Uyihighule oko mwirimya​—Usighale omo kyakakala

1-2. (a) Paulo abya omo mibere yahi omughulu ahandika ebaruha yiwe oko Abanya Efeso, kandi mwahandikirayobo busanaki? (b) Tukendisubirya oko mabulyo wahi?

OMUGHULU Paulo abya abohirwe omo nyumba nguma e Roma, mwanza erisubya mutima Abakristo balikyabo. Kundi mwatatoka erilendererabo, mwahandikirabo esyobaruha. Ebaruha nguma y’oko syobaruha esyo ahandika, mwahandikirayo Abakristo abe Efeso omo mwaka 60 kutse 61 M.W.​—Efe. 1:1; 4:1.

² Hakuhi emyaka ikumi embere, Paulo mwalabya endambi nene e Efeso akahubirya n’erikangirirya engulu mbuya. (Emib. 19:1, 8-10; 20:20, 21) Abya anzire kutsibu abaghala babo kandi inyanzire eriwatikyabo batoke erisighala bataleghula oko Yehova. Aliwe, busanaki Paulo mwahandikira Abakristo abahirirweko amaghuta oko myatsi y’omwirimya n’ekyakakala? Kandi Abakristo bosi banganigha esyosomo syahi omo rihano lya Paulo eryo? Muleke tubane ebisubiryo by’oko mabulyo ayo.

ERILUA OMO MWIRIMYA ERIYA OMO KYAKAKALA

3. Omo baruha yiwe oko Abanya Efeso, Paulo mwakolesya ebisosekanio byahi?

³ Paulo mwahandikira Abakristo Abanya Efeso ati: “Kera mwabya mwirima, aliwe lino muli kyakakala.” (Efe. 5:8) Hano, Paulo akakolesaya ebinywa omwirimya n’ekyakakala erikangania ngoko Abanya Efeso mubabinduka kutsibu. Tulebaye ebyaleka Paulo inyabugha ati Abanya Efeso babya kera omo mwirima.

4. Abanya Efeso babya omo mwirimya w’ebisomo by’amabehi omo nzira syahi?

⁴ Omo mwirimya busana n’ebisomo by’amabehi. Embere sy’erigha ekwenene n’eribya Bakristo, Abanya Efeso abo Paulo ahandikira, ibikirirye amakangirirya w’ebisomo eby’amabehi n’ebindi bihaniriro. Omo muyi w’Efeso mwabya ehekalu y’omungu w’obukali ow’Abagiriki oyukahulawa mo Artemi. Abandu bangyi, ibakabugha bati, omo kihugho kyosi, ehekalu eyo ni nguma y’oko myatsi irinda eyighambire kandi eyikaswekaya kutsibu. Abandu ibakaya omo hekalu eyo bakayaramya esyosanamu. Abahesi ibakita esyofranga nyingyi bakakola n’erighulya ehisanamu hy’ehekalu eyo n’ehisanamu hya Artemi. (Emib. 19:23-27) Kandi, Abanya Efeso bangyi ibakakola emyatsi y’obukumu.​—Emib. 19:19.

5. Ebikakanganaya ngoko Abanya Efeso babya omo mwirimya oko myatsi y’emighendere ni byahi?

⁵ Omo mwirimya busana n’ebibi. Abanya Efeso ibasibwe ngoko bakakola emyatsi mibi kandi ibakayipipa busana n’ebibi byabo. Abanya Efeso ibabeghere eribugha amakaku omo bitsange byabo n’omo syofete esy’eriramya emiungu yabo. (Efe. 5:3) Abangyi ba kubo, ‘isibakyasi ekibuya n’ekibi.’ Kinywa kwa kinywa, ebinywa ebyo bikamaanisaya ngoko babya “isibakisyayowa muhanda” oko bibi byabo. (Efe. 4:17-19) Embere, isibalibigha esyokanuni sya Yehova esilebirye ekibi n’ekibuya, obunya-mutima bwabo isibulibakendereya omughulu bamakola ekibi. Kandi isibalitsomana Yehova ng’akayowa ati busana n’emikolere yabo. Kyo kyaleka Paulo inyabugha kubo ati: “Obwenge bwabo bulimo mwirima. Kandi bali hali n’engebe ya kera na kera ey’oMungu akendisyatuha.”

6. Busanaki Paulo mwabugha oko Abanya Efeso ati “lino muli kyakakala”?

⁶ Abanya Efeso balebe mubatasighala omo mwirimya. Akakania kubo, Paulo mwahandika ati: “Lino muli kyakakala kundi muli omo bughuma n’Omukama.” (Efe. 5:8) Mubasa omo kyakakala ky’ekwenene y’Ekinywa ky’oMungu. (Esy. 119:105) Abanya Efeso abo, mubalekana n’emikolere ey’ebisomo by’amabehi n’emighendere eyituwene. ‘Mubabya n’emibere eyiri ng’ey’oMungu’ kandi ibakakola ngoko bangatoka eriramya Yehova n’erimutsemesya.​—Efe. 5:1.

7. Netu tusosire Abanya Efeso bangyi omo nzira yahi?

⁷ Netu kutya, embere sy’eriyifunza ekwenene, twabya omo mwirimya w’ebisomo by’amabehi, n’emighendere eyituwene. Abaghuma b’okw’itwe ibakakola oko syofete esy’ebisomo by’amabehi, n’abandi ibakakola emyatsi mibi. Aliwe, twabere twabigha oko syokanuni sya Yehova esilebirye ekibi n’ekibuya, mutwabinduka. Mutwatsuka erikolesya esyokanuni siwe esy’emighendere omo ngebe yetu. N’ekyo mukyaleka itwabana emiyisa mingyi. (Isa. 48:17) Erihika na lino tunemulola embere n’amalwa. Aliwe, sikyolo ebiro byosi eriyihighula oko mwirimya ogho twasigha enyuma ‘n’eriyighendya ng’abana b’ekyakakala.’ Busanaki tukabugha tutya?

Abalyatulighira esyopitsa ni Papyrology Collection, Graduate Library, University of Michigan, P.Mich.inv. 6238. Licensed under CC by 3.0

UYIHIGHULE OKO MWIRIMYA

8. Ngoko kiri omo Abanya Efeso 5:3-5, Abanya Efeso babya batolere eriyihighula oko myatsi mibi yahi?

⁸ Soma Abanya Efeso 5:3-5. Imobatoka eriyihighula oko mighendere y’omwirimya, Abakristo b’Efeso babya basabirwe erilola embere eriyihighula oko mighendere eyitetsemesaya Yehova. Emighendere mibi eyo, siyabya emyatsi eyamaraghane misa, aliwe iyikahiramo n’eribugha emitububu. Paulo mwibukya Abanya Efeso ngoko litolere ibayihighula oko mibere mibi eyo, bamanza eringira “omo Bwami bwa Kristo n’obw’oMungu.”

9. Busanaki ni ky’omughaso eriyihighula oko buli mwatsi owangatukolya okwikola obusingiri?

⁹ Netu kutya, ngambe itwalola embere eriyiteya isitwakola oko “myatsi y’omwirima.” (Efe. 5:11) Kyabirilangirika ndeke-ndeke ngoko, omundu amabitsuka erilebya, erihulikirira kutse erikania oko myatsi ey’esyonye kutse ey’obusingiri, sikirimukalako erikolayo. (Enz. 3:6; Yak. 1:14, 15) Omo kihugho kilebe, ekikuto ky’abaghala betu, mubatsuka eribya bakakanirania oko Enternete. Oko nzuko, abangyi ba kubo mubatsuka eribya bakakania oko myatsi y’obunya-kirimu. Aliwe, enyuma w’aho mubatsuka eribya bakakania oko myatsi eyitetsemesaya Yehova. Mubatsuka eribya bakakania kangyi-kangyi oko myatsi y’engyingo. Enyuma, abangyi b’oko baghala betu abo mubabugha bati emikania yabo eyituwene eyo muyakolyabo okwikola obusingiri.

10. Sitani akasonda eritutebya ati? (Abanya Efeso 5:6)

¹⁰ Ekihugho kya Sitani kikasonda eritutebya. Kyanzire itwatsuka erilengekania tuti ebyo Yehova akalangira mo bibi, si bibi n’ahake, aliwe byuwene. (2 Pet. 2:19) Ekyo, sikirituswekaya! Eritsuka kera, eSitani yikasonda yiti ngambe abandu isibaminya ekibi nga ky’ekyahi n’ekibuya nga ky’ekyahi. (Isa. 5:20; 2 Kor. 4:4) Kyo kikaleka esyofilme nyingyi, esyoprograme nyingyi sy’etelevizyo n’esyosite nyingyi sye Enternete, ibyosulamo emyatsi eyitesighika esyokanuni sya Yehova sy’emighendere! Sitani anzire itwabya tukalengekania tuti emighendere mibi eyo abandu bangyi banzire, yuwene, yikatsemesaya kandi siyangatuhutalya.​—Soma Abanya Efeso 5:6.

11. Eky’erileberyako Kya Angela kikakanganaya kiti omughaso w’erikolesya erihano ly’amenge erikabanika omo Abanya Efeso 5:7? (Ulebaye n’epitsa.)

¹¹ Sitani anzire itwabya tukalabya endambi n’abandu abakaleka ikyatukalako erikwama esyokanuni sya Yehova. Kyo kyaleka Paulo inyahana Abakristo b’Efeso ati: “Simubye mukakola ng’abo,” ni bugha ambu, abakakola emyatsi eyituwene omo meso w’oMungu. (Efe. 5:7) Litolere itwaminya ngoko abo tukalabaya nabo endambi sibo tukasiba nabo kibiri-biri basa. Abo tukalabaya nabo endambi, bahiriremo n’abo tukakanaya nabo oko Enternete, omwatsi ogho Abanya Efeso ba kera babya isibalikola. Angela,a oyw’ikere omo Asia, mwayilangirira ngoko e Enternete yanganabya kitegho. Akabugha ati: “Lyolo-lyolo, e Enternete yanganatsuka eribindula amalengekania w’omundu. Munahika oko kika ky’eritsuka erilangira nga silubanza ingye eribya n’abira oko Enternete abatesikaya esyokanuni sya Yehova. Oko ndulya munatsuka erilengekania niti si kibi erikwama emyatsi eyitetsemesaya Yehova.” Eky’eritsemesya, abasyakulu balebe bw’olwanzo, mubawatikya Angela erikola esyombinduka esyabya alaghireko. Akabugha ati: “Lino, ngalengekanaya kutsibu oko Yehova omo mwanya w’erilengekania oko myatsi ye Enternete.”

12. Ekyangatuwatikya erisighika esyokanuni sya Yehova esilebirye ekibi n’ekibuya niki?

¹² Litolere itwalwa n’amalengekania w’ekihugho awakabugha ati si kibi eriyighendya muhanda. Tunasi ngoko ekyo ni mabehi. (Efe. 4:19, 20) Aliwe, litolere itwabya tukayibulya tuti: ‘Kyamabya isiky’omughaso munene, nganayikasa eritendilabya endambi haghuma nabo ngakola nabo omubiiri, abo ngasoma nabo kutse abandi bandu abatesikaya esyokanuni sya Yehova esy’emighendere? Omo butubaha nganasighika esyokanuni sya Yehova esy’emighendere nomo erikola nitya kyanganaleka abandi ibalangira nga nili mubi?’ Ngoko kikangabibwe omo 2 Timoteo 2:20-22, litolere itwayiteya kutsibu omughulu tukasombola abakendibya bira betu, nibya nomo ni Bakristo balikyetu. Tunasi ngoko hanganabya Abakristo balikyetu balebe abatebangatuwatikya erisighala bataleghula omo mubiiri ogho tukakolera Yehova.

“MUBYE MUKAYIGHENDYA NG’ABANA B’EKYAKAKALA”

13. Erilendera ‘ng’abana b’ekyakakala’ ni bugha ambuki? (Abanya Efeso 5:7-9)

¹³ Paulo mwasaba Abakristo b’Efeso ati balole embere eriyihighula oko mwirimya aliwe kandi ‘babye bakayighendya ng’abana b’ekyakakala.’ (Soma Abanya Efeso 5:7-9.) Ekyo, ni bugha ambuki? Ekyo ni bugha ambu, eribya bakayighendya ng’Abakristo b’ekwenene mughulu wosi. Enzira nguma ey’erikola ekyo ry’eribya tukayitsingirira okwisoma eBiblia n’ebindi bitabu byetu ebiseghemere eBiblia. Ni ky’omughaso munene eriyiteghererya eky’erileberyako kya Yesu Kristo, “ekyakakala ky’ekihugho” n’amakangirirya wiwe.​—Yoh. 8:12; Misyo 6:23.

14. Ekirimu kibuyirire kyanganatuwatikya kiti?

¹⁴ Netu kutya, tulaghire oko buwatikya bw’ekirimu kibuyirire ky’oMungu tutoke erilola embere eriyighendya “ng’abana b’ekyakakala.” Busanaki? Ni kundi, sikyolobire erisighala itunerire omo kihugho kino ekiswiremo ebibi. (1 Tes. 4:3-5, 7, 8) Ekirimu kibuyirire kyanganatuwatikya erilwa n’amalengekania w’abandu b’ekihugho abakalangira emyatsi ngoko oMungu syalilangirayo. Kandi ekirimu kibuyirire kyanganatuwatikya erikola “ebibuya, ebitunganene n’eby’ekwenene.”​—Efe. 5:9.

15. Tukabana ekirimu kibuyirire ky’oMungu omo nzira syahi? (Abanya Efeso 5:19, 20)

¹⁵ Enzira nguma ey’eribana ekirimu kibuyirire ry’erisabakyo. Yesu mwabugha ati Yehova akaha “ekirimu kibuyirire oko bakamusabakyo.” (Luka 11:13) Kandi, omughulu tukaramaya Yehova yo kughuma oko mihindano y’Ekikristo tukabana ekirimu kibuyirire. (Soma Abanya Efeso 5:19, 20.) Ekirimu kibuyirire ky’oMungu, kikatuwatikaya eribya n’emibere eyuwene neryo itwabya n’engebe eyikatsemesaya oMungu.

16. Niki kyo kyangatuwatikya eriyisogha ndeke? (Abanya Efeso 5:10, 17)

¹⁶ Omughulu tukasonda eriyisogha emyatsi y’omughaso munene, litolere itwaminya ‘ebyo Yehova anzire itwakola’ kandi itwayikasa erikola erikwamana n’ebyo Yehova anzire itwakola. (Soma Abanya Efeso 5:10, 17.) Tukabya twabiminya esyokanuni sy’eBiblia esikabugha oko mwatsi ogho tukasonda eriyisoghako, aho tukabya itwamabiminya amalengekania w’oMungu oko mwatsi oyo. Neryo twamabikolesya esyokanuni esyo, isikyenditukalako eribya tukayisogha ndeke.

17. Erikolesya endambi yetu n’amenge kihiriremoki? (Abanya Efeso 5:15, 16) (Ulebaye n’epitsa.)

¹⁷ Kandi Paulo mwahana Abakristo b’Efeso eribya bakakolesya endambi yabo n’amenge. (Soma Abanya Efeso 5:15, 16.) Enzighu yetu Sitani, yanzire itwabya n’ebingyi by’erikola omo kihugho kibi kino, neryo itwabula akatambi ak’erikolera oMungu. (1 Yoh. 5:19) Omukristo anganatsuka eribya akahira embere omo ngebe yiwe erisondya esyofranga, erisoma akalasi kanene n’erisonda omubiiri omo mwanya w’erilengekania oko hyanya mbiriri-mbiriri ehyo angakoleramo Yehova. Omukristo amabitsuka erikola atya inyakendikangania ngoko amatsuka erilengekania ng’abandu b’ekihugho kino abatekolera Yehova. Eribugha ekwenene emyatsi eyo si mibi, aliwe situtolere erihirayo embere omo ngebe yetu. Twamanza erilendera “ng’abana b’ekyakakala,” litolere itwakolesya “endambi yetu yo ndeke,” ni bugha ambu itwahira embere emyatsi y’omughaso.

18. Donald mwakola emyatsi yahi atoke erikolesya endambi yiwe yo ndeke?

¹⁸ Usondaye ehyanya ehy’erikolera Yehova yo kutsibu. Ekyo kyo mughala wetu Donald, oywikere omo Afrika y’Endina mwakola. Akabugha ati: “Munalengekania oko ngebe yaghe, neryo namasaba Yehova yo kutsibu aniwatikaye erikola bingyi omo mubiiri wiwe. Munasaba Yehova nitoke eribana mubiiri owanganiwatikya eribana endambi nene y’eritulira. Yehova mwaniwatikya namabana omubiiri oyo. Inge n’omukali waghe mutwatsuka erikolera Yehova yo kughuma.”

19. Twangalola embere tuti erilendera “ng’abana b’ekyakakala”?

¹⁹ Ebaruha eyo Paulo ahandikira Abanya Efeso, alinga muyawatikyabo kutsibu erisighala bataleghula oko Yehova. Netu kutya amahano awalimo awakalua oko Yehova anganatuwatikya munabwire. Ngoko twamabilangira, anganatuwatikya erisombola ndeke emyatsi ey’eriyitsemesyamo n’erisombola abira abuwene. Kandi amahano ayo anganatuwatikya erilola embere erigha eBiblia biro byosi, ekyakakala ky’ekwenene kitoke eritusondola omo ebyo tukakola. Kandi, amahano ayo akahira omughato oko kirimu kibuyirire ekikatuwatikaya erikulya emibere eyuwene. Eribya tukakolesya amahano agho Paulo ahandika kyanganatuwatikya eribya tukayisogha ndeke kundi itukendibya tukayisogha emyatsi eyihambene n’erisonda ly’oMungu. Twamabikola emyatsi eyo, ikikenditwanguhira erilua omo mwirimya w’ekihugho kino n’erisighala omo kyakakala!