‘Salut ayeke ti Jéhovah’

NA NGOI ti akota kpale na yâ kodoro nga na ti mango tele pëpe na popo ti amara, azo ayeke bâ ndo na mbage ti yanga-ti-komande ti ala ti wara batango tele na nzoni duti. Ayanga-ti-komande ni na mbage nga ayeke leke afini ye nde nde ti bungbi azo ti gbe ti ala na peko ti ala. Tongana mara ti aye so ayeke maï mingi na yâ azo bibe ti ndoye kodoro ti ala, azo ni ayeke gi nga ti sala amatanga ti kodoro ni na wâ nga lege mingi ahon.

Na ngoi ti mbeni ye ti ngangu so asi na mbeni mara, fani mingi wâ so azo ni ayeke na ni teti kodoro ti ala ayeke mû na ala bibe ti dutingo beoko nga na ngangu, na a lingbi ti maï bibe ti salango kusala maboko na maboko nga na batango tele na popo ti ala. Ye oko, mbeni article na yâ The New York Times Magazine atene so “bibe ti vorongo kodoro mingi alingbi ti sala sioni legeoko tongana senge bibe kue ti zo” teti so “tongana zo akanga lege na ni pëpe, a lingbi ti dü mara ti aye ti sioni nde nde.” Bibe ti vorongo kodoro so zo ayeke lë na yâ bê ti lo alingbi ti pusu lo ti sala aye so adoro andia ti liberté na ndo salango ye nga na lege ti vorongo ti ambeni zo ti kodoro ni. A yeke to nda ti sala ngangu mbilimbili na ndo atâ Chrétien ti tene ala bele mabe ti ala. Fade ala yeke sala tongana nyen tongana mara ti bibe tongaso amû yâ ti sese so angoro ala? Akpengba-ndia ti Mbeti ti Nzapa wa ayeke mû maboko na ala ti sala ye na lege ti ndara na ti ngbâ be-ta-zo na Nzapa?

‘A lingbi mo zuku tele ti mo na gbele ala pëpe’

Ngoi na ngoi, balango drapeau wala bendere ti kodoro aga lege, teti ambeni zo, ti fa na gigi ndoye teti kodoro ti ala. Me fani mingi, a yeke bâ na ndo abendere adessin ti aye so ayeke na yayu, aye tongana atongoro nga na aye so ayeke na ndo sese. Nzapa afa bango ndo ti lo na ndo zukungo na gbele aye tongaso, tongana lo mû yanga so na azo ti lo: “A lingbi mo sala mbeni yanda so a leke na kode teti mo mveni pëpe, wala mbeni ye so akpa ye ti yayu na nduzu, wala a kpa ye ti sese na gbe ti yayu, wala a kpa ye ti ngu na gbe ti sese; a lingbi mo zuku tele ti mo na gbele ye tongaso pëpe, na mo sambela ala pëpe; teti Mbi, L’Eternel Nzapa ti mo, Mbi yeke Nzapa so asala mbanda”.​—Exode 20:4, 5.

Ti bala wala ti zuku na gbele mbeni drapeau wala bendere so ayeke fä ti kodoro ni ague tâ nde biani na vorongo so e yeke mû gi na Jéhovah Nzapa oko? Azo ti Israël ti giriri ayeke lani na mbeni “drapeau” wala mbeni ye tongana fä, so akete mara ni ayeke bungbi ota ota na tele ni na yando (Nombre 2:1, 2). Tongana lo yeke sala tënë na ndo ti atënë ti yanga ti Hébreu so a sala na kusala teti “drapeau”, Cyclopedia ti McClintock na Strong atene: “Ye oko, atënë use so amû na zo pëpe bibe so e yeke bâ na ni laso, so ti tene bibe ti mbeni drapeau.” Na ndo ni, a bâ lani pëpe ‘adrapeau’ ti mara ti Israël so tongana nzoni-kue, nga matanga oko ti Israël angoro pëpe na tele ti ala. Ala yeke gi mbeni fä senge ti fa ndo so azo ni ayeke bungbi dä.

Dessin ti achérubin na yâ tabernacle nga na yâ ti temple ti Salomon aduti kozoni kue tongana fä ti achérubin na yayu (Exode 25:18; 26:1, 31, 33; 1 aGbia 6:23, 28, 29; aHébreu 9:23, 24). Ye so afa so a hunda lani pëpe ti voro adessin ni ayeke so, mingi ti azo ni abâ ala lâ oko pëpe, nga a ke lani ti tene a voro a-ange.​—aColossien 2:18; Apocalypse 19:10; 22:8, 9.

Bi bê nga na statue ti ngbo ti gengere so prophète Moïse asala lani na ngoi so azo ti Israël ade na yando. Statue wala image so asala lani kusala tongana mbeni fä na nga a duti fä ti mbeni ye so ayeke si ande (Nombre 21:4-9; Jean 3:14, 15). A sala lani na kusala pëpe teti vorongo. Ye oko, asiècle mingi na peko ti Moïse azo ti Israël ato nda ni, na lege ni pëpe, ti voro oko image so, na ala zö même yambo na lo. Tongaso, Gbia Ezéchias ti Juda afuti ni kue.​—2 aGbia 18:1-4.

Adrapeau ti kodoro ayeke gi asenge fä so ayeke sala mbeni kusala ti nzoni? Ala yeke fä ti nyen? Wasungo mbeti J. Paul Williams atene: “Na yâ vorongo so a yeke mû na mbeni kodoro, ye so aduti tongana kozo fä ti mabe na ti kpengba ye ti vorongo ni ayeke drapeau.” Mbeni kota bakari (Encyclopedia Americana) atene: “Drapeau, legeoko na croix, ayeke ye ti nzoni-kue.” Drapeau ayeke fä ti Letäa. Ni la, ti zuku na gbele ni wala ti bala ni ayeke mbeni matanga ti vorongo so amû gonda na Letäa. Mara ti salango ye tongaso aye ti tene so salut alondo na Letäa, na ague nde na tënë so Bible afa na ndo vorongo yanda.

Mbeti ti Nzapa atene polele: “Salut ayeke ti L’Eternel”. (Psaume 3:8). A lingbi a tene pëpe so salut alondo na mbeni ye so azo aleke wala fä ti ye ni so ala leke. Bazengele Paul awa afon lo Chrétien tongaso: “Aita so mbi ndoye i mingi, i kpe sambelango ayanda.” (1 aCorinthien 10:14). Akozo Chrétien amû mbage pëpe na asalango ye so andu vorongo Letäa. Na yâ buku ti lo Ala so aga ndulu ti kui (angl.), Daniel P. Mannix atene: ‘A-Chrétien ake ti mû sandaga na yingo so abata sewa ti togbia ti Rome, na ye so akpa laso kengo ti bala drapeau.” A yeke nga ye so atâ Chrétien asala laso. Ti tene ala mû vorongo ti ala gi na Jéhovah lo oko, ala yeke kpe ti bala drapeau ti mara kue. Na salango tongaso, ala yeke zia Nzapa na kozo ndo, me nga na oko ngoi ni, ala yeke ngbâ lakue ti yekia ayanga-ti-komande na amokonzi ti ala. Biani, ala hinga so ala yeke na kungba ti mä ‘ayanga-ti-komande’. (aRomain 13:1-7). Me bango ndo ti Mbeti ti Nzapa na ndo hengo abia ti kodoro so ayeke sepela amara ayeke so wa?

Abia ti kodoro ayeke nyen?

The Encyclopedia Americana atene: “Abia ti kodoro ayeke fa na gigi bibe ti azo teti mara ti ala, na fani mingi a yeke wara dä sambela ti wara fango lege na batango ndo ti Nzapa na mbage ti azo wala amokonzi ti ala.” Bia ti kodoro ayeke biani mbeni bia ti Nzapa wala mbeni sambela so a mû teti mbeni mara. Na yâ bia ti kodoro ni, a yeke hunda lakue ti tene mara ni awara mosoro mingi na lo ninga. A lingbi atâ Chrétien abungbi oko ti fa na gigi amara ti bibe ti vorongo tongaso na yâ mbeni ye so akpa sambela?

Prophète Jérémie ayeke lani na popo ti mbeni mara ti azo so atene ala yeke sala na Nzapa. Ye oko, Jéhovah atene na lo: “Mo sambela teti azo so pëpe, mo yä yanga ti mo ti toto wala ti sambela teti ala pëpe, na mo voro Mbi teti ala pëpe, teti fade Mbi mä mo pëpe.” (Jérémie 7:16; 11:14; 14:11). Ngbanga ti nyen a mû yanga so na Jérémie? Ngbanga ti so sese ti ala asi singo lani na nzi, fango zo, salango lango sioni, deba ti wataka, na vorongo ayanda.​—Jérémie 7:9.

Jésus Christ azia lani tapande na e tongana lo tene: “Mbi sambela teti sese so pëpe, me teti ala so Mo mû na Mbi”. (Jean 17:9). Mbeti ti Nzapa atene so “sese so kue ayeke na tïtî wato-sioni” na “ayeke hon”. (1 Jean 2:17; 5:19). Tongaso, fade atâ Chrétien alingbi biani ti sambela na bê ti ala kue ti tene aye ti sese so amaï na aninga?

Tâ tënë, a yeke pëpe na yâ abia kue ti amara si mo yeke wara atënë ti hundango ye na Nzapa. Kota bakari ti Encyclopædia Britannica atene: “Yâ ti abibe so a fa na yâ abia oko oko ti akodoro ague nde nde; a lingbi ti duti asambela teti mbeni gbia, me nga atënë so andu akota bira na popo ti amara wala akengo ndo na mbage ti mbeni yanga-ti-komande . . . nga na fango na gigi abibe ti ala ti wâ teti kodoro ni.” Me ala so agi ti nzere na Nzapa alingbi biani ti wara ngia na mbage ti abira na akengo ndo teti ayanga-ti-komande so atambela na yâ mbeni mara? Na ndo atâ wavorongo, Esaïe atene: “Fade ala pika épée ti ala si a ga soc, na likongo ti ala si a ga zeme ti fâ tikeke”. (Esaïe 2:4). Bazengele Paul asû na mbeti: “Teti kamême e tambela na yâ mitele, e sala bira na lege ti mitele pëpe (teti ye ti bira so e sala bira na ni ayeke ti mitele pëpe)”.​—2 aCorinthien 10:3, 4.

Fani mingi, abia ti kodoro ayeke fa na gigi abibe ti fandara ti mbeni mara wala ti yango mara ni na nduzu ahon mbeni. Mbeni ye oko pëpe na yâ Mbeti ti Nzapa amû lege na zo ti duti na mara ti abibe tongaso. Tongana lo mû diskur na Aréopage, bazengele Paul atene: “[Jéhovah Nzapa a] sala amara kue na lege ti zo oko si ala duti na lê ti sese kue”. (Kusala 17:26). Bazengele Pierre atene: “Nzapa ayekia mbeni zo teti lê ti lo pëpe; me na yâ amara kue, zo so akpe mbito ti Nzapa, na lo sala ye ti mbilimbili, lo lingbi na lê ti Lo.”​—Kusala 10:34, 35.

Teti so ala gbu nda ti Bible nzoni, azo mingi amû desizion na bê ti ala mveni ti mû mbage pëpe na balango drapeau nga na hengo abia ti kodoro. Me ala yeke sala ye tongana nyen tongana ala tingbi lê na lê na akpale tongaso?

Ke ti mû mbage dä me na lege ti yekiango ndo

Ti tara ti kpengba dutingo beoko ti azo ti kodoro-togbia ti lo, Gbia Nebucadnetsar ti Babylone ti giriri aleke mbeni kota yanda ti lor na popo-hoto ti Dura. Na pekoni, lo leke ti sala kota matanga ni; lo tisa asatrape, azo ti komande, agouverneur, awawango, na ambeni kota zo ti lo nde. A hunda na ala ti tene na ngoi ni so ala mä go ti mozoko ni, a lingbi ala kue azuku na avoro yanda ni. Na popo ti azo so a hunda na ala ti duti dä, a yeke wara lani apendere Hébreu ota: Sadrac, Mésac, na Abed-Nego. Na lege wa ala fa so ala yeke mû mbage pëpe na yâ matanga ti vorongo so? Na ngoi so mozoko ato nda ni, na azo so abungbi na ndo ni azuku na gbele image ni, aHébreu ota so angbâ ti luti na nduzu.​—Daniel 3:1-12.

Laso, azo ayeke bala ka drapeau na yorongo tïtî ala na devant, na ziango maboko ti ala na tele ti lê ti ala, wala na ndo bê ti ala. Na ambeni ngoi, a hunda ti luti wala ti duti na mbeni lege so ayeke nde. Na yâ ambeni kodoro, a yeke ku na mbage ti amolenge so ayeke na ekole ti zuku na ti hunu drapeau ni na yanga ti ala. Tongana e luti kpô na nduzu, na ngoi so tanga ti azo ni ayeke bala drapeau, atâ Chrétien ayeke fa polele so ala yeke na yekiango ndo atâa ala mû mbage ti ala dä pëpe.

Fade ye ni ayeke duti tongana nyen na ngoi so a yeke sala mbeni matanga ti balango drapeau na mbeni lege so gi lutingo na nduzu afa polele awe so mo yeke mû mbage na ni? Na tapande, a lingbi ti si so a soro mbeni élève oko na yâ ti mbeni ekole ti mû li ni na place ti atanga ni, na lo yeke bala drapeau na gigi na gbele keke ti drapeau ni na ngoi so a hunda na tanga ti a-élève ni ti luti na nduzu na yâ da ti ekole ni. Na ngoi ni so, gi senge lutingo na nduzu ayeke fa so mo yeda na élève ni so ayeke na gigi ti bala drapeau na place ti mo. Ni la, gi lutingo ni na nduzu ayeke fa so mo mû mbage na matanga ni. Tongana a yeke tongaso, ala so aye ti fa gi yekiango ndo me pëpe ti mû mbage na matanga ni angbâ gi na dutingo ni nga ala kaï kpô. Ka tongana a-élève ni aluti fade na nduzu awe na ngoi so matanga ni ato nda ni? Tongana e ngbâ lakue ti luti na nduzu, a fa pëpe so e mû mbage na matanga ni.

A lingbi ti si so a hunda na mbeni zo, pëpe ti bala drapeau, mê gi ti gbu ni na ngoi ti mbeni défilé, na yâ ti klase wala na mbeni ndo nde, ti mû lege na atanga ni ti bala ni. Na salango ni, e yeke ‘kpe vorongo yanda’ pëpe, tongana ti so Mbeti ti Nzapa ahunda, me e yeke mû tâ mbage biani na matanga ni. Legeoko nga, tongana e yeke mû mbage na matanga ti défilé ti kodoro ni, e yeke sala nga matanga ni. Teti so salango tongaso aye ande ti tene so e yeke mû mbage na ye so défilé ni ayeke gonda ni, ngbanga ti yingo-ti-hinga ti ala atâ Chrétien ayeke yeda pëpe ti sala ni.

Tongana a yeke he abia ti kodoro, mingi ni ye kue so zo alingbi ti sala ti fa so lo kangbi atënë ti yâ ti bia ni ayeke ti londo. Na yâ aye tongaso, aChrétien ayeke ngbâ na dutingo ni. Tongana ala luti fade na nduzu awe, na ngoi so a yeke mû bia ti kodoro ni, ala yeke na bezoin pëpe ti gi lege ti duti. A ye pëpe ti tene so ala si asoro ti luti na nduzu ngbanga ti bia ni. Na mbeni mbage nde, tongana a hunda na mbeni bungbi ti azo ti luti na ti he bia ti kodoro, na ngoi tongaso, gi senge lutingo ni na nduzu na yekiango ndo me na hengo bia pëpe aye ande pëpe ti tene so e yeke mû mbage na bia ni.

“Duti na nzo yingo-ti-hinga”

Tongana lo fa awe so aye ti vorongo so zo aleke na maboko ti lo ayeke gi ye senge, wasungo psaume atene: “Azo so asala ayanda, fade ala ga tongana ala; biani, azo kue so azia bê ti ala na ayanda, fade ala ga tongana ala.” (Psaume 115:4-8). Tongaso, e bâ polele so awavorongo Jéhovah ayeke yeda pëpe na kua kue so andu lekengo aye teti vorongo, so abâ nga adrapeau ti kodoro (1 Jean 5:21). Ambeni ye nde so andu kua ti ala alingbi nga ti si tongana aChrétien afa na yekiango ndo so ala voro pëpe drapeau nga na ye so drapeau ni aduti fä ni, me ala voro gi Jéhovah oko.

Na tapande, mbeni patron alingbi peut-être ti hunda na mbeni zo ti kua ti lo ti gboto na nduzu wala na sese mbeni drapeau so azia na tele ti mbeni ndokua. Adû ti salango ni wala pëpe, a yeke na lo ti bâ ni alingbi na aye so andu salango tongaso. Tongana gbotongo drapeau na nduzu wala na sese andu mbeni matanga, na azo ayeke luti na nduzu ndali ni wala ayeke bala ni, biani salango kusala so ayeke duti tongana mungo mbage na matanga ni.

Na mbeni mbage nde, tongana gbotongo drapeau na nduzu wala na sese ague oko pëpe na mbeni matanga, a lingbi ti tene so salango tongaso ayeke gi tongana salango mara ti akua ti lekengo da ni teti kusala, kangango na zingo ayanga ti da ni, nga zingo na kangango afenêtre ni. Na yâ mara ti atapande tongaso, drapeau ni ayeke gi senge bendere ti fä ti mara ni, na kusala ti gbotongo ni na nduzu wala na sese ayeke na popo ti akusala mingi so ayeke ti zo oko oko ti mû desizion na ndo ni alingbi na yingo-ti-hinga ti lo so Bible afa lege na ni (aGalate 6:5). Yingo-ti-hinga ti mbeni Chrétien alingbi ti pusu lo ti hunda na patron ti lo ti soro mbeni zo nde ti gboto na nduzu nga na sese drapeau ni. Mbeni Chrétien nde alingbi ti bâ so yingo-ti-hinga ti lo ayeke mû ande lege na lo ti bâ lege ti drapeau ni na ngoi kue so salango tongaso ahunda pëpe mbeni matanga. Atâa desizion ti ala ayeke so wa, a lingbi atâ wavorongo ‘aduti na nzo yingo-ti-hinga’ na gbele Nzapa.​—1 Pierre 3:16.

Mbeti ti Nzapa akanga lege pëpe na e ti duti wala ti sala kusala na yâ andokua teti azo kue, tongana andokua ti azo ti mingongo wâ, ti yanga-ti-komande ti kodoro ni, nga na yâ a-ekole, na ndo so a zia drapeau ti kodoro na tele ni. A lingbi nga ti zia foto ti mbeni drapeau na ndo atimbre so azia na ndo ambeti ti tokuango na poste, ambeni mbeti so azia na ndo ti kutukutu, wala ambeni ye nde so yanga-ti-komande aleke. Salango kusala na aye so aye pëpe ti tene so azo ni ayeke mû mbage na akusala ti vorongo drapeau. Kota ye ni ge ayeke pëpe drapeau ni so zo abâ, me tongana nyen lo yeke sala ye na mbage ni.

Fani mingi, a yeke zia adrapeau na ndo afenêtre, ayanga-da, akutukutu, abiröo, na ambeni ye nde. Zo alingbi nga ti vo bongo so a zia mbeni foto ti drapeau na tele ni. Na yâ ambeni kodoro, ndia ake ti tene zo ayü mara ti abongo tongaso. Atâa salango tongaso ayeke doro pëpe mbeni ndia ti kodoro ti mo, fade a yeke fa nyen na ndo mbeni zo na dutingo ti lo na mbage ti sese so? Jésus Christ asala tënë so na ndo adisciple ti lo: “Ala yeke ti sese so pëpe, legeoko tongana Mbi yeke ti sese so pëpe.” (Jean 17:16). Ye so a lingbi a kanga lê dä pëpe ayeke ngangu so a lingbi ti sala na ndo aita ti e na yâ vorongo. A lingbi ti sala sioni na yingo-ti-hinga ti ambeni? A lingbi ti woko ngangu ti ala ti ngbâ lakue na yâ mabe? Paul amû wango so na aChrétien: “Zo oko azia ye so zo apika gere ti lo dä, wala mbeni ye so asala si zo atï, na lege ti ita ti lo pëpe.”​—aRomain 14:13.

“Sala nzobe na azo kue”

Na “lâ ti nda ni” so sese ti e ayeke buba gi bubango, peut-être abibe ti vorongo kodoro ayeke gue ande na li ni mingi ahon (2 Timothée 3:1). Zia si ala so andoye Nzapa agirisa lâ oko pëpe so salut alondo gi na Jéhovah oko. A yeke gi lo oko si a lingbi na vorongo. Tongana a hunda na ala ti sala mbeni ye so ague nde na ye so bê ti Jéhovah aye, abazengele ti Jésus atene: “A yeke ngbanga ti e ti mä Nzapa ahon ti mä azo.”​—Kusala 5:29.

Bazengele Paul asû na mbeti: “A lingbi boi ti Seigneur apapa pëpe, me lo sala nzobe na azo kue”. (2 Timothée 2:24). Na lege so, aChrétien ayeke sala ngangu kue ti duti na siriri, ti fa yekiango ndo, na ti sala nzobe na ngoi so ala zia si yingo-ti-hinga ti ala so Bible afa lege na ni apusu ala oko oko ti mû adesizion ti ala mveni na ndo balango drapeau na hengo abia ti kodoro ti ala.

[Foto na lembeti 23]

Na yekiango ndo me nga na bê kue, aHébreu ota asoro ti nzere na Nzapa

[Foto na lembeti 24]

A hunda na mbeni Chrétien ti sala ye tongana nyen na ngoi ti mbeni matanga ti vorongo kodoro?