Sirugana sompepo zokupongoka pesito!
“HOMPA kwa ungisa eguru kompangera zendi, ano ezuva nokwedi nonombungururu nonkango [ndi mpepo, NW] zokutunda mokana kendi.”—EPIS. 33:6.
1, 2. (a) Ngapi omu vantu va ya kara nediwo lyenzi kuhamena eguru nevhu? (b) Epuro musinke lina hepa elimbururo?
NOMVHURA 100 da ka pita, vadivi unsitwe wovanzi kwa pulire asi ako kwa kara ko muraravili gumwe tupu mouzuni mudima. Awo kapi va divire oku wa hura uzuni. Ano ngesi kwa yi gazarera asi keguru kwa kara ko nomuraravili dokupitakana pomayovi gomamiliyona, ano nomuraravili dimwe kwa kara nomayovi gomamiliyona gonombungururu. Ngomu vana kuruganesa nomahina dononkondo dokuvhura kutara eyi ya kara keguru, awo va dimburura asi pwa kara simpe nomuraravili dononzi unene.
2 Ngamoomu tupu vadivi unsitwe va kere nediwo lyenunu nomvhura 100 da ka pita kuhamena yininke yekeguru, yimo hena va kere nediwo lyenunu kuhamena evhu. Yosili, vantu ava va parukire uye wa ka pita awo va divire yoyinzi kupitakana vazinyakurwawo. Naina, omu lya kara eparu nomononkedi omu evhu ali gava eparu kuna kuyikwata egano kupitakana pwanare. Yosili ose ngatu lironga yoyinzi kuhamena evhu noyininke yekeguru monomvhura edi dina kuwiza. Ya kara nomulyo mokulipura asi: Ngapi omu yininke nayinye eyi ya wiza po? Tatu gwana elimbururo olyo morwa Musiti ga li limburura kupitira moMatjangwa goKupongoka.
Sitetu sesito
3, 4. Ngapi omu Karunga ga sitire evhu, ntani ngapi omu yirugana yendi ayi mu retere efumano?
3 Nonkango dokuhova moBibeli kwa faturura omu wa ya kara po uzuni asi: “Pomuhowo Karunga kwa sitire eguru nevhu.” (Gen. 1:1) Mokumona asi petameko kwato eyi ya kere po, Jehova kwa ruganesere mpepo zendi zokupongoka ndi nonkondo dendi mokusita eguru nevhu ntani nanayinye eyi ya kara mouzuni. Vahongi kuruganesa mawoko gawo noyiruganeso mokurugana yininke, nye Karunga kutuma mpepo zokupongoka mokuyasikisa mo yirugana yendi yoyinene.
4 Matjangwa kufanekesa mpepo zokupongoka ‘ngonyara’ zaKarunga. (Ruk. 11:20; Mat. 12:28) Ano “yirugana yomawoko gendi,” eyi ga sita Jehova kupitira mompepo zendi zokupongoka kumuretera efumano lyenene. Ndafita kwa dimbire asi: “Eguru kusanseka efumano lyaKarunga, ano mbando zeguru kuudisa yirugana yomawoko gendi!” (Epis. 19:1) Yosili, yisitwa kugavera umbangi kononkondo dononene dompepo zokupongoka zaKarunga. (Rom. 1:20) Ngapi omu yisitwa ayi gava umbangi wangoso?
Nonkondo daKarunga dononene-nene
5. Singonona nonkondo dompepo zokupongoka daJehova.
5 Nombungururu mabiliyona kutupa umbangi wononkondo daJehova edi adi dili kupwa. (Resa Jesaya 40:26.) Mwankenye sekonde, ezuva kugava nonkondo dokuhetakana kehanuko lyonoboma douhungu dokusika pomafere gomamiliyona. Karuhagona tupu kononkondo dina, ako ka gwanena po mokuninkisa eparu li twikire kukara pevhu. Yosili, nonkondo dononene da hepere po mokusita kapisi ezuva tupu nye hena mabiliyona gamwe gonombungururu. Jehova ga kara nononkondo nadinye dononene edi da hepere po mokusita.
6, 7. (a) Morwasinke natu uyungira asi Karunga kwa ruganesere monaruwa mpepo zendi zokupongoka? (b) Yisinke ayi likida asi yisitwa kapi ya wiza po tupu pwayene?
6 Ose twa kara noumbangi ou au likida asi Karunga kwa ruganesere monaruwa mpepo zokupongoka zendi pokusita. Mokuyifanekesa: Tu ninke nye asi ono kara nepakote omu muna kara tumbaragona tomaruvara gokulisiga-siga. To li nyunganga epakote yipo tumbara oto tu livhonga-vhonge. Makura to di hukwire nadinye pevhu. Kuvhura nye tumbara oto tu lihangure twene momaruvara gato ndi? Hawe. Yininke eyi atu dili kuvhura kupangera narunye kapi ayi vyuka. Owo kuna kara usili kuhamena noveta dopaunsitwe.a
7 Apa atu tara keguru, yisinke atu mono ko? Ose kumona ko nomuraravili nonombungururu, nayinye kugenda mompompa. Eyi kuna kulikida asi ayo kapi ya wiza po tupu pwayene. Yipo nye twa hepa kulipura asi: Nonkondo musinke da hepere po yipo va rugane yininke eyi ya kara keguru yi gende mompompa? Vadivi unsitwe noyiruganeso youkonentu kapi va vhura kunongonona nonkondo edi da yi retesa po. Nye, Bibeli kwa tumbura nonkondo odo asi mpepo zokupongoka zaKarunga, nonkondo dononene po moyisitwa nayinye. Muepisarome kwa dimbire asi: “HOMPA kwa ungisa eguru kompangera zendi, ano ezuva nokwedi nonombungururu nonkango [ndi mpepo, NW] zokutunda mokana kendi.” (Epis. 33:6) Apa atu tara keguru masiku, ose kumona tupu ‘nombungururu’ dononsesu.
Mpepo zokupongoka nevhu
8. Ediwo lyokuhura kupi twa kara nalyo kuhamena yirugana yaJehova?
8 Eyi twa diva ngesi kuhamena unsitwe yisesu kupitakana eyi twa hepa simpe kulironga. Ngamoomu ga yi uyungire Joba asi: “Nayinye eyi nohuro tupu dononkondo dendi, ewowoto lyelike eli twa zuvha.” (Joba 26:14) Konyima zonomvhura dononzi, hompa Saromo, ogu nga konakona unsitwe waJehova, kwa tente asi: ‘Karunga kwa paka po siruwo sosiwa sankenye eyi. Age kwa tu pa eharo lyokudiva yokomeho, nye narumwe si kapi ga tu pa egwaneko lyesikiliromo lyekwatogano lyeyi a rugana.’—Muud. 3:11; 8:17.
9, 10. Nonkondo musinke ga ruganesere Karunga pokusita evhu, ntani yisinke ya horokere momazuva gatatu gokuhova gesito?
9 Nye, Jehova ga gava nombudi domulyo kuhamena yirugana yendi. Pasihonena, Matjangwa kututantera asi mpepo zaKarunga kwa rugene pevhu nomvhura dokusika pomayovi gomamiliyona. (Resa Genesis 1:2.) Posiruwo sina, pontunda zevhu kapi pwa kere evhu lyekukutu ndi uzera ndi nampili mpepo zokuheseresa.
10 Bibeli kwa twikira kusingonona eyi ga rugene Karunga pomazuva gesito. Ago kapisi mazuva gonovili 24 nye siruwo sosire. Mezuva lyokuhova lyesito, Jehova kwa varekere kuretesa po uzera pevhu. Sirugana esi kwa ya pwire apa ezuva nokwedi ya ya kere kuna kuyimonenena nawa-nawa pevhu. (Gen. 1:3, 14) Mugendo mpepo kwa gu tulire po mezuva lyauvali lyesito. (Gen. 1:6) Makura tapa kara mema nouzera nompepo nye kapi pwa kere evhu lyekukutu. Mezuva lyautatu lyesito, Jehova kwa ruganesere mpepo zendi zokupongoka mokutura po evhu lyekukutu, pokuruganesa nonkondo dononene mokuhangura evhu komema. (Gen. 1:9) Kutundilira mezuva lyautatu lyesito yi tware komeho, age kwa sitire ko hena yininke yimwe yokutetukisa.
Mpepo zokupongoka noyinamwenyo
11. Yisinke ayi horora yinamwenyo?
11 Mpepo zaKarunga kwa retesa po hena yinamwenyo eyi ayi ruganene kumwe. Kutundilira mezuva lyautatu lyesito dogoro kweli lyautano-nalimwe, Karunga kwa sitire yitji noyikorama yokulisiga-siga kupitira mompepo zokupongoka. (Gen. 1:11, 20-25) Yipo nye, yinamwenyo ayo kuhorora umbangi wounene wogu gekeguru-guru.
12. (a) Yisinke DNA? (b) Yisinke natu lirongera ko konkedi omu azi rugana DNA?
12 Tu tareni kosininke esi ava tumbura asi DNA. Aso kuna kara ruha roupingwa woyikara yoyinamwenyo nayinye, kukwatera mo yimbumburugona nowayi novanzovhu nonomfi novantu. Yinamwenyo kulireta pokuruganesa DNA. Nkenye sinamwenyo sepevhu kwa kara noDNA zasene, ezi azi si vhulikisa si dire kulitjindja si kare sinamwenyo sapeke kutundilira kesito. Kuliza nositambo saJehova Karunga, uzuni naunye kwa kara mo yinamwenyo yokulisiga-siga eyi ayi paruka kuliza nonkareso zayo. (Epis. 139:16) Eyi kugava umbangi nawa-nawa asi unsitwe kuna kara yirugana ‘yonyara’ ndi yompepo zokupongoka zaKarunga.
Sisitwa somulyo po pevhu
13. Ngapi Karunga omu ga ungire muntu?
13 Apa da pitire po nomvhura dononzi ano Karunga ana tura po yinamwenyo noyininke yimwe, evhu kapi lya ‘lirumba-rumbire ndi li kara mawoko-woko.’ Nye simpe Jehova kapi ga mene kuruganesa mpepo zendi mokusita. Age kwa here kusita sisitwa sendi somulyo po pevhu. Kehagero lyezuva lyautano-nalimwe lyesito, Karunga kwa ungire muntu. Ngapi omu ga yi rugene Jehova oyo? Kupitira mompepo zendi zokupongoka neyi ya kara mevhu.—Gen. 2:7.
14. Monkedi musinke zomulyo vantu va lisiga noyikorama?
14 Genesis 1:27 kwa tanta asi: “Karunga ta ungu nye vantu; muntu kwa mu ungire a fane Karunga. Age kwa va ungire mugara nomukadi.” Mokutuunga tu fane Karunga kutanta asi Jehova kwa tu unga nevhuliko lyokulikida eharo nokukara nemanguruko lyokutura po matokoro, nokutulisa po elikwatakano noMusiti gwetu. Yipo nye, uruvi wetu kwa lisiga unene nou woyikorama. Jehova kwa wapaikire uruvi wovantu monkedi omu nava vhura narunye kulironga kumuhamena noyirugana yendi.
15. Adamu naEva, mpito musinke va kere nazo?
15 Petamekero, Karunga kwa pere Adamu naEve evhu nanayinye eyi ya kara mo mokuyilironga nokuyihafera. (Gen. 1:28) Jehova kwa va pere nondya dononzi nembo lyoparadisa. Awo va kere nompito zokuparuka narunye nokukara vakurona veharo wovana mayovi gomamiliyona wokusikilira mo. Nye kapisi yimo ya ya kere ngoso.
Kunongonona sirugana sompepo zokupongoka
16. Nampili ngomu va rwanesere vakurona wokuhova, ehuguvaro musinke twa kara nalyo?
16 Adamu naEva mevango lyokufumadeka Musiti gwawo, awo kwa mu rwanesere. Vantu navenye wokudira kusikilira mo kuhepa morwa oyo. Nye, Bibeli za faturura omu Karunga nga ka gusa po maudona aga lya retesere po epuko lyovakurona vetu wopomuhowo. Matjangwa kwa likida asi Jehova nga ka sikisa mo sitambo sendi sopomuhowo. Evhu ngali ka kara paradisa novantu woruhafo wokukaparuka narunye. (Gen. 3:15) Mokukwaterera kepuro lyetu mehuguvaro lyangoso, twa hepa evatero lyompepo zokupongoka zaKarunga.
17. Magano musinke twa hepa kunyokera po?
17 Twa hepa kukanderera kwaJehova a tu pe mpepo zokupongoka. (Ruk. 11:13) Nsene tu yi rugana ngayi pameka epuro lyetu asi unsitwe kuna kara sirugana saKarunga. Naina pana kara magano gomanzi goyimpempa gava va dira kupura asi Karunga pweli ntani nava va pura melisinto. Twa ha pulisira magano ogo goyimpempa ga tu pukise ndi ga tu tjilise. Vakriste navenye va hepa kuliwapaikira mokunyokera po magano gangoso ntani nomakondjeso gokutunda kovakaume.—Resa Vakorosi 2:8.
18. Pokuteda ko kontundiliro zouzuni novantu, morwasinke nayi karera epuko mokudira kupura asi yipo ga kara Musiti?
18 Kukara nepuro moBibeli ntani mwaKarunga kulipameka kupitira mokukonakona nawa umbangi wounsitwe. Pokuteda ko kontundiliro zouzuni novantu, wovanzi kulizuvha asi kapi pwa kere Musiti. Nye ava ava lizuvhu ngoso kapi ava konakona nawa-nawa maumbangi nagenye. Ntani hena, awo kuncenuna umbangi wounsitwe wokutetukisa wa dira ‘kupaka uhura.’ (Joba 9:10; Epis. 104:25) NgoVakriste, twa yi diva nawa-nawa asi nonkondo edi da hamenene mo mesito kuna kara mpepo zokupongoka ezi ga ruganesere Jehova.
Mpepo zokupongoka nepuro lyetu mwaKarunga
19. Yisinke ayi tu likida asi Karunga yipo ga kara neyi azi rugana mpepo zendi zokupongoka?
19 Kapi twa hepa kudiva nayinye kuhamena unsitwe yipo tu kare nepuro mwaKarunga nokumuhara nokumufumadeka. Ngwendi malikwatakano govantu, kutura epuro mwaJehova kwa hamena mo yoyinzi kupitakana tupu maumbangi. Ngamoomu tupu ukaume au kuru ngomu muna kulidiva, epuro lyetu mwaKarunga kukura ngomu tuna kulironga yokumuhamena. Yimo, ekaropo lyendi kulimonena apa a limburura makanderero getu ntani nomauwa aga atu gwana pokusikisa mo noveta dendi meparu lyetu. Ose kuhedera pepi naJehova apa atu mono maumbangi asi age kuna kutupitisira nokutupopera nokutungika elituromo lyetu mosirugana sendi nokutupa eyi twa hepa. Nayinye eyi kulikida umbangi wokupama asi Karunga yipo ga kara neyi azi rugana mpepo zendi zokupongoka.
20. (a) Morwasinke Karunga ga sitilire eguru nevhu novantu? (b) Yisinke ngayi ka horoka nsene tu twikira kukwama epitisiro lyompepo zokupongoka zaKarunga?
20 Bibeli kuna kara sihonena sokulikarera omu Jehova ga ruganesere nonkondo dendi morwa ava va zi tjenge ‘ngazi va gendesa mpepo zokupongoka zaKarunga.’ (2 Pet. 1:21) Pokukonakona nawa Matjangwa kuvhura kupameka epuro lyetu mwaKarunga ngoMusiti gwanayinye. (Ehor. 4:11) Eharo yilyo lya ninkisire Jehova a site yininke nayinye. (1 Joh. 4:8) Yipo nye, tu zeni tu rugane paapa twa hulira mokuvatera vakwetu va lironge kuhamena Guhyetu naKaume ketu geharo gemeguru. Ano ose nsene zi tu pitisira mpepo zaKarunga, ngatu ka kara nompito nomfumwa zokukamulironga narunye. (Gar. 5:16, 25) Ngano nkenye gumwe gwetu a twikire kulironga kuhamena Jehova noyirugana yendi yoyinene nokugazadara ko keharo eli ga likidire apa ga ruganesere mpepo zendi zokupongoka mokusita eguru nevhu novantu.
[Nondanda dokonhi]
a Tara pepenuno 24 ntani 25 mobuke Is There a Creator Who Cares About You?
Kuvhura o faturure ndi?
• Ekaropo lyeguru nevhu, yisinke ali tu rongo kuhamena omu Karunga a ruganesa mpepo zokupongoka?
• Kutuunga tu fane Karunga, nompito musinke twa kara nado?
• Morwasinke twa hepera kukonakona umbangi wounsitwe?
• Mononkedi musinke elikwatakano lyetu naJehova nali vhura kukura?
[Efano lyepepenuno 15]
Mokumona asi unsitwe kugenda mompompa, yisinke yina kuturonga?
[Ntundiliro zefano]
Stars: Anglo-Australian Observatory/David Malin Images
[Mafano gepepenuno 16]
Ngapi omu azi rugana DNA moyinamwenyo nayinye eyi?
[Efano lyepepenuno 18]
Ono liwapaikire mokupopera epuro lyoge ndi?