ARTÍCULO ÑA̱ KAʼVIYÓ 21
YAA 21 Siʼnaka Reino Ndióxi̱ ná nandukúyó
Ná nandukúyó ñuu ña̱ kútu̱ní na̱kuva̱ʼa
“Ña̱ kúni̱níkayó ndakiʼinyó kúú ña̱ va̱xi chí nu̱únínu” (HEB. 13:14).
ÑA̱ KA̱ʼA̱NYÓ XA̱ʼA̱
Yóʼo kotoyó ndáa ki̱ʼva chíndeétáʼan Hebreos capítulo 13 xíʼinyó vitin ta saátu chí nu̱únínu.
1. ¿Ndáaña ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Jesús kuu xíʼin ñuu Jerusalén?
TÁ KÚMA̱NÍ si̱lóʼo kuvi ta̱ Jesús ni̱ka̱ʼa̱nra iin profecía xíʼin na̱ discípulora. Profecía yóʼo siʼna ni̱xi̱nuña tá siglo nu̱ú tá sa̱ndíʼi-xa̱ʼa̱na ñuu Jerusalén xíʼin templo, ta̱ Jesús ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinna ña̱ kunina ñuu Jerusalén ña̱ kasi na̱ soldado iníí sa̱táña (Luc. 21:20). Ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinna tá ná kunina kuu ña̱yóʼo ná kununa ku̱ʼu̱nna. Ta ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Jesús ni̱xi̱nuvaña, tá nda̱kasina na̱ soldado ñuu Roma iníí sa̱tá ñuu Jerusalén (Luc. 21:21, 22).
2. ¿Ndáaña ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ apóstol Pablo xíʼin na̱ cristiano na̱ ñuu Judea ta saátu xíʼin na̱ ñuu Jerusalén?
2 Tá si̱lóʼo ku̱i̱ya̱ kúma̱ní ña̱ ndakasi na̱ soldado ñuu Roma iníí ñuu Jerusalén, ta̱ apóstol Pablo ka̱ʼyíra iin carta ña̱ ndáyáʼviní ku̱a̱ʼa̱n ndaʼa̱ na̱ cristiano ñuu kán xíʼin ndiʼi na̱ ndóo chí Judea ta ña̱yóʼo naníña vitin carta ña̱ Hebreos. Ta nu̱ú ña̱yóʼo ta̱xira consejo ndaʼa̱na ña̱ va̱ʼa koo tu̱ʼvana tá ná kixina sandíʼi-xa̱ʼa̱na ñuu Jerusalén. Tá xi̱kuni na̱ cristiano kán ka̱kuna xi̱xiniñúʼu sandákoona veʼena xíʼin negociona. Ta̱ apóstol Pablo ni̱ka̱ʼa̱nra xa̱ʼa̱ ñuu Jerusalén tá ka̱ʼyíra ña̱yóʼo: “Yóʼo kǒo kúúmiíyó iin ñuu nu̱ú kundooyó ndiʼi tiempo chi ña̱ kúni̱níkayó ndakiʼinyó kúú ña̱ va̱xi chí nu̱únínu” (Heb. 13:14).
3. ¿Ndáaña kúú ñuu ña̱ kixi, ta nda̱chun nándukúyóña?
3 Sana na̱ yiví xi̱kusi̱kindaana na̱ cristiano na̱ sa̱ndákoo ñuu Jerusalén xíʼin na̱ xi̱ndoo chi Judea, soo ña̱ nda̱kaxin na̱yóʼo ke̱ʼéna sa̱kǎkuña miína. Saátu kúsi̱kindaana miíyó tiempo vitin saáchi kǒo ndáa-iniyó xu̱ʼún ni ña̱ káʼa̱n na̱ ñuyǐví yóʼo ña̱ kundoo va̱ʼayó. ¿Nda̱chun kǒo kéʼéyó ña̱yóʼo? Saáchi kúnda̱a̱-iniyó ndiʼi ña̱ íyo ñuyǐví yóʼo loʼova tiempo kooña, ta ndátuyó iin “ñuu ña̱ kútu̱ní na̱kuva̱ʼa” ña̱ ndátuyó kixi, ta ñuu yóʼo kúúña Reino Ndióxi̱ (Heb. 11:10; Mat. 6:33).a Nu̱ú artículo yóʼo ka̱ʼa̱nyó xa̱ʼa̱ sava consejo ña̱ ka̱ʼyí ta̱ Pablo ña̱ ni̱xa̱ʼa̱n ndaʼa̱ na̱ cristiano hebreo. Nu̱ú iin tá iin ña̱yóʼo kotoyó ndáa ki̱ʼva chi̱ndeétáʼan consejo yóʼo xíʼinna ña̱ na̱ndukúna ñuu ña̱ kixi, ta ndáa ki̱ʼva chi̱ndeétáʼanña xíʼinna ña̱ ni̱xi̱yo tu̱ʼvana tá ndi̱ʼi-xa̱ʼa̱ ñuu Jerusalén ta saátu ndáaña kivi sakúaʼa miíyó xíʼin ña̱yóʼo tiempo vitin.
KÁNDÍXAYÓ ÑA̱ KǑO SANDÁKOONDAʼA̱ JEHOVÁ MIÍYÓ
4. ¿Nda̱chun xi̱ndayáʼviní ñuu Jerusalén nu̱ú na̱ cristiano?
4 Xi̱ndayáʼviní ñuu Jerusalén nu̱ú na̱ cristiano, ¿nda̱chun? Saáchi tá ku̱i̱ya̱ 33 t.v. kán kúú nu̱ú ki̱xáʼa xa̱ʼa̱ ña̱ congregación ña̱ nu̱ú. Na̱ Cuerpo Gobernante ni̱xi̱yona ñuu Jerusalén. Ku̱a̱ʼání na̱ cristiano ni̱xi̱yo veʼena ñuu kán ta saátu ku̱a̱ʼání ña̱ʼa xi̱kuumiína. Soo ta̱ Jesús ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin na̱ xi̱ndiku̱n miíra ña̱ ná keena ñuu Jerusalén ta saátu xíʼin na̱ xi̱ndoo chí Judea (Mat. 24:16).
5. ¿Ndáaña ke̱ʼé ta̱ Pablo ña̱ va̱ʼa chi̱ndeétáʼanra xíʼin na̱ cristiano ña̱ va̱ʼa koo tu̱ʼvana?
5 Ta̱ Pablo xi̱kuni̱ra ña̱ ná koo tu̱ʼva na̱ cristiano ña̱ va̱ʼa keena ñuu Jerusalén. Xa̱ʼa̱ ña̱kán chi̱ndeétáʼanra xíʼinna ña̱ ná kotona ñuu kán nda̱a̱ táki̱ʼva xíto Jehová ña̱yóʼo. Sa̱ndákaʼánra miína ña̱ va̱ása yi̱i̱ka templo kán nu̱ú Jehová ta kǒo níxi̱kindo̱oka-inira xíʼin ña̱ xi̱keʼé na̱ su̱tu̱ ta saátu ña̱ xi̱sokóna (Heb. 8:13). Ku̱a̱ʼání na̱ ñuu kán va̱ása níxi̱kandíxana ta̱ xi̱kuu Mesías. Templo ña̱ ni̱xi̱yo ñuu Jerusalén va̱ása níxi̱ndasakáʼnukana Jehová ta xi̱xiniñúʼu ndiʼi-xa̱ʼa̱vaña (Luc. 13:34, 35).
6. ¿Nda̱chun va̱ʼaní consejo ta̱xi ta̱ Pablo ndaʼa̱ na̱ cristiano ña̱ va̱xi nu̱ú Hebreo 13:5, 6?
6 Tá ka̱ʼyí ta̱ Pablo carta ku̱a̱ʼa̱n ndaʼa̱ na̱ Hebreos va̱ʼaníva ni̱xi̱yo ñuu Jerusalén. Iin ta̱ ñuu Roma ta̱ naní Plinio ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱ ñuu Jerusalén kúú ña̱ xi̱xini̱nína chí Oriente tiempo saá (Historia Natural, libro V, traducción de Gerónimo de Huerta). Ku̱i̱ya̱ tá ku̱i̱ya̱ ku̱a̱ʼání na̱ judío xi̱xaʼa̱n ñuu kán ña̱ va̱ʼa keʼéna vikó ta xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo ku̱a̱ʼání xu̱ʼún xi̱tavána, ta na̱ cristiano va̱ʼaní xi̱xikóna. Sana xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Pablo xíʼinna: “Kǒo kutóoníndó kuumiíndó xu̱ʼún, va̱ʼaka kusi̱í-inindó xíʼin ña̱ʼa ña̱ xa̱a̱ kúúmiíndó”. Tasaá sa̱ndákaʼánrana ña̱ va̱xi nu̱ú tu̱ʼun Ndióxi̱ ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n mií Jehová, ña̱ va̱ása sandákoondaʼa̱rana ta ni va̱ása kuxíkára nu̱úna (kaʼvi Hebreos 13:5, 6; Deut. 31:6; Sal. 118:6). Ña̱yóʼo va̱ʼaní chi̱ndeétáʼanña xíʼin na̱ xi̱ndoo ñuu Jerusalén ta saátu xíʼin na̱ ñuu Judea. ¿Nda̱chun? Saáchi tá ni̱ya̱ʼa loʼo tiempo ña̱ nda̱kiʼinna carta yóʼo xi̱niñúʼu sandákoona veʼena, negociona xíʼin ndiʼika ña̱ va̱ʼa ña̱ xi̱kuumiína. Xi̱niñúʼu kaya xa̱á tukuna ña̱ʼana inka ñuu nu̱ú ku̱ʼu̱nna ta ixayo̱ʼvi̱ña xíʼinna keʼéna ña̱yóʼo.
7. ¿Nda̱chun xíniñúʼu kandíxaníkayó Jehová tiempo vitin?
7 Ña̱ sákuaʼayó: Nda̱a̱ táki̱ʼva ke̱ʼé na̱ cristiano na̱ ni̱xi̱yo tá siglo nu̱ú saátu xíniñúʼu keʼé miíyó (Luc. 21:34-36). ¿Ndáa xa̱ʼa̱ kúú ña̱ xíniñúʼu koo tu̱ʼvayó? Xíniñúʼu koo tu̱ʼvayó tá ná kixaa̱ “tu̱ndóʼo káʼnu” nu̱ú ñuyǐví yóʼo (Mat. 24:21). Tá ná kúú ña̱yóʼo sana xíniñúʼu sandákooyó sava ña̱ʼa ña̱ kúúmiíyó ta kandíxayó ña̱ va̱ása sandákoondaʼa̱ Jehová miíyó. Ni ta̱ʼán kixaa̱ tu̱ndóʼo káʼnu yóʼo kiviva na̱ʼa̱yó ña̱ kándíxayó Jehová. Ndakanixi̱ní xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo: “Meta ña̱ kúnii̱ saxínui̱ xíʼin ña̱ ndáka̱xii̱n keʼíi̱, ¿á náʼa̱ña ña̱ kǒo ndáa-inii̱ xu̱ʼún ta ndáaka-inii̱ ña̱ káʼa̱n Ndióxi̱ kundaara miíi̱?” (1 Tim. 6:17). Nda̱a̱ táki̱ʼva xa̱a̱ ku̱ndaa̱-iniyó ña̱ ku̱u tá siglo nu̱ú kivi chindeétáʼanña xíʼinyó chí nu̱únínu, soo kúnda̱a̱-iniyó tá ná koo tu̱ndóʼo káʼnu yo̱ʼvi̱ní tu̱ndóʼo ya̱ʼayó nu̱ú. Tá ná kuu ña̱yóʼo, ¿ndáaña xíniñúʼu keʼéyó?
NÁ KUNISO̱ʼOYÓ NA̱ NÍʼI YICHI̱ NU̱ÚYÓ
8. ¿Ndáaña ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Jesús xíʼin na̱ discípulora keʼéna?
8 Tá ni̱ya̱ʼa loʼo ku̱i̱ya̱ ña̱ chi̱ndaʼá ta̱ Pablo carta ndaʼa̱ na̱ hebreo, na̱ soldado ñuu Roma nda̱kasina iníí ñuu Jerusalén. Tasaá ku̱ndaa̱-ini na̱ cristiano ña̱ xi̱niñúʼu kununa saáchi ñuu Jerusalén ña̱ ndiʼi-xa̱ʼa̱ kooña (Mat. 24:3; Luc. 21:20, 24). Soo, ¿ndáa míí kununa ku̱ʼu̱nna? Ta̱ Jesús ni̱ka̱ʼa̱nra: “Ná kununa ku̱ʼu̱nna chí yuku̱” (Luc. 21:21). Soo ku̱a̱ʼáníva yuku̱ ni̱xi̱yo ñuu kán, ¿ndáa yuku̱ xi̱niñúʼu ku̱ʼu̱nna?
9. ¿Nda̱chun sava yichi̱ xi̱nda̱ka̱tu̱ʼun na̱ cristiano miína ndáa míí kununa ku̱ʼu̱nná? (Saátu koto mapa).
9 Ni̱xi̱yo ku̱a̱ʼání nu̱ú kivi kunu na̱ cristiano ku̱ʼu̱nna, tá kúú yuku̱ ña̱ Samaria, yuku̱ ña̱ Galilea, yuku̱ ña̱ Hermón, yuku̱ ña̱ ndíka̱ chí Líbano xíʼin yuku̱ ña̱ ndíka̱ chí inka táʼví yu̱ta Jordán (koto mapa). Sava ñuu ña̱ ni̱xi̱yo chí yuku̱ kán va̱ʼaní xi̱naʼa̱ña, saáchi xi̱naʼa̱ña ña̱ va̱ása kivi sandíʼi-xa̱ʼa̱naña, iin ña̱yóʼo xi̱kuu ñuu Gamala iin ñuu ña̱ xi̱ndika̱a̱ chí xi̱ní xi̱kí ta ndichiní ni̱xi̱yoña. Sava na̱ Judío nda̱kanixi̱nína ña̱ va̱ʼava xa̱a̱na koona kán soo na̱ soldado ñuu Roma sa̱ndíʼi-xa̱ʼa̱na ñuu Gamala ta ku̱a̱ʼáníva na̱ ñuu kán ni̱xi̱ʼi̱.b
Ni̱xi̱yo ku̱a̱ʼáva yuku̱ nu̱ú kivi ku̱ʼu̱n na̱ cristiano soo su̱ví ndiʼiña níxi̱kivi ku̱ʼu̱nna koose̱ʼéna. (Koto párrafo 9).
10, 11. a) ¿Ndáa ki̱ʼva xi̱niʼi Jehová yichi̱ nu̱ú na̱ ñuura? (Hebreos 13:7, 17). b) ¿Ndáa ña̱ va̱ʼa nda̱kiʼinna xa̱ʼa̱ ña̱ xi̱niso̱ʼona? (Koto na̱ʼná).
10 Tásaá, ¿ndáa ki̱ʼva ku̱ndaa̱-ini na̱ cristiano ndáa míí kununa ku̱ʼu̱nna? Mií Jehová chi̱ndeétáʼan xíʼin na̱ xi̱niʼi yichi̱ ti̱xin congregación ña̱ va̱ʼa chindeétáʼanra xíʼinna. Tá ni̱ya̱ʼa tiempo ta̱ historiador ta̱ xi̱naní Eusebio ka̱ʼyíra xa̱ʼa̱ na̱ congregación na̱ ñuu Jerusalén. Ndióxi̱ ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin na̱ cristiano ñuu Jerusalén ña̱ xi̱niñúʼu keena kán ta ku̱ʼu̱nna koona ñuu Perea (á ña̱ naní Pella) (Historia eclesiástica, tomo I, traducción de George Grayling). Ñuu Pella á Pela va̱ʼaníva ku̱ʼu̱nna koona kán saáchi va̱ása xíka níxi̱ndika̱a̱ña nu̱ú xi̱ndika̱a̱ ñuu Jerusalén ta va̱ása yo̱ʼvi̱ xa̱a̱na ñuu kán. Ku̱a̱ʼání na̱ ñuu kán suvi na̱ judío níxi̱kuuna ta xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo va̱ása níxi̱kanitáʼanna xíʼin na̱ ñuu Roma (koto mapa).
11 Ta̱ Pablo ka̱ʼyíra carta ku̱a̱ʼa̱n ndaʼa̱ na̱ cristiano ña̱ ná kuniso̱ʼona na̱ níʼi yichi̱ nu̱úna (kaʼvi Hebreos 13:7, 17). Na̱ xi̱ndiku̱n consejo yóʼo, xi̱nuna ku̱a̱ʼa̱nna yuku̱ kán. Xa̱ʼa̱ ña̱ xi̱niso̱ʼona ni̱ka̱kuvana. Ña̱yóʼo náʼa̱ña nu̱úyó Ndióxi̱ kǒo nísandákoondaʼa̱ra na̱ xi̱ndatu “ñuu ña̱ kútu̱ní na̱kuva̱ʼa” ña̱ kúú Reino Ndióxi̱ (Heb. 11:10).
Ñuu Pela kúú nu̱ú kivi kununa ku̱ʼu̱nna. (Koto párrafo 10 xíʼin 11).
12, 13. ¿Ndáa ki̱ʼva níʼi Jehová yichi̱ nu̱ú na̱ ñuura ki̱vi̱ tá yáʼana nu̱ú tu̱ndóʼo?
12 Ña̱ sákuaʼayó: Jehová xíniñúʼura na̱ níʼi yichi̱ nu̱úyó ña̱ va̱ʼa ka̱ʼa̱nna xíʼinyó ndáaña keʼéyó. Nu̱ú Biblia ku̱a̱ʼáníva relato náʼa̱ nu̱úyó ndáa ki̱ʼva xi̱niñúʼu Jehová ta̱a na̱ nda̱kúní ni̱xi̱yo ini xíʼinra ña̱ va̱ʼa xi̱niʼina yichi̱ nu̱ú na̱ ñuura tá ni̱ya̱ʼana nu̱ú tu̱ndóʼo ña̱ yo̱ʼvi̱ní (Deut. 31:23; Sal. 77:20). Saátu tiempo vitin kíʼinyó kuenta Jehová níʼira yichi̱ nu̱úyó ta xíniñúʼura na̱ nda̱kaxinra ña̱ keʼéra ña̱yóʼo.
13 Tá kúú tá ki̱xáʼa ña̱ pandemia ña̱ COVID-19, na̱ níʼi yichi̱ nu̱úyó ni̱ka̱ʼa̱nna xíʼinyó ndáaña xíniñúʼu keʼéyó. Na̱ anciano nda̱kiʼinna carta ña̱ va̱ʼa vií kiʼinna kuenta xíʼin na̱ hermano ña̱ va̱ʼa ndasakáʼnukana Jehová. Tá ni̱ya̱ʼa loʼo yo̱o̱ xi̱kuumiíyó asamblea regional ña̱yóʼo ni̱ya̱ʼaña nu̱ú internet, nu̱ú tele xíʼin radio ta yáʼaka 500 nu̱ú tu̱ʼun ni̱xi̱yoña. Nani tá xi̱ndika̱a̱ ña̱ pandemia na̱ ñuu Ndióxi̱ xi̱taxina ña̱ xi̱xiniñúʼuyó ña̱ va̱ʼa ná sakúaʼakayó xa̱ʼa̱ Jehová ta xa̱ʼa̱ ña̱kán va̱ʼaní xi̱ndakutáʼanyó. Ni nda̱a̱ ndáaka ña̱ ná kuu chí nu̱únínu kivi kandíxayó ña̱ chindeétáʼanva Jehová xíʼin na̱ níʼi yichi̱ nu̱úyó ña̱ va̱ʼa vií koo ña̱ ndaka̱xinna keʼéna. Ni kándíxayó Jehová ta xíniso̱ʼoyó ña̱ káʼa̱nra, ¿ndáaka ña̱ xíniñúʼu keʼéyó ña̱ va̱ʼa koo tu̱ʼvayó ta saá kunda̱a̱-iniyó ndáaña keʼéyó tá ná koo ña̱ gran tribulación?
NÁ NA̱ʼA̱YÓ ÑA̱ KÚʼVI̱-INIYÓ XÍNITÁʼANYÓ TA VA̱ʼA KOO INIYÓ
14. Nda̱a̱ táki̱ʼva káchi Hebreos 13:1-3, ¿ndáaña xi̱xiniñúʼu na̱ʼa̱ na̱ cristiano tá xa̱kunu̱mí ndiʼi-xa̱ʼa̱ ñuu Jerusalén?
14 Tá ná kixáʼa ña̱ gran tribulación saá kúú ña̱ xíniñúʼu na̱ʼa̱yó ña̱ kúni̱níkayó xínitáʼanyó. Ná kundiku̱nyó yichi̱ na̱ cristiano na̱ ni̱xi̱yo chí Jerusalén xíʼin Judea saáchi ndiʼi tiempo xi̱naʼa̱na ña̱ xi̱kuʼvi̱-inina xi̱xinitáʼanna (Heb. 10:32-34). Tá xa̱kunu̱mí ndiʼi-xa̱ʼa̱ ñuu Jerusalén xi̱xiniñúʼu na̱ʼa̱kana ña̱ xi̱kuʼvi̱-inina xi̱xinitáʼanna ta saátu ña̱ va̱ʼa koo inina xíʼin táʼanna (kaʼvi Hebreos 13:1-3).c Ta saá kúú ña̱ xíniñúʼu keʼé miíyó tá xa̱a̱ ná koo ña̱ gran tribulación.
15. ¿Nda̱chun xi̱xiniñúʼu na̱ʼa̱ na̱ cristiano ña̱ va̱ʼa ni̱xi̱yo inina xíʼin ña̱ xi̱kuʼvi̱-inina xi̱xinitáʼanna?
15 Tá nda̱kasi na̱ soldado sa̱ta ñuu Jerusalén, ta iin kama ndi̱kó tukuna ku̱a̱ʼa̱nna saá kúúña xi̱nu na̱ cristiano ku̱a̱ʼa̱nna soo loʼo kuitíva ña̱ʼa ku̱a̱ʼa̱n xíʼinna (Mat. 24:17, 18). Tá ni̱xa̱a̱na chí yuku̱ ta saátu nu̱ú ni̱xa̱a̱na koona, xi̱xiniñúʼu chindeétáʼanna xíʼin táʼanna. Sava na̱yóʼo xi̱kuma̱ní ña̱ʼa nu̱úna ta na̱ cristiano kán xi̱taxina ña̱ xi̱xiniñúʼuna tasaá xi̱naʼa̱na ña̱ xi̱kuʼvi̱-inina xi̱xini táʼanna (Tito 3:14).
16. ¿Ndáa ki̱ʼva na̱ʼa̱yó ña̱ kúʼvi̱-iniyó xíniyó na̱ hermano? (Koto na̱ʼná).
16 Ña̱ sákuaʼayó: Ña̱ kúʼvi̱-iniyó xíniyó na̱ hermano kúú ña̱ chíndeétáʼan xíʼinyó ña̱ chindeéyóna tá xíniñúʼunaña. Ku̱a̱ʼání na̱ ndásakáʼnu Jehová íyo tu̱ʼvana ña̱ chindeétáʼanna xíʼin na̱ hermano na̱ yáʼa nu̱ú tu̱ndóʼo. Táxina ña̱ xíniñúʼuna ta saátu ña̱ va̱ʼa ndakundeékana ndasakáʼnuna Jehová, tá kúú na̱ sándakoo veʼe xa̱ʼa̱ ña̱ íyo guerra á ña̱ kúún kini sa̱vi̱ á inkaka tu̱ndóʼo. Iin ñá hermana ñá sa̱ndákoo Ucrania xa̱ʼa̱ ña̱ ndíkaa̱ guerra káchiñá: “Kíʼinndi̱ kuenta Jehová kúú ta̱ níʼi yichi̱ nu̱úndi̱ ta saátu xíniñúʼura na̱ hermano ña̱ va̱ʼa chindeétáʼanna xíʼindi̱. Va̱ʼaníva ndákiʼin na̱ hermano yóʼo miíndi̱ ta saátu va̱ʼaní chíndeétáʼanna xíʼindi̱ tá kúú na̱ hermano na̱ ñuu Ucrania, Hungría ta vitin nda̱a̱ na̱ ñuu Alemania chíndeétáʼan xíʼindi̱”. Tá va̱ʼa íyo iniyó xíʼin inkana, Jehová xíniñúʼura miíyó ña̱ kundaayó na̱ hermano (Prov. 19:17; 2 Cor. 1:3, 4).
Na̱ hermano na̱ sa̱ndákoo veʼena xíniñúʼu chindeétáʼanyó xíʼinna. (Koto párrafo 16).
17. ¿Nda̱chun ndáyáʼviní ña̱ kuʼvi̱-iniyó kunitáʼanyó ta va̱ʼa koo iniyó tiempo vitin?
17 Vitin kúú ña̱ ndáyáʼviní ña̱ chindeétáʼanyó xíʼin táʼanyó soo chí nu̱únínu kúú ña̱ ndáyáʼviníka keʼéyó ña̱yóʼo (Hab. 3:16-18). Ña̱kán Jehová sánáʼa̱ra miíyó ña̱ kuʼvi̱-iniyó kunitáʼanyó ta va̱ʼa koo iniyó xíʼin táʼanyó chi ña̱yóʼo kúú ña̱ xíniñúʼu na̱ʼa̱yó tá ná kundika̱a̱ ña̱ gran tribulación.
¿NDÁAÑA KUU CHÍ NU̱ÚNÍNU?
18. ¿Ndáa ki̱ʼva kundiku̱nyó yichi̱ na̱ cristiano?
18 Tu̱ʼun Ndióxi̱ káchiña, na̱ cristiano na̱ xi̱nu ku̱a̱ʼa̱n chí yuku̱ ni̱ka̱kuna tá ndi̱ʼi-xa̱ʼa̱ ñuu Jerusalén. Sa̱ndákoona ñuu kán soo Jehová va̱ása nísandákoondaʼa̱ra miína. ¿Ndáa ki̱ʼva kundiku̱nyó yichi̱ na̱yóʼo? Miíyó kǒo kúnda̱a̱ káxi iniyó ndáaña kuu chí nu̱únínu soo nda̱a̱ táki̱ʼva ke̱ʼé na̱kán kivi kundiku̱nyó consejo ña̱ ta̱xi ta̱ Jesús ña̱ koo tu̱ʼvayó (Luc. 12:40). Saátu tiempo vitin, carta ña̱ ka̱ʼyi ta̱ Pablo kivi chindeétáʼanña xíʼinyó. Ta saátu mií Jehová ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱ va̱ása sandákoondaʼa̱ra miíyó (Heb. 13:5, 6). Ña̱kán ná chika̱a̱yó ndee̱ ña̱ ndukúyó ñuu ña̱ kútu̱ní na̱kuva̱ʼa ña̱ kúú Reino Ndióxi̱. Tá saá ná keʼéyó, ku̱a̱ʼání ña̱ va̱ʼa ndakiʼinyó ndiʼi tiempo (Mat. 25:34).
YAA 157 Táxi̱n kundooyó
a Tiempo xi̱naʼá iin ta̱ rey xi̱xaʼndachíñu nu̱ú sava ñuu, xa̱ʼa̱ ña̱kán xi̱kaʼa̱nna ña̱ kúúña iin reino (Gén. 14:2).
b Ña̱yóʼo ku̱uña ku̱i̱ya̱ 67 t.v. tá ni̱ya̱ʼa loʼo tiempo ña̱ kee na̱ cristiano na̱ ni̱xi̱yo Judea xíʼin Jerusalén.
c Ña̱ tu̱ʼun “kuʼvi̱ní-inindó kunitáʼanndó”, tu̱ʼun griego xi̱xiniñúʼunaña ña̱ va̱ʼa ka̱ʼa̱nna xa̱ʼa̱ ña̱ kúʼvi̱-inina xínina na̱ veʼena. Soo ta̱ Pablo xi̱niñúʼura tu̱ʼun yóʼo ña̱ ka̱ʼa̱nra xa̱ʼa̱ ña̱ kúʼvi̱-ini na̱ hermano xínitáʼanna.