Kodoro so kusala ti fango tënë akiri amaï dä mingi

ITALIE, kodoro so alï mingi na yâ Ngu-ingo ti Méditerranée, ayeke ândö mbeni ndo so aye so andu tënë ti Nzapa nga na angobo ti salango ye ti azo asala ngangu mingi na ndo mbaï ti sese. Ambage nde nde ti kodoro ni so ayeke pendere mingi, aye so a leke ni na kode na so azo ahinga ni mingi nga na apendere kobe ni ayeke aye so ayeke gboto azo kutu mingi ti gue kâ. A yeke nga mbeni kodoro so kusala ti fango ye na ndo Bible amaï dä mingi.

Tâ vorongo ti aChrétien asi peut-être na Rome, li-kodoro ni so ayeke ândö mbeni kota ngangu so akomande sese kue, na peko ti so aJuif nga na azo so amû peko ti vorongo ti aJuif aga aChrétien na lâ ti Pentecôte ti ngu 33, nga ala londo na Jérusalem si ala kiri na kodoro ti ala. Ndulu na ngu 59 ti ngoi ti e, bazengele Paul asi ti kozoni na Italie. Na Puteolie [wala Pouzzoles], mbeni gbata so ayeke na yanga ti Ngu-ingo ti Méditerranée, lo “wara aita” ti lo na yâ mabe.​—Kusala 2:5-11; 28:11-16.

Tongana ti so Jésus na abazengele ti lo atene, kozo si ngoi ti abazengele ahunzi, yeke yeke mbeni bungbi ti a-apostat azia tâ vorongo ti aChrétien. Ye oko, kozo si bungbi ti aye ti sioni ti laso ahunzi, atâ disciple ti Jésus amû li ni na wâ na yâ fango nzo tënë na ndo sese kue, so ti tene na Italie nga.​—Matthieu 13:36-43; Kusala 20:29, 30; 2 aThessalonicien 2:3-8; 2 Pierre 2:1-3.

Tongo nda ni ayeke lani nzoni pëpe

Na ngu 1891, Charles Taze Russell, so amû li ni lani na ndo kusala ti fango tënë ti Awamandango Bible (tongana ti so a hiri aTémoin ti Jéhovah na ngoi ni kâ), ague ti kozoni na yâ ti ambeni gbata ti Italie. Ti lo, aye so lo wara na peko ti fango tënë kâ afa so ye ayeke tambela ande nzoni pëpe: “E bâ mbeni ye oko pëpe so apusu e ti duti na beku so kongo le-kobe ayeke duti dä na Italie.” Na ngu 1910, na popo ti nze ti mars ti ga na mai, Ita Russell akiri na Italie na lo mû mbeni diskur na yâ ti mbeni kota da ti angia ti wanguru so ayeke na bê ti gbata ti Rome. Nyen la asi na pekoni? Lo tene: “Na ndulu tënë, bungbi ni amû beku oko pëpe ti mbeni guengo na li ni.”

Biani, na tongo nda ni, kusala ti fango nzo tënë ague na li ni hio hio pëpe na Italie. Mbeni nda ti tënë ni ayeke so mbeni kama-poroso so akomande lani na ngangu na ndo kodoro ni asala ngangu mingi na aTémoin ti Jéhovah. Na ngoi ni kâ, wungo ti aTémoin ti Jéhovah na yâ ti kodoro ni kue ahon 150 pëpe, nga mingi ti ala amanda atâ tënë ti Bible na mbage ti afami wala akamarade ti ala so ayeke na yâ ti ambeni kodoro nde.

Mbeni guengo na li ni so apika bê

Na peko ti Use Bira so Amû Sese Kue, a tokua amissionnaire na Italie. Me alettre so a wara ni na yâ ti angbele mbeti ti ngorogbia ni afa atene akota zo ti Vatican ahunda lani na ngorogbia ti tomba amissionnaire so. Nde na mbeni kete wungo ti ala, a hunda lani na ngangu na amissionnaire so ti zia kodoro ni.

Atâa akpale so, gbâ ti azo ti Italie ato nda ti gue na “hoto” ti Jéhovah, so ayeke vorongo ti lo (Esaïe 2:2-4). Guengo na li ni ti aTémoin ayeke mbeni ye so apika bê. Na ngu 2004 kota wungo ti awafango nzo tënë ayeke 233 527, so ti tene Témoin 1 ndali ti azo 248, nga azo 433 242 aga na Matanga ti Dango Bê na kuâ ti Christ. Akongregation ti aTémoin ti Jéhovah kâ ayeke 3 049, nga ala yeke sala bungbi na yâ ti apendere Da ti Royaume.

Fango tënë na ayanga ti kodoro mingi

Na yâ ti angu so ahon ade ti ninga pëpe, na ambeni mbage ti kodoro ni wungo ti azo ague na li ni mingi. Gbâ ti azo so alondo na Afrika, na Asie nga na Poto ti Tö ague ti sala kodoro na Italie ti gi kua wala ti wara mbeni gigi so ayeke nzoni, nga ti ambeni, ala kpe akota kpale so ayeke na kodoro ti ala. Tongana nyen a lingbi ti mû maboko na azo kutu mingi so na lege ti yingo?

A-Témoin mingi na Italie ayeda na kota kua so ayeke ti manda ambeni yanga ti kodoro so akpengba, tongana Albanais, Amharique, Arabe, Bengali, Chinois, Pendjabi, Sinhala na Tagalog. Ti londo na ngu 2001 ti ga na ni, a zia na sese mbeni ekole ti mandango ayanga ti kodoro ti fa na aTémoin so tongana nyen ti fa tënë na ambeni yanga ti kodoro nde. Na yâ ti angu ota so ahon, aTémoin 3 711 ague na a-ekole 79 so a sala ni na ayanga ti kodoro 17. Ye so asala si a wara lege ti sigigi na akongregation 146 nga agroupe 274 ti ayanga ti kodoro 25, nga ti kpengba ala. A yeke na lege so si azo mingi so bê ti ala ayeke mbilimbili amä nzo tënë nga ala to nda ti manda Bible. Fani mingi, aye so a yeke wara na pekoni ayeke tâ nzoni mingi.

Mbeni Témoin ti Jéhovah asala lisoro na ndo Bible na George, mbeni zo ti Inde so ayeke tene yanga ti Malayalam. Atâa so lo yeke na akota kpale ti kua, na ngia George ayeda ti manda Bible. Ambeni lango na pekoni, Gil, mbeni zo ti Inde so lo yeke tene yanga ti Pendjabi nga lo yeke kamarade ti George, aga na Da ti Royaume, na a to nda ti manda Bible na lo. Gil afa David, mbeni zo ti Inde so ayeke tene yanga ti Télougou, na aTémoin. Hio, David ato nda ti manda Bible. Ambeni zo use ti Inde, Sonny na Shubash, ayeke lango da oko na David. Ala use kue abungbi na lo na yâ mandango ye ni.

Ambeni yenga na pekoni, Dalip, so lo yeke tene yanga ti Marathe, apika singa na aTémoin. Lo tene: “Mbi yeke kamarade ti George. Ala lingbi ti manda Bible na mbi?” Na pekoni, Sumit, so lo yeke tene yanga ti Tamoul, aye ti manda Bible. Na nda ni, mbeni kamarade ti George apika singa ti hunda ti manda Bible. George akiri aga na mbeni maseka-koli na Da ti Royaume. Iri ti lo ayeke Max. Lo nga lo hunda ti manda Bible. Laso, a yeke sala a-étude omene, nga a leke aye ti tene a zia ambeni osio na ndo ni. A yeke sala a-étude ni na Anglais, atâa so a yeke sala nga kusala na ambeti ti yanga ti Hindi, Malayalam, Marathe, Ourdou, Pendjabi, Tamoul nga na Télougou.

A fa nzo tënë na azo so mê ti ala akanga

Na Italie, wungo ti azo so mê ti ala akanga ahon 90 000. Na popo ti ngu 1974 ti si na ngu 1976, aTémoin ato nda ti fa tâ tënë ti Bible na azo so mê ti ala akanga. Kozoni, ambeni Témoin so mê ti ala akanga afa yanga ti awambongi ti Italie na amba ti ala wakua so aye ti fa tënë na azo so mê ti ala akanga. Yeke yeke azo so mê ti ala akanga ato nda ti sala nzara ti Bible. Laso, azo ahon 1 400 so ayeke tënë yanga ti awambongi ti Italie ayeke gue na bungbi. Akongregation 15 na agroupe 52 ayeke sala bungbi na yanga ti awambongi ti Italie.

Na tongo nda ni, fango tënë na azo so mê ti ala akanga aluti mingi ni na ndo ye so Témoin oko oko aleke ti sala. Me na ngu 1978, filiale ti aTémoin ti Jéhovah ti Italie ato nda ti leke akota bungbi ndali ti azo so mê ti ala akanga. Na nze ti mai ti oko ngu ni so, a tene so na ngoi ti assemblée internationale so aduti na Milan, akapa ti bungbi ni ndali ti azo so mê ti ala akanga ayeke lani dä. Kozo kota bungbi ti circonscription so a sala ni ndali ti azo so mê ti ala akanga aduti na Da ti Assemblée ti Milan na nze ti février ti ngu 1979.

Ngbele ye na ngoi ni so, filiale ti aTémoin ti Jéhovah ayeke bi bê mingi na ndo mungo kobe ti yingo na azo so mê ti ala akanga, na lege so a yeke wa awafango tënë mingi ti leke nzoni yâ ti akode ti ala ti fango tënë na azo tongaso. A to nda ni na ngu 1995, a tokua apionnier spécial (awafango tënë ti ngoi kue) na yâ ti ambeni groupe ti leke aTémoin so mê ti ala akanga na ndo kusala ti fango tënë nga na ti lekengo abungbi. A zia na yâ ti aDa ti Assemblée ota ambeni fini masini ti vidéo ti sala si ye so awambongi ayeke bâ asigigi tâ nzoni mingi ahon ti kozo. Nga, a sigigi na akasete-vidéo ti ambeti ti Nzapa ti mû kobe ti yingo na azo so mê ti ala akanga.

Ambeni zo abâ so aTémoin ayeke mû kobe ti yingo nzoni mingi na azo so mê ti ala akanga. Mbeni mbeti-sango (P@role & Segni), so Bungbi ti kodoro ti Italie so ayeke bâ lege ti azo so mê ti ala akanga asigigi na ni, afa tënë ti yâ ti lettre ti mbeni kota bua ti aCatholique: “Ti duti zo so mê ti lo akanga ayeke ngangu mingi, ndali ti so lo yeke lakue na bezoin ti tene a bi bê na lo. Na tapande, a yeke ngangu na lo pëpe ti si na église lo oko, me lo yeke na bezoin ti mbeni zo ti fa na lo peko ti aye kue so a diko ni, a tene ni wala so a he ni na ngoi ti bungbi ni.” Mbeti-sango ni akiri atene so kota bua ni “ayeda so a yeke ye ti mawa ti bâ so ade église aleke tele ti lo pëpe ti bâ lege ti azo so mbeni mbage ti tele ti ala abuba, nga lo tene so na yâ ti aDa ti Royaume ti aTémoin ti Jéhovah, a yeke bâ lege ti azo mingi so mê ti ala akanga nzoni mingi ahon ti yâ ti paroisse ni.”

A fa nzo tënë na azo ti kanga

Mbeni zo alingbi ti duti yamba atâa so lo yeke na da ti kanga? Biani. Ngbanga ti so Bible ayeke na ngangu ti ‘zi’ azo so ayeda na tënë ti Nzapa na asala ye alingbi na ni na yâ fini ti ala. Tënë so Jésus afa lani na “angbâa” ayeke ti zingo ala na gbe ti siokpari nga na vorongo ti wataka (Jean 8:32; Luc 4:16-19). Na Italie, a yeke wara aye ti nzoni mingi na peko ti fango tënë na yâ ti ada ti kanga. Letäa amû lege na aTémoin ti Jéhovah ndulu na 400 ti gue na yâ ti ada ti kanga ti mû maboko na azo ni na lege ti yingo. A-Témoin ti Jéhovah ayeke kozo bungbi so ayeke ti Catholique pëpe so ahunda ti fa tënë na yâ ti ada ti kanga nga so a yeda na ala ti sala ni.

A lingbi ti kangbi tënë so ayeke na yâ ti Bible na alege so zo alingbi pëpe ti fa ni kozo. Azo ti kanga ni ayeke fa na amba ti ala tënë ti kua ti aTémoin ti Jéhovah so ayeke ti fa Bible na azo. Ambeni zo na popo ti ala ahunda nga ti tene mbeni Témoin aga abâ ala. Wala ambeni membre ti sewa so ato nda ti manda Bible awe ayeke wa azo ti kanga ni ti hunda ti tene aTémoin aga abâ ala. Ambeni zo so a kanga ala na kanga ti kpu na kpu ndali ti fango zo wala ambeni kota ye ti sioni so ala sala ayeke gbian bê ti ala nga na salango ye ti ala na mbeni lege so apika bê ngangu. Ye so ayeke leke ala ti mû tele ti ala na Jéhovah Nzapa nga ti wara batême.

Na yâ ti ambeni da ti kanga ni, a leke aye ti mû adiskur na ndo akota tënë ti Bible, ti sala Matanga ti Dango Bê na kuâ ti Jésus nga ti fa akasete-vidéo so aTémoin ti Jéhovah asigigi na ni. Mingi ni, gbâ ti azo ti kanga ayeke ga na abungbi so.

Ti mû maboko nzoni na azo ti kanga ni, aTémoin ayeke kangbi gbâ ti apériodique so atënë ti yâ ni alingbi ti sala nzoni na ala. Mbeni oko ti apériodique so ayeke tongana Réveillez-vous! ti lango 8 ti mai 2001, so li ti tënë ni ayeke: “Un détenu peut-il se réformer?” nga na ti lango 8 ti avril 2003, so li ti tënë ni ayeke “Votre enfant se drogue: que faire?” A kangbi ni saki mingi na azo ti kanga. Ye so asala si a to nda ti manda Bible na azo ti kanga ngbangbo mingi. Ambeni zo so ayeke bata ada ti kanga ni asala nga nzara ti tënë so ayeke na yâ ti Bible.

Na peko ti so akota zo ti da ti kanga ni ayeda na lo, mbeni zo ti kanga ni so iri ti lo ayeke Costantino awara lani batême na yâ ti mbeni Da ti Royaume ti San Remo, na lê ti aTémoin 138 ti ndo ni. Costantino so ye ni andu bê ti lo ngangu mingi atene: “Mbi bâ so gbâ ti azo afa so ala ye mbi mingi.” Mbeni mbeti-sango ti gbata ni afa peko ti atënë ti zo ti batango da ti kanga ni: “A yeke tâ na kota ngia . . . si e zi lege na lo. Ye kue so ayeke sala si dutingo ti mbeni zo ti kanga na amba ti lo, dutingo ti lo mveni nga na lege ti yingo aga nzoni, a lingbi a kiri a bâ tënë ni.” Lege so tâ hingango ye ti Bible asala ngangu na ndo Costantino andu bê ti wali ti lo nga na molenge ti lo ti wali ngangu. Ala tene: “Bê ti e anzere mingi ndali ti aye so lo gbian na yâ fini ti lo. Lo ga mbeni zo so ayeke kpô nga lo yeke bi bê mingi na ndo ti e ahon ti kozo. E kiri e mû nengo na lo nga e zia bê ti e mingi na ndo ti lo ahon ti kozo.” Ala nga kue ato nda ti manda Bible na ti ga na bungbi.

Sergio, so a gbu lo ndali ti nzi, nzingo ye na ngombe, kango mbangi na hondengo ni nga na fango zo, a fâ ngbanga ti kanga lo juska na ngu 2024. Na peko ti so lo manda Mbeti ti Nzapa teti ngu ota na lo gbian salango ye ti lo, Sergio amû desizion ti kamata batême. Lo yeke zo ti kanga 15 ni ti da ti kanga ti Porto Azzuro, na zoa ti Elbe, ti wara batême tongana Témoin ti Jéhovah. Na lê ti ambeni mba ti lo azo ti kanga ni, a batize lo na yâ ti piscine so a leke ni teti batême ti lo na ndo ti salango aye ti wanguru ti da ti kanga ni.

A mû yanga na Leonardo, so a dë ngbanga ti kanga ti ngu 20 na li ti lo, ti sigigi ti wara batême na yâ ti mbeni Da ti Royaume na Parme. Na hundango ndo ti mbeti-sango ti gbata ni, Leonardo atene so lo ye ti “fa polele so lo mû desizion ti ga Témoin ti Jéhovah, pëpe ti wara lege ti sigigi na yâ ti da ti kanga ni, me ti kaï kota nzara ti aye ti yingo so atia lo.” Leonardo atene: “Mbi sala gi aye ti sioni na yâ ti gigi ti mbi, me mbi dö ye so kue mbi zia awe. Mbi changé fadeso awe; ye oko, gbiango ye so asi hio pëpe. Mbi yeke ande na bezoin ti ngbâ ti sala ye mbilimbili.”

Salvatore, so a kanga lo ngbanga ti fango zo, ayeke na da ti kanga ti Spoleto so a bata ni ngangu mingi ahon ambeni da ti kanga. Batême ti lo, so lo wara ni gi na yâ ti da ti kanga ni, apika bê ti azo mingi. Zo ti batango da ti kanga ni atene: “Tongana a ndu nzoni ti azo ti kanga nga na ti tanga ti azo kue, a lingbi a gonda mbeni ye so zo asoro so ayeke gue na lo na mbeni salango ye so ayeke nzoni na mbage ti azo kue.” Ndali ti aye so Salvatore agbian na yâ fini ti lo, fadeso wali ti lo nga na mbeni molenge ti lo ti wali ayeke gue na bungbi ti aTémoin ti Jéhovah. Mbeni zo ti kanga so Salvatore afa tënë na lo amû tele ti lo na Jéhovah na lo wara batême.

Ambeni guengo na li ni nga na maïngo ti kozo vorongo ti aChrétien aduti lani na Italie (Kusala 2:10; aRomain 1:7). Na ngoi ti kongo le-kobe so e yeke dä, aye angbâ ti gue na li ni nga ti mû ndo na lege ti yingo na yâ ti oko ndo so Paul nga na amba ti lo Chrétien asala kua ngangu ti fa nzo tënë dä.​—Kusala 23:11; 28:14-16.

[Carte na lembeti 13]

(Ti bâ ni mbilimbili, bâ buku ni.)

ITALIE

Rome

[Afoto na lembeti 15]

Da ti Assemblée ti Bitonto na mbeni kongregation ti Rome ti yanga ti awambongi ti Italie

[Foto na lembeti 16]

Tâ tënë ti Bible “azi” azo ti kanga

[Afoto na lembeti 17]

Aye angbâ ti gue na li ni na lege ti yingo na ndo so kozo vorongo ti aChrétien amaï dä mingi