Octubre
Majte 1 sá octubre
Xínyale jaʼaínli je ndsʼe; kʼoasjengʼale ya jinle jtín (Sal. 22:22).
Kʼianga satíoná kjoajtín, bʼainganʼioñá ngatsʼiaa nga jndaa kʼoa nga tongini nikatíonda je comentarioná. Tjínkʼa xi ñʼai male nga se kʼoa nga tsjoá comentariole kʼianga satíoná kjoajtín. Tsa kʼoati maa tsanda ñá, kuenta sʼiaan jmeni xi tjíobinyakao kʼa je ndsʼee. Tjínkʼa ndsʼee xi kʼoatso nga binyakao kʼianga ñaki kao ni̱ma̱le se. Kuenta sʼiaan nga kui xá jndañá nga je Jeobá chʼasjengʼaa. Tongini chótʼayá jmeni xi kuijndá, jonikoaa jmeni xi faʼa ya kjoajtín. Kuenta sʼiaan jotso je kjoajnda, nga mangóson kao xi kʼuínyaná nga koanngián kjoajtín kʼoa tsínkui kuenta sʼiaan josʼin jndaa. Kʼoati tjínkʼa xi ñʼai male nga tsjoá comentario. Xi koasenkao kuinga kjitʼa tsjoá énle. Koaan tokuikjoan kʼoakuixoán jme xi skónangi je ndsʼee. Je Jeobá nʼio bechjí jmeni xi nʼia nga satíoná kjoajtín. w22.04 7, 8 párr. 12-15
Mixkue 2 sá octubre
Jé Nainá xi basenkaona, likui tsakjonnia (Heb. 13:6).
Je én xi koanchjén i̱bi “xi basenkaona” tso kui nchja̱ni josʼín jngo chjota xi tokjoan fitokanrʼoe jngo xi nganʼio tísíjé. Choa̱ jebi kui tsoyaná nga kʼoasʼín je Jeobá, kjitʼanangi basenkao jngo chjota xi ñʼai tjín kjoa tífaʼatojin kʼoa mele koasenkaoná. Nga je Jeobá basenkaoná chókjoajinná je kjoa xi bitjatojiaan kʼoa tsjoa satío tokoán. Jósʼin basenkaoná Jeobá nga chókjoajinná je kjoa xi bitjatojiaan. Yaa libro xi tsʼe Isaías tsoyaná xi tʼatsʼe jebi. Jé Jeobá xokitsole Isaías jmeni xi kiski kʼoa nʼio basenkaoná nichxin xi tiyoaa ndʼaibi. Nkjín kʼa kʼoakitso je Isaías josʼin basenkaoná Jeobá. Ya capítulo 30 xi tsʼe Isaías nkjín choa̱ faʼaitʼa josʼin basenkao Jeobá je naxinandále. Xi títjon, nrʼoéná kʼianga bʼetsʼoalee. Xi majaoni, bándiaaná. Kʼoa xi majanni, síchikontʼainná ndʼaibi kʼoa sichikontʼainná nichxin xi sʼa nroa. w22.11 8 párr. 2, 3
Xipe 3 sá octubre
Alijmejin xi bijkonlao je kjoañʼai xi chja̱ʼao. [ . . . ] Nʼio tʼiaontakon jo saʼnda nga kuiyáo kʼoa an tsjoano kjoabijnachon xi joni jngo korona (Apoc. 2:10).
Je Jesús kʼoakitsole je jtín xi tsʼe Esmirna kao Filadelfia nga tsín katatsokjón kʼianga chjota koaitjenngike kʼoa nga tse kjoanda tsjoále Jeobá tsa kixi koaitʼale (Apoc. 3:10). ʼYañá nga chjota koaitjenngikená kʼoa machjén nga tongini kuiyondaa nga chókjoajinná (Mat. 24:9, 13; 2 Cor. 12:10). Je libro xi tsʼe Apocalipsis kʼoatso nga je naxinandále Niná chjota koaitjenngike kʼianga “nichxinle Nainá”, xi tsonile, nichxin xi tiyoaa ndʼaibi (Apoc. 1:10). Ya Apocalipsis capítulo 12 kʼoatso nga “jngo kjoajchán” kisʼejna ya ngʼajmi kʼianga Rey kinikao je Jesús. Je Miguel, xi tsonile, je Jesucristo kao ánkjele kiskan kao je Na̱i kʼoa kao sénnichxin xi chʼao kjoan (Apoc. 12:7, 8). Jósʼin kichomani nga kʼoakoan. Je Na̱i kao sénnichxin xi chʼao kjoan kisichaa kʼoa i tʼanangi kinikʼatsaojenngi kʼoa tse kjoañʼai tjíosíkjaʼá je chjota (Apoc. 12:9, 12). w22.05 5 párr. 12, 13
Bixine 4 sá octubre
Je Jeobá Nináná alikui tsjoake je xi tsín kixi tíjna (2 Crón. 19:7).
Ñaki kixi jmeni xi sʼín ngantsjai je Jeobá. Alikui ʼya xi faʼájin. Nga síchatʼa alikui kui fini josʼin matsen jngo chjota, tsa tjínle tao̱n kʼoa tsa mai, josʼin tíjna, kʼoa tsa jmeni xi male sʼín jngo chjota (1 Sam. 16:7; Sant. 2:1-4). Je Jeobá alikui ʼya xi kʼoakuitsole josʼin kʼoa tsín ʼya xi kʼoanachale. Kʼoa alikui tokui fini josʼe kon (Éx. 34:7). Alikui jao tjínná nga je Jeobá xi ngisasa nda male bʼéndajin jngo kjoa. Nʼio nda be xi tʼatsaan kʼoa josʼin tiyoaa (Deut. 32:4). Je xi kiski Escrituras Hebreas koanjinle nga tsín jme xi mangósonkao josʼin síchatʼaná Jeobá. Tojo tso jngo xo̱n, sakʼoa kui kisichjén jngo én hebreo xi ñaki toje Niná nchja̱ni nga síchatʼale jngo chjota xi bajngijée. Xo̱n jebi itsosa: “Alikuikʼia nga kui nchja̱ni josʼin síchatʼale xínkjín jngo chjota”. Tojé Jeobá xi koa̱nle sichatʼale jngo chjota xi kʼoakjima kjoaixinile je jéele. w22.06 4 párr. 10, 11
Xoto 5 sá octubre
Tjenlai ndiaa je ti josʼin koaikao yaole; kʼoa alikui xin ndiaa koai nga jekoa̱njchínga (Prov. 22:6).
Tsa toji tinijchái ʼndíxtili kʼoa tsa tsín je Jeobá síxále je xʼinli, ñaki kʼoatʼai tokuin nga tsjoánganʼiole kʼoa binyakao xi kjaʼaí je choa̱ xi bʼejnai. Kʼiatsa tsín tíbʼénele yaole je tili ninga tibʼenelai yaoli nga tiʼmiyalai, kuenta tʼiain nga nichxin tjenkao nga ʼmiyalee je xti. Kʼianga jme xi bʼentje tsakui nichxin likui ʼyaa tsa koale to kʼianga jekoa̱nngʼa. Ningalani tsín ʼyaa josʼin kuichomani, bʼejtenngilee nandá ánni nga katasʼejna xkoén xkoénni kʼoa nga katamangʼani (Mar. 4:26-29). Kʼoatisʼinni xi kao ʼndíxti, tsakui nichxin kui nikjaʼaitsjen sakʼoai tsa tíbichókajin ni̱ma̱le jmeni xi tiʼmiyalai. Ningalani tsín ʼyai josʼin nga koa̱njchínga, tonga tsa tosi tonda kʼuínyalai jokji kʼoakoa̱nli, kui xi koasenkao nga koa̱nmele simiyo je Jeobá. w22.04 19, 20 párr. 16, 17
Taingo 6 sá octubre
Je kjoangʼatokon síkʼatjenjennginá, je chjota xi ngʼakon saténgi (Prov. 16:18).
Kʼianga je Jeobá kisixále Salomón ndasʼin kisikjaʼaitsjen. Kʼianga sʼa xti kʼoa nga sʼa choatsele nga tíbatéxoma kʼoakitso nga tsínle kjoankjíntokon kʼoa jé Jeobá kisijéle kjoafaʼaitsjen (1 Rey. 3:7-9). Kʼoa nʼio kisikuinda yaole nga tsín ngʼakon koan. Tonga nga jeki nichxin kisichajinni jmeni xi kitso. Kʼianga jenkjín nó tíbatéxoma ngʼakon koan kʼoa jaʼatone kjoatéxomale Niná. Tobʼelañá, je xi rey sʼin tsakatio nga kʼia itso kjoatéxoma xi tsakʼaile: “Tsín koa̱n nkjín yánchjín sʼe̱le, ánni tsín xin ndiaa koaisíni ni̱ma̱le” (Deut. 17:17). Je Salomón jaʼatone kjoatéxoma jebi nga̱ 700 koanni yánchjínle kʼoa 300 koanni xi totsakatiokao (1 Rey. 11:1-3). Tsakui nichxin kʼoasʼin kisikjaʼaitsjen nga tsín jme xi koa̱nle. Tonga nga jeki nichxin tsee kjoa tsakʼejnajin nga kisikjinle Jeobá (1 Rey. 11:9-13). w22.05 23 párr. 12
Lune 7 sá octubre
Je xi chjotakjoakixi kʼoéjnakonní xi totʼatsʼe nga makjainle, tonga tsa koasentʼaxin, likui sasénle ni̱ma̱na (Heb. 10:38).
Machjén nga skoéjin jmeni xi sʼin ngatsʼi chjota nichxin xi tiyoaa ndʼaibi: a jé Jeobá, xi batéxomale ngayeje tsjoánganʼiole, axo jé Na̱i tsjoánganʼiole xi kontra tíjnale Niná. Machjén nga chjoéjiaan ʼyáni xi kʼoainganʼiolee nga̱ kui xi kuitsoni tsa sʼe̱ná kjoabijnachon xi tsínkʼia fetʼa kʼoa tsa mai (Mat. 25:31-33, 46). Kʼianga jetíjna kjoañʼai xi nʼio tse, kʼiaa sʼe̱choa̱ nga kuitjontjaile yaole je choʼndale Jeobá xi kixi koaitʼale (Apoc. 7:14; Ezeq. 9:4, 6). Kʼoa kjoeson je chjota xi kui choa̱le cho̱ sʼe̱tʼale (Apoc. 14:9-11). Nda tinʼiai tsa jeya tibʼainganʼiolai Chjotaxále Niná. Kʼoa kuijin xi meli nga kʼoati katasʼín xi kjaʼaí. Tse kjoanda xi sʼe̱le xi ya tsjoánganʼiole Chjotaxále Niná. Kʼoati koa̱n si̱chjén jmeni xi jekichotʼayajiaan nga kuinyakoaa xi kjaʼaí nga je Jeobá katasíxále kʼoa nga tsín katasíkʼajenle kon. w22.05 15 párr. 1, 2
Majte 8 sá octubre
Jó tondano kʼia [ . . . ] nga kuitsono ngayije xi chʼao tjín xi tʼatsʼan (Mat. 5:11).
Jé Jeobá xi tjínnele kuinóʼyalee, alikui je kontraná kuinóʼyalee. Je Job nda tsakasénño kʼianga tsakjákaonajmí je Jeobá. Kʼianga katamajinle Job, je Jeobá i̱jin kitsole: “Kuenta tisʼian ngayeje jmeni xi kjimali, a tsí koa̱nna nga sikuindale”. Nangitokon koan je Job kʼoa kitsjoale kjoanda Jeobá. I kitso: “Tokinrʼoeña xi tʼatsi, tonga ndʼaibi ñaki tiʼbenile kao xkoan” (Job 42:5). Kʼianga kʼoakitso je Job tsakui nichxin tojo ya tíjnajin chaolʼí kʼoa tojo jtsé yajon. Kʼianga kui kjoa tíjnajin, je Jeobá kʼoakitsole nga tsjoake kʼoa nga sasénle jmeni xi tísʼín je Job (Job 42:7, 8). Tsakui nichxin tokuitso tomaniná chjota nichxin xi tiyoaa ndʼaibi kʼoa tsín chjí skoe̱ná. Tsakui nichxin kui xi mele nga chʼaosʼin sikatíoná, tsa chʼaosʼin sikʼaxki̱ naxinandále Niná. Jmeni xi bʼéyanajmíná Biblia xi tʼatsʼe Job kui bakóyaná nga be je Jeobá nga koa̱n kixi kjuintʼalee kʼianga kjoa bitjatojiaan. w22.06 23, 24 párr. 15, 16
Mixkue 9 sá octubre
Jejaʼai kjoabixanle je Barré (Apoc. 19:7).
Ninga nʼio tsjoa sa̱tíole je xi tjío ya ngʼajmi nga ni̱kjeson je Babilonia xi nʼioje, tjín jmeni xi ngisa titsjoa kʼoengáni kon (Apoc. 19:1-3). Je xi ngisa nʼio tjínle kjoandosin xi nchja̱ni je libro xi tsʼe Apocalipsis kui tʼatsʼe “kjoabixanle je Barré”. Ali tsakʼiajin kuixan je Barré kʼianga tojekjoan me koaitsʼia Armagedón, ninga jeya tjío ngʼajmi ngatsʼi xi 144,000 mani (Apoc. 21:1, 2). Kʼiaa kuixan je Barré kʼianga jekjoaʼato Armagedón, kʼianga jekjoeson ngatsʼi je kontrale Niná (Sal. 45:3, 4, 13-17). Jméni xi koa̱n kʼianga sʼe̱jna “kjoabixanle je Barré”. Kʼianga bixan jngo chjoón jngo xʼin jebatiokao xínkjín. Tikʼoasʼinni, kʼianga sʼe̱jna “kjoabixanle je Barré”, xi tsonile, je Jesucristo xi Rey sʼin tíjna, ñatjen koatio kao “chjoónle”, xi tsonile, je xi 144,000 mani. Kʼiaa koaitsʼiani nga koatexomason i̱ Sonʼnde je Chjotaxále Niná xi jngo jmi nó (Apoc. 20:6). w22.05 17 párr. 11-13
Xipe 10 sá octubre
Jó tondale je choʼndabe, xi naile koa̱nsjaile kʼia nga kjoaʼaí nga kʼoatísʼín (Mat. 24:46).
Je Jesús tongini kʼoakitso jokoa̱n nga toje tífikjetʼa nichxin. Kʼoakitso nga je koanele “choʼnda xi nʼiotʼakon, xi nda be xá” nga kuitsoyaná je Énle Niná (Mat. 24:45). Je Jesús tojngo jao chjotale xi ya ngʼajmi koai tísíchjén nga tíbakóyaná je Énle Niná kʼoa nga kʼoati tíʼmiyale je chjota xi mandosinle. Chjota jebi alikui je batéxomale josʼin makjainle xi ngikʼa (2 Cor. 1:24). Be nga je Jesús séntítjonle je naxinandále Niná (Is. 55:4). Saʼnda tjen nó 1919, je “choʼnda xi nʼiotʼakon, xi nda be xá” nkjín koya xo̱n xi Énle Niná faʼaitʼa tsakʼasje nga tsakinyakao chjota nga tsabe títjon jokjoantjínni je Énle Niná. Kʼianga nó 1921, choʼnda jebi kui tsakʼasje je libro El Arpa de Dios nga én inglés nga kisakoyale chjota jmeni xi tso je Biblia. Kʼianga jejaʼato nichxin kjaʼaí libro kitjo. Jñánile libro xi kichotʼayai nga tsaʼyai xi tʼatsʼe Niná kʼoa nga tsjoacha koain. w22.07 10 párr. 9, 10
Bixine 11 sá octubre
Yaa ngixkuin si̱kʼéjnanái ngantsjai (Sal. 41:12).
Nʼio tjotʼa je Jeobá kʼoa tsʼato kʼoakji tsjoáli jokji kʼoailai (Mar. 10:29, 30). Kʼianga jekʼuínsʼenngindái, nda kuijnai kʼoa tsjoa sʼe̱ tokuin ningalani to jetífikjetʼa nichxin. Kʼoasʼe̱ tokuin ngantsjai nichxin nga je Jeobá si̱xálai. Sa tsjoacha sa tsjoacha koai̱n je Jeobá kʼoa je kʼoati tosi tonda tsjoake koa̱nli, kʼoa kuijnaní ngantsjai nichxin joni Jeobá. Kʼianga kʼoaitʼalai yaoli Jeobá kʼoa nga kʼuínsʼenngindái kui xi ngisa nʼio tjínle kjoandosin xi koa̱n sʼiain. Jé Jeobá tísíchikontʼainli nga tsjoa tjín tokuin kʼoa jé títsjoáli ngayeje xi ndatjín. Kʼoa jméni xi koa̱n kʼoailai Jeobá nga̱ tsʼee ngʼajmi kao Sonʼnde. Je xi koa̱n sʼiain kuinga kixi kʼuíntʼalai kʼoa nga toje si̱xálai (Job 1:8; 41:11; Prov. 27:11). Kui xi ngisasa ndatjín xi koa̱n sʼiain. w23.03 6 párr. 16, 17
Xoto 12 sá octubre
Jósʼin xi sʼa ti nga tosi tonda tsje sʼe̱jna ndiaale. Kuinga tjenjintokon kʼoéjna kʼoa kʼoasʼin koaikao yaole jotso énli (Sal. 119:9).
Nga sʼa xti tsakui nichxin kui koa̱nmeli nga tjín xi sójnakoai, kʼoa tsa tjínkʼa xi kʼoakuitsoli nga kʼoasʼiain. Je Na̱i kui xi mele nga kui kʼoasʼiain jmeni xi chʼaotjín nimetokuin. Jméni xi koasenkaoli nga tsínkui xi chʼaotjín kʼoasʼiain (1 Tes. 4:3, 4). Kʼianga kʼoétsʼoalai Jeobá kʼoatʼinlai jotjín tokuin kʼoa kʼoatʼinlai nga katabasenkaoli (Mat. 6:13). Je Jeobá kui xi mele nga koasenkaoli, ali tsakuijin nga kui kʼoakuitsoli jñani chʼao tinʼiai (Sal. 103:13, 14). Tʼeyanajmílai je pali kʼoa tsa mali jme xi kjimali, ali tojijin bʼejintokuin. Alikui choa ñʼai tíjna nga bʼeyanajmílee xijcháná jmeni xi maná, tonga nʼio chjíle nga kʼoasʼiain. Tsa kʼoéxkiai Biblia kʼoa si̱kjaʼaitsjenjin jmeni xi tso ngisaa choa ñʼai koa̱nli nga kui kʼoasʼiain jmeni xi tsjoa kʼoe kon Jeobá. Nga jchai josʼin síkjaʼaitsjen Jeobá koa̱njinli nga tsínkjoan machjén nga jngó jngó kjoatéxoma kʼuíntjenngi jmeni xi sʼiain. Tsa kʼoasʼiain, kui xi tsonile nga nʼio tísʼejna kjoamakjainli. w22.08 5 párr. 10-12
Taingo 13 sá octubre
Tsa jngo xi tsín tsa síkuinda xínkjín [ . . . ]. Tongisa chʼao síkʼéjna yaole kaoni xi tsín tsa makjainle (1 Tim. 5:8).
Jngo chjotale Cristo xi jko̱ tíjnale yaniʼya nda sítjoson je xá xi kjinele nga bajngiʼa familiale. Tsa jko̱ tijnalai yaniʼya, tsakui nichxin kui koankjáojinli tsa tsín tiso̱koʼanili familiali, tsa tsín tikʼoakoa̱nnili nga kʼoéchjíntjai jñani tiyoño kʼoa tsakui kinikjaʼaitsjainje̱ nga tsín tiso̱koxánili tsa si̱chai xáli. Tsakui nichxin kʼoatisʼin nikjaʼaitsjain nga tsín koa̱nsonnili tsa tochoa tao̱n kuinje̱li. Nga kui nʼio nikjáojiaan xi tʼatsʼe jebi yaa kjoénile je Na̱i nga síkinroajen tokoán, kʼoa nʼio nkjín xi tsín tije Jeobá tjíosíxánile nga kui nʼio síkjáojin. Je Na̱i kui xi mele nga kʼoasʼin si̱kjaʼaitsjeen nga tsín mandosinle Jeobá xi tʼatsaan kʼoa nga tsín koasenkaoná nga kuijnyíʼaa familianá. Tsakui che̱n jebi ska̱yaa kʼoajinsʼin si̱kjaʼaitsjeen nga kui xáná xi ngisa chjíle tikʼoajinni tojmeni, ninga kuitjátoné jotso kjoatéxomale Niná. w22.06 15 párr. 5, 6
Lune 14 sá octubre
Je kjoachoyakaokjoabi xi tjínná kjoakixiní, kʼoa síkʼéjnanʼio ni̱ma̱ná joni tsa jngo ki̱cha̱ʼba̱ xi kjitʼanʼio (Heb. 6:19).
Je Jeobá “jngoo Niná xi tjínle kjoamatokon kʼoa xi mamake chjota, likui tokjoan síjtile yaole kʼoa nʼio tjínle xi ñaki kjoatsjoacha kʼoa kao xi ñaki kʼoatjín” (Éx. 34:6). Kui kjoatéxomakixi tsjoake Jeobá (Is. 61:8). Aon male kʼianga kjoañʼai chjaʼá kʼoa kjoaʼaxin je kjoañʼai kʼianga kuicho nichxin xi jetíjnachoa̱le (Jer. 29:11). Jemená nga katafaʼai nichxin nga kjoaʼaxin je kjoañʼai. Ijngo koya anni nga tsjoachañá je Énle Niná kuinga nʼio basenkaoná. Jngola choa̱ kataʼyaa. Nkjín koya jmeni xi bakóyaná je Biblia, jolani je kjoachoya xi tjínná tʼatsʼe nichxin xi sʼa nroa. Tojo ma je ki̱cha̱ʼba̱ nga síkájnanʼio je barco, kʼoatisʼinni jmeni xi bakóya je Biblia, basenkaoná kʼianga kjoa bitjatojiaan. Kʼianga kʼoakitso Pablo én xi kamaxkia ndʼaibi, jé kinchja̱ni chjotale Cristo xi ya ngʼajmi koai. Tonga jmeni xi kitso kʼoati bʼakaotʼale je chjotale Cristo xi i̱ koyale koatio ngantsjai nichxin i̱ Sonʼnde nga jeʼndenaxó koa̱n (Juan 3:16). Nda bʼé tokoán kʼianga kui kjoachoya tjínná nga koa̱n kuiyoaa ngantsjai nichxin. w22.08 14, 15 párr. 3-5
Majte 15 sá octubre
Ali jtijin mano jo saʼnda nga kantjai tsʼuí (Efes. 4:26).
Nga tsjoachaa xíngiaa yaa nroani nga ninʼiotʼaa. Ya 1 Corintios capítulo 13 nkjín koya síkʼaxki̱ xi koasenkaoná nga ngisa si̱nʼiotʼaa xíngiaa kʼoa nga si̱nʼiotʼa ijngokʼá tsa ʼyani xi jokisikaoná (1 Cor. 13:4-8). Tobʼelañá, ya versículo 4 kʼoatso nga je “kjoatjaocha tsejtaní, kʼoa tjínle kjoanda”. Tsejta je Jeobá kʼia nga bijnyijée. Kʼoati machjén nga tsejta koaan kao je ndsʼee tsa jme xi kuitso, tsakui kʼoasʼin xi sikiʼaonná kʼoa xi sijtiná. Ya versículo 5 kʼoatso nga je kjoatsjoacha “likui matijta, likui bʼéjinkon xi chʼao tjín”. Alikui koa̱n nga kui kʼoéjinkoaan jmeni xi tsoná kʼoa tsa josíkaoná je ndsʼee. Ya Eclesiastés 7:9 kʼoatso nga tsín koa̱n ngotjo ni̱jtinilee yaoná. Kʼoasʼin si̱kjaʼaitsjeen xi tʼatsʼe ndsʼee josʼin síkjaʼaitsjen Jeobá. Je Jeobá tsjoake je ndsʼee kʼoa tsínkui bʼéjinkon jñani bajngijée. Kʼoati sʼiaan tsanda ñá (Sal. 130:3). ʼNdele nga kui kuenta sʼiaan jñani chʼao sʼín, tosa kui kuenta sʼiaan jñani nda sʼín (Mat. 7:1-5). w22.09 4 párr. 6, 7
Mixkue 16 sá octubre
Nga kui nichxin nʼio tse kjoañʼai sʼe̱ (Dan. 12:1).
Ya libro xi tsʼe Daniel tsoya chʼin chʼin jmeni xi koa̱n nga toje tífikjetʼa nichxin. Tobʼelañá, ya Daniel 12:1 kʼoatso nga je Miguel, xi tsonile, je Jesucristo nga je xi tsjoánganʼiole naxinandále Niná. Kʼiaa kitjoson én jebi kʼianga nó 1914 nga Rey sʼin tsakʼejnale je Chjotaxále Niná je Jesús. Je Daniel kʼoati tsakʼinle nga kʼia koasenndo je Jesús nichxin nga “nʼio tse kjoañʼai sʼe̱ xi kjesa kʼoamajin josaʼnda nga kisʼe naxinandá”. Je kjoañʼai jebi kui “kjoañʼai” xi nchja̱ni ya Mateo 24:21. Je Jesús kʼiaa basenndo, xi tsonile, nga sítoánntjai je naxinandále Niná nga jefetʼa kjoañʼai xi nʼio tse kʼianga faʼai Armagedón. Ya libro xi tsʼe Apocalipsis chjotankjín tsole chjota xi bitjojin je kjoañʼai xi nʼio tse (Apoc. 7:9, 14). w22.09 21 párr. 4, 5
Xipe 17 sá octubre
Je xi tíbajngijée ngixkoan, sichajonña ya librona (Éx. 32:33).
Je jaʼaín xi tjítʼa je libro xi tsʼe kjoabijnachon koaan cha̱jon, joxi jngoyanile nga yálapi tísichjén Jeobá nga tíbʼétʼa je jaʼaín xi ya tjíotʼa (Apoc. 3:5). Machjén nga tosi tonda ya katasʼetʼa jaʼaínná ya libro jebi josaʼnda nga tondiaa kʼoetʼa Jeobá joni tsa ñaki ndájín skíni. Jngo koya chjota xi ya tjíotʼa jaʼaínle libro jebi jéní chjota xi toxá kitjoejinni nga ya koatexomakao Jesús ya ngʼajmi. Je pastro Pablo kʼoakitsole je chjotatjenngile Cristo xi Filipos tsʼe xi ñatjen kisixále Niná, nga jeya tjíotʼa je libro xi tsʼe kjoabijnachon je jaʼaínle xi toxá kitjoejinni nga ya koatexomakao Jesús ya ngʼajmi (Filip. 4:3). Tonga tjínnele tosi tonda kixi koaitʼale Niná ánni nga tsín cha̱jonsíni jaʼaínle. Kʼoa nga sʼe̱choa̱ xi tofetʼani jetondiaa ya sʼe̱tʼa libro jebi je jaʼaínle, tsa kʼia nga tojeme kuiyá kʼoa tsa kʼia nga kjesa fitsʼiajin kjoañʼai xi nʼio tse (Apoc. 7:3). w22.09 15 párr. 3, 5, 6
Bixine 18 sá octubre
Ngisa toxkón ndani je xi nrʼoé énle Niná, kʼoa xi sítjoson (Luc. 11:28).
Jósʼin tíjna nga nikʼayaa nichxin nga bʼexkiaa je Énle Niná. Jngola choa̱ kataʼyaa. Tsakui sʼe̱ndaná jmeni xi nʼio tsjoachaa, tonga tsa xátíná kʼoa tsa jme kjoa tinikjaʼaitsjeen tsakui nichxin ngotjo kuichiñá kʼoa totsínni jchaa jochine. Nga jekabichaa tsakui nichxin kʼiani kʼoakuixoán nga ngisa nda tsa tobijbila kabichaa. Kʼoati ma kʼianga bʼexkiaa je Biblia. Tsa xitso xiská kʼoéxkiaa, alikuijinni koa̱njinná jmeni xi tso. Ngasin nganda kʼoéxkiaa je Biblia, cha̱niyaa jkoaa jmeni xi kjima, joni tsa tinoʼyalee chjota xi tjíonchja̱ kʼoa si̱kjaʼaitsjenjiaan jósʼin koasenkaoná jmeni xi kabʼexkiaa. Tsa kʼoasʼin chótʼayá Biblia ngisaa tsjoa sa̱tío tokoán. Je Jesús jé tíbánele “choʼnda xi nʼiotʼakon, xi nda be xá” nga katatsjoáná xi tʼatsʼe Niná tínroani kʼianga choa̱le, kʼoa títsjoáná ngayeje jmeni xi machjénná xi tʼatsʼe Niná nroani (Mat. 24:45). Xi ngisa chjíle xi tsjoáná je “choʼnda xi nʼiotʼakon, xi nda be xá” kui je Biblia (1 Tes. 2:13). w22.10 7, 8 párr. 6-8
Xoto 19 sá octubre
Jekichobenajin nga besinnajin je xi tsín jme kjoanikjáojin tjínle (Sal. 123:4).
Je Biblia tongini kʼoakitso nga nʼio nkjín chjota xi sinʼa sʼe̱ kʼianga jetífikjetʼa nichxin (2 Ped. 3:3, 4). Je chjota jebi tokui fini josʼin síkjaʼaitsjen (Jud. 7, 17, 18). Jméni xi koasenkaoná nga tsín kʼoati sʼiaan josʼín je chjota xi sinʼa. Alikui koa̱n nga ya si̱miyoaa je xi totsín sasényejele (Sal. 1:1). Kui xi tsonile nga tsín koa̱n kui kuinóʼyalee kʼoa tsín koa̱n kui kʼoéxkiaa jmeni xi tso je chjota xi yátsʼi̱n binyále Niná. Tsa tsín si̱kuindaa yaoná tsakui nichxin kʼoati tsín tisa̱sénniná jmeni xi kʼuínná, kʼoa to jao sʼe̱ tokoán jmeni xi tsoná Jeobá kao naxinandále. Kʼianga tsín kʼoakatamaa, si̱kjaʼaitsjeen jebi: “A tsín sasénna jmeni xi bʼantjaiyajin josʼin bakóyaná naxinandále Niná kao kjoafaʼaitsjen xi tsjoá. A kui kuenta sʼian jñani tsín nda sʼín je ndsʼee xi bándiaaná”. Tsa kʼoalanisʼin nikjaʼaitsjeen, si̱ndayaa yaoná kʼoa tsjoa sʼe̱ kon je Jeobá (Prov. 3:34, 35). w22.10 20 párr. 9, 10
Taingo 20 sá octubre
Je chjota israelita alikui kjuinrʼoéli (Ezeq. 3:7).
Kui nganʼiotsjele Jeobá tsakasenkao je Ezequiel nga kitsoyasonle chjota judío xi “nʼio ta jko̱ kʼoa xíjin ni̱ma̱le”. Je Jeobá i kitsole: “Kʼoasʼin taja tisikoa je nkjain joni nkjaín kʼoa je totjain kʼoasʼin taja tisikoa joni tsʼe. Kʼoasʼin taja tisikoa totjain joni diamante, ngisaa taja joni la̱jao̱. Ali nokjonjinlai, kʼoa ali nkjaínjin binyáxkónli” (Ezeq. 3:8, 9). Joxi ini kitsole Jeobá: “Alikuijin síkinroajen tokuin ninga nʼio xíjin. An koasenkaole nga nʼiojin koai̱n”. Kui nganʼiotsjele Jeobá tsakándiaale je Ezequiel saʼnda nga kicho ya ʼnde jñani kuitsoyason. I kitso: “Nʼio kitsoana je Jeobá”. Je Ezequiel jngo xomana kisikjaʼaitsjenjin tʼatsʼe én xi kuitsoyason (Ezeq. 3:14, 15). Xijekoan, je Jeobá kʼoakitsole nga ya katafi jñani konga chon, yaa tsakʼaile nganʼiotsjele Niná (Ezeq. 3:23, 24). Nga kʼia, jetíjnanda nga koaitsoyason. w22.11 4, 5 párr. 8, 9
Lune 21 sá octubre
Kʼiá saʼndani kuinóʼyanái Jeobá, nga kʼoasʼin skiʼndáxá nga kuise̱nkaonái. Ánni bʼaiʼndesíni nga totaon tíʼya chjota (Hab. 1:2, 3).
Nʼio tse kjoa jaʼatojin je profeta Habacuc. Kʼoasʼin kisikjaʼaitsjen nga tsín timandosinnile Niná xi tʼatsʼe. Je Habacuc kʼoakitsole Niná jotjín kon. Je Jeobá kinrʼoé jmeni xi kitso je Habacuc (Hab. 2:2, 3). Kʼianga kisikjaʼaitsjenjin Habacuc josʼin tsakasenkao Jeobá je naxinandále nda kisʼeni kon. Koanjinle nga mandosinle Jeobá xi tʼatsʼe kʼoa nga je koasenkao nga chókjoajinle tojme kjoa xi kjoaʼatojin (Hab. 3:17-19). Jmé xi bakóyaná choa̱ jebi. Kʼianga kjoa bitjatojiaan, je Jeobá kʼoétsʼoalee, kʼoakʼuínlee jotjín tokoán kʼoa je si̱nʼiotʼaa. Alikui jao tjín tokoán nga je Jeobá koasenkaoná nga chókjoajinná je kjoa xi bitjatojiaan. Kʼianga jchaa josʼin basenkaoná ngisaa nʼio sʼe̱jna kjoamakjainná. Kʼiatsa kʼoasʼin tosi tonda si̱xálee Jeobá jonʼia ngantsjai, alikui si̱kjinlee ninga kjoa kuitjátojiaan kʼoa ninga kʼia nga to jao sʼe̱ tokoán (1 Tim. 6:6-8). w22.11 15 párr. 6, 7
Majte 22 sá octubre
Ñaki kʼoaxin kjoaixile ndʼaibi: yaa kuijnakaonái ya ʼndenaxó (Luc. 23:43, TNM).
Je Jesús kao nga jao chjota xi ya kisʼetʼakao yá tsee kjoañʼai jaʼá kʼianga kinikʼien (Luc. 23:32, 33). Nga jao chjota jebi totsabesin je Jesús (Mat. 27:44; Mar. 15:32). Tonga jngo chjota jebi xi chan tsín titsabesinni. I kitso: “Jesús, tikjaʼaitsjennái kʼianga jekoatexomai”. Kʼoa je Jesús kʼoakitsole jotso én xi kamaxkia ndʼaibi (Luc. 23:39-42). Jmeni xi kitsole Jesús je chjota xi ya kisʼetʼakao yá síjinná josʼin kuiyoaa kʼianga jeʼndenaxó koa̱n. Nga koa̱njinná, si̱kjaʼaitsjeen jokoanchon nga tsakatéxoma je Salomón nga nda tsakatio je chjota. Je Biblia kʼoatso nga ngisa ngʼa tíjna je Jesús tikʼoajinni Salomón. Tjínjngoo tokoán nga ʼndenaxó sikao Sonʼnde je Jesús kao xi ya koatexomakao (Mat. 12:42). Je xi “kjaʼaí barré” ʼmile, xi tsonile, xi i̱ Sonʼnde koyale koatio, machjén nga skoe̱ jmeni xi tjínnele sʼin nga koa̱n koatio ngantsjai nichxin nga jeʼndenaxó koa̱n (Juan 10:16). w22.12 8 párr. 1; 9 párr. 4
Mixkue 23 sá octubre
Kʼianga si̱jélai nganʼio, koakoli kjoanda (Is. 30:19).
Je Isaías kʼoatso nga tokjoan kjuinrʼoéná Jeobá kʼianga kʼoétsʼoalee. Itso: “Kʼianga kjuinrʼoéli tokjoan tsjoáli jme xi tinijélai”. Je én jebi kui tsoyaná nga tíjnanda Jeobá nga kjuinrʼoéná kʼoa mele koasenkaoná. Nga ʼyaa jebi basenkaoná nga chókjoajinná je kjoa xi bitjatojiaan. Je Jeobá nrʼoéná nga jngó jngoá kʼianga bʼetsʼoalee. Jómani ʼyaa jebi. Ya capítulo 30 xi tsʼe Isaías, je Jeobá fákao ngatsʼi choʼndale nga jngo naxinandá mani. Tonga ya versículo 19, tojngó jngó choʼndale fákao. Je Isaías itso: “Alikui tichjíʼndáni”, “koakoli kjoanda”, “kjuinrʼoéli”. Nga Nʼainá ma je Jeobá kʼoa nga tsjoakená mandosinle xi tʼatsaan kʼoa nrʼoéná nga jngó jngoá nga bʼetsʼoalee (Sal. 116:1; Is. 57:15). w22.11 9 párr. 5, 6
Xipe 24 sá octubre
Kjoafaʼaitsjen katasʼeno joni tsa ye̱ kʼoa nda katamao joni tsa nise paloma (Mat. 10:16).
Tsjoa sʼe tokoán nga ʼmiyasoán je Énle Niná ningalani chjota fitjenngikená. Nga siglo 1 kʼianga kʼoakitsole chjotaxá judío je pastro nga tsín tikatatsoyasonni, ʼndele nga je sitjosonle tosaa je Niná kisitjosonle. Tsjoa kisatio kon nga tosi tonda kitsoyason (Hech. 5:27-29, 41, 42). Tonga kʼoati machjén nga chósonnilee josʼin kʼuínyasoán tsa tíchjoale xále Niná ya jñani tsaan. Tsa tosi tonda kʼuínyasoán nda sʼe̱ tokoán nga̱ ʼyañá nga tsjoa sʼele je Jeobá kʼoa binyakaoñá chjota nga koa̱n kuitjontjaile yaole. Nda sa̱tío tokoán ningalani tse kjoa kuitjátojiaan nga̱ tojé Jeobá xi koa̱nle koasenkaoná nga tsjoáná kjoanyʼántokonle. Jé Jeobá ninʼiotʼaa kʼianga chʼinʼbi sʼe. Tsa toʼi̱koa̱n kjoa kjoaʼaínená kʼoa tsa kʼia nga chjota fitjenngikená. Je naxinandále si̱nʼiotʼaa kʼoa kui si̱kjaʼaitsjenjiaan nga nda kuiyoaa nichxin xi sʼa nroa. Tsa kʼoasʼiaan, jé koasenkaoná Niná xi tsjoá kjoanyʼán (Filip. 4:9). w22.12 21 párr. 17, 18
Bixine 25 sá octubre
Chjóao je ni̱ma̱no xi chjotse (Efes. 4:24).
Machjén nga si̱ndayaa josʼin nikjaʼaitsjeen kʼoa kʼoati machjén nga kʼoakoa̱nkjoaan josʼin mele Niná. Machjén nga tsín tikui kʼoasʼianñá jñani chʼao kinʼia ngasʼa. Jolani nga tsín kʼoéngijtiaa tokoán kʼoa nga tsín nʼio si̱jtilee yaoná (Efes. 4:31, 32). Ñʼai maná nga tsín tikʼoanʼiañá ngisaa tsa jekoanngakaoná nga kʼoanʼia. Ya Biblia nchjani je xi nʼio síjtile yaole (Prov. 29:22). Ninga jetsangínsʼenngindá machjén nga tsín kʼoaiʼndelee yaoná nga tojo kʼoakoa̱nkjoaan jokjoaan ngasʼa (Rom. 7:21-23). Kʼianga kʼoétsʼoalee je Jeobá kʼoéyanajmílee jñani ñʼai kjimaná nga tinindayaa yaoná nga̱ ʼyañá nga kjuinrʼoéná kʼoa nga koasenkaoná (1 Juan 5:14, 15). Alikui kui xi tsonile nga toxijña kjoaʼaxinná je Jeobá jñani chʼao nʼia tonga koasenkaoná nga si̱ndayaa yaoná (1 Ped. 5:10). Jméni xi sʼiaan nga si̱tjosoán joʼmilee Jeobá nga bʼetsʼoalee. Alikui koa̱n nga kui kʼoasʼiaan jmeni xi sikjaʼaitsjen ijngokʼaná jñani chʼao kinʼia ngasʼa. Kʼoa alikui koa̱n nga kui kʼoéyaa je kjoafaʼaitsjenná jme xi chʼaotjín nimetokoán (Filip. 4:8; Col. 3:2). w23.01 10 párr. 7, 9, 10
Xoto 26 sá octubre
Je xi tjaoke Niná, kʼoati machjén nga tjaoke ndsʼe̱ (1 Juan 4:21).
Jngo koya josʼin koakoá nga tsjoachaa je chjota kʼiaa nga kʼuínyalee je Énle Niná. ʼMiyalee tojñani tsʼe je chjota, tojo sʼin tsen yaole, ni tjínle kʼoa ni tsínle tao̱n. Jé Jeobá nixákoaa nga kʼoanʼia nga̱ kui xi “mele nga ngatsʼi chjota kuitjontjai, kʼoa nga kuichonrʼoe xi kjoakixi” (1 Tim. 2:4). Ijngosa koya josʼin koakoá nga tsjoachaa je Jeobá kao je Jesús kʼiaa nga tsjoacha koaan je ndsʼee. Tobʼelañá, mandosinná xi tʼatsʼe kʼoa binyakaoñá kʼianga kjoa faʼatojin, ninʼioñá kon kʼianga xínkjín sícha, mangínchonlee kʼianga tjochʼinle kʼoa fasjailee jonʼia nga bʼainganʼiolee kʼianga nroajen kon (2 Cor. 1:3-7; 1 Tes. 5:11, 14). Kʼoati bʼetsʼoantjé nga̱ ʼyañá nga “je kjoabʼetsʼoale chjotakjoakixi kjaí tjínle nganʼio” (Sant. 5:16). w23.01 28, 29 párr. 7, 8
Taingo 27 sá octubre
Ngaʼi̱ ngaján tijetakon xíngio tʼaisalao nganʼio xíngio, josʼin timanʼiao (1 Tes. 5:11).
Nga jefi nichxin jngo chjota xi ndʼia bʼénda sa nda sa nda male bʼénda ndʼia. Kʼoati koa̱nná tsanda ñá nga sa nda sa nda kuisenkoaa je ndsʼee. Nga kuinyakoaa je ndsʼee nga chókjoajinle je kjoa xi kjoaʼatojin koaan kui kʼoéyanajmílee je choa̱ xi tsakatío choʼndale Niná nichxin kjoatse (Heb. 11:32-35; 12:1). Nda kjuinkoaa xíngiaa kʼianga kui kuenta sʼiaan jñani nda sʼín xi ngikʼa. Alikui kʼoaiʼndee nga xkoa̱ya sʼin kuiyoaa kʼoa tokjoan kʼoéndajiaan tsa jme kjoa sʼená kao ndsʼee (Efes. 4:3). Tosi tonda kuinyakoaa je ndsʼee nga nʼio katasatío kjoamakjainle nga kui cho̱bakaonajmíñá jmeni xi bakóya je Biblia. Kuisenkoaa kʼianga nganʼio machjénle kʼoa kʼoainganʼiolee xi jetjíonroajen kjoamakjainle. Kʼoati nʼio tsjoa sa̱tío tokoán tsanda ñá tsa kuinyakoaa je ndsʼee nga nʼio sa̱tío kjoamakjainle. Kʼianga jefi nichxin majto jngo ndʼia, tonga kuinyakao ngantsjai nichxin nga kʼoainganʼiolee je ndsʼee nga nʼio sa̱tío kjoamakjainle. w22.08 21 párr. 6; 25 párr. 17, 18
Lune 28 sá octubre
Jé Jeobá xi male tsjoá kjoachjine; yaa tsʼoa bitjoni je kjoankjíntokon kao kjoamajintokon (Prov. 2:6).
Je Jesús kʼoakitso nga tjínnele koa̱nchoyaná jmeni xi bʼexkiaa (Mat. 24:15). Jngo chjota xi machoyale be josʼin tínchja̱ni jngo textole Biblia kʼoa josʼin mangóson kao xi kjaʼaí texto. Kʼoati síjinle yaole josʼin sichjén jme xi bʼéxkia. Tojo kitso Jesús, tsa si̱jinlee yaoná jmeni xi kʼoéxkiaa koa̱njinná josʼin tíbitjoson je én xi tongini kinokjoa. Machjén nga kʼoasʼin si̱jinlee yaoná tsa mená nga koasenkaoná jmeni xi kʼoéxkiaa. Jé Jeobá basenkao choʼndale nga majinle jmeni xi bʼéxkia. Kuinga machjénni nga kʼoétsʼoalee kʼoa kʼoakʼuínlee nga katabasenkaoná nga koa̱njinná. Xi kʼoati machjén nga sʼiaan kuinga ngasin nganda chótʼayajiaan jmeni xi tibʼexkiaa kʼoa si̱kjaʼaitsjenjiaan jósʼin mangóson kao jmeni xi jeʼyaa. Kuijnyísjee jme xi tínchja̱ni kʼoa jchañá josʼin si̱chjén jmeni xi koa̱njinná (Heb. 5:14). Kʼiatsa si̱jinlee yaoná jmeni xi kʼoéxkiaa sa nda sa nda koa̱njinná. w23.02 10 párr. 7, 8
Majte 29 sá octubre
Totʼatsʼení nga tiyoaa, nikjaan, kʼoa tiyochoán (Hech. 17:28).
Si̱kjaʼaitsjenla tsa jngo xíngiaa xi jngo ndʼia tsjoákjoatjaoná. Ninga jetífejon pinturale tojo nʼio chjíle ndʼia jebi. Si̱kándajián ndʼia jebi kʼoa si̱tsjejonjián. Tikʼoasʼinni je kjoabijnachon xi kitsjoaná Jeobá, nʼio chjíle. Saʼnda kisikasén je ʼNdíle nga kʼienntjainá (Juan 3:16). Tʼatsʼe Jeobá tínroani je kjoabijnachon (Sal. 36:9). Kʼoati kui xi kinchja̱ni je pastro Pablo nga i̱ kitso: “Totʼatsʼení nga tiyoaa, nikjaan, kʼoa tiyochoán” (Hech. 17:25, 28). Kuinga kʼoabixónsíñá nga je kjoabijnachonná jngoo kjoatjao xi kitsjoaná Niná. Kʼoa jé tsjoáná ngayeje xi machjénná nga tiyochoán (Hech. 14:15-17). Je Jeobá kui xi mele nga si̱kuindaa je kjoabijnachon xi kitsjoaná, nga tsín kuijnyíchʼinlee yaoná kʼoa nga nda kuiyoaa ngixko̱n (2 Cor. 7:1). w23.02 20 párr. 1, 2
Mixkue 30 sá octubre
Jngo libro chjítʼai ngayeje xi xínle (Jer. 30:2).
Bʼailee kjoanda Jeobá nga kitsjoaná Biblia. Nda kjoafaʼaitsjen tsjoáná xi basenkaoná nga kjoa bitjatojiaan. Tsjoáná kjoachoya tʼatsʼe nichxin xi sʼa nroa. Kʼoa yaa bakóyaná jokjoan je Jeobá. Nga nikjaʼaitsjenjiaan jokjoan Niná basenkaoná nga machriantʼalee kʼoa nga miyole maa (Sal. 25:14). Kui xi mele Jeobá nga katabexkon je chjota. Nichxin kjoatse, je Niná kisichjén je ánkje, nijñá, kʼoa sén tsakakóle chjota nga kitsoya jotjínni xi tʼatsʼe (Núm. 12:6; Hech. 10:3, 4). Alikuijin jchaa xi tʼatsʼe Niná tsa tsínlani kisʼetʼaxo̱n jebi. Kuinga kʼoakitso kʼanile chjota Jeobá nga katakji jmeni xi mele nga sʼe̱jinná. Tjínjngoo tokoán nga ñaki kʼoasʼin kisʼetʼaxo̱n je Énle Niná josʼin mele, nga̱ ñaki kixi je ndiaale Niná (Sal. 18:30). w23.02 2 párr. 1, 2
Xipe 31 sá octubre
Tongisa ndaní nga kʼoee kaoni tsa nga chjoé (Hech. 20:35).
Kui kʼoatʼiain xi koasenkaoli. Kui kʼoatʼiain xi nʼio sikʼéjna kjoamakjainli kʼoa xi koasenkaoli nga tosi tonda si̱ndayai yaoli (Efes. 3:16). Tobʼelañá, koaan ngisasa nda chótʼayai nga toji kʼoa nga kʼoéxkiai je Biblia (Sal. 1:2, 3). Kʼoa tsakuije̱ nga ngisa kjitʼa kʼoétsʼoalai Jeobá kʼoa kʼoéyanajmílai jotjín tokuin. Tsakui nichxin kʼoati machjén nga ngisa kuenta sʼiain jmeni xi bʼetsaojinkoai kʼoa nga ngisa nda si̱chjáin je nichxinli (Efes. 5:15, 16). Ngisaa nʼio sʼe̱jna kjoamakjainli nga kuisenkoai xi kjaʼaí. Tobʼelañá, koaan kuisenkoai je ndsʼee xi chʼin tjínle kʼoa tsa jeje̱ xi jejchínga tsa jme xá xi tjínle kʼoa tsa nganʼio machjénle nga koa̱nle sichjén tabletale kʼoa tsa celularle. Kʼianga kʼuínyasuin je Énle Niná kʼoatisʼin koakoni nga mandosinli tʼatsʼe xi kjaʼaí chjota xi kje bexkonjin Jeobá (Mat. 9:36, 37). Kʼoa tsa kʼoakoa̱nli, kʼoati koa̱n nga ñaki to xále Niná sʼiain. w22.08 6, 7 párr. 16, 17