოგვიანებით მენაშეს ნახევარი ტომის მამაკაცებმა, რომლებსაც უკვე მიღებული ჰქონდათ თავიანთი სამკვიდრო, იორდანე გადაკვეთეს და დასავლეთი მიწების დაპყრობაში მიიღეს მონაწილეობა (იეს. 1:12—18; 4:12). მენაშელები აგრეთვე იყვნენ გერიზიმის მთის წინ შეკრებილთა შორის, როცა იესო ნავეს ძემ „ხმამაღლა წაიკითხა ... კანონის ყველა სიტყვა, კურთხევა და წყევლა“ (კნ. 27:12; იეს. 8:33, 34). იესო ნავეს ძის წინამძღოლობით ისრაელებმა დაასუსტეს ქანაანი და დაახლოებით ექვს წელიწადში 31 მეფე დაამარცხეს (იეს. 12:7—24). ამის შემდეგ, თუმცა ჯერ კიდევ იყო დარჩენილი დასაპყრობი ტერიტორიები, იესო ნავეს ძემ მღვდელმთავარ ელეაზარისა და ათი ტომიდან ღვთის მიერ დანიშნული წარმომადგენლების დახმარებით (მათ შორის იყო მენაშელი ეფოდის ვაჟი ხანიელი) სამკვიდროებად დაანაწილა მიწა (რც. 34:17, 23; იეს. 13:1—7).

სამკვიდრო. მენაშეს ტომის ნახევარს უკვე ჰქონდა თავისი სამკვიდრო იორდანეს აღმოსავლეთ მხარეს. ის მოიცავდა ბაშანსა და გალაადის ნახევარს (იეს. 13:29—31). მას სამხრეთით გადელები ესაზღვრებოდნენ და მათი სასაზღვრო ქალაქი მახანაიმი იყო (იეს. 13:24—26, 30). ეს ტერიტორია, უმთავრესად, ზეგანი იყო, რომელიც ზღვის დონიდან დაახლოებით 610 მეტრზე მდებარეობდა. იქ იყო ექვსი თავშესაფარი ქალაქიდან ერთ-ერთი, გოლანი, და ლევიანთა კიდევ ერთი ქალაქი ბეეშთერა (აშთაროთი) (იეს. 20:8, 9; 21:27; 1მტ. 6:71).

მენაშეს ტომის მეორე ნახევარმა იორდანეს დასავლეთი ტერიტორია მიიღო სამკვიდროდ (იეს. 17:2, 5). სამხრეთით მას ესაზღვრებოდა ეფრემი, ჩრდ.-დას-ით — აშერი, ჩრდ.-აღმ-ით — ისაქარი და დასავლეთით — ხმელთაშუა ზღვა. ეფრემსა და მენაშეს შორის საზღვარი მიქმათათიდან თაფუახამდე გრძელდებოდა, იქიდან კანის ხევამდე მიდიოდა და ხმელთაშუა ზღვასთან მთავრდებოდა (შდრ. იეს. 16:5—8; 17:7—10). მაშინ როცა ეფრემელებს მენაშეს ტერიტორიაზე ჰქონდათ შემოსაზღვრული ქალაქები, თავად მენაშელებს ისაქარისა და აშერის ტერიტორიებზე მიეცათ ასეთი ქალაქები (ბეთ-შეანი, იბლეამი, დორი, ენ-დორი, თაანახი, მეგიდო და მათი მიმდებარე ქალაქები) (იეს. 16:9; 17:11). თუმცა მენაშელებმა ვერ განდევნეს ქანაანელები ამ ქალაქებიდან, დროთა განმავლობაში დაიმონეს ისინი (იეს. 17:11—13; მსჯ. 1:27, 28; შდრ. 1მტ. 7:29). აქედან ორი ქალაქი, თანაახი (ანერი?) და იბლეამი (ბილამი ან გათ-რიმონი?), კეჰათელ ლევიანებს მიეცათ (იეს. 21:25, 26; 1მტ. 6:70).

ისტორია. როდესაც მიწების განაწილება დასრულდა, იესო ნავეს ძემ აკურთხა რეუბენელები, გადელები და მენაშეს ტომის აღმოსავლეთი ნახევარი და მოუწოდა მათ, იეჰოვასთვის მსახურება გაეგრძელებინათ (იეს. 22:1—8). ამ ტომებმა დატოვეს შილო, გადაკვეთეს იორდანე და მდინარესთან ახლოს ააგეს სამსხვერპლო. ამ საქციელმა კინაღამ სამოქალაქო ომამდე მიიყვანა ისრაელი, რადგან სხვა ტომებმა მათ ეს ორგულობასა და ურჩობაში ჩაუთვალეს. მაგრამ საქმე მშვიდობიანად მოგვარდა, როდესაც მათ აუხსნეს, რომ სამსხვერპლო მსხვერპლშეწირვისთვის კი არა, იეჰოვასადმი ერთგულების მოწმობის ნიშნად აღმართეს (იეს. 22:9—31).

მოგვიანებით იეჰოვამ მენაშელი მსაჯული გედეონის ხელით ისრაელები მიდიანელთა ჩაგვრისგან იხსნა (მსჯ. 6:11—16, 33—35; 7:23; 8:22). იფთახიც, როგორც ჩანს, მენაშელი მსაჯული იყო. სწორედ მისი მსაჯულობის დროს გათავისუფლდა ისრაელი ამონელთა ჩაგვრისგან (მსჯ. 11:1, 32, 33).

ისრაელის პირველი მეფის, საულის მეფობის დროს რეუბენელებმა, გადელებმა და მენაშეს ტომის აღმოსავლეთმა ნახევარმა საბოლოოდ გაიმარჯვეს აგრელებსა და მათ მოკავშირეებზე (1მტ. 5:10, 18—22). აგრეთვე იმავე პერიოდში მენაშელები, რომელთა შორის სიმამაცით გამორჩეული ვაჟკაცებიც იყვნენ, სხვებთან ერთად განუდგნენ საულს და დავითს მიემხრნენ (1მტ. 12:19—21). საულისა და მომდევნო მეფის, იშ-ბოშეთის სიკვდილის შემდეგ, იორდანეს დასავლეთი ტერიტორიიდან 18 000 მენაშელი და იორდანეს აღმოსავლეთი ტერიტორიიდან სხვა ათასები ხებრონში ჩავიდნენ, რომ დავითი მთელ ისრაელზე გაემეფებინათ (ძვ. წ. 1070) (1მტ. 12:31, 37, 38).

წლების შემდეგ იუდას მეფის, ასას მიერ გატარებული ფართომასშტაბიანი რელიგიური რეფორმების შედეგად მრავალმა მენაშელმა დატოვა ჩრდილოეთი სამეფო, „როცა დაინახეს, რომ იეჰოვა, მისი ღმერთი იყო მასთან“ (2მტ. 15:8, 9). ასას მეფობის მე-15 წელს (ძვ. წ. 963) გამართულ დიდ შეკრებაზე მათ სხვებთან ერთად დადეს შეთანხმება, რომ ძებნას დაუწყებდნენ იეჰოვას (2მტ. 15:10, 12). ამასთანავე, იუდაში ხიზკიას მეფობის დროს (ძვ. წ. 745—717), მიუხედავად იმისა, რომ ბევრმა დასცინა იერუსალიმში პასექის დღესასწაულზე მისაწვევად გაგზავნილ მაცნეებს, ზოგიერთმა მენაშელმა თავი დაიმდაბლა და იერუსალიმში მივიდა. ამის შემდეგ მათაც მიიღეს მონაწილეობა კერპთაყვანისმცემლობის აღმოფხვრაში (2მტ. 30:1, 10, 11, 18; 31:1).

წლებით ადრე (დაახლ. ძვ. წ. 760) იორდანეს აღმოსავლეთ მხარეს მცხოვრები მენაშელები ტიგლათფილესერ III-მ გადაასახლა (1მტ. 5:23—26). როგორც ჩანს, დაახლოებით იმავე პერიოდში ეფრემისა და მენაშეს ტომებს შორის კონფლიქტი იყო, მაგრამ იუდას წინააღმდეგ ისინი გაერთიანდნენ (ეს. 9:20, 21).

ათტომიანი სამეფოს განადგურებიდან დაახლოებით ერთი საუკუნის შემდეგ (ძვ. წ. 648 წლიდან) იუდაში და მის გარეთ, მენაშეს გაპარტახებული ტერიტორიის ჩათვლით, იუდას მეფე იოშიამ გაანადგურა ყველაფერი, რასაც ცრუთაყვანისმცემლობისთვის იყენებდნენ — სამსხვერპლოები, სასაკმევლეები, წმინდა ბოძები და ქანდაკებები. იოშიამ აგრეთვე შეაკეთა ტაძარი, რაც ისრაელის სხვადასხვა ტომის, მათ შორის მენაშეს ტომის მიერ გაღებული შესაწირავებით გააკეთა (2მტ. 34:1—11).

ბაბილონში გადასახლებიდან დაბრუნების შემდეგ (ძვ. წ. 537) ზოგიერთი მენაშელი იერუსალიმში დასახლდა (1მტ. 9:1—3).

ეზეკიელის ხილვაში მენაშესთვის მიცემული მიწა ნაფთალისა და ეფრემის მიწებს შორის მდებარეობდა (ეზკ. 48:4, 5). მენაშე აგრეთვე წარმოადგენდა სულიერი ისრაელის ერთ-ერთ ტომს (გმც. 7:6).

3. მასორულ ტექსტში მსაჯულების 18:30-ში მოხსენიებული სახელი, რომელიც გადამწერებმა გადააკეთეს. ამ მუხლში, რომელშიც საუბარია დანელების განდგომილებაზე, „ახალი ქვეყნიერების თარგმანში“ ნათქვამია, რომ „მოსეს ვაჟის, გერშომის ვაჟი იონათანი და მისი ვაჟები დანელთა ტომის მღვდლები გახდნენ“ (იხ. აგრეთვე AT, Mo, Ro, RS). იუდეველმა გადამწერებმა პირვანდელ ებრაულ სახელში დაკიდული ასო (ნუნ) დასვეს პირველ ორ ასოს შორის, რათა „მოსეს“ ნაცვლად „მენაშე“ წაეკითხათ; მათ ეს მოსესადმი პატივისცემის გამო გააკეთეს. გადამწერები ამგვარად ცდილობდნენ, მოსეს სახელისთვის იონათანის საქციელის გამო სირცხვილი აერიდებინათ. მასორული ტექსტის გარდა, სახელი „მენაშე“ ამავე მუხლში გვხვდება ბერძნული სეპტუაგინტის ვატიკანურ ხელნაწერ №1209-სა და სირიულ ფეშიტაში (იხ. აგრეთვე ბსგ, სსგ). თუმცა სახელი „მოსე“ მსაჯულების 18:30-ში მოხსენიებულია ბერძნული სეპტუაგინტის ალექსანდრიის ხელნაწერსა და ლათინურ ვულგატაში.

4. იუდას მეფე. მეფე ხიზკიას ვაჟი და მემკვიდრე (2მფ. 20:21; 2მტ. 32:33). დედამისი იყო ხეფციბა. მენაშე 12 წლისა ავიდა ტახტზე და 55 წელს (ძვ. წ. 716—662) მეფობდა იერუსალიმში. დავითის შემდეგ ის მე-14 მეფე იყო (2მფ. 21:1). მენაშე ბოროტებას სჩადიოდა იეჰოვას თვალში, აღადგინა მაღლობები, რომლებიც მამამისმა მოსპო, სამსხვერპლოები აუგო ბაალს, „თაყვანს სცემდა ცის ლაშქარს“ და ტაძრის ორივე ეზოში სამსხვერპლოები ააგო ცრუთაყვანისმცემლობისთვის. ის ცეცხლში ატარებდა თავის ვაჟებს, ჯადოქრობდა, მისნობდა და სპირიტიზმის გავრცელებას უწყობდა ხელს. მენაშემ აგრეთვე გამოათლევინა წმინდა ბოძი და იეჰოვას სახლში დადგა. მან აცდუნა იუდა და იერუსალიმი, „რათა უფრო მეტი ბოროტება ჩაედინათ, ვიდრე იმ ერებს, რომლებიც მოსპო იეჰოვამ ისრაელის ძეთა წინაშე“ (2მფ. 21:2—9; 2მტ. 33:2—9). იეჰოვა წინასწარმეტყველებს უგზავნიდა მათ, მაგრამ ისინი არ უსმენდნენ. მენაშემ ბევრი უდანაშაულო სისხლი დაღვარა (2მფ. 21:10—16), რაშიც, იუდეველი რაბინების ლიტერატურის თანახმად, ესაიას სისხლიც შედიოდა. ისინი წერდნენ, რომ მენაშეს ბრძანებით ესაია შუაზე გადახერხეს (შდრ. ებ. 11:37).

მენაშე დაისაჯა, რადგან ყურად არ იღო იეჰოვას გაფრთხილება. ასურეთის მეფემ ის ტყვედ წაიყვანა ბაბილონში, თავის ერთ-ერთ სატახტო ქალაქში (2მტ. 33:10, 11). იუდას მეფე მენაშე მოხსენიებულია ასურეთის მეფე ასარხადონის 22 მოხარკე მეფეს, ხათის, ზღვისპირეთისა და კუნძულების მეფეებს შორის. მენაშეს სახელი აგრეთვე ჩნდება ასურბანიფალის მოხარკე მეფეებს შორის (Ancient Near Eastern Texts, ჯ. პრიჩარდის რედაქციით, 1974, გვ. 291, 294).

ტყვეობაში მენაშემ მოინანია, თავი დაიმდაბლა და ლოცვით მიმართა იეჰოვას. ღმერთმა მოისმინა მისი ვედრება და დაუბრუნა მას სამეფო იერუსალიმში (2მტ. 33:12, 13). ამის შემდეგ მენაშემ „გარეთა გალავანი აუშენა დავითის ქალაქს“, ჯარის მეთაურები დააყენა იუდას გამაგრებულ ქალაქებში, მოაშორა უცხო ღმერთები, იეჰოვას სახლში დადგმული კერპი და სამსხვერპლოები, რომლებიც „იეჰოვას სახლის მთაზე და იერუსალიმში ჰქონდა აგებული“. მენაშემ შეაკეთა იეჰოვას სამსხვერპლო, დაიწყო მასზე მსხვერპლის შეწირვა და სხვებსაც აღძრავდა იეჰოვას მსახურებისკენ. მაგრამ ხალხი ისევ მაღლობებზე სწირავდა მსხვერპლს, ოღონდ იეჰოვას (2მტ. 33:14—17). მენაშეს სიკვდილის შემდეგ მისი ვაჟი ამონი გამეფდა (2მტ. 33:20).

5. ისრაელი „ფახათ-მოაბის ძეთაგან“, რომელიც მათ შორის იყო, ვინც ეზრას დღეებში გაუშვა უცხოელი ცოლები „თავიანთ ვაჟებთან ერთად“ (ეზრ. 10:30, 44).

6. კიდევ ერთი ისრაელი „ხაშუმის ძეთაგან“, რომელმაც სხვებთან ერთად გაუშვა უცხოელი ცოლი, რადგან ეზრა გულმოდგინედ იცავდა წმინდა თაყვანისმცემლობას (ეზრ. 10:33, 44).