Agosto

Ha nunä testo utkägihu̱ yoho yä tꞌo̱tꞌe: 1) Gatꞌho yä hojäꞌi thogi ꞌnehe yä xuñha, ꞌne 2) rä Zi Dada Jeoba ñäni ꞌne umbäbi rä mfatsꞌi. ¿Te pe̱fi rä Zi Dada Jeoba pa di ñängägihu̱? Faxkägihu̱ gä handihu̱ ngu di debe nuꞌu̱ yä xuñha tso̱kägihu̱. Rä Zi Dada Jeoba di prometegihu̱ ge mu̱ gä pe̱päbihu̱, ma gä pe̱ꞌtsihu̱ nꞌa rä mꞌu̱i ko ndunthi rä johya. Pe hindi signifika ge nunka ma gä thogihu̱ yä xuñha (Is. 66:14). Pe mäske njabu̱, rä Zi Dada Jeoba ne gä e̱ntꞌihu̱ ha mä mfenihu̱ näꞌä rä mꞌu̱i xä ꞌñepu̱: näꞌä rä mꞌu̱i mi ne pa gekhu̱ dende ri mu̱di (2 Cor. 4:​16-18). Pe mentä di to̱ꞌmihu̱ näꞌä rä pa, rä Zi Dada Jeoba faxkägihu̱ hyaxtho pa gä ze̱tihu̱ nuꞌu̱ yä xuñha ꞌne yä dumu̱i tso̱kägihu̱ (Lam. 3:​22-24). Ma gä handihu̱ hanja tanto mäyaꞌmu̱ ngu mäpaya, nse̱kitho xä zo̱päbi yä xuñha nuꞌu̱ pe̱päbi rä Zi Dada Jeoba. Ma gä handihu̱ hanja nuju̱ ꞌnehe nse̱kitho dä za dä zo̱kägihu̱ yä xuñha, pe mu̱ gä pe̱ꞌspäbihu̱ rä komfiansa rä Zi Dada Jeoba, näꞌä nzäntho ma dä rꞌakägihu̱ rä mfatsꞌi (Sal. 55:22). w23.04 yä nxii 14, 15, yä parr. 3, 4

José ꞌne María bi hñutsꞌi nꞌa rä hogä ejemplo de hanja di debe gä o̱tehu̱ yä autorida mäske rꞌabu̱ xä ñhei näꞌä di mändagihu̱ (Luc. 2:​1-6). Por ejemplo, nuꞌmu̱ María mi pe̱ꞌtsi kasi gu̱to nzänä de mi datꞌhi ꞌne ya himi ꞌme̱di ndunthi pa xä mꞌu̱i rä zi bätsi, näꞌä rä gobiernu de Roma mrä thuhu César Augusto bi mända dä tꞌo̱tꞌe nꞌa rä censo. Hänge José ꞌne María mi debe dä ma ha Belén pa dä rejistra yä thuhu. ¿Gi kamfri ge José ꞌne María mi pe̱ꞌtsi nꞌa rä däta raso pa hinxä ma ha Belén ja ngu xki mända César Augusto? Nunä ley xa xmä ñhei, ngeꞌä José ꞌne María pe̱ꞌtsi te ma xä ñꞌo 150 kilometro (93 milla) ꞌne ma xä rꞌani ha rꞌa yä tꞌo̱ho̱. María mi pädi ge mi yabu̱ ꞌne ma xä zabi ndunthi. Zäi ge tanto José ngu María mi tsu ge näꞌä zi bätsi xä mꞌu̱i ha rä ꞌñuu. Pe ma gä handihu̱ te bi me̱fi. Mäske José ꞌne María mi pe̱ꞌtsi yä däta raso pa xä mää ge himi tsa dä me̱fi näꞌä bi mända rä gobiernu; nuꞌu̱ bi yꞌo̱de ꞌne rä Zi Dada Jeoba bi jäpi po näꞌä bi me̱fi. María bi tso̱ni xä ñho ha Belén, bi mꞌu̱i xä ñho näꞌä rä zi bätsi ꞌne njabu̱ bi kumpli nꞌa rä profecía näꞌä mi ehe ha rä Mäkä Tꞌofo (Miq. 5:2). w23.10 rä nxii 8, rä parr. 9; rä nxii 9, yä parr. 11, 12

¿Gi tsu o gi ntsa gi uni nꞌa rä komentario? Mu̱ xkä senti njabu̱, ¿te dä za gi pe̱fi? Dä hogi gä ñhokihu̱ xä ñho ko näꞌä rä imformäsio ma dä thandi ha nꞌa rä mhuntsꞌi (Prov. 21:5). Entremäs gi konose näꞌä rä imformäsio ma dä thandi ha rä mhuntsꞌi, mänꞌa hingä ma dä jaꞌäꞌi xä ñhei gi ju̱tsꞌi ri yꞌe̱ pa gi uni nꞌa ri komentario. ꞌNehe dä hogi gä unihu̱ yä tꞌu̱kä komentario hingä nuꞌu̱ xa yä däta (Prov. 15:23; 17:27). Ora gi ñhoki dende änte ko näꞌä rä imformäsio ma gä handihu̱ ha yä mhuntsꞌi, hingä ma dä jaꞌäꞌi xä ñhei gi uni nꞌa rä tꞌu̱kä komentario ko näꞌä gä ntiendebise̱. ¿Pe xiꞌmu̱ ya gä jamäsu nuꞌu̱ yä konseho ja huadi dä mäñhu̱ ꞌne mäske njabu̱ kontrabaho gi uni ho̱nse̱ nꞌatho o yoho ri komentario? Beni ge rä Zi Dada Jeoba handi ko ndunthi rä muui gatꞌho näꞌä gi pe̱fi po gi uni nꞌa ri komentario (Luc. 21:​1-4). Rä Zi Dada Jeoba hingi to̱ꞌmi gä pe̱fihu̱ näꞌä hindä za (Filip. 4:5). Hñudi gi ntso̱ꞌmi ꞌne hyandi te hää dä za gi pe̱fi ꞌne dende hämꞌu̱ dä za gi fu̱di gi pe̱fi njabu̱: tal vez dä za gi fu̱di gi uni nꞌa rä zi tꞌu̱kä komentario. Ogi pumfri gi yꞌapäbi rä Zi Dada Jeoba ge dä maxꞌäꞌi pa hingi senti rä ntsa nixi rä ntsu. w23.04 rä nxii 21, yä parr. 6-8

Rä apostol Pablo bi ꞌñudi de gä ejemplo nuꞌu̱ yä soldado xä hñutsꞌi gatꞌho yä hee ꞌne xä ñhoki pa rä tuhni. Ora ja nꞌa rä gerra, yä soldado xä ꞌñudi ge xä ñhoki ꞌne di ndo̱ꞌmi pa xti nja rä tuhni. Nuju̱ ꞌnehe di udihu̱ ge xtä ñhokihu̱ pa xti zo̱ho̱ rä Pa Jeoba, mu̱ di hutsꞌihu̱ mä jamfrihu̱ ꞌne rä mhäte ngu nꞌa rä coraza ꞌne mu̱ di huꞌtsihu̱ ngu nꞌa rä casco näꞌä rä humu̱i di pe̱ꞌtsihu̱. Ja ngu nꞌa rä coraza defendebi rä koraso nꞌa rä soldado, mä komfiansahu̱ po Jeoba ꞌne rä mhäte di su näꞌä di e̱ntꞌihu̱ ha mä korasohu̱. Nuya yä hogä mꞌu̱i, gehya ma dä maxkägihu̱ pa gä sigihu̱ gä pe̱päbihu̱ rä Zi Dada Jeoba ꞌne gä sigihu̱ gä de̱nihu̱ rä Kristo. Mu̱ gä japäbihu̱ dä te näꞌä rä komfiansa di pe̱ꞌspäbihu̱ rä Zi Dada Jeoba, geꞌä ma dä maxkägihu̱ pa gä kamfrihu̱ ge mu̱ gä yꞌohu̱ mänjuäntho ha rä ꞌñuu, näꞌä ma dä rꞌakägihu̱ ndunthi yä jäpi (Heb. 11:6). ꞌNehe, näꞌä rä komfiansa di pe̱ꞌspäbihu̱ Jeoba geꞌä ma dä maxkägihu̱ pa mäske gä thogihu̱ yä xuñha, ma gä sigihu̱ gä de̱nihu̱ rä Hesu ngu mä liderhu̱. Pa gä japäbihu̱ dä ze̱di mä komfiansahu̱ po rä Zi Dada Jeoba, ma gä handihu̱ hanja rꞌa yä ku xä logra xä sigi xä ñꞌo ha rä ꞌñuu rä Zi Dada Jeoba mäske xä thogi ndunthi yä ntꞌu̱tsate, yä ñꞌäbojä ꞌne märꞌa yä xuñha. ꞌNehe mu̱ gä de̱mbäbihu̱ yä ejemplo nuꞌu̱ o̱tꞌe ntsꞌe̱di po dä me̱päbi rä Zi Dada Jeoba mäske hingi pe̱ꞌtsi ndunthi yä kosa, geꞌä ma dä maxkägihu̱ gä ꞌuegehu̱ de nuꞌu̱ yä nkꞌatꞌä bojä. w23.06 rä nxii 10, yä parr. 8, 9

Yꞌapäbi rä Zi Dada Jeoba ge dä maxꞌäꞌi gi dominä ri mfeni ꞌne ri ndoyꞌo. Nꞌa rä jäꞌi näꞌä pädi dä dominä rä mfeni, pädi dä dominä näꞌä mää ꞌne näꞌä pe̱fi. Ora di pädihu̱ gä dominähu̱ mä mfenihu̱, faxkägihu̱ de yoho yä forma: 1) Faxkägihu̱ pa hingä pe̱fihu̱ yä tsꞌo tꞌo̱tꞌe, ꞌne 2) faxkägihu̱ pa gä pe̱fihu̱ näꞌä di ho rä Zi Dada Jeoba. Mähyoni gä benihu̱ ge mu̱ di pe̱ꞌtsihu̱ rä espiritu santo o rä mäkä tsꞌe̱di rä Zi Dada Jeoba, ma dä maxkägihu̱ gä dominä mä mfenihu̱. Po geꞌä, xa mähyoni gä apäbihu̱ rä Zi Dada Jeoba dä rꞌakägihu̱ de rä espiritu santo (Luc. 11:13; Gál. 5:​22, 23). Pe̱fi näꞌä di ho Jeoba mäske rꞌabu̱ gi thogi yä xuñha. Mäpaya gatꞌho yä jäꞌi ꞌmu̱i ko yä xuñha. Hänge mu̱ gä pontꞌätho mä yꞌe̱hu̱ ꞌne gä to̱ꞌmthohu̱ asta nuꞌmu̱ hinte mä xuñha gä pe̱ꞌtsihu̱, nunka te ma dä za gä pe̱fihu̱ po rä Zi Dada Jeoba. Rꞌabu̱, ora di handihu̱ ge nꞌa rä tꞌo̱tꞌe o nꞌa rä ꞌme̱fi xa xä ñhei, asta hägägihu̱ rä ganä. Mu̱ xkä senti njabu̱ ora gi ne gi pe̱päbi mä nꞌa tu̱i rä Zi Dada Jeoba, ¿por hanja hingi fu̱di mꞌe̱tꞌo ko nuꞌu̱ yä tꞌo̱tꞌe hinxä ñhei? Por ejemplo, mu̱ gi ne gi ꞌñudi mänꞌa xä ñho rä mhäte, rä pasensia ꞌne nuꞌu̱ märꞌa yä hogä mꞌu̱i pe̱ꞌtsi rä Zi Dada Jeoba, dä hogi gi fu̱di ko nuꞌu̱ yä tꞌu̱kä oportunida gi pe̱ꞌtsi pa gi ꞌñudi nuya yä hogä mꞌu̱i. O mu̱ gi hohmä gi hñeti mäxo̱ge rä Mäkä Tꞌofo, dä hogi gi fu̱di gi hñeti mäske ho̱nse̱ nꞌa zi tu̱i hyaxtho. w23.05 rä nxii 29, yä parr. 11-13

Ha nuya yä gäxä pa, rä Zi Dada Jeoba usa rä hnini pa tꞌakägihu̱ näꞌä rä ñhuni bi ehe de rä Mäkä Noya. Geꞌä faxkägihu̱ pa gä sigihu̱ gä yꞌohu̱ ha näꞌä rä «ꞌÑuu xä Ntꞌaxi» (Is. 35:8; 48:17; 60:17). Toꞌo di asepta dä tꞌuti de rä Noya Äjuä, pe̱ꞌtsi rä oportunida de dä ñꞌo ha näꞌä rä «ꞌÑuu xä Ntꞌaxi». Ndunthi xä mu̱di xä ñꞌo ha nunä ꞌñuu pe ꞌnepu̱ xä desidi xä zopu̱. Mentä märꞌa yä jäꞌi xä sigi xä ñꞌo ha nunä ꞌñuu ꞌne ꞌmu̱i desidido dä ma asta habu̱ tso̱ni. Pe, ¿asta habu̱ tso̱ni nunä ꞌñuu? Pa nuꞌu̱ to̱ꞌmi dä mꞌu̱i ha mähetsꞌi, nunä «ꞌÑuu xä Ntꞌaxi» tsitsꞌi asta ha näꞌä rä paraiso Äjuä bi ja ha mähetsꞌi (Apoc. 2:7). Pa nuꞌu̱ to̱ꞌmi dä mꞌu̱i ha rä Xiꞌmhai, nunä «ꞌÑuu xä Ntꞌaxi» tsitsꞌi ha näꞌä paraiso ma dä nja ha nuua ha rä Xiꞌmhai habu̱ ma dä mända rä Kristo po 1.000 yä je̱ya. Mu̱ nuꞌi ya gä fu̱di gä yꞌo ha nunä ꞌñuu, ¡rä Zi Dada Jeoba dä jäpꞌäꞌi ꞌne dä maxꞌäꞌi pa gi tso̱ni asta ha rä rꞌayꞌo xiꞌmhai! w23.05 rä nxii 17, rä parr. 15; rä nxii 19, yä parr. 16-18

Mu̱ gi hñudi gi ntso̱ꞌmi ꞌne gi hyandi gatꞌho näꞌä xä me̱fi rä Zi Dada Jeoba po geꞌi, gi nuhmä ge ma gi senti ndunthi rä jamädi po geꞌä ꞌne geꞌä ma dä jaꞌäꞌi gi ne gi ꞌueke ri bida pa gi umbäbi ꞌne gi pe̱päbi (Sal. 116:​12-14). Rä Mäkä Tꞌofo mää ge gatꞌho näꞌä rꞌakägihu̱ rä Zi Dada Jeoba xa mähotho ꞌne hinte mä tsꞌoki di ñꞌoui (Sant. 1:17). Pe de gatꞌho nuꞌu̱ yä regalo xä rꞌakägihu̱, ja mä nꞌa näꞌä tobe mänꞌa xa ja rä muui: ¡Bä pe̱hni rä Tꞌu̱ pa bi uni rä bida po gekhu̱! ¿Hanja dä za dä benefisiaꞌi nunä regalo? Rꞌaꞌi rä oportunida de gi ñꞌamigoui rä Zi Dada Jeoba ꞌne mꞌe̱fa dä za gi mꞌu̱i pa nzäntho (1 Juan 4:​9, 10). ¿Te dä za gi pe̱fi pa njabu̱ gi ꞌñudi ge gi umbäbi rä jamädi rä Zi Dada Jeoba po gatꞌho näꞌä xä me̱fi po geꞌi? Hää, dä za gi ꞌuekä ri bida pa gi umbäbi ꞌne gi pe̱päbi (Deut. 16:17; 2 Cor. 5:15). w24.03 rä nxii 5, rä parr. 8

Nuꞌmu̱ di handihu̱ hanja ꞌmu̱i yä jäꞌi mäpaya, di sentihu̱ ngu Lot, nꞌa de nuꞌu̱ yä ꞌme̱go Äjuä bi mꞌu̱i mäyaꞌmu̱. Rä Mäkä Tꞌofo enä ge Lot xa mi turämu̱i ora mi handi hanja mi porta yä jäꞌi, ngeꞌä mi pädi xä ñho ge rä Zi Dada Jeoba mi u̱tsa nuꞌu̱ yä tsꞌo tꞌo̱tꞌe mi pe̱fi nuꞌu̱ yä jäꞌiꞌu̱ (2 Ped. 2:​7, 8). Lot mi mädi ꞌne mi pe̱ꞌspäbi nꞌa rä hogä ntsu rä Zi Dada Jeoba, geꞌä bi japäbi dä u̱tsa näꞌä rä mꞌu̱i xä ntsꞌo mi tsitsꞌi yä jäꞌi de näꞌä rä tiempoꞌä. Mäpaya, ꞌnehe di handihu̱ hanja yä jäꞌi pe̱ꞌspäbi ho̱nse̱ nꞌa tu̱i o hinte mä tꞌekꞌei Äjuä. Pe ja ngu Lot, nuju̱ ꞌnehe di o̱thu̱ ntsꞌe̱di po gä mädihu̱ ꞌne gä pe̱ꞌspäbihu̱ nꞌa rä hogä ntsu rä Zi Dada Jeoba, ꞌne geꞌä faxkägihu̱ pa gä tsitsꞌihu̱ nꞌa rä mꞌu̱i xä ntꞌaxi (Prov. 14:2). Rä Zi Dada Jeoba faxkägihu̱ gä tsitsꞌihu̱ nꞌa rä mꞌu̱i xä ntꞌaxi. Por ejemplo xä rꞌakägihu̱ rä mfistꞌofo Proverbios pa di nupkägihu̱ mä mfenihu̱ ꞌne rꞌakägihu̱ yä tsꞌofo. Nuya yä konseho fatsꞌi tanto yä ñꞌo̱ho̱ ngu yä ꞌme̱hñä, tanto yä bäsjäꞌi ngu yä däta jäꞌi dä za gä pädihu̱ ndunthi de nuꞌu̱ yä hogä tsꞌofo di tinihu̱ ha nunä rä mfistꞌofo. Nꞌa rä jäꞌi näꞌä pe̱ꞌspäbi nꞌa rä hogä ntsu rä Zi Dada Jeoba, hingi mbeni ge dä za dä me̱fi yä tsꞌo tꞌo̱tꞌe o ge dä za dä me̱ꞌtsi yä tsꞌo amigo nsinke te dä ja. w23.06 rä nxii 20, yä parr. 1, 2; rä nxii 21, rä parr. 5

Tal vez di u̱tsaꞌi ri familia ngeꞌä gi pe̱päbi rä Zi Dada Jeoba, o tal vez ya gä renunsia nꞌa rä ꞌme̱fi o märꞌa yä kosa kontal gi pe̱päbi mꞌe̱tꞌo rä Zi Dada Jeoba (Mat. 6:33). Mu̱ gi thogi njabu̱, rä Zi Dada Jeoba ne gi pädi ge näꞌä handi gatꞌho näꞌä gi pe̱fi (Heb. 6:10). Tal vez ya xkä handi ꞌnehe ge mäjuäni näꞌä bi mängä rä Hesu ora bi ꞌñenä: «Toꞌo xä zoogi rä nguu, o yä ku, o yä nju, o rä nänä, o rä dada, o yä bätsi, o yä hai po geki ꞌne po nuꞌu̱ yä hogä notisia, ma dä hñäni nubye̱ ha nunä tiempo mä 100 po kada nꞌa de näꞌä xä ꞌme̱di —ngu yä nguu, yä ku, yä nju, yä nänä, yä bätsi, ꞌne yä hai mäske di ja yä ntꞌu̱tsate— ꞌne ha näꞌä rä rꞌayꞌo xiꞌmhai xä ꞌñepu̱, nꞌa rä te pa nzäntho» (Mar. 10:​29, 30, TNM). Otho rä duda ge nuꞌu̱ yä jäpi xkä häni, mänꞌa ndunthi ke nuꞌu̱ yä sacrificio xkä ja (Sal. 37:4). w24.03 rä nxii 9, rä parr. 5

Nuꞌmu̱ bi nja nꞌa rä däta thuhu ha Judea, «nu yä gamfri de Antioquía bi beni ge dä me̱mpä nꞌa rä mfatsꞌi nuꞌu̱ märꞌa yä gamfri mi ꞌmu̱ nuni Judea; bi uni kada nꞌa de geꞌu̱ ngu nuꞌä mi tsu̱pä yä tsꞌe̱di» (Hech. 11:​27-30). Mäske nuꞌu̱ yä ku de Judea mi ꞌmu̱i xa yabu̱, nuꞌu̱ yä kristianu de Antioquía de Siria mi ꞌmu̱i desidido dä umbäbi rä mfatsꞌi (1 Juan 3:​17, 18). Nuju̱ ꞌnehe dä za gä udihu̱ rä nhuekäte po nuꞌu̱ yä zi ku thogi yä däta xuñha. ¿Te dä za gä pe̱fihu̱ pa gä dämä umbäbihu̱ rä mfatsꞌi? 1) Dä za gä ambäbihu̱ yä anciano de rä mhuntsꞌi hanja dä za gä mfaxtehu̱, 2) dä za gä unihu̱ mä ꞌmo̱ñhähu̱ o mä donäsiohu̱, ꞌne 3) dä za gä xatuäbihu̱ rä Zi Dada Jeoba pa dä umbäbi rä mfatsꞌi nuꞌu̱ mä zi kuhu̱. Tal vez ma dä ja mꞌe̱di gä unihu̱ rä mfatsꞌi ora mä zi kuhu̱ ma dä japäbi mꞌe̱di te dä zi o te dä hyee. Nuꞌmu̱ xti ꞌñehe rä Hesu dä juzga di nehu̱ dä zu̱khu̱ grä udihu̱ rä mhäte ꞌne rä nhuekäte po mä kuhu̱, pa njabu̱ dä ꞌñengägihu̱: «Guä ehu̱ [ . . . ] ku̱thu̱ ha rä Tsꞌu̱tꞌhui Äjuä» (Mat. 25:​34-40, Ár ꞌRaꞌyo Nkohi Jö [RN]). w23.07 rä nxii 4, yä parr. 9, 10; rä nxii 6, rä parr. 12

Mi mꞌu̱kua rä Hesu ha rä Xiꞌmhai, bi ꞌñudi ge näꞌä hingrä exigente ꞌne udi rä nhuekäte ja ngu rä Dada. Rä Hesu bä ehe ha rä Xiꞌmhai pa xä matsꞌi yä me Israel xä mengi ha rä ꞌñuu rä Zi Dada Jeoba. Pe nꞌa rä pa bi matsꞌi nꞌa rä zi ꞌme̱hñä näꞌä hingä mrä me Israel. Näꞌä ꞌme̱hñä xa bi bäntebi rä Hesu dä yꞌo̱thebi rä tꞌixu. ¿Te mi ja nunä nxutsi? Nꞌa rä u̱xjua xki yu̱tꞌä ha rä ndoyꞌo ꞌne xa mi japi dä sufri. Hänge rä Hesu xa bi hueki ꞌne bi yꞌo̱the (Mat. 15:​21-28). Ma gä handihu̱ hanja rä Hesu bi ꞌñudi rä nhuekäte mä nꞌa rä pa. Nꞌa rä pa, rä Hesu bi ꞌñenä: «Näꞌä toꞌo go dä ko̱ngägi ha yä thandi yä jäꞌi, nuga ꞌnehe ma gä ko̱ni ha rä thandi mä Dada bi ꞌmu̱ mähetsꞌi» (Mat. 10:​33, RN). Pe, ¿te bi me̱fi ko rä apostol Pedro nuꞌmu̱ hñu mꞌiki bi nega ge mi konose rä Hesu? Koꞌmu̱ mi ꞌmu̱i arrepentido ꞌne xa mäjuäni mi ne dä me̱fi näꞌä xki bädi de geꞌä, mi nuhu rä Hesu de rä du bi ma bä honi Pedro ꞌne —po näꞌä di handihu̱ ge bi thogi—, bi pumbäbi ꞌne bi xipi hängu mi mädi (Luc. 24:​33, 34). Ya dä handihu̱ ge rä Zi Dada Jeoba ꞌne rä Hesu yä hojäꞌi ꞌne hingä yä exigente. ¿Xi nuju̱? Rä Zi Dada Jeoba to̱ꞌmi gä de̱mbäbihu̱ rä mꞌu̱i. w23.07 rä nxii 21, yä parr. 6, 7

¿Te mä raso dä za gä xipäbihu̱ märꞌa pa ꞌnehe dä gamfri ge rä Zi Dada Jeoba hää xa mäjuäni ma dä kumpli näꞌä xä promete? 1) Rä Mäkä Tꞌofo udi ge rä Zi Dada Jeoba go geꞌä di ja nunä rä promesa ora enä: «Näꞌä toꞌo mi hudi ha mähetsꞌi bi ꞌñenä: “¡Hyandi! Di hoki mä rꞌayꞌo gatꞌho yä tꞌo̱tꞌe”». Hää, rä Zi Dada Jeoba ne dä kumpli näꞌä xä promete, ꞌne pe̱ꞌtsi gatꞌho rä tsꞌe̱di ꞌne rä mfädi pa dä jabu̱. 2) Rä Mäkä Tꞌofo udi ge ora rä Zi Dada Jeoba bi ja nunä promesa, näꞌä bi ꞌñenä: «Yꞌofo nuya yä noya, ngeꞌä näꞌä di xiꞌi mäjuäni ꞌne hingä ma dä faya [ . . . ]. ¡Nuya yä noya ya xä kumpli!». Ha nunä testo di handihu̱ ge ora ñä rä Zi Dada Jeoba ꞌñenä go yä bi kumpli näꞌä rä promesa de dä ha nꞌa rä Paraiso nuua ha rä Xiꞌmhai. 3) Rä Zi Dada Jeoba enä: «Go geki drä Alfa ꞌne drä Omega» (Apoc. 21:6). Nunä di signifika ge nuꞌmu̱ Jeoba fu̱ti nꞌa rä ꞌme̱fi, Näꞌä di huati. Ko nuya hñuu yä raso, rä Zi Dada Jeoba ma dä ꞌñudi ge rä Zithu go geꞌä rä kꞌuamba ꞌne rä fracasado. ¿Te dä za gi pe̱fi mu̱ nꞌa rä jäꞌi hingi kamfri ora gi uti nunä promesa? Dä hogi gi ꞌñuti näꞌä hutsꞌi ha yä versículo 5 ꞌne 6 pa gi ꞌñuti ge ko nuya yä noya, rä Zi Dada Jeoba ꞌñenä go di firmä nꞌa rä documento pa di garantisa ge ma dä kumpli gatꞌho näꞌä xä promete (Is. 65:16). w23.11 rä nxii 7, yä parr. 18, 19

Rä Zi Dada Jeoba bi yꞌo̱tuäbi nunä rä promesa Abrahán nuꞌmu̱ mi pe̱ꞌtsi 75 yä je̱ya. Pa näꞌä je̱yaꞌä, Abrahán himi mꞌu̱i ninꞌa rä bätsi. Pe bi za bi hyandi nꞌa tu̱i hanja rä Zi Dada Jeoba bi kumpli näꞌä promesaꞌä. Mꞌe̱fa de bi rꞌani rä däthe Éufrates, tobe bi do̱ꞌmi mä 25 nje̱ya pa ja bi ndada de Isaac. ꞌNepu̱ Abrahán bi do̱ꞌmi mä 60 nje̱ya pa ja bi mꞌu̱i —Esaú ꞌne Jacob— nuꞌu̱ yä bätsi Isaac (Heb. 6:15). Pe Abrahán ya himbi hyandi hanja nuꞌu̱ yä ꞌme̱to ꞌne yä mbongꞌme̱to xa bi ndunthi ꞌne bi ma bä ꞌmu̱i ha näꞌä rä Hogä Hai xki promete rä Zi Dada Jeoba. Pe mäske njabu̱, mientra mi te Abrahán nzäntho bi me̱ꞌtsi nꞌa rä hogä amista ko rä Zi Dada Jeoba (Sant. 2:23). ¿Dä za gi imäjinä te ma dä senti Abrahán xti nuhu de rä du, ꞌne dä bädi ge po näꞌä rä komfiansa bi me̱ꞌspäbi rä Zi Dada Jeoba ꞌne näꞌä rä pasensia bi ꞌñudi, gatꞌho yä dähni bi hñäni rä jäpi Äjuä? (Gén. 22:18). ¿Te dä za gä pädihu̱? Ge mu̱ ya hingä handihu̱ hanja rä Zi Dada Jeoba ma dä kumpli gatꞌho nuꞌu̱ yä promesa, pe mu̱ di udihu̱ rä pasensia ngu Abrahán, hinte mä duda ja ge rä Zi Dada Jeoba ma dä jäpigihu̱ dende nubye̱ ꞌne ha näꞌä rä rꞌayꞌo xiꞌmhai xä ꞌñepu̱ (Mar. 10:​29, 30). w23.08 rä nxii 24, rä parr. 14

Uzías xa mrä bäsjäꞌi nuꞌmu̱ bi thutsꞌi de gä rey. Pe mäske njabu̱, näꞌä hingä mrä ꞌñexmänsu ꞌne bi me̱päbi rä Zi Dada Jeoba ja ngu ri ꞌñehe. Po geꞌä rä Zi Dada Jeoba bi jäpi po ndunthi yä je̱ya (2 Crón. 26:​1-4). Uzías ko yä soldado bi däpäbi märꞌa yä dähni ora bi ntunkui, ꞌne bi su xä ñho rä hnini Jerusalén (2 Crón. 26:​6-15). Zäi ge Uzías xa mi johya ora mi handi ge gatꞌho näꞌä mi pe̱fi, mi po̱nibi xä ñho ko rä mfatsꞌi rä Zi Dada Jeoba (Ecl. 3:​12, 13). Rä rey Uzías xki nzäi dä mända ꞌne mi hurämu̱i ge xä za xä me̱fi näꞌä go mi ne. Nꞌa rä pa, Uzías bi atrebe bi yu̱tꞌi ha rä templo rä Zi Dada Jeoba ꞌne bi tsätꞌi rä tꞌutsꞌi. Näꞌä mi pädi xä ñho ge nuꞌu̱ himi debe dä me̱fi njabu̱ ngeꞌä ho̱nse̱ yä majhä mri ꞌñepäbi dä tsätꞌi rä tꞌutsꞌi (2 Crón. 26:​16-18). Näꞌä rä ndä gä majhä mrä thuhu Azarías bi xipäbi ge hingä geꞌä xki me̱fi, pe Uzías bi nkue̱tho. Ri mu̱di, Uzías xki me̱fi näꞌä xä ñho ꞌne mi pe̱ꞌtsi nꞌa rä hogä ntsitsꞌi ko rä Zi Dada Jeoba. Pe po näꞌä bi me̱fi, rä Zi Dada Jeoba xa bi nkue̱ ꞌne bi kastiga Uzías ko nꞌa rä ñheni rä thuhu rä lepra. Hää, Uzías bi tsꞌoni näꞌä rä hogä ntsitsꞌi mi pe̱ꞌtsi ko rä Zi Dada Jeoba (2 Crón. 26:​19-21). Hinxä thogihmä njabu̱ mu̱ Uzías xä sigi xä me̱ꞌspäbi rä tꞌekꞌei rä Zi Dada Jeoba ꞌne nuꞌu̱ yä mhända. w23.09 rä nxii 10, yä parr. 9, 10

Mäske Pedro ya xki thutsꞌi de gä apostol, näꞌä bi sigi bi yꞌo̱tꞌe ntsꞌe̱di pa dä däpäbi nuꞌu̱ yä tsꞌo uso mi pe̱ꞌtsi. Ha rä je̱ya 36, Pedro bi hyandi hanja yä jäꞌi de märꞌa yä dähni —bi mu̱di ko Cornelio— bi tꞌumbäbi ꞌnehe rä espiritu santo Äjuä. Kongehnä rä Zi Dada Jeoba bi ꞌñudi ge hingi huahnitho toꞌo dä numäñho. Hää, hindi mporta habu̱ yä mengu yä jäꞌi, dä za dä zo̱ho̱ dä me̱päbi (Hech. 10:​34, 44, 45). Dende näꞌä rä oraꞌä, Pedro ꞌnehe bi numäñho nuꞌu̱ yä kristianu de märꞌa yä dähni ꞌne asta bi mu̱di bi ñuni kongeꞌu̱. Pe rꞌa yä kristianu nuꞌu̱ myä judío, mi mbeni ge hixmä ñho dä ñuni ko nuꞌu̱ yä kristianu de märꞌa yä dähni. Nꞌa rä pa, rꞌa de nuyu̱ yä kristianu mi mbeni njabu̱, bi zo̱ni ha Antioquía. ¿Gi pädi te bi me̱fi Pedro? Bi ntsa dä ñuni ko nuꞌu̱ yä kristianu de märꞌa yä dähni. Tal vez ngeꞌä mi ne dä gohi xä ñho ko nuꞌu̱ yä kristianu myä judío. Pedro bi porta ngu nꞌa rä jäꞌi näꞌä mrä yohmi. Hänge rä apostol Pablo bi zu̱i Pedro ndelante de nuꞌu̱ märꞌa yä kristianu mi ꞌmu̱hni (Gál. 2:​13, 14). Mäske Pedro bi komete nunä error, himbi desanimä po geꞌä ꞌne bi sigi bi yꞌo̱tꞌe ntsꞌe̱di po bi paati rä mfeni. w23.09 rä nxii 22, rä parr. 8

Mu̱ gä hudi gä ntso̱ꞌmi ꞌne gä handi ge jabu̱ habu̱ gi faya, ¡ogi desanimä! Beni ge rä Zi Dada Jeoba ꞌmu̱i dispuesto dä rꞌaꞌi rä mfatsꞌi (1 Ped. 2:3). Rä apostol Pedro bi ꞌñenä: «Äjuä [ . . . ] go geꞌä ma dä huati ri entrenämientohu̱. [ . . . ] go geꞌä ma dä rꞌaꞌähu̱ rä tsꞌe̱di» (1 Ped. 5:​10, TNM). Nꞌa rä pa, Pedro bi senti ge himi meresebi dä mꞌai ndelante de rä Tꞌu̱ Äjuä (Luc. 5:8). Pe ko rä mfatsꞌi ꞌne rä mhäte rä Zi Dada Jeoba ꞌne rä Hesu, rä apostol Pedro bi logra bi ñꞌo ha näꞌä rä ꞌñuu bi ꞌñuti rä Kristo. ¿Te mä jäpi bi hñäni? Pedro bi thahni pa dä mända ko rä Kristo ha mähetsꞌi (2 Ped. 1:11). ¿Hänge xi nꞌa rä däta nsu? Ja ngu rä apostol Pedro, mu̱ nuꞌi ꞌnehe gi hyopäbi rä Zi Dada Jeoba dä ꞌñutꞌäꞌi pa gi pe̱päbi ja ngu adiꞌä, ꞌnehe ma dä rꞌaꞌi nꞌa rä däta njutꞌi. Hää, ¡ma dä rꞌaꞌi ꞌnehe nꞌa rä te pa nzäntho! (1 Ped. 1:9). w23.09 rä nxii 31, yä parr. 16, 17

Thi de rä tabernáculo mi ja nꞌa rä patio habu̱ yä majhä mi kumpli ko yä responsabilida. ꞌNehe mi ja nꞌa rä jutsꞌi näꞌä mi kotꞌi tanto rä tabernáculo ngu rä patio. Ha rä patio ꞌnehe mi ja nꞌa rä altar de gä kobre habu̱ mi tsꞌätꞌi yä ofrenda. ꞌNehe mi ja nꞌa rä mꞌothe de gä kobre habu̱ yä majhä mi nxu̱ki änte de dä ja yä ꞌme̱fi (Éx. 30:​17-20; 40:​6-8). Nuꞌu̱ 144.000 tobe ꞌmu̱i ha rä Xiꞌmhai, ꞌñenä go ꞌmai ha näꞌä rä mu̱di patio de rä mäkä templo rä Zi Dada Jeoba pa pe̱päbi. Näꞌä rä mꞌothe de gä kobre mi ja thi de rä tabernáculo ꞌne de rä templo, bembäbi tanto nuꞌu̱ to̱ꞌmi dä ma ha mähetsꞌi ꞌne nuꞌu̱ to̱ꞌmi dä mꞌu̱i ha rä Xiꞌmhai, ge hyaxtho di debe dä mꞌu̱i xä ntꞌaxi ante rä thandi rä Zi Dada Jeoba. ¿Xi habu̱ di xo̱kämbeni Jeoba nuꞌu̱ hingä yä majhä ꞌne to̱ꞌmi dä mꞌu̱i ha rä Xiꞌmhai? Rä apostol Juan bi ꞌñenä: «Nꞌa rä dängä mhuntsꞌä jäꞌi [ . . . ] ꞌmaiꞌu̱ ha rä thandi Äjuä [ . . . ] ꞌne pe̱päbi mä pa rä xui» (Apoc. 7:​9, 13-15). Hää, nuꞌu̱ to̱ꞌmi dä mꞌu̱i ha rä Xiꞌmhai, ꞌñenä go ꞌmai ha näꞌä rä patio ja thi de rä jutsꞌi de rä mäkä templo Jeoba, pa dende gekua di nsunda ꞌne pe̱päbi rä Zi Dada Jeoba. ¡Hängu di johyahu̱ gä pädihu̱ ge gatꞌho di pe̱ꞌtsihu̱ nꞌa rä luga ha rä mäkä templo rä Zi Dada Jeoba pa gä nsundahu̱ ꞌne gä xo̱kämbenihu̱! w23.10 rä nxii 28, yä parr. 15, 16

Rä Zi Dada Jeoba ꞌnehe rꞌakägihu̱ rä tsꞌe̱di po mäde de yä anciano (Is. 32:​1, 2). Po rängeꞌä, mu̱ te tupꞌäꞌi ri mu̱i, ñä kongeꞌu̱. ꞌNe mu̱ nuꞌu̱ ne dä maxꞌäꞌi, hñäni näꞌä rä mfatsꞌi ofreseꞌi. Rä Zi Dada Jeoba di usa yä anciano pa dä rꞌaꞌi rä tsꞌe̱di. Näꞌä di prometegihu̱ rä Zi Dada Jeoba, geꞌä ꞌnehe dä za dä rꞌakägihu̱ rä tsꞌe̱di. Rä Zi Dada Jeoba di prometebi nꞌa rä te pa nzäntho gatꞌho nuꞌu̱ pe̱päbi; rꞌaa ha rä Xiꞌmhai ꞌne märꞌaa ha mähetsꞌi (Rom. 4:​3, 18-20). Ora hindi häkihu̱ de ha mä mfenihu̱ nunä rä humu̱i, geꞌä rꞌakägihu̱ rä tsꞌe̱di pa gä ze̱tihu̱ yä xuñha, pa gä utihu̱ märꞌa de rä Noya Äjuä, ꞌne pa gä kumplihu̱ ko nuꞌu̱ yä responsabilida di hänihu̱ ha rä hnini rä Zi Dada Jeoba (1 Tes. 1:3). Ma gä handihu̱ hanja näꞌä rä humu̱i mi pe̱ꞌtsi rä apostol Pablo, geꞌä bi umbäbi rä tsꞌe̱di ꞌne rä balo. Bi tꞌo̱ꞌtuäbi yä ntsꞌomꞌu̱i, bi tꞌu̱tsa, ꞌne rä bida bi mꞌu̱i en peligro (2 Cor. 4:​8-10). Rä apostol Pablo himbi hñäki de rä mfeni näꞌä rä humu̱i mi pe̱ꞌtsi (2 Cor. 4:​16-18, TNM). Hää, näꞌä mi ꞌmu̱i dispuesto dä ze̱ti yä xuñha ꞌne yä dumu̱i kontal dä hñäni rä thähä: ¡Nꞌa rä te pa nzäntho ha mähetsꞌi! Koꞌmu̱ rä apostol Pablo xa bi yꞌe̱ntꞌä ha rä mfeni näꞌä rä humu̱i mi pe̱ꞌtsi, geꞌä bi umbäbi rä tsꞌe̱di ngu mi thogi «kada nꞌa rä pa». w23.10 yä nxii 15, 16, yä parr. 14-17

Gehnä rä ntꞌani di debe gä o̱tꞌehu̱ ora di handihu̱ ge Jeoba hinxä dädi mä sadihu̱: «¿Por hanja rä Zi Dada Jeoba hingä mäntꞌä rꞌakägi näꞌä di apäbi?». Rꞌabu̱ di nehu̱ ge rä Zi Dada Jeoba mäntꞌä dä rꞌakägihu̱ näꞌä di apäbihu̱. Pe rä Zi Dada Jeoba mänꞌa pädi xä ñho hämꞌu̱ xa di jakägihu̱ mꞌe̱di näꞌä di apäbihu̱ (Heb. 4:16). Hänge ora gi handi ge rä Zi Dada Jeoba hinxä dädi ri sadi, ogi mbeni ge Näꞌä hingi ne dä rꞌaꞌi näꞌä gi apäbi. Mänꞌa dä hogi gi mbeni ge Näꞌä eñꞌäꞌi: «To̱ꞌmi, tobe hinxä zo̱ho̱ rä ora». Nꞌa rä bäsjäꞌi näꞌä bi yꞌapäbi rä Zi Dada Jeoba ge xä matsꞌi pa xä thogi näꞌä rä ñheni mi pe̱ꞌtsi, pe Näꞌä himbi hñäkuäbi. Mu̱ rä Zi Dada Jeoba xä ja nꞌa rä milagro ꞌne xä hñäkuäbi näꞌä ñheni, rä Zithu xä za xä ꞌñembäbi rä Zi Dada Jeoba: «¡Hyandi! Nuni bäsjäꞌi hingä ma xä me̱pꞌäꞌi mu̱ hixkä o̱the» (Job 1:​9-11; 2:4). Hänge ora di thogihu̱ nꞌa rä ñheni, hinxä ñho gä to̱ꞌmihu̱ ge rä Zi Dada Jeoba ma dä ja nꞌa rä milagro pa dä yꞌo̱thegihu̱. Pe hää mähyoni gä benihu̱ ge mänꞌitꞌho ma dä hñäki gatꞌho yä u̱gi ꞌne yä ñheni (Is. 33:24; Apoc. 21:​3, 4). Mientra di to̱ꞌmihu̱ dä zo̱ho̱ näꞌä rä pa, dä hogi gä xatuäbihu̱ rä Zi Dada Jeoba ꞌne gä apäbihu̱ ge dä rꞌakägihu̱ rä tsꞌe̱di ꞌne nꞌa rä tsaya ha mä mfenihu̱ pa gä ze̱tihu̱ nuꞌu̱ yä ñheni di thogihu̱ ꞌne njabu̱ dä za gä sigihu̱ gä pe̱päbihu̱ rä Zi Dada Jeoba. w23.11 rä nxii 23, rä parr. 13

Sansón bi komete nꞌa rä däta error ꞌne bi xofose̱ yä u̱gi. Pe näꞌä himbi rindi, ꞌne bi sigi bi yꞌapäbi rä mfatsꞌi rä Zi Dada Jeoba pa bi za bi huati yä filisteo ja ngu xki mhändabi (Juec. 16:​28-30). Sansón bi ꞌñembäbi rä Zi Dada Jeoba: «Hyokägi gä benga de nuꞌu̱ yä filisteo». Rä Zi Dada Jeoba bi yꞌo̱de ꞌne bi umbäbi mänꞌaki rä tsꞌe̱di pa bi za bi hyo nuꞌu̱ yä filisteo mi ꞌmu̱hni. Näꞌä rä paꞌä, mänꞌa bi hyo ndunthi yä filisteo ke nuꞌu̱ xki hyo änte. Mäske Sansón bi xofo yä u̱gi po näꞌä bi me̱fi, himbi ñhe̱tꞌho ꞌne bi sigi bi yꞌo̱tꞌe ntsꞌe̱di pa bi kumpli rä bolunta rä Zi Dada Jeoba. Mu̱ nuꞌi ꞌnehe gä tagi ha nꞌa rä error, ꞌne po geꞌä bi tꞌaꞌi nꞌa rä tsꞌu̱i o gä ꞌme̱di nꞌa rä responsabilida näꞌä xki tꞌaꞌi ha rä hnini rä Zi Dada Jeoba, ¡ogi ꞌme̱mbu̱tho ꞌne nangi! Beni ge pa rä Zi Dada Jeoba, tobe xa gi bale ndunthi ꞌne Näꞌä hingi ne dä ꞌme̱diꞌi (Sal. 103:​8,9). Mäske rꞌabu̱ hingä geꞌä di pe̱fihu̱, rä Zi Dada Jeoba ne dä sigi dä maxkägihu̱ pa dä za gä kumplihu̱ rä bolunta ja ngu bi ja Sansón. w23.09 rä nxii 6, yä parr. 15, 16

Nuya yä noya hindi signifika ge rä Zi Dada Jeoba di johya ora handi di sufrihu̱ o di thogihu̱ yä xuñha. Sino ke ne dä mää ge rä Zi Dada Jeoba xa di johya ora handi ge di uantahu̱ ꞌne hindi ꞌuegehu̱ de geꞌä. ¡Hängu di nupkägihu̱ mä mfenihu̱ gä pädihu̱ ge rä Zi Dada Jeoba o̱tꞌe ngue̱nda ora di ze̱tihu̱ yä xuñha ꞌne di johyabihu̱ rä koraso! (Sal. 5:12). Mäyaꞌmu̱, Abrahán ꞌnehe bi ñhandui ndunthi yä xuñha. Pe koꞌmu̱ bi ze̱ti ꞌne bi uanta, rä Zi Dada Jeoba bi nuu ngu rä amigo ꞌne asta bi borrabi yä thai (Gén. 15:6; Rom. 4:​13, 22). Njabu̱ ꞌnehe dä za dä thogi kongekhu̱. Mäske rä Zi Dada Jeoba di numäñho näꞌä di pe̱fihu̱ ꞌne nuꞌu̱ yä responsabilida di pe̱ꞌtsihu̱ ha rä hnini, pe Näꞌä mänꞌa di ho ora handi ge di ze̱tihu̱ yä xuñha ꞌne hindi ꞌuegehu̱ de geꞌä. Hindi mporta hängu nje̱ya di pe̱ꞌtsihu̱, te di thogihu̱, o te di pädi gä pe̱fihu̱, kada nꞌa de gekhu̱ di ja mꞌe̱di gä ze̱tihu̱ yä xuñha. Xi nuꞌi, ¿gi ñhanduibye̱ nꞌa rä xuñha? Mu̱ hää, beni ge rä Zi Dada Jeoba handi näꞌä gi thogi, ꞌne xa di johya ora handi ge gi ze̱ti ꞌne gi uanta. Ora di pädihu̱ ge rä Zi Dada Jeoba o̱tꞌe ngue̱nda ora di ze̱tihu̱, di nupkägihu̱ ndunthi mä mfenihu̱ ꞌne japi mänꞌa dä ze̱di näꞌä rä humu̱i di pe̱ꞌtsihu̱. w23.12 rä nxii 11, yä parr. 13, 14

Nꞌa rä ñꞌo̱ho̱ näꞌä pe̱päbi rä Zi Dada Jeoba mähyoni dä bädi dä ñä. Nꞌa rä ñꞌo̱ho̱ näꞌä pädi dä ñä, pädi dä yꞌo̱de te mää märꞌaa, te di mbeni ꞌne te di senti (Prov. 20:5). Nuꞌi dä za gi pädi te ne dä mää nꞌa rä jäꞌi po näꞌä rä modo hanja grä ñä ꞌne hanja di ja rä hmi. Mu̱ gi ho gi ñäui märꞌaa geꞌä ma dä maxꞌäꞌi pa gi pädi te di mbeni ꞌne te di senti. Pe mu̱ ho̱nse̱ ko rä telefono gi ho gi ñäui märꞌaa, ko rä tiempo ya hingi ho gi mplatikaui yä jäꞌi. Hänge dä hogi ge nzäntho gi hyoni rä modo pa gi ñäui ꞌne gi pädi te di mbeni märꞌaa (2 Juan 12). Nꞌa rä ñꞌo̱ho̱ näꞌä pe̱päbi rä Zi Dada Jeoba, debe dä ꞌñudi ge tsa dä mäntenese̱ ꞌne dä mäntene rä familia (1 Tim. 5:​8, TNM). Hänge mu̱ gi yꞌo̱tꞌe ntsꞌe̱di po gi pädi nꞌa rä ofisio, hingä ma dä jaꞌi xä ñhei gi tini nꞌa rä ꞌme̱fi (Hech. 18:​2, 3; 20:34; Efes. 4:28). Mu̱ gi fu̱ti nꞌa rä ꞌme̱fi, huati ꞌne ogi tsoogi mädetho. Njabu̱ ma dä fädi ge grä responsable ꞌne ma dä tꞌaꞌi rä ꞌme̱fi. w23.12 rä nxii 27, yä parr. 12, 13

Ha rä Mäkä Tꞌofo embäbi «rä Pa Jeoba» näꞌä rä tiempo habu̱ Jeoba huati yä nkontra ꞌne ñäni rä hnini. Mäyaꞌmu̱, Jeoba ndunthi yä mꞌiki bi huati nuꞌu̱ yä nkontra pa bi ñäni rä hnini (Is. 13:​1, 6; Ezeq. 13:5; Sof. 1:8). ¡Rä Pa Jeoba ya xä ꞌñepu̱! Pe, ¿hanja ma dä mu̱di nunä Pa? Ma dä mu̱di po drä huati gatꞌho nuꞌu̱ yä hyate relijion fädi ngu rä Däta Babilonia. ¿Hämꞌu̱ ma dä uadi nunä Pa? Ma dä uadi xti hä rä Zi Dada Jeoba näꞌä rä gerra rä thuhu Armagedón. Pa gä pongihu̱ xti zo̱ho̱ näꞌä «rä Pa Jeoba», mähyoni gä ndo̱ꞌmihu̱ dende nubye̱. Pe ja ngu bi mää rä Hesu, hingä ho̱nse̱ di debe gä ndo̱ꞌmihu̱, sino di debe gä «sigi gä ndo̱ꞌmihu̱» hyaxtho (Luc. 12:​40, TNM; Mat. 24:21). Ha näꞌä rä Mu̱di Karta pa yä Tesalonicenses, rä apostol Pablo bi usa rꞌa yä ejemplo pa bi matsꞌi nuꞌu̱ yä mu̱di kristianu dä ndo̱ꞌmi pa nuꞌmu̱ xti zo̱ho̱ näꞌä rä Pa Jeoba. Rä apostol Pablo mi pädi xä ñho ge näꞌä rä paꞌä tobe mi ꞌme̱di dä zo̱ho̱ (2 Tes. 2:​1-3). Pe mäske njabu̱, rä apostol Pablo bi ꞌñembäbi nuꞌu̱ yä mu̱di kristianu ge dä ndo̱ꞌmi, ꞌne xä hyandi ge näꞌä rä Pa Jeoba ꞌñenä go ya ma xä zo̱ho̱ rä hyaxꞌä. Mäpaya, nuju̱ ꞌnehe xa mähyoni gä jamäsuhu̱ nunä rä tsꞌofo. w23.06 rä nxii 8, yä parr. 1, 2

Po rä je̱ya 1978, ha rä hnini Tokio de rä dähni Japón bi mu̱di bi thoki nꞌa rä to̱nꞌgu de gä 60 piso. Ora yä jäꞌi mi thogi, mi ñꞌani mu̱ näꞌä rä to̱nꞌgu mi thoki ma xä ze̱ti o hinä nuꞌu̱ yä mbiꞌmhai ja njatꞌä ha näꞌä lugaꞌä. Pe, ¿te bi me̱fi nuꞌu̱ yä bämhñä mi hoki nunä to̱nꞌgu? Mäske nunä to̱nꞌgu xa mrä däta, bi hyoni hanja bi japäbi pa njabu̱ mäske xä hmäni ora mi tso̱ho̱ yä mbiꞌmhai, hinxä dehmi nuya yä nguu nixi xä yo̱tꞌe. Mäpaya nuju̱ di pe̱phu̱ rä Zi Dada Jeoba di njahu̱ ngu nunä rä däta to̱nꞌgu. ¿Por hanja? Nuju̱ di pe̱päbihu̱ rä Zi Dada Jeoba, di o̱thu̱ ntsꞌe̱di pa njabu̱ gä jamäsuhu̱ näꞌä di mända rä Zi Dada Jeoba ꞌne hingä fayabihu̱. Pe ꞌnehe mähyoni gä udihu̱ ge di pädihu̱ gä o̱dehu̱ ꞌne di ntiendehu̱. Hää, di o̱tehu̱ yä mhända Jeoba, pe ꞌnehe di o̱thu̱ ntsꞌe̱di po gä udihu̱ rä ñhojäꞌi ꞌne rä nhuekäte (Sant. 3:17). Nuju̱ di pe̱päbihu̱ rä Zi Dada Jeoba, mähyoni gä handihu̱ ngu ri ꞌñehe nuꞌu̱ yä mhända ꞌne yä tsꞌofo: nixi di debe gä ñꞌexigentehu̱, ha nixi di debe gä handäthohu̱ hanja dri ꞌme̱ꞌtuäbi rä tꞌekꞌei nuꞌu̱ yä mhända. w23.07 rä nxii 14, yä parr. 1, 2

Rä Diablo bi hñuꞌtsuäbi rä Hesu rꞌa yä tentasio pa dä fayabi rä Zi Dada Jeoba ꞌne asta bi yꞌapäbi ge go dä xo̱kämbeniꞌä (Mat. 4:​1-11). Rä Zithu mi ꞌmu̱i desidido dä japäbi rä Hesu dä peka kontra rä Zi Dada Jeoba, pa njabu̱ rä Hesu ya hinxä za xä gutꞌi mä pekadohu̱. Pe rä Hesu bi ñhandui märꞌa yä xuñha: nuꞌu̱ yä nkontra xa mi u̱tsa ꞌne mi amenäsa ko dä hyo (Luc. 4:​28, 29; 13:31). ꞌNehe bi uanta ora hingä geꞌä mi pe̱fi yä apostol (Mar. 9:​33, 34). Näꞌä rä pa bi tsꞌitsꞌi pa dä tho, xa bri ꞌmu̱ni, bri ꞌme̱tuäbi rä tsa, bri trata ngu nꞌa rä be ꞌne bi tsꞌu̱ti ha nꞌa rä zaa habu̱ xa bi sufri (Heb. 12:​1-3). Ora ya ma xä du, rä Zi Dada Jeoba bi hñäkuäbi gatꞌho näꞌä rä mfatsꞌi mi umbäbi, hänge rä Hesu pe̱ꞌtsi te bi ze̱tise̱ näꞌä sufrimiento asta xa bi du (Mat. 27:46). Ja ngu di handihu̱ rä Hesu bi gutꞌi nꞌa rä presio xi xä mädi pa bi ñängägihu̱ de rä pekado ꞌne de rä du. Ora di handihu̱ gatꞌho näꞌä bi sufri rä Hesu po gekhu̱, ¿hänge di sentihu̱ rä mhäte po geꞌä ꞌne di jamädibihu̱? w24.01 yä nxii 10, 11, yä parr. 7-9

Rä pasensia faxkägihu̱ pa gä ntsitsꞌihu̱ xä ñho ko märꞌaa. ꞌNehe faxkägihu̱ pa gä o̱tsꞌehu̱ märꞌaa ora ja te ne dä mää (Sant. 1:19). Mu̱ di pe̱ꞌtshu̱ rä pasensia, ma dä maxkägihu̱ pa hingä japhu̱ dä nkue̱ märꞌaa. Ora di nkue̱hu̱ o di mfadahu̱, ma gä dominä mä mfenihu̱ pa hingä mäñhu̱ nꞌa rä noya näꞌä dä za dä u̱mbäbi yä mfeni märꞌaa. Ora toꞌo di ofendegihu̱, rä pasensia faxkägihu̱ pa hingä mäntꞌä gä nkue̱hu̱ ꞌne pa hingä koꞌtsuäbihu̱ ko rä ntsꞌomꞌu̱i. Rä pasensia geꞌä ma dä maxkägihu̱ pa gä ze̱tihu̱ ꞌne gä unihu̱ rä mpumbäte (Col. 3:​12, 13). Rä pasensia faxkägihu̱ pa gä ju̱hu̱ nꞌa rä hogä desision. Ora di benihu̱ te gä pe̱fihu̱, rä pasensia ma dä maxkägihu̱ pa mꞌe̱tꞌo gä hudihu̱ ꞌne gä ntso̱ꞌmihu̱ pa gä handihu̱ te ma gä xofohu̱ ko näꞌä di beni gä pe̱fihu̱. Geꞌä ma dä maxkägihu̱ gä huahnihu̱ nꞌa rä hogä desision. Ja ngu ora xa di honihu̱ rä bojä, rꞌabu̱ gä nehmähu̱ gä aseptahu̱ nꞌa rä ꞌme̱fi habu̱ di njutꞌi xä ñho. Pe mu̱ di pe̱ꞌtsihu̱ rä pasensia, geꞌä ma dä maxkägihu̱ pa mꞌe̱tꞌo gä hudihu̱ ꞌne gä handihu hanja ma dä afektabi mä familiahu̱ ꞌne näꞌä rä ntsitsꞌi di pe̱ꞌtsihu̱ ko rä Zi Dada Jeoba. Hää, mu̱ di pe̱ꞌtsihu̱ rä pasensia geꞌä ma dä maxkägihu̱ pa gä ꞌuegehu̱ de nꞌa rä desision o de nꞌa rä ꞌñuu xä ntsꞌo. w23.08 rä nxii 22, yä parr. 8, 9

Rꞌabu̱ dä za gi desanimä ora gi handi ge pe̱ꞌtsi te gi ntsaui yä tsꞌo nkꞌatꞌi ꞌne yä tsꞌo mfeni. Pe ora gi thogi njabu̱, beni näꞌä gä prometebi rä Zi Dada Jeoba ora gä umbäbi ri bida ꞌne gä nxixtehe. Ora nꞌa rä jäꞌi ꞌueke rä bida ꞌne umbäbi rä Zi Dada Jeoba, di «renunsiase̱ rä bida». ¿Por hanja? Ngeꞌä näꞌä jäꞌiꞌä, desidi dä rechaza nuꞌu̱ yä mfeni ꞌne yä nkꞌatꞌi di nkontraui ko rä bolunta rä Zi Dada Jeoba (Mat. 16:24). Po geꞌä, mu̱ nuꞌi ya gä nxixtehe ꞌne ma gi ñhandui nꞌa rä tentasio, ya hingä ma gi tege ri bida pa gi mbeni te ma gi pe̱fi. Pa geꞌi ma dä nja ho̱nse̱ nꞌatho rä ꞌñuu: Gi pe̱fi rä bolunta rä Zi Dada Jeoba ꞌne gi johyabi rä koraso. Ora gä umbäbi ri bida rä Zi Dada Jeoba, gä xipäbi ge ya gä renunsia gatꞌho nuꞌu̱ märꞌa yä tꞌo̱tꞌe pa gi pe̱päbi rä bolunta. Hänge ora gi ñhandui nꞌa rä xuñha o nꞌa rä tentasio, ma gi pe̱fi näꞌä bi me̱fi Job ora bi ꞌñenä: «¡Nunka ma gä ꞌuengi de Äjuä!» (Job 27:5). w24.03 rä nxii 9, yä parr. 6, 7

Rä Zi Dada Jeoba turämu̱i ꞌne mäkägihu̱ kada nꞌa de gekhu̱ (2 Cor. 13:11). Hinte mä duda di pe̱ꞌtsihu̱ ge rä Zi Dada Jeoba hingi fayagihu̱ ꞌne pantꞌägihu̱ ko rä mhäte (Sal. 32:10). Mu̱ njatꞌä gi beni hanja rä Zi Dada Jeoba xä ꞌñudi rä mhäte po geꞌi, mänꞌa ma gi hyandi ngu ri amigo ꞌne mänꞌa ma gi senti getbu̱ de Geꞌä. Dä hogi gi xatuäbi ꞌne gi xipäbi hängu gi honi rä mhäte. Dä za gi xipäbi gatꞌho näꞌä jaꞌi gi turimu̱i o te mä tꞌo̱tꞌe jaꞌi gi ntsu. Ogi duda ge näꞌä di ntiende hanja gi senti ꞌne ge ꞌmu̱i dispuesto dä maxꞌäꞌi (Sal. 145:19). Rä mhäte rä Zi Dada Jeoba xa jakägihu̱ gä tsamäñhohu̱; ꞌñenä nꞌa rä faspi habu̱ di mpaꞌtihu̱ ora xi xä tse̱. Mäske rä Zi Dada Jeoba xa ja ndunthi rä tsꞌe̱di, ꞌnehe xa rä hojäꞌi ꞌne xa di mäkägihu̱. ¿Hänge xa di johyahu̱ gä pädihu̱ hängu di mäkägihu̱ rä Zi Dada Jeoba? Hänge ma gä sigihu̱ gä honihu̱ rä Zi Dada Jeoba pa gä pädihu̱ toꞌoꞌä ꞌne dä za gä eñhu̱ ꞌnehe: «¡Nuga xa di mädi Jeoba!» (Sal. 116:1). w24.01 rä nxii 31, yä parr. 19, 20

Rä Hesu hingä ho̱nse̱ bi xipäbi yä jäꞌi ge Jeoba geꞌä rä thuhu Äjuä. Ha näꞌä rä dähni habu̱ bi mꞌu̱i rä Hesu, yä jäꞌi ya mi pädi xä ñho ge Jeoba geꞌä rä thuhu Äjuä. Hänge rä Hesu hingä ho̱nse̱ bi xipäbi yä jäꞌi ge Jeoba geꞌä rä thuhu Äjuä, sino ke ꞌnehe bi ꞌñuti tenguꞌä rä mꞌu̱i (Juan 1:​17, 18). Mäske rä Mäkä Tꞌofo ya mi mää ge rä Zi Dada Jeoba xa di huegägihu̱ ꞌne rä hojäꞌi, pe rä Hesu bi hyoni hanja bi tso̱mbäbi ha yä koraso yä jäꞌi ko näꞌä mi uti de rä Zi Dada Jeoba (Éx. 34:​5-7). Nꞌa rä pa rä Hesu bi mede nꞌa rä istoria. Nunä istoria pede hanja nꞌa rä tꞌu̱ bi ma de rä nguu ꞌne bi hñätsꞌi nꞌa rä mꞌu̱i xa xä ntsꞌo. Mꞌe̱fa bi zopu̱ nunä mꞌu̱i xä ntsꞌo ꞌne bi desidi bi mengi ko rä dada. Nunä dada hyaxtho mi handi rä ꞌñuu ꞌne mi to̱ꞌmi rä tꞌu̱. Nꞌa rä pa bi hyandi ge xa mani rä tꞌu̱, hänge bi bo̱ni rä nhextꞌihi pa bi ma bä tsu̱di; oraꞌä bi hyu̱fi, bi zu̱ꞌtsi ꞌne bi pumbäbi näꞌä xki yꞌo̱tꞌe. ¿Hänge dä za gä handihu̱ hängu näꞌä rä mhäte ꞌne rä nhuekäte pe̱ꞌtsi rä Zi Dada Jeoba po gekhu̱? (Luc. 15:​11-32). Hää, rä Hesu bi nsundabi rä thuhu rä Zi Dada Jeoba nuꞌmu̱ bi matsꞌi yä jäꞌi dä ntiende xä ñho tenguꞌä rä mꞌu̱i rä Zi Dada Jeoba. w24.02 rä nxii 10, yä parr. 8, 9

Rä Zi Dada Jeoba japi dä tsaya näꞌä rä u̱gi ꞌne rä dumu̱i senti ha rä koraso yä jäꞌi. Pe xi nuju̱, ¿te dä za gä pe̱fihu̱ pa gä de̱mbäbihu̱ rä ejemplo rä Zi Dada Jeoba ꞌne gä sentihu̱ rä nthekäte ꞌne gä huꞌmpäbihu̱ yä mu̱i nuꞌu̱ toꞌo thogi yä sufrimiento? Mähyoni gä potꞌihu̱ nuꞌu̱ yä hogä mꞌu̱i ma dä maxkägihu̱ gä sentihu̱ rä nthekäte pa njabu̱ dä za gä huꞌmpäbihu̱ yä mu̱i märꞌaa. ¿Ndaꞌu̱ nuꞌu̱ yä hogä mꞌu̱i? Ma gä handihu̱. ¿Te ma dä maxkägihu̱ gä sigihu̱ gä mädihu̱ mä kuhu̱ ꞌne gä huꞌmpäbihu̱ yä mu̱i ora thogi yä xuñha? (1 Tes. 4:18). Mu̱ hindi sentihu̱ rä nhuekäte po märꞌaa, mähyoni gä nxadihu̱ gä sentihu̱ näꞌä di sentiꞌu̱ ꞌne gä imäjinähu̱ ge go gekhu̱ di thogihu̱ näꞌä thogiꞌu̱. ꞌNehe mähyoni gä nxadihu̱ gä mädihu̱ ꞌne gä ñhojäꞌihu̱ kongeꞌu̱ (Col. 3:12; 1 Ped. 3:8). Ora di potꞌihu̱ nuya yä hogä mꞌu̱i mähye̱gi ko rä nhuekäte, geꞌä ma dä jakägihu̱ gä nehu̱ gä huꞌmpäbihu̱ yä mu̱i nuꞌu̱ mä kuhu̱ thogi yä xuñha. Rä Hesu bi ꞌñenä: «Nuꞌä gi beñhu̱ ha ri mfenihu̱ go geꞌä gi mäñhu̱ ꞌnehe. Nuꞌä toꞌo bengä yä hogä mfeni mängä yä hogä noya» (Mat. 12:​34, 35). Ja ngu di handihu̱, mu̱ ha mbo mä korasohu̱ ja rä mhäte, geꞌä ma dä jakägihu̱ gä huꞌmpäbihu̱ yä mu̱i mä kuhu̱ ora thogi yä u̱gi ꞌne yä dumu̱i. w23.11 rä nxii 10, yä parr. 10, 11

Pa dä za gä ntiendehu̱ nuꞌu̱ yä profecía o ꞌme̱tꞌo noya ehe ha rä Mäkä Tꞌofo, ja mꞌe̱di gä adihu̱ rä mfatsꞌi. Imäjinä ge gi yꞌo ha nꞌa rä hnini habu̱ hingi pädi. ¿Te ma gi senti mu̱ gri ñꞌoui nꞌa ri amigo näꞌä pädi xä ñho rä ꞌñuu ꞌne näꞌä rä luga habu̱ gi ne gi tso̱ni? Zäi ge xa ma gi johya ngeꞌä gi pädi ge ko rä mfatsꞌi ri amigo hingä ma gi mꞌe̱di ha näꞌä rä hniniꞌä. Njabu̱ ꞌnehe, ha nunä rä Xiꞌmhai habu̱ di ꞌmu̱hu̱, ꞌñenä di yꞌohu̱ ha nꞌa rä däta hnini habu̱ jakägihu̱ mꞌe̱di rä mfatsꞌi rä Zi Dada Jeoba, pa dä ꞌñutkägihu̱ te mä ꞌñuu gä ju̱hu̱ ꞌne pa dä xikägihu̱ te to̱bgägihu̱ xudi ndämäni. Rä Zi Dada Jeoba bi mända dä tꞌofo yä ꞌme̱tꞌo noya ha rä Mäkä Tꞌofo pa gä pädihu̱ te ma dä thogi xudi ndämäni. Pe mähyoni gä apäbihu̱ rä mfatsꞌi pa gä pädihu̱ te ri bo̱ni nuꞌu̱ yä ꞌme̱tꞌo noyaꞌu̱ (Dan. 2:28; 2 Ped. 1:​19, 20). Ja ngu nꞌa rä dada näꞌä hombäbi rä ñho yä zi bätsi, rä Zi Dada Jeoba ne ge gä pe̱ꞌtsihu̱ nꞌa rä mꞌu̱i temäꞌentho tanto nubye̱ ngu xudi ndämäni (Jer. 29:11). Koꞌmu̱ rä Zi Dada Jeoba hingä ngu nꞌa rä mexiꞌmhai, näꞌä tsa dä xikägihu̱ te ma dä thogi xudi ndämäni. Po rängeꞌä bi mända dä tꞌofo nuꞌu̱ yä ꞌme̱tꞌo noya ha rä Mäkä Tꞌofo, pa njabu̱ dä za gä pädihu̱ te ma dä thogi (Is. 46:10). w23.08 rä nxii 8, yä parr. 3, 4