Aina Afoy Mila Hahatratra ny Isan’ny Maty An’ady
REHEFA nihanahia sy nahatsiaro ho torovana i Marilyn, 23 taona, dia nihevitra izy fa nety ho nisy nifandraisany tamin’izy bevohoka farany izany. Tsy nety afa-kohaka koa izy, ary nolazainy tamin’ny dokoterany izany. Nilaza izy io fa vokatry ny fidiran’ny otrikaretina tao amin’ny tapany ambony amin’ny fitaovam-pisefoany ilay izy, ka nasainy nampiasa antibiotika izy. Tatỳ aoriana, rehefa nanomboka tsembo-dratsy tamin’ny alina i Marilyn, dia nanjary tena nanahy izy. Niverina nankany amin’ilay dokoterany izy, ary nasain’izy io notarafina tamin’ny taratra X ny tratrany.
Nitaky fanaovan-javatra maika dia maika ilay soritra maintimainty hita teo amin’ny valin’ny fitarafana, saingy tsy azo an-telefaonina i Marilyn. “I Neny no azon’ilay dokotera ka nilazany fa tena narary aho”, hoy i Marilyn. “Tonga nitady ahy i Neny ka nilaza tamiko mba hankany amin’ilay [dokotera], niaraka tamin’ny vava. Nalefan’izy io nankany amin’ny hopitaly aho, ary dia notarafina indray ka notanana tany.”
Taitra be i Marilyn nahafantatra fa voan’ny raboka izy. Nihevitra izy fa ho faty, kanefa taorian’ny nitsaboana azy tamin’ny fanafody raboka, tsy ela dia salama indray izy.
Takatra ny antony nahatonga an’i Marilyn ho gaga tamin’ny hoe voan’ny raboka izy. Hatramin’ny vao haingana izay, na dia ny ankamaroan’ny mpiasan’ny fahasalamana matihanina aza, dia nihevitra fa efa resy tany amin’ny tontolo mandroso ny raboka. “Nihevitra aho fa niara-fongotra tamin’ny pesta izy io”, hoy ny mpitsabo mpanampy iray ao amin’ny foibem-pitsaboana iray any Londres. “Rehefa tonga niasa teto anefa aho, dia hitako fa tena mbola velona tsara sady nihanahazo vahana tao afovoan-tanàna izy io.”
Tany amin’ireo toerana nanjavonan’ny raboka, dia niverina indray izy io; tany amin’izay mbola nitoerany, dia niharatsy izy io. Tsy resy velively ny raboka fa mpamono mitovy lanja amin’ny ady sy ny mosary. Diniho izao:
◼ Na dia eo aza ireo zava-mahatalanjona vitan’ny fitsaboana maoderina, dia nandefa olona tokony ho 200 tapitrisa tany am-pasana ny raboka, nandritra ny zato taona lasa.
◼ Olona hatramin’ny roa arivo tapitrisa — ampahatelon’ny mponina amin’ny tany — no efa nidiran’ny basiliosin’ny raboka, izay karazana bakteria. Fanampin’izany, dia misy olona iray hafa isan-tsegondra voan’ny raboka!
◼ Tamin’ny 1995, dia olona tokony ho 22 tapitrisa no voan’ny raboka efa vaky tanteraka. Efa ho telo tapitrisa no maty, ka tany amin’ny tontolo an-dalam-pandrosoana ny ankamaroany.
Koa satria misy ireo fanafody mandaitra hiadiana amin’ny raboka, nahoana no manohy mamely ny taranak’olombelona io aretina io? Ho resy ve izy io indray andro any? Misy fomba hiarovanao tena amin’izy io ve? Ireo lahatsoratra manaraka dia hamaly ireo fanontaniana ireo.
[Sary nahazoan-dalana, pejy 3]
New Jersey Medical School—National Tuberculosis Center