Te Pipiria​—Eaa i Maata Ai?

Eaa i maata ai te au urianga tukeke o te Pipiria i teia tuatau? Te manako ra ainei koe i te au urianga ou ei tauturu ia tatou kia mārama i te Pipiria me kore te ngatā ra? Me kite koe i te tumu i tataia ai teia au urianga, ka tauturu te reira ia koe kia mārama.

Mea mua, naai i tata i te Pipiria, e i naea?

TE PIPIRIA MUA

E rua o te Pipiria tuanga. Te tuanga mua e 39 puka e akakite ra i ‘te tuatua a te Atua.’ (Roma 3:2) Kua akauru te Atua i tetai au tangata tiratiratu kia tata i teia au puka no tetai tuatau roa​—te katoaanga e 1,100 mataiti, akamata mai mei te 1513 M.T.N. ki te 443 M.T.N. Kua tataia te maata anga ki roto i te reo Epera, e kua kapikiia teia tuanga ko te Tuatua Epera, me kore te Koreromotu Taito.

Te rua o te tuanga e 27 puka, te akakite katoa ra i te ‘tuatua na te Atua.’ (1 Tesalonia 2:13) Kua akauru te Atua i te au pipi tiratiratu a Iesu Mesia kia tata i teia au puka no tetai tuatau poto​—e 60 mataiti mei te 41 T.N. ki te 98 T.N. Kua tataia te maata anga ki roto i te reo Ereni, tei kapikiia ko te Tuatua Tapu Ereni Kerititiano, me kore te Koreromotu Ou.

E 66 au puka akauruia o te Pipiria​—ta te Atua karere ïa ki te tangata. No teaa ra i anoanoia ai kia maata te au urianga o te Pipiria? Teia tetai au tumu e toru.

▸ Kia tatau te tangata i te Pipiria i roto i to ratou uaorai reo.

▸ Kia akatanoia te au tarevake a te aronga tei uri i te Pipiria ki te tataanga mua o te Pipiria.

▸ Kia akaou i te au reo taito.

Akamanako ana i teia au manako i roto i teia nga urianga.

TE SEPTUAGINT ERENI

Mei te 300 mataiti i mua ake i to Iesu tuatau, kua uri tetai au ngati Iuda i te Tuatua Tapu Epera ki roto i tetai reo ke​—te reo Ereni. Kua kapikiia teia ko te Septuagint Ereni. Eaa teia i raveia ai? Ei tauturu i te manganui o te ngati Iuda e tuatua ra i te reo Ereni kare i te reo Epera, kia mārama no runga i te “tuatua tapu i tataia.”​—2 Timoteo 3:15.

Riro katoa te Septuagint i te tauturu i te mirioni ua atu tangata kare i te ngati Iuda kia kite i ta te Pipiria e apii ra. Akapeea ra? Karanga tetai Tangata Kite ko W.F. Howard, “Mei te anere mataiti mua mai, kua taangaanga te au Akonoanga Kerititiano i te Septuagint, ei ‘akakite pu anga e ko Iesu te Mesia.’” (Angaanga 17:3, 4; 20:20) Ko tetai tumu teia kare te manganui o te ngati Iuda “e āriki ana i te Septuagint,” i karanga ai te tangata apii Pipiria ko F. F. Bruce.

Kua kapiti te au pipi a Iesu i te au puka o te Tuatua Tapu Ereni Kerititiano e te urianga Septuagint o te Tuatua Tapu Epera. Kua riro mai teia ko te Pipiria ta tatou e tatau nei i teia rā.

TE VULGATE RATINI

Mei te 300 mataiti i muri mai, kua uri tetai tangata ko Jerome i te Pipiria ki te reo Ratini, tei kapikiia ko te Vulgate Ratini. Te vai katoa ra tetai au urianga Ratini ke mai, eaa ra ka anoanoia ai tetai mea ou? Kua inangaro a Jerome i te akatano i “te au tuatua i uriia, te au akamāramaanga tarevake, e pera katoa te au tuatua kare takiri no roto i te Pipiria,” i karanga ai The International Standard Bible Encyclopedia.

Kua akatano a Jerome i teia au tarevake. Inara, kua akanoo te aronga mana o te akonoanga i tetai ture! Kua akamana ratou i te Vulgate Ratini e ko te urianga Pipiria anake ua kia taangaangaia no te au mataiti ka aereia! Te akakoroanga tikai kia tauturu i te tangata kia mārama i te Pipiria, inara kare te tangata e mārama i te Vulgate no te mea kare ratou e kite i te tuatua i te reo Ratini.

MAATA TE AU URIANGA OU

I te rima anere mataiti T.N., kua tataia tetai au urianga ke o te Pipiria​—mei te urianga rongonui o te Syriac Peshitta. Inara no te 14 anere mataiti roa i uriia ai te au Tuatua Tapu ki roto i te au reo ke ke kia mārama te au tangata.

I te openga o te 14 anere mataiti i Peritane, kua akamata a John Wycliffe i te uri i te Pipiria ki roto i te reo Papaa, te reo ka mārama tona iti tangata. I muri mai, kua riro ta Johannes Gutenberg au ravenga neneianga ei tauturu i te aronga apii Pipiria kia nenei e kia tuʼa i te au urianga ou o te Pipiria i roto i te au reo ke e manganui o Europe.

No te maata o te au urianga reo Papaa, kua manako tetai aronga e kare e anoanoia tetai urianga ke akaou. I te 18 anere mataiti kua tata a John Lewis: “Kare e māramaia ana te au tuatua taito no te mea e taui ana te reo, no reira i anoanoia ai kia akaouia te au Urianga taito ki te Reo e tuatuaia ra e te katoatoa.”

I teia rā, e maata te au ravenga ei tauturu i te aronga apii Pipiria. Maata atu to ratou mārama i te au reo taito e te au tataanga o mua ana o te Pipiria. Ka tauturu i reira teia kia uri meitakiia te Pipiria.

No reira, e mea puapinga te au urianga ou o te Pipiria. Inara, kia akara meitakiia te reira.a Me no te inangaro ra i te Atua i tata akaou ei tetai aronga i tetai urianga ou o te Pipiria, ka riro ta ratou angaanga ei mea puapinga maata kia tatou.

[Tataanga Rikiriki i Raro]

[Pia i te kapi 13]

TE INGOA TAPU O TE ATUA I ROTO I TE PIPIRIA

Te taangaanga ra te New World Translation of the Holy Scriptures i te ingoa tapu o te Atua ko Iehova i roto i te Tuatua Tapu Epera e te Tuatua Tapu Ereni Kerititiano. Kare te maata anga o te Pipiria i te reo Papaa e rave ana i te reira. Te taangaanga ra ratou i te “Atu.” Tetai tumu i rave ei ratou i teia, te karanga ra etai aronga uri e, kua monoia te ingoa o te Atua, ki te Tetragrammaton (YHWH), kare rava te reira i roto i te urianga Septuagint Ereni o te Tuatua Tapu Epera. Inara e tika ainei teia?

I rotopu i te 20 anere mataiti, kua kitea mai etai au tataanga taito o te Septuagint tei vai ana i to Iesu tuatau. Tei roto te ingoa tapu o te Atua i te au tataanga Epera. Te akaraanga i muri mai, kua kiriti te aronga tata i te ingoa o te Atua e kua mono i te reira ki te Kyʹri·os​—te tuatua Ereni no te “Atu.” Kua akaoki te New World Translation i te ingoa o te Atua ki tona au ngai tikai i roto i te au Tuatua Tapu.

[Pia i te kapi 14]

TAKINOIA AINEI TE PIPIRIA?

E tarevake ana te aronga i uri i te Pipiria. Inara kare okotai o taua au tarevake i takino ana i te Pipiria. “Kare te apiianga puapinga o te akarongo Kerititiano e akanooia ki runga i tetai tatauanga tei ekokoia.”​—Our Bible and the Ancient Manuscripts.

Te aronga tata o te ngati Iuda, kua rave i te au tarevake meangiti. “Kopi akaou te aronga tata ngati Iuda o te au Kerititiano i te anere mataiti mua, i te tataanga o te Pipiria Epera ma te tika tikai.”​—Second Thoughts on the Dead Sea Scrolls.

Ei akaraanga, kua kitea mai tetai pokaikai tuatua o Isaia i roto i te Dead Sea Scroll e 1,000 mataiti taito i te au tataanga tei rauka mai. Akapeea te reira me akaaiteia ki ta tatou tataanga i teia rā? “I tetai au ngai, kua kapitiia mai tetai au tuatua e kua akaateaia tetai.”​—The Book. A History of the Bible.

Te au tarevake​—mei te au reta, te au tuatua, me kore te putunga tuatua tei tauiia—​na te aronga tata i akatupu, kare i matakite ana, kua kiteaia i teianei e kua akatanotanoia. “Kare atu e putunga puka taito i teianei ao e maata te tataanga meitaki mei te Koreromotu Ou.”​—The Books and the Parchments.

“Kua papu i te aronga irinaki e kua aiteite te au manako i roto i te au tataanga o mua ana, te tataanga pipiria no Aiphiti mai e te au tataanga o teia tuatau e tei taokioki uaia e pera tei nenei putuputuia i Europe.”​—The Book. A History of the Bible.

Kua takinoia ainei te Pipiria? Kare rava!

[Tutu i te kapi 13]

Te ingoa o te Atua i roto i tetai tataanga Septuagint i to Iesu tuatau

[Tutu i te kapi 14]

E Dead Sea Isaiah Scroll e 2,000 mataiti te roa. Tei aite meitaki ki ta tatou Pipiria i teia rā