Tuatau Kiritimiti​—Eaa Tona Tumu Anga Maata?

KI TE au tangata e mirioni ua atu kua riro te tuatau orote ei tuatau no te pamiri e te au oa, e tuatau akaou anga i te au pirianga no te aroa. Te maata anga o tetai papaki te manako ra i te reira e e tuatau akamanako anga i to Iesu Karaiti anau anga e tana tuanga te akaora anga i te au tangata ravarai. Ko Rutia ra, kare i aite ki tetai au enua, te akono anga i te Kiritimiti ra e ravenga kare te au tangata i akatikaia ana kia akono. Noatu e anere ua atu mataiti te akono ua anga taua au tangata ra mei te Akonoanga Otototi Rutia i te Kiritimiti, te maata anga o te 20 anere mataiti kare ratou i akatikaia ana kia akono i te reira. Na teaa ra i akatupu i te taui anga?

I muri ua ake i te orureau anga Komuniti Bolshevik o te 1917, kua akanoo te au mana taoonga o Toviete i tetai ture pakari no te tu irinaki kore i te Atua i roto i te enua. Kare te tuatau orote o te Kiritimiti e ta te reira au akakiteanga akonoanga i ariki katoaia. Kua akamata te Au-Enua i te akatotoa i te tauta anga akaariuke i nga ravenga o te Kiritimiti e te Mataiti Ou. Te vai katoa ra i te reira ngai te akaapa anga no te au akairo no te tuatau​—te tumu rakau Kiritimiti e te Ded Moroz, me kore ko Papa Ruau Kiona, tei aite ki ta Rutia Santa Claus.

I te 1935, kua tupu mai tetai taui anga tei taui maata tikai i te tu e akono ra te au tangata Rutia i te tuatau o te orote. Kua akono akaou te au tangata Toviete ia Papa Ruau Kiona, te tumu rakau no te tuatau, e te akono anga i te Mataiti Ou​—inara e maata ra te tuke. Kua tuatuaia ana, e ka apai mai a Papa Ruau Kiona i te au apinga, kare i te Kiritimiti, kareka ra i te Mataiti Ou. Mei te reira katoa, kare e tumu rakau akaou no te Kiritimiti. E tumu rakau Mataiti Ou te reira! No reira, e taui anga maata tetai no te akamanako anga na te Toviete Unioni. Tei tupu mai, na te akono anga i te Mataiti Ou i mono i te Kiritimiti.

Kua riro mai te tuatau Kiritimiti e atianga tamataora anga na teianei ao, te tangaro tikai anga i te aite anga o tetai akonoanga. Kua akamaneaia te tumu rakau o te Mataiti Ou, kare ki te au apinga akonoanga, mari ra ki te au apinga a teianei ao te akakite ra i te tere anga ki mua o te Toviete Unioni. Kua akataka maira te tianara Rutia Vokrug Sveta (Takapini i te Ao) e: “Penei ka rauka i te akara akaou i te tuatua enua te akanoo anga i tetai taiate Komuniti na te akamanea anga i te tumu rakau o te Mataiti Ou i te au mataiti e manganui i Toviete. Kapitiia atu ki te pae i te au rapiti, te au toka aiti, e te varaoa punupunu, kua maaniia te au mea akamanea anga i roto i te tu mei te matipi mingi rai, te au amara, e te au arote. Kua monoia teia i muri mai e te au itoro a te au tangata maina e te aronga te aere ra ki te marama, te apinga viri inu, te au roketi, e te au pereoo o te marama.”

Akapeea ra te Ra Kiritimiti? E mea papu e kare te reira i kiteaia. Kareka ra, kua tuku te mana taoonga o Toviete i te reira ei turanga no tetai ra angaanga noa ua. Te aronga te inangaro ra i te mou ua ki te ravenga akonoanga no te Kiritimiti kua rave uuna ua i te reira, te tupu mai anga te mareka kore o te Au-Enua e te au tupuanga reka kore. Ae, i te 20 anere mataiti kua taui te manako no te tuatau orote i Rutia, mei te akamaara anga na te akonoanga ki te ravenga na teianei ao.

Koi Tupu ua Akenei te Taui Anga

I te 1991 kua inga te Toviete Unioni e kua rauka mai te rangatira maata. Kua ngaro te ture a te Au-Enua no te tu irinaki kore i te Atua. Te au enua ngateitei e manganui tei akanoo ouia te maata anga no teianei ao, te akatakake anga i te Ekaretia e te Au-Enua. E manganui te au tangata te irinaki ra i te akonoanga kua manako e ka rauka ia ratou i te aru i to ratou irinaki anga no te akonoanga. Kua manako ratou e te mataara e rauka ai i te rave i teia koia oki kia akono i te orote no te Kiritimiti. Inara, kare i roa ana kua tupu mai te mareka kore ki te maata anga o taua au tangata ra. No teaa ra?

I te au mataiti e topa atura, kua riro mai te orote ei ravenga okooko anga maata. Ae, mei te Opunga, kua riro mai te tuatau orote o te Kiritimiti ko tetai ravenga meitaki na te aronga maani apinga, te aronga okooko i te apinga, e te aronga okooko kia rauka mai te moni. E akaari maataia ana te au mea akamanea no te Kiritimiti i mua i te are toa. No roto mai i te au are toa te imene e te au carol no te Kiritimiti mei to te opunga rai te tu, kare i kitenaia ana i Rutia i mua ana. Te apai aere ra te aronga okooko i te au kete mamaata no te au apinga Kiritimiti te oko ra i ta ratou apinga i runga i te rerue e i runga i tetai apinga tari tangata. Ko taau ia e kite nei i teianei.

Te aronga katoa kare e manako ana e e mea tarevake teia ravenga okooko penei te manamanata ra no tetai ua atu tu ekoko anga no te tuatau​—te kai kava tau kore ma te au turanga papu kore. Kua akamarama mai tetai taote o tetai ngai tumatetenga i roto i tetai are maki i Moscow e: “Ki te au taote, te aite anga tikai te akono anga o te Mataiti Ou ka maata mai te au kino mei te au pukupuku e te au ngai uri kerekere i te matipi e te au putaputa katiriti, te maata anga na te takinokino anga i te kainga i akatupu, te karo anga kona kava, e te u i te motoka.” Kua karanga mai tetai tangata taineti maata o tetai manga o te Apii Rutia o te Au Taineti e: “Te tupu viviki maira te au mate te piri atura ki te kava. E maata tikai te reira i te mataiti 2000. Kua kake katoa te numero no te tamate ia ratou uaorai e te ta anga.”

Ma te manuia kore, me tupu mai tetai ua atu o taua tu i te tuatau orote i Rutia na tetai tumu ke atu i akakino mai. I raro ake i te tumu tuatua “E Akono Ana te Au Tangata o Rutia i te Kiritimiti e Rua Taime,” ta te nutipepa Izvestiya i ripoti mai: “Vaitata e 1 i roto i te 10 tangata Rutia te akono ra i te Kiritimiti e rua taime. Tei kiteaia e te tare anga a te ROMIR no te ngai akarakara anga, e 8 patene aronga tei pau mai e e tika e kua akono ana ratou i te Kiritimiti ia Titema 24, tei tau ki te karena no te Kiritimiti a te Katorika, e ia Tianuare 7, tei tau ki te akonoanga Otototi . . . Ko etai papaki, kare tikai e ko te aite puapinga tikai o te akonoanga no te Kiritimiti ra te mea puapinga maata mari ra ko te atianga no te akono anga i te reira te mea puapinga maata.”a

Te Akara Mou Tikai ra Ainei te Akono Anga i Teia Tuatau i te Akangateitei ia Karaiti?

Te taka meitaki ra e, e maata te tu akono tau kore i te Atua tei aru mai i te tuatau orote. Te mea manamanata no teia, penei te manako ra etai pae e ka akono ratou i te au akamaara anga no te akangateitei anga i te Atua e ia Karaiti. E mea meitaki te anoano i te akamareka i te Atua. Inara te mareka tikai ra ainei te Atua raua ko Karaiti i te tuatau Kiritimiti? Ka akamanako ana i to te reira au aka.

Ei akatauanga, noatu e eaa te manako o tetai tangata no to Toviete tu no runga i te Kiritimiti, e kimi anga ngata i te maro i te au tika anga tuatua enua tei tataia i roto i te Great Soviet Encyclopedia: “Kua raveia mai te Kiritimiti . . . mei te Kerititiano i mua ake no te akamori anga i te au atua ‘te mate anga e te tu mai anga mei te mate,’ te tupu maata tikai ra i rotopu i te au tangata tanutanu, e tuatau tei kotinga uaia ki te tuatau anu mei ia Titema 21-25, kua akonoia te ‘anau anga’ o te Akaora a te Atua ra i te au mataiti ravarai, tei akaara akaou mai i te oraanga.”

Penei ka kite koe i te puapinga o ta te enetaikoropitia i tou tika mai e: “Kare te Akonoanga Kerititiano o te au anere mataiti mua i kite ana i te akono anga i te Kiritimiti. . . . I rotopu i te a anere mataiti, kua kairo te Akonoanga Kerititiano i te akono anga i te ra no te tuatau paroro ra mei te akamorianga ia Mithra, te taui anga i te reira ei akono anga i te Kiritimiti. Te aronga mua tei akono i te Kiritimiti ko te pupu tangata no te au akonoanga o Roma. I te ngauru anere mataiti, kua totoaia te Kiritimiti, pera katoa te Akonoanga Kerititiano, ki Rutia, i kapitiia ai te reira ki te akono anga i te tuatau paroro a te au tangata Slav taito ra, i te akangateitei anga i te au vaerua o te ai tupuna.”

‘Eaa ta te Tuatua a te Atua, te Pipiria, i karanga mai no runga i to Iesu anau anga i roto ia Titema 25?’ penei ko taau ia ka ui. E tika rai, kare te Pipiria i akakite mai ana i te ra o to Iesu anau anga, e kare rai e rekoti e kua tuatua ana a Iesu uaorai i te reira, e kare katoa i akakite mai ana e kia akonoia te reira. Inara, te tauturu maira te Pipiria ia tatou kia akara i te tuatau o te mataiti i anauia ai a Iesu.

E tau ei ki te Evangeria a Mataio, te Mat pene 26 e te 27, kua tamateia a Iesu i Nisana 14, i te openga o te ra Pasa a te ngati Iuda tei akamataia ia Mati 31, 33 T.N. Kua kitea mai e tatou mei te Evangeria a Luka e mei te 30 ra to Iesu mataiti te papetitoia anga aia e te akamata anga i tana angaanga orometua. (Luka 3:21-23) E toru e te apa mataiti te roa o taua angaanga orometua. No reira, mei te 33 1/2 to Iesu mataiti i mate ei aia. Ko te tika e 34 ona mataiti mei ia Okotopa 1, 33 T.N. Kua ripoti mai a Luka e i te tuatau o to Iesu anau anga, e au tiaki mamoe tei “[“vao i,” NW] roto i te au koro, i te tiaki anga i ta ratou anana i te po.” (Luka 2:8) Kare te au tiaki mamoe i noo ana i vao i roto i te anu ma ta ratou anana i roto ia Titema, noatu e me te vai ra te kiona i te ngai o Betelehema. Inara tei vao ra ratou ma ta ratou anana ia Okotopa 1, tei tau ki te akapapu anga e i anauia ai a Iesu.

Ae, akapeea ra te akono anga i te Mataiti Ou? Mei ta tatou i kite ana, kua ki te reira i te au tu kino. Noatu te au tauta anga kia akatumuia te reira, e au aka ekoko anga katoa to te reira.

Te taka meitaki ra e, ma te au akapapu anga te koropini ra i te tuatau orote, mei te au tuatua e, ko Iesu te tumu no te tuatau kua riro ei mea puapinga kore ua. Me te manata ra koe no te ravenga okooko e te tu manamanata te kapiti ra ki te tuatau Kiritimiti, pera katoa to te reira au akamata anga peikani reka kore, auraka e taitaia. Te vai ra te mataara tau kia akaari tatou i te ngateitei tau no te Atua e te akangateitei anga ia Karaiti, i taua taime rai te akaketaketa anga i te au pirianga pamiri.

Tetai Mataara Meitaki Atu i te Akangateitei i te Atua e ia Karaiti

Te akakite maira te Pipiria kia tatou e kua aere mai a Iesu Karaiti “kia oronga i tona ora ei oko no te tangata e manganui.” (Mataio 20:28) Kua akatika aia iaia uaorai kia tamateia, te mate puareinga anga no ta tatou ara. Penei te inangaro ra etai i te akangateitei ia Karaiti, te manako anga e ka rauka ia ratou i te rave i teia i te tuatau Kiritimiti. Inara mei ta tatou i kite ana, e piri anga meangiti to te Kiritimiti e te Mataiti Ou kia Karaiti e no roto mai to te reira au aka i te au akonoanga peikani. Kua akairo katoaia te tuatau Kiritimiti, noatu e e manea te reira ki etai pae ra, ei ravenga okooko anga tau kore. Pera katoa, e mea tau kia akatikaia e te piri ra te orote Kiritimiti ki te tu taakama anga te akamareka kore ra i te Atua e ia Karaiti.

Akapeea tetai te kimi ra kia akamareka i te Atua i te ariu anga mai? Kare e mou ua atu ki te au peu a te tangata te taparu ra i te au manako no te tu akonoanga inara te tuke ra ki te au Tuatua Tapu, ka kimi ra tetai tangata ngakau tae i te mataara tika i te akangateitei anga i te Atua e ia Karaiti. Eaa ra taua mataara tika, e eaa ra ta tatou ka rave?

Kua akakite mai a Karaiti uaorai kia tatou e: “Teia oki te ora mutu kore, kia kite ratou ia koe i te Atua mou ra, e ia Iesu i te Mesia, i taau i tono maira.” (Ioane 17:3) Ae, te kimi ra te tangata ngakau tae i te akono i te kite tika tikai e akapeea i te akangateitei anga i te Atua e ia Karaiti. Kua akono i reira aia i teia kite kare ki tetai tuatau ua o te mataiti ra kareka ra i roto i te oraanga i te au ra ravarai. Te mareka maata ra te Atua i taua au tauta anga ngakau tae, te ka arataki atu ki te ora mutu kore.

Ka inangaro ainei koe i toou pamiri kia riro mai ko tetai aronga te akangateitei tikai ra i te Atua e ia Karaiti kia rotai ki te au Tuatua Tapu ra? E mirioni ua atu te au pamiri i te ao katoa ta te Au Kite o Iehova i tauturu ana kia apii i te kite mei te Pipiria. Te pati pumaana atu nei matou ia koe kia aravei atu i te Au Kite o Iehova i toou ngai me kore e tata atu kia ratou i ko i te atereti tau tei kiteaia i te kapi 2 o teia makatini.

[Tataanga Rikiriki i Raro]

[Pia/Tutu i te kapi 7]

Au Aka no te Akono Anga i te Mataiti Ou

Kua Tuatua Mai Tetai Mongoka Otototi Tiotia

“Kua akamataia mai te orote no te Mataiti Ou ma te maata anga o te au orote peikani mei i Roma taito. Te ra 1 o Tianuare e orote te reira tei akatapuia ki te atua peikani ko Janus, e no roto mai i tona ingoa te ingoa o te marama. Te au tutu o Janus e rua nga tutu mata i nga tua, te aite anga te kite ra aia i te tuatau i topa e te tuatau ki mua. E tuatua tetai e ko tei aravei ia Tianuare 1 ma te tarekareka, te katakata, e te maata te kai e te inu ka aere ua atu na roto i te mataiti katoa ra ma te tu mataora e te meitaki tikai. Te aru maira taua mataku tau kore i te akono anga i te mataiti ou no to tatou au taeake tangata e manganui . . . I te tuatau o te au orote peikani, ka apai tika mai te au tangata i te au atinga ki tetai itoro. E kino tikai etai no te au tamataora tau kore, te akaturi, e te poneia. I tetai au atianga, ei akaraanga i te tuatau orote o Janus, e maata te kaikai anga e te inu anga, te kona kava, e te au tu viivii katoa te aru maira i te reira. Me te maara ra ua ra rai ia tatou e akapeea tatou uaorai i te akono anga i te Mataiti Ou i topa akenei, ka akatika tatou i reira e kua o ana tatou pouroa ki roto i teia akono anga peikani.”​—Tetai nutipepa Tiotia.

[Tutu i te kapi 6]

Na Kerititome i kairo mai i te akamori anga o “Mithra”

[Akameitakianga]

Museum Wiesbaden

[Tutu i te kapi 7]

Kare te au tiaki mamoe i noo ana i vao i roto i te anu ma ta ratou anana i Titema