Maladi ya diabɛti​—Ndenge ya komibatela na yango

MALADI ya diabɛti ezali kopalangana nokinoki na mokili mobimba. Ezali na lolenge mibale ya diabɛti. Oyo ya liboso ebandaka mingimingi na bomwana, mpe minganga bayebi naino te ndenge ya kosala mpo bana bázwaka maladi yango te. Lisolo oyo ekolobela lolenge ya mibale ya maladi yango, oyo bato mingi ya diabɛti (90%) babɛlaka.

Na kala, kaka mikóló nde bazalaki kobɛla diabɛti ya lolenge ya mibale, kasi mikolo oyo, ekómi mpe epai ya bana. Kasi, bato ya mayele balobi ete motángo ya bato ya diabɛti ya lolenge ya mibale ekoki kokita. Koyeba mwa moke maladi wana ya mabe mpenza ekoki kosalisa yo.a

Diabɛti ezali nini?

Diabɛti ezali maladi oyo ematisaka sukali na makila. Maladi yango ebebisaka ndenge oyo nzoto elekisaka sukali na misisa mpo ekóma na baselile oyo ezalaka na mposa ya sukali mpo ezwa makasi. Yango esalaka ete ebebisa binama mosusu ya nzoto ya ntina mingi mpe ebebisa ndenge oyo makila etambolaka na nzoto, na bantango mosusu esalaka ete bákata moto mosapi to lokolo, akufa miso mpe abɛla maladi ya bangɛi (rein). Bato mingi ya diabɛti bakufaka na maladi ya motema to ya bɔɔngɔ.

Kokóma na mafuta mingi na nzoto ekoki kozala elembo monene ya diabɛti ya lolenge ya mibale. Bato ya mayele bamoni ete mafuta oyo etondaka mingi na libumu mpe na loketo ekoki kozala elembo ete moto azali na likama mpenza ya kozwa diabɛti. Mingimingi mafuta oyo ezalaka na nsɔngi (pancréas) mpe libale (foie) nde ebebisaka likoki oyo nzoto ezalaka na yango ya kosala ete sukali eleka mingi te na makila. Okoki kosala nini mpo omibatela na yango?

Makambo misato ya kosala mpo na komibatela na diabɛti

1. Salisáká ekzamɛ ya sukali mpo na koyeba soki ozali na likama ya kozwa diabɛti. Minganga balobelaka prediabète soki sukali emati mwa moke na makila mpe mbala mingi, yango nde ememaka moto na kobɛla diabɛti ya lolenge ya mibale. Diabɛti mpe prediabète ezali malamu te mpo na sante, kasi mwa bokeseni ezali: Atako moto ya diabɛti akoki kolandelaka sante na ye, kasi nkisi ya kosilisa maladi yango ezali te. Nzokande, bato oyo sukali na bango eleki mwa moke na makila bazali na likoki ya kosala ete sukali ezonga ndenge ezalaka. Bato yango bakoki te kozala na bilembo oyo ezali komonana polele. Yango ekoki kosala ete báyeba te ete sukali emati na makila. Lapolo moko emonisi ete bato soki milio 316 na mokili mobimba bazali Ba-prediabètique; kasi mingi na bango bayebaka te. Na ndakisa kaka na États-Unis bato mingi (90%) bazali Ba-prediabètique kasi bayebaka yango te.

Sukali ya komata mwa moke na makila esalaka moto mabe te. Atako yango ememaka moto na kobɛla diabɛti ya lolenge ya mibale, bauti kala mingi te komona ete yango mpe ekoki komatisa motángo ya bato ya maladi ya ligboma. Soki kilo eleki yo mingi na nzoto, ofandaka kaka esika moko, to na libota na bino basusu basí babɛlá diabɛti, na ntembe te okoki kozala na sukali koleka mwa moke na makila. Kosala ekzamɛ ya makila ekoki kosalisa yo oyeba.

2. Ponáká biloko ya kolya. Okoki kosala makambo oyo elandi soki ekoki kosalisa yo to soki ebongi mpo na yo: Kolyaka mingi te ndenge omesaná. Na esika omɛlaka ba-jus mpe masanga oyo ezali na gaze, mɛláká nde mai, ti to kafe. Lyáká kozanga kolekisa ndelo mampa oyo basali na farini oyo balongoli ata vitamini moko te (pain complet), loso, makaroni to spageti na esika ya kolyaka biloko oyo basalaka na baizine. Lyáká misuni oyo ezalaka na mafuta mingi te, mbisi, madesu mpe mbuma lokola kokoti.

3. Saláká ngalasisi. Ngalasisi ekoki kokitisa sukali na makila na yo mpe kosalisa yo ozala na kilo oyo ebongi. Moto moko ya mayele alobi ete na esika ya kolekisa ngonga mingi na kotala televizyo, saleláká nde ntango yango na kosala ngalasisi.

Okoki te kobongola ba-gènes na makila na yo, kasi okoki nde kobongola makambo mosusu na bomoi na yo. Kosala milende mpo nzoto ezala malamu ezali na ntina.