Radio—Un Invento cu A Cambia Mundu
DJE CORESPONSAL DI SPIERTA! NA ITALIA
UN TIRU di rifle a kibra e silencio dje cunucu italiano. E señal ei a duna Guglielmo Marconi e confirmacion cu e ekipo rudimentario cu e tabata usando a funcioná. Un receptor a capta e ondanan electromagnético cu un transmisor a generá i a difundí den espacio 2,5 kilometer leu. Tabata 1895. Aunke n’e tempu ei ningun hende por a capta plenamente tur e implicacionnan dje experimento, e tiru di rifle ei a habri e caminda pa un tecnologia cu di e tempu ei padilanti a revolucioná nos mundu—comunicacion di radio.
Tabatin un cantidad di científico cu ya caba a studia e naturalesa di ondanan electromagnético. Na 1831, e físico ingles Michael Faraday a demostrá cu un coriente eléctrico por a producí un veld magnético i por a inducí un coriente den un di dos circuito apart for dje promé pero poné cerca di dje. Na 1864, e físico escoses James Maxwell a presentá e teoria cu e energia generá dor dje veldnan magnético ei por difundí den ondanan—mescos cu e olanan chikitu riba superficie di awa ketu—pero cu velocidad di lus. Mas despues, e físico aleman Heinrich Hertz a confirmá e teoria di Maxwell, ora el a producí ondanan electromagnético i a detectá nan na un distancia corticu, mescos cu Ernest Rutherford (mas despues, Lord Rutherford) a haci na Nueva Zelandia. Pero dor di adaptá i mehorá e ekipo disponibel i agregá un antena primitivo cu e mes a traha, Marconi a logra transmití un señal telegráfico na un distancia basta grandi. Telegrafia sin kabel tabata na caminda!
Na 1896, Marconi, na edad di 21 aña, a muda for di Italia pa Inglatera, caminda el a ser introducí na William Preece, ingeniero principal dje Postkantoor General. Preece tabata interesá pa aplicá e sistema di Marconi na comunicacion marítimo entre puntonan cu no por ser conectá cu kabel. El a ofrecé Marconi e yudansa di técniconan i e uso di laboratorionan pa su experimentonan. Dentro di algun luna, Marconi a logra aumentá e intensidad dje señalnan transmití na un distancia di 10 kilometer. Na 1897, Marconi a funda e Wireless Telegraph and Signal Company, Ltd., cu e meta pa transformá telegrafia sin kabel den un sistema comercialmente factibel.
Na 1900 a haci un coneccion radiotelegráfico di 300 kilometer entre Cornwall i e Isla di Wight den sur di Inglatera, demostrando loke un tempu a ser considerá como imposibel—pasa over dje curva dje tera cu ondanan di radio. Hende tabata kere cu no por a ricibí señalnan mas ayá dje horizonte, ya cu ondanan electromagnético ta biaha den liñanan stret.a E ora ei e promé peticionnan importante pa radio a cuminsá drenta. E Ministerio di Marina británico a manda pa instalá setnan di radio riba 26 barcu, como tambe pa construí i mantené seis stacion riba tera firme. E siguiente aña Marconi a logra crusa e Océano Atlántico cu un señal swak di tres punto cu a indicá e letter S den e code di Morse. E futuro dje invento tabata sigurá.
Desaroyo Tecnológico
Na cuminsamentu, telegrafia sin kabel no por a transmití ni palabra, ni música, solamente e code di Morse. Sin embargo, na 1904, a dal un stap grandi padilanti cu e yegada dje diode, e promé tubu vacuum cu electrode, cu a haci posibel pa transmití i ricibí bos. Esaki a transformá telegrafia sin kabel den radio manera nos conoc’é awe.
Na 1906, na Merca, Reginald Fessenden a transmití música cu a ser ricibí dor di barcunan 80 kilometer leu. Na 1910, Lee De Forest tabata e técnico cu a transmití en vivo un concierto duná dor dje famoso tenor italiano Enrico Caruso p’e disfrute di amateurnan di radio na New York. Un aña promé, nan a transmití señalnan pa duna ora for dje Eiffel Toren na Paris, Francia, pa promé bes. E mésun aña, 1909, a tuma lugá e promé rescate di sobrebibientenan cu yudansa di radio, for dje bapornan Florida i Republic, cu a dal den otro meimei di Océano Atlántico. Tres aña despues, mas cu 700 sobrebibiente dje desaster dje Titanic tambe a ser salbá, gracias na un SOS cu a ser mandá via radio.
Na 1916 caba, a pensa riba e posibilidad di tin un radio den cada cas. E uso di tubu cu electrode a haci posibel pa producí receptornan eficiente i barata, habriendo e caminda pa e amplio desaroyo di radio comercial. E desaroyo rápido a bin promé na Merca, caminda tabatin 8 stacion di radio na fin di 1921 i pa november 1922, 564 a haña vergunning! Den hopi cas, sin conta e peranan di lus, radio tabata e promé aparato cu nan a conectá riba e red di electricidad.
Dentro di dos aña desde e comienso dje transmision comercial regular, e Studiantenan di Bijbel, manera Testigonan di Jehova tabata conocí n’e tempu ei, tambe tabata usando radio pa transmití nan mensahe. Na 1922, J. F. Rutherford, e presidente dje tempu ei dje Sociedad Watch Tower, a duna su promé discurso na radio, na California. Dos aña despues, WBBR, un stacion dje Sociedad Watch Tower, di propio fabricacion, a cuminsá transmití for di Staten Island, New York. Cu tempu, e Sociedad a organisá rednan mundial pa transmití programanan di Bijbel. Pa 1933 un máximo di 408 stacion tabata hibando e mensahe dje Reino di Dios.—Mateo 24:14.
Sin embargo, den hopi nacion radio a bira un monopolio di Estado. Na Italia, e gobiernu di Mussolini a mira e radio como un instrumento pa haci propaganda político i a prohibí su ciudadanonan pa scucha transmisionnan for di estranheria. E poder enorme di radio a ser demostrá ampliamente na 1938. Durante un transmision di un cuenta di ciencia ficcion na Merca, Orson Welles a sembra pánico entre e poblacion, di cua algun a kere cu marcianonan a aterisá na New Jersey i tabata usando un “rayo cayente” siniestro pa mata tur cu a oponé nan!
Shen Aña di Radio
Na 1954 e pasatempu faborito di hende na Italia tabata scucha radio. Apesar dje éxito di television, ainda radio ta masha popular. Den mayoria pais europeo, 50 pa 70 porciento dje pueblo ta scucha radio pa ser informá of pa entretenimentu. Ta ser calculá cu na Merca, tin un radio den 95 porciento di vehículo, 80 porciento di kamber i mas cu 50 porciento di cushina.
Un dje motibunan pakico radio ta popular, asta den e era di television, ta e echo cu e ta portátil. Ademas, segun un encuesta, radio ta poseé un “poder di enbolbimentu emocional i imaginativo cu ta muchu mas superior cu esun di television.”
Durante 1995, celebracionnan na Italia pa e centenario dje experimento di Marconi a duna ocasion pa refleccioná riba e progreso cu radio a haci. Numeroso científiconan a contribuí pa transformá e promé aparatonan primitivo den e sistemanan avansá di awe. Awor, gracias na audio transmision digital, cu ta un sistema di codificacion numérico di e señal, calidad excelente di zonido ta garantisá. Pero ademas dje incontabel aplicacionnan diario di radio, e invento tabata e punto inicial pa television, radar i vários otro tecnologia.
Astronomia radial, por ehempel, ta basá riba e recepcion i análisis di ondanan di radio cu cuerponan celestial ta emití. Sin e radio e desaroyo di tecnologia di espacio lo tabata imposibel. Tur aplicacion di satélite—television, telefon, recoleccion di datos—ta dependé dje uso di ondanan di radio. E desaroyo tecnológico cu a combertí transistornan den ‘microchips’ a hiba na e promé calculator di sacu i computernan i despues na netwerknan di informacion internacional.
Telefonnan móbil capas pa conectá cualkier dos punto riba cara dje tera, of casi cualkier dos punto, ya caba ta un realidad. Awor e prospecto ta e yegada di receptornan sin kabel, tamaño di palma di man—un combinacion di television, telefon, computer i fax. E receptornan aki lo por ricibí cientos di canal di video, audio i texto i lo permití e usadornan intercambiá post electrónico cu otro hende.
Nos no por sa sigur kico futuro lo trece riba e tereno aki. Pero tecnologia radial ta sigui avansá, di manera cu casi sigur lo bai tin otro desaroyonan remarcabel.
[Nota]
a E splicacion dje fenómeno a bin na 1902, ora e físiconan Arthur Kennelly i Oliver Heaviside a presentá e teoria tocante e existencia di un capa atmosférico cu ta reflehá ondanan electromagnético—e ionosfera.