Hóbennan Sa Puntra . . .
Con Mi Por Stop di Haña e Falta Tur Ora Bai?
“Semper mi tabata haña e falta. Si e cas no tabata na yabi of si e stoof a keda cendí of si cualkier cos no tabata na su lugá of a keda sin haci, tabata Ramon su falta!”—Ramon.
ORA bo ta un tiener, por parce tin biaha cu bo ta haña e falta pa prácticamente cualkier cos i tur cos cu bai malu. Den un artículo anterior, nos a reconocé cu tin biaha mayornan ta tira falta riba nan yunan muchu lihé.a E motibunan pa esaki por varia for di preocupacion normal di mayor te na afliccion emocional profundo. Sea cual sea e motibu, por ta doloroso i humiyante pa ser tené responsabel pa cosnan cu no ta bo falta.
Claro, siendo un hende imperfecto, lo bo haci fout de bes en cuando. (Romanonan 3:23) Ademas, dor cu bo ta yong, bo ta relativamente inexperenciá. (Proverbionan 1:4) Ta casi sigur cu tempu-tempu lo bo tuma decisionnan robes. Pues ora bo haci fout, ta masha bon i na su lugá pa nan tené bo responsabel pa esei.—Eclesiástes 11:9.
Con bo mester reaccioná, anto, ora nan culpá bo pa algu cu berdad bo a haci? Algun hóben ta purba haci manera nan tabata e víctima di un of otro inhusticia masha grandi. Nan ta sulfurá cu semper nan mayornan ta tira falta riba nan pa tur cos. E resultado? Mayornan ta frustra i ta usa medidanan mas streng pa haci e yunan comprendé. Bijbel ta duna e conseho aki: “Sabiduria i disiplina ta loke esnan cu simplemente ta bobo a despreciá. Scucha, mi yu, na e disiplina di bo tata, i no bandoná e ley di bo mama.” (Proverbionan 1:7, 8) Si bo reconocé cu bo tin falta i haci cambionan necesario, bo por siña di bo erornan.—Hebreonan 12:11.
“Papiamentu Confidencial” cu Mayornan
Pero, ta un cos henteramente diferente, ora bo haña e falta pa cosnan cu no ta bo fout of ora nan ta culpá bo sin stop. Ta di comprendé cu bo por sintí bo rabiá i ofendí. Kisas bo ta haña asta gana di haci malu, pensando cu bo ta bai haña e falta tog. (Eclesiástes 7:7) Sin embargo, haci cos pa malu ta causa daño na tur hende. (Compará cu Job 36:18.) Proverbionan 15:22 ta duna un mihó manera pa trata cu e asuntu, bisando: “Plannan ta frustra ora no tin papiamentu confidencial.” Sí, un cos cu bo por haci pa cambia e manera cu bo mayornan ta tratá bo, ta laga nan sa con bo ta sinti.
Promé, busca un “tempu apropiado,” manera Bijbel ta yam’é. (Proverbionan 15:23) Escritor Clayton Barbeau ta sugerí: “Scoge un momento i lugá ora tur hende ta calmu i ora cu boso tur ta sinti boso hopi bon.” Ademas, Bijbel ta spierta: “Un palabra cu ta causa dolor ta lanta rabia.” (Proverbionan 15:1) Pues, trata pa ta amabel i respetuoso den bo manera di acercá nan, no cla pa bringa. Dominá bo. (Proverbionan 29:11) En bes di atacá bo mayornan (‘Semper boso ta tira falta riba mi pa tur cos!’), purba splica con bo ta sinti dor cu nan ta culpá bo constantemente. (‘Mi ta sintí mi malu ora mi haña e falta pa cosnan cu mi no a haci.’)—Compará cu Génesis 30:1, 2.
Mescos ta conta pa e biahanan ora mama of papa rabia pa un of otro malcomprendimentu. Un biaha, tempu Jesus tabata hóben, su mayornan a molestiá ora nan no por a haña sa di su paradero. Pero Jesus no a keha of yora. Cu calmu el a clarificá e situacion. (Lucas 2:49) Pakico no purba trata cu bo mayornan den un manera adulto ora bo ta den problema? Corda cu nan ta molestiá pasobra nan stimá bo! Scucha cu respet. (Proverbionan 4:1) Warda te ora nan rabia baha promé cu bo bai na conta bo banda dje historia.
‘Duna Prueba di Loke Bo Mes Obra Ta’
Pero, pakico algun mayor ta cla pa core saca conclusionnan robes tocante nan yunan pa cuminsá? Laga nos ta franco. Tin biaha hóbennan ta duna nan mayornan motibu pa duda den nan. Proverbionan 20:11 ta bisa: “Asta dor di su prácticanan un mucha homber ta laga sa si su actividad ta puru i recto.” Ki nomber bo a traha cerca mama cu papa? Bo “prácticanan” a mustra cu bo ta “recto” i serio, of cu bo ta iresponsabel i no ta wori cu nada? Si e últimonan ta e caso, no straña si hopi biaha nan ta cla pa saca conclusionnan robes tocante bo. “Mi mester tabata onesto cu mi mes,” Ramon, e hóben mencioná anteriormente, a admití tocante e crítica di su mayornan. “Tin biaha tabatin un krenchi di berdad den nan sospechonan.”
Si esaki ta cierto den bo caso, e único cos cu bo por haci ta purba di mustra awor cu bo no ta asina mas. Lo bo por convencé bo mayornan gradualmente cu bo a haci cambio i cu nan por confiá bo, dor di establecé un patronchi di conducta responsabel i digno di confiansa.
E experencia di Ramon ta ilustrá e punto aki. Cariñosamente su amigu i famianan a dun’é e bijnaam ‘verstrooide profesor,’ pa motibu cu e tabata gusta lubidá cos. Bo mayornan a duná bo un nomber negativo manera “inmaduro” of “iresponsabel”? Manera escritora Kathleen McCoy ta remarcá, kisas mayornan ta haña cu nombernan asina ta sirbi “pa mustra precis loke ta robes pa asina e tiener ripar’é i cambia.” Pero eigenlijk, nombernan asina hopi biaha ta ofendé profundamente. Tog Ramon a bin realisá cu e bijnaam tabata na su lugá. E ta admití: “Semper mi tabata concentrá riba un cos so, di manera cu mi tabata perde cosnan manera yabi, mi huiswerk i mi tabata lubidá di cumpli cu tareanan.”
P’esei, Ramon a bai na haci cambio. “Mi a cuminsá siña kico ta responsabilidad i pone prioridadnan,” e ta corda. “Mi a traha un programa, anto mi a cuminsá tuma studio personal di Bijbel mas na serio. Mi a siña cu Jehova ta duna mes importancia na cos chikitu cu na cos grandi.” (Lucas 16:10) Dor di aplicá principionan bíblico, cu tempu Ramon no tabatin e reputacion di ta lubidadó mas. Pakico no purba haci mescos? I si un nomber of bijnaam ta ègt molestiá bo, papia di esei cu bo mayornan. Kisas nan lo por comprendé bo.
Ora Ta Parce cu Tin Faboritismo
Tin biaha ta parce cu ta dor di faboritismo nan ta tira falta riba bo. Ramon ta corda: “Mi rumannan mayó tabata yega cas lat i tabata scapa castigu. Pero laga ta ami. Ami sí nan ta scual.” Un homber guyanes cu yama Albert ta corda cu e tabata sinti mescos tempu e tabata hóben. A parc’é cu su mama tabata disiplin’é mas fuerte cu su ruman homber.
Sin embargo, no semper cosnan ta loke nan ta aparentá. Hopi bes mayornan ta duna yunan mayó mas libertad, no pa motibu di faboritismo, sino p’e simpel echo cu mayornan ta pensa cu nan lo actua mas responsabel. Of kisas tin circunstancianan special enbolbí. Albert ta admití cu su ruman homber no tabata haña sota, dor cu e tabata “chikitu i enfermo.” Acaso ta faboritismo pa mayornan reconocé e necesidadnan of limitacionnan special cu un cierto yu tin?
Claro, tin biaha mayornan tin nan yu preferí. (Compará cu Génesis 37:3.) Albert ta bisa di su ruman homber enfermo: “Mama tabatin un cariño special p’e.” Afortunadamente, amor cristian ta hanchu. (2 Corintionan 6:11-13) Pues asta si bo mayornan tin un “cariño special” pa un di bo rumannan, esei no kier men cu no a resta amor pa bo. E cuestion central ta: Nan ta tratando bo inhustamente, tirando falta riba bo pa motibu di un cariño ciegu pa un ruman? Si esei ta parce di ta e caso, sin falta laga nan sa con bo ta sinti. Den un manera calmu i razonabel, duna ehempelnan specífico tocante con bo ta sinti cu nan a mustra faboritismo. Kisas nan lo scucha.
Famianan Yen di Problema
Nos mester admití cu no tur situacion ta fácil pa cambia. Pa algun mayor brongosá i tira culpa riba otro hende ta custumbernan cu tin raisnan profundo. Esaki por ta e caso specialmente cu mayornan cu tin problemanan emocional of cu tin un lucha contra adiccion. Bou di circunstancianan asina, lo bo no logra mashá si bo intentá pa papia tocante e asuntu. Si esaki ta cierto den bo caso, corda cu e problemanan di bo mayornan ta fuera di bo control. Casi sigur lo por solucioná nan solamente cu yudansa djafó. E mihó cos cu lo bo por haci ta duna nan e debido onor i respet, i trata na evitá conflicto innecesario. (Efesionan 6:1, 2) Proverbionan 22:3 ta bisa: “Spiertu ta esun cu a mira e calamidad i a bai na sconde su mes.”b
A la bes, busca apoyo pafó di famia. Papia cu un adulto maduro, kisas un anciano cristian. Atencion amoroso for di un hende asina lo por haci hopi pa contrarestá e sintimentu cu semper ta abo tin falta. N’e mésun tempu, “hala cerca Dios.” (Santiago 4:8) Maske otronan por culpá bo inhustamente, “[Dios lo] no sigui señalá falta pa semper, ni keda ofendí pa tempu indefiní. Pasobra e mes conocé bon e formacion di nos, cordando cu nos ta stof.” (Salmo 103:9, 14) Sabiendo cu bo ta precioso den Dios su bista por yudá bo soportá cu nan ta tira falta riba bo inhustamente.
[Notanan]
a Mira e artículo “Hóbennan Sa Puntra . . . Di Con Tur Biaha Ta Mi Falta?” cu a aparecé den nos edicion di 8 di augustus, 1997.
b Mira e artículo “Hóbennan Sa Puntra . . . Con Mi Por Enfrentá Maltrato Verbal?” den e edicion di ¡Despertad! di 8 di juni, 1989. Mira tambe e seri “Di Palabranan cu Ta Causa Daño pa Palabranan cu Ta Cura,” den e edicion di ¡Despertad! di 22 di october, 1996.
[Plachi na página 21]
Nos ta siña di nos foutnan ora nos ta admití nos erornan