Eleki monguna mabe
MPASI oyo ezali kosila te ekoki kobebisa bomoi ya bato. Ekolongola bango kimya, esengo, mpe mwango na bango ya kobikela, na koyeisáká mpasi mingi na bomoi kino basusu bazali koluka komiboma mpo na kozwa libɔndisi. Misionere Albert Schweitzer, oyo azalaki monganga, alobaki ete: “Mpo na bato, mpasi ezali mabe mingi koleka liwa.”
Bamilió mingi na bato bazali na mpasi makasi. Monganga-mopasoli moko ya mboka France, alobaki ete: ‘Soki tozalaki na likoki ya koyoka makɛlɛlɛ ya mokili mobimba, mbɛlɛ toyoki kongánga makasi ya bato oyo bazali na mpasi.’
Ya solo, makambo oyo ntoma moklisto Paulo akomaki esili koleka mibu 1900 sikawa, ezali naino na nguya lelo oyo, ete: “Kino sikawa, bozalisi nyonso bozali kokimela esika moko mpe kooka mpasi esika moko.”—Baloma 8:22, NW.
Mpasi esili kopalangana
Moamerika moko kati na baamerika mwambe azali na maladi ya mingai na mikuwa ya matongá ya nzoto (ostéoarthrite), lolenge ya maladi ya mingai oyo ezali komonana mingi. Bato mingi bazali mpe kobɛla maladi ya mokɔngɔ. Basusu banyokwami na kanser mpe na maladi ya motema.
Bamilió mingi bazali konyokwama na mpasi makasi na motó, na míno, na matoi, na mpotá ya libumu, mpe na ebele ya bamaladi to mpe minyoko misusu. Ezali likambo ya kokamwa te ete, na mbula oyo euti koleka, Baamerika babimisaki 2, 1 miliare ya badolare mpo na kosomba bankisi oyo ekokitisaka mpasi kozanga ete monganga akomela bango yango, mpe kozanga ete mpasi ebéngama ete “maladi oyo ezali kopalangana na Amerika atako elobelami mingi te.”
John J. Bonica, ye oyo azali mbala mosusu moto oyo ayekoli mingi bantina ya mpasi, alobaki ete: “Na kotalela mbongo oyo bazali kobimisa mpe minyoko oyo bato bazali na yango, mpasi oyo ezali kosila te eleki motindo na maladi nyonso.”
Bomoi bozangi mpasi?
Liboso ya makambo oyo nyonso, ekoki komonana lokola ete ntina ezali te na kolobela bomoi bozangi mpasi. Na yango, makambo oyo malobami na Biblia makoki komonana lokola ete mazali ndɔtɔ mpamba: “[Nzambe] akolongola mpisoli yɔnsɔ na miso na bango . . . , na mawa, na kolela, na mpasi, [ekozala] lisusu mpe tɛ.”—Emɔnisɛli 21:4.
Nzokande, bomoi bozangi mpasi ezali ndɔtɔ mpamba te. Kasi, kanisá naino mwa moke: Mokapo wana ya Makomami elimboli mpenza nini? Lelo oyo, ezali na bato mosusu oyo baokaka mpasi te. Babotami bongo. Tokoki koluka kozala lokola bango? Allan Basbaum, moto oyo ayekoli zebi ya nzoto ya bikelamu ya bomoi, alobaki ete: “Kozanga kooka mpasi ezali likámá monene.”
Soki ezali bongo mpo na yo, okomona litútú moke bobele na ntango yango ekokóma mpotá. Engebene nsango ya zulunalo moko, baboti ya mwana mwasi moko oyo azalaki kooka mpasi te, “bazalaki ntango mosusu kooka nsolo ya mosuni oyo moziki mpe bazalaki kokuta ye aekami na ekalingelo na bopotu nyonso.” Na bongo, mpasi eleki monguna mabe. Kasi, ekoki mpe kozala lipamboli.
Ezali boni mpo na elaká ya Biblia, oyo ete: “mpasi [ekozala] lisusu mpe tɛ”? Tosengeli kolikya ete elaká yango ekokokana solo?
Bomoi bozangi mpisoli?
Tósimba ete mokapo wana molobi lisusu ete: “[Nzambe] akolongola mpisoli yɔnsɔ na miso na bango.” (Emɔnisɛli 21:4) Tosengeli koyeba ete mpisoli ezali na ntina mingi. Ezali kobatela biso lolenge moko mpasi ezali mpe kobatela biso.
Mpisoli ezali komwangisa mai na miso na biso mpe ezali kopekisa ete liso likulutama te na etɛ́kɛ́ ya liso. Ezali mpe kopekisa biloko mosusu bikɔta te na miso na biso. Lisusu, ezali na eloko oyo babéngi lysozyme, eloko oyo ebomaka mikrobe na miso mpe ezali kobatela yango na maladi. Lolenge moko na mpasi, mpisoli ezali elembo moko monene ya nzoto na biso oyo esalemi na lolenge na kokamwa.—Nzembo 139:14.
Atako bongo, mpisoli ezali na boyokani mingi mpenza na mawa, na mpasi mpe na mikakatano. Mokonzi Davidi amilelaki ete: “Nalɛmbi na kolela na ngai; butu na butu najali kopɔlisa mbeto na ngai na mpisoli na ngai; najali kopɔlisa elalelo na ngai na kolela na ngai.” (Njembo 6:6) Ata Yesu mpe “atangisaki mpisoli” na liwa ya moninga na ye. (Yoane 11:35) Na ebandeli, Nzambe akanaki te ete bato bátangisa mpisoli ya mawa na lolenge oyo. Ezalela ya kozanga kokoka mpe ya kufa na bato euti na lisumu ya Adama, moto ya liboso. (Baloma 5:12) Ezali motindo na mpisoli wana nde ekozala lisusu te.
Lokola Biblia elobeli motindo moko ya mpisoli nde ekolongolama, lolenge nini elaká na ntina na kolongolama ya mpasi ekokokana? Bato bakonyokwama lisusu te mpe bakolela lisusu te mpo na mpasi?