Codex ya Bezae​—mokanda oyo ekokani na mosusu te

THEODORE DE BÉZE, molimboli na Biblia, ye Mofalansé na mayele mpe na boyebi na Makomami na greke na boklisto oyo na lokumu mingi, azalaki moninga na mosala mpe mokitani na Jean calvin, moko na babandisi na lingomba ya Protesta. Na 1562, Beze akundolaki mokanda moko na kala mpe ekokani na mosusu te. Alobaki ete azwaki yango na France, na ndako ya basango na “Saint”-lrénée na Lyon, nsima wana ba Huguenots (ba protestá bafalansé) bapanzaki engumba yango. Ezali koyebana sikisiki te epai wapi mokanda oyo eutaki, kasi ezali komonana mpenza lokola eutaki na Afrike du Nord to na Ezipito.

Codex (mokanda) yango ezali pene na 25 cm likolo na 20. Bazali kotia date ya kokomama na yango mingimingi na ekeke ya mitano; na bongo ezali mokanda ya sika mingi koleka mikanda (manuscrits) oyo babengi Sinaiticus, Vaticanus mpe Alexandrinus. Ezali na bankasa 406, ezali bobele na Evanzile minei mpe Misala na Bantoma, yango ezali na makambo mosusu mazangi. Ekoki kozala ete mbula mosusu na ebandeli ezalaki na mikanda mosusu, mpamba te ezali na eteni moko ye mokanda ya misato ya Yoane. Evanzile ya Matai mpe ya Yoane ezali liboso na oyo ya Luka mpe ya Malako.

Mokanda oyo ezali ndakisa na kala mingi ya mokanda oyo ekomami na minɔkɔ mibale, monoko na greke etɛlɛmi na monoko ya latin, moko na lokasa na loboko ya mwasi mpe mosusu na oyo na loboko na mobali. Ekoki kozala mpenza kopi na mokanda moko ya kala, manuscrit moko oyo ekomamaki likolo ya papyrus (lolenge ya lokasa esalemi na banzete) ekokani na ba papyrus P29, P38 mpe P48 oyo ekomamaki na ekeke ya misato to ya minei. Ekomami na makomi minene, na makomi kitoko, mokanda ya codex Bezae ezalaki na milongo ndenge moko te.

Ekomamaki na lolenge ete milongo mizala na molai ndenge moko te, kino ete nsuka ya molongo moko na moko emonisaki esika na bopemi mpo na motangi. Kasi likambo na kokamwisa, ezali ete maloba na monoko ya latin mazali kokomama na motindo moko na maloba na monoko ya greke, mpe makambo makomami na kati masalemaki na boyekoli na greke bipai mingi. Mpo na makambo oyo makomamaki na monoko ya greke, mazali komonana polele, ebongisamaki to kolongolama mabunga na bato mingi, bakisa na mokomi na yango ya liboso.

Codex Bezae ebiangami na lolenge endimami na mibeko na liloba “D”. Ekeseni mingi mpe ezali na ndenge na yango moko na kokokanisa yango na mikanda mosusu ya ntina. Lokola emonisami na ba notes mingi na nse ya lokasa kati na Les Saintes Ecritures—Traduction du monde nouveau (na Lingelesi), ntango mosusu codex yango ezali kondimisa ntango mosusu ezali kokweisa Sinaiticus (x), Vaticanus (B) mpe Alexandrinus (A). Motuya monene na codex yango ezali mpo ete mokanda yango mozali kolongisa mikanda mosusu ya ntina nde bobele te mpo na makambo mosusu mabakisami to molongolami. Tala, kati na Les Saintes Ecritures Traduction du monde nouveau, ebimeli na Lingelesi na mitindami ya 1984, notes na nse na lokasa elobeli mpo na Matai 23:14; 24:36; 27:49; Malako 7:16; 9:44, 46; 11:26; Luka 15:21; Yoane 5:4.

Atako mwa mabongwani mpe kokesena ezali, codex ya Bezae ezali litatoli moko oyo ezali komonisa polele ete Biblia ebongwani te kino na mikolo na biso.