Bamvula ya bikesa ya boma
“BETO BANTU YA NATIONS UNIES MEBAKA LUKANU ya kugulusa bambandu ya kelanda na mvita, yina menatinaka bantu mawa ya mingi kibeni, mbala zole na luzingu na beto, mpi na kundimisa dyaka lukwikilu na banswa ya lufulu ya bantu, na lukumu mpi mbalu ya bantu, na banswa ya kiteso mosi ya babakala mpi ya bankento mpi ya bansi ya nene ti ya fyoti . . . ”—Ndinga ya luyantiku sambu na sharte ya Nations Unies.
OKTOBRI 24, 1995, Nations Unies kulungisaka bamvula 50. Bansi yonso 185 ya kele ntangu yai bamambere ya mepesama kisalu ya bansiku mpi ya balukanu ya kisina ya kimvuka mutindu yau memonisama na Sharte nde: Sambu na kulunda ngemba ti lutaninu ya inza ya mvimba; sambu na kukatula bisalu ya kufwa bantu ya kebebisa ngemba ya inza, sambu na kusyamisa bangwisana ya bumpangi na kati ya bansi; sambu na kutanina bimpwanza ya lufulu ya bantu nkatu kukabulakabula mpusu, kinkento to kibakala, ndinga to lusambu; mpi sambu na kulungisa ngwisana ya inza ya mvimba na kubongisaka makambu ya metala mbongo, kimvuka ya bantu, mpi bansiku ya bambuta.
Na bamvula 50, organizasio ya Nations Unies mesalaka kikesa sambu na kunata ngemba mpi lutaninu na inza. Ya kyeleka, yau lenda kuvanda nde yau mekakila mvita ya tatu ya inza ya mvimba, mpi mbungulu ya luzingu ya bantu yonso na nzila ya nsadilu ya babombe nikleyere. Nations Unies mepesaka madya mpi bankisi na mafuku ya bana. Yau mesadisaka na kubongisa nivo ya mavimpi na bansi mingi, na kupesaka bima bonso masa ya mbote ti mangwele sambu na maladi ya kigonsa. Mafuku ya bantu yina metinaka babwala na bau mebakaka lusadidu ya bantu yonso (aide humanitaire).
Sambu na ntonda ya bandungisa na yau, organizasio ya Nation Unies mebakaka Prix Nobel mbala tanu. Kansi, dyambu ya kyeleka kele nde beto kezinga ve na inza mosi ya kukonda mvita.
Ngemba ti Lutaninu—Balukanu ya Mekukisamaka Ve
Na nima ya bamvula 50 ya bikesa, ngemba ti lutaninu kele kaka balukanu ya mekondaka kulungana. Na disolo ya mekatuka kusalama na Lukutakanu ya Nene ya Nations Unies, prezida ya États-Unis kumonisaka boma na yandi na kutubaka nde “mvunkama yai ya kufuluka mpenza na kivuvu ti dibaku mpi ndungisa kuvandaka mpi nsungi ya mbungulu mpi kukonda kivuvu ya ngolo.”
Mutindu mvula 1994 kumanaka, zulunalu The New York Times kutubaka nde: “Penepene na bamvita to mavwanga 150 kele na kuyela, na kati na yau, mafunda ya bantu kele na kufwa—basivile mingi kuluta basoda na kutadila bantalu—mpi bankama ya mafunda ya bantu kele na kutina babwala na bau.” Departema ya Kumwanga Nsangu ya Bantu Yonso ya Nations Unies kutubaka nde kubanda 1945 bantu kuluta mafuku 20 mevidisaka luzingu na bau sambu na bitumba ya minduki. Ambasadere ya États-Unis na Nations Unies, Madeleine Albright, kutubaka nde: “Bitumba ya barezio kele ntangu yai na mitindu mingi ya kuluta kingolongolo.” Kubebisa banswa ya bantu mpi kukabulakabula kemonana na bansangu ya konso kilumbu. Bansi mingi kemonana nde yau kepesa nzila na kisika ya kuzolana mosi ti ya nkaka.
Mr. David Hannay, ambasadere ya Grande Bretagne na Nations Unies, kundimaka nde: “Tii na 1980, Nations Unies kuvandaka kima mosi ya kubelaka mpenza.” Sekretere zenerale ya Nations Unies, Boutros Boutros-Ghali, kubokutaka nde kukonda kutula dikebi ti lebakana keyela na kati ya Bansi ya kele bamambere na yina metala bisalu ya kulunda ngemba. Yandi kusukisaka nde sambu na bamambere mingi, “Nations Unies kele ve na kisika ya ntete.”
Bupusi ya Bimwangi-nsangu
Ata Nations Unies lenda kumonana ngolo inki mutindu, bantu ya polotiki ti bimwangi-nsangu kekakilaka mbala na mbala bikesa na yau. Kana lusadisu ya bamambere na yau kele ve, Nations Unies kele ve ti ngolo. Kansi, nkatu kundima ya bantu, bamambere mingi ya O.N.U. tasimba ve Nations Unies. Mu mbandu, na kutadila The Wall Street Journal, “kubela ya ngolo na Somalie ti na Bosnie kundimisaka bantu ya Amerika mingi nde kimvuka yango keyonikaka mbongo kaka ve, kansi mpi yau kele kigonsa mpenza.” Nkadilu yai ya bantu kele na yau, na ndambu na yau, kundimisaka bantu ya polotiki ya nkaka ya Amerika na kutuma nsola ya kufyotuna lusadisu ya mbongo ya États-Unis na Nations Unies.
Bimvuka ya kezabisaka bansangu keketikisaka ve mbundu na ntangu bau ketubila mambi ya Nations Unies na mutindu mosi ya ngolo. Bantubilu bonso “yau mekuka ve ata fyoti,” “yau kele kilo,” “ya kukonda ngolo,” mpi “ya kikata” mesadilamaka nkatu kubumba ntangu bau ketendula mambu mingi ya bisalu ya O.N.U. The Washington Post National Weekly Edition mekatuka kutuba nde: “Nations Unies kebikala kaka polotiki ya babiro yina ketambulaka malembemalembe na kunwanaka sambu na kuyikana ti inza ya ntangu yai.”
Zulunalu ya nkaka kutubilaka mambu ya Sekretere Zenerale Boutros Boutros-Ghali bonso na kumonisaka boma na yandi na yina metala kugonda ya Rwanda. Yandi kutubaka nde: “Nations Unies mpamba ve mebela, kansi mpi bimvuka ya inza ya mvimba. Mpi beto yonso kele ti dikabu na kubela yai.” Na 1993, Nsangu mosi ya sipesiale sambu na bantu yonso kutubaka na televisio nde Nations Unies “mebela na kusukisa bigonsa ya nene ya ngemba—kuyalumuka ya minduki ya nikleyere.” Manaka ya TV kutubilaka Nations Unies nde “na bamvula mingi yau kutubaka mingi kibeni.”
Mawi ya nsoni yai ya meyalumukaka na inza ya mvimba ketungisa mabanza ya bamfumu mingi ya Nations Unies mpi yau keyika bau boma. Kansi ata nkutu boma kele, na mvu ya 50 ya Nations Unies, bamingi mevutukila mboninu ya mbote mpi ketula kivuvu na luyantiku ya mbote. Ata nkutu yandi kendima bifu ya Nations Unies, Ambasadere Albright kutubilaka mawi ya bantu mingi ntangu yandi kutubaka nde: “Beto fwete yambula na kutubila kisika ya beto kuvandaka, mpi beto fwete kutubila kisika ya beto kekwenda.”
Ee, na wapi inza kekwenda? Keti inza mosi ya kukonda mvita tavanda? Kana yau kele mpila yina, inki kiyeka Nations Unies talungisa na kati na yau? Dyaka, kana nge kebangaka Nzambi, nge fwete kudiyufula nde: ‘Inki kiyeka Nzambi talungisa na kati na yau?’
[Caption on page 4]
[Box on page 4]
BIKESA YA MPAMBA
Ngemba ti lutaninu lenda kuvanda ve ntangu yonso ya mvita, bunsukami, nku mpi mbebisa kele. Nations Unies mekatuka na kupesa bantalu yai.
Bamvita: “Na mavwanga ya bamvita 82 ya kusalamaka na kati ya 1989 ti 1992, mavwanga 79 kuvandaka na kati ya bansi, mingi kuvandaka na kati ya kibuka ya ndinga mosi ti ya nkaka; bantu 90 na kati ya nkama yina kufwaka kuvandaka basivile.”—UNDPI (Departema ya Nations Unies yina kepesaka bansangu ya bantu yonso)
Minduki: “C.I.C.R. [komite internasionale ya krwa ruje] ketuba nde na bansi 48, bansadi kuluta 95 kele na kusala konso mvula na bamine ya basoda kiteso ya mafuku 5 to 10.”—H.C.R. (haut commissariat ya Nations Unies sambu na bantu ya metinaka babwala na bau)
“Na Afrika, bamine kiteso ya mafuku 30 meyalumukaka na bansi 18.”—H.C.R.
Bunsukami: “Na inza ya mvimba, muntu mosi na kati ya tanu—bantu kuluta funda ya difuku na kimvuka—kezingaka na ndonga ya bunsukami, mpi kiteso ya mafuku kubanda na 13 tii na 18 kefwa konso mvula sambu na bikuma ya kewakana ti bunsukami.”—UNDPI
Kufwa bantu: “Lapolo ya kufwa bantu meyela na inza ya mvimba, kiteso ya 5 na kati ya nkama konso mvula kubanda na 1980; na U.S.A. mpamba, konso mvula bau kefwaka bantu mafuku 35.”—UNDPI
Kubebisa: “Mbebisa ya bantu kesadilama mingi. Na bansi ya nkaka, kuyiba mbongo kemonana nde yau lenda kuta kiteso ya mbutu ya bima na nsi ya 10 na kati ya nkama.”—UNDPI