Chapitre Bale Oko na Oku

Wali Ngombo Asala Ngia

Esaïe 54:1-17

1. Ngbanga ti nyen Sara ayeke na kota nzala ti dü amolenge, na ye wa asi na lo na ndo ye so?

SARA ayeke la ni na kota nzala ti dü amolenge. Mawa ni ayeke so lo yeke ngombo, na ye so amu vundu na lo mingi. Na ngoi ti lo, a ba dutingo ngombo tongana mbeni zonga, me vundu ti Sara ayeke mingi ahon so. Lo yeke la ni na kota nzala ti ba gango tâ tene ti zendo so Nzapa amu na koli ti lo. A lingbi Abraham aga babâ ti mbeni hale so ayeke duti mbeni deba nzoni teti asewa kue ti sese. (Genèse 12:1-3) Ye oko, angu mingi ahon na peko ti so Nzapa amu zendo so, na molenge oko ayeke dä pepe. Sara aga mbakoro na lo yeke na molenge oko pepe. Ngoi na ngoi, lo lingbi peut-être ti hunda tele ti lo wala abeku ti lo ayeke gi senge. Ye oko, mbeni lâ, suingo bê ti lo agbian aga ngia!

2. Ngbanga ti nyen a lingbi prophétie so a sû ni na Esaïe chapitre 54 agbu bê ti e?

² Ngangu ye so asi na Sara amu maboko na e ti gbu nda ti prophétie so a fa pekoni na Esaïe chapitre 54. Na yâ ni, a sala tene na Jérusalem mo ba mo tene lo yeke la ni mbeni wali ngombo so na pekoni aduti na kota ngia teti lo wara amolenge. Na fango bungbi ti azo ti lo ti giriri tongana wali ti lo, Jéhovah afa kota ndoye ti lo na mbage ti ala. Nga, chapitre ti Esaïe so amu maboko na e ti fa nda ti mbeni kota mbage ti ye so Bible ahiri ni “tene ti nda-gigi so A honde.” (aRomain 16:25, 26) Hingango “wali” ni nga aye so asi na lo, so a fa tene ni kozoni na yâ prophétie so, aza kota lumière na ndo lege ti vorongo so ayeke na sioni oko pepe ti laso.

A Hinga “Wali” Ni

3. Ngbanga ti nyen fade “wali” ngombo ayeke duti na nda ti tene ti sala ngia?

³ Chapitre 54 ato nda ni na mbeni tene ti ngia: “L’Eternel atene, Mo sala bia, O ngombo, mo so mo dü molenge pepe; mo sala bia, mo dekongo, mo so gua ate mo pepe; teti amolenge ti wali so koli ti lo azia lo awe ayeke mingi ahon ala ti wali so ayeke na koli.” (Esaïe 54:1) So ngia si alingbi ti duti na bê ti Isaïe ti sala atene so! Na so dengo bê si gango tâ tene ti ala ayeke ga na ni ande na aJuif so aduti na ngba na Babylone! Na ngoi ni kâ, Jérusalem ayeke duti ande lakue yangbato. Na bango ndo ti azo, fade beku ti tene azo akiri asala kodoro dä ayeke mbeni pepe, legeoko tongana ti so mbeni wali ngombo alingbi pepe biani ti wara beku ti dü amolenge na lâ ti mbakoro ti lo. Me “wali” so ayeke na kota deba nzoni so ayeke ku lo, fade lo yeke dü mingi. Fade Jérusalem ayeke si na kota ngia. Fade lo yeke si singo na “amolenge,” wala awakodoro.

4. (a) Tongana nyen bazengele Paul amu maboko na e ti ba so Esaïe chapitre 54 ayeke na mbeni gango tâ tene so ayeke kota ahon ti ngu 537 K.N.E.? (b) “Jérusalem ti nduzu” ayeke nyen?

⁴ Peut-être Isaïe ahinga ni la ni pepe, me prophétie ti lo ayeke ga tâ tene fani mingi. Bazengele Paul afa peko ti Esaïe chapitre 54 na lo fa so “wali” ni aduti fä ti mbeni ye so ayeke kota mingi ahon gbata ti Jérusalem na sese ge. Lo sû na mbeti: “Jérusalem ti nduzu ayeke ngba pepe, na lo yeke mama ti e.” (aGalate 4:26) “Jérusalem ti nduzu” so ayeke nyen? Biani a yeke pepe gbata ti Jérusalem na yâ Sese ti Zendo. Gbata so ayeke na sese, pepe na “nduzu” na mbage ti yayu. “Jérusalem ti nduzu” ayeke “wali” ti Nzapa ti yayu, bungbi ti lo ti acréature ti yingo so ayeke ngangu mingi.

5. Na yâ drame na lege ti fä so a fa pekoni na aGalate 4:22-31, zo wa aduti fä ti (a) Abraham? (b) Sara? (c) Isaac? (d) Agar? (e) Ismaël?

⁵ Ye oko, tongana nyen Jéhovah alingbi ti duti na awali use na lege ti fä, mbeni ti yayu na mbeni nde ti sese? Aye ni ague nde nde pepe? Oko pepe. Bazengele Paul afa so kiringo tene ni ayeke na yâ fä ti prophétie so sewa ti Abraham amu. (aGalate 4:22-31; ba “Sewa ti Abraham: Mbeni Fä ti Prophétie,” na lembeti 218.) Sara, ‘wali so ayeke ngba pepe’ nga wali ti Abraham, aduti fä ti bungbi ti acréature ti Jéhovah so ayeke tongana wali ti lo. Agar, mbeni ngba-wali nga use wali ti Abraham, wala ndeko ti lo, aduti fä ti Jérusalem ti sese.

6. Na lege wa bungbi ti Nzapa ti yayu aduti ngombo teti ngoi mingi?

⁶ Na ye so na li, e to nda ti ba kota nda ti Esaïe 54:1. Na peko ti angu mingi ti dutingo ngombo, Sara adü Isaac na ngoi so lo yeke na ngu 90. Legeoko nga, bungbi ti Jéhovah ti yayu aduti ngombo teti ngoi mingi. Ngbele ye kâ na Éden, Jéhovah amu zendo so fade “wali” ni ayeke dü “hale” ni. (Genèse 3:15) A hon angu 2 000 na pekoni, Jéhovah ate mbele na Abraham na ndo Hale ti zendo ni. Me a lingbi “wali” ti Nzapa ti yayu aku asiècle mingi, mingi biani, kozoni ti dü Hale so. Ye oko, ngoi asi la ni so amolenge ti “wali” ni, so ayeke la ni ngombo, aga mingi ahon ti Israël ti mitele. Tapande ti wali ngombo ni amu lege na e ti ba ngbanga ti nyen a-ange ayeke la ni na kota ngia ti duti témoin ti singo ti Hale so a sala tene ti lo giriri. (1 Pierre 1:12) Na nda ni, ye so asi lawa?

7. Lawa “Jérusalem ti nduzu” awara ngoi ti sala ngia, tongana ti so Esaïe 54:1 afa ni kozoni, na mo kiri tene tongaso ngbanga ti nyen?

⁷ Dungo Jésus tongana mbeni molenge ti zo ayeke biani la ni mbeni ngoi ti salango ngia na popo ti a-ange. (Luc 2:9-14) Me so ayeke pepe ye so Esaïe 54:1 asala tene ni kozoni. A yeke gi na ngoi so a dü Jésus na lege ti yingo ti nzoni-kue na ngu 29 N.E. si lo ga mbeni molenge ti “Jérusalem ti nduzu,” so Nzapa mveni ayeda na lo na gbele azo kue tongana ‘Molenge ti lo so lo ndoye.’ (Marc 1:10, 11; aHébreu 1:5; 5:4, 5) A yeke na ngoi ni so si “wali” ti Nzapa ti yayu awara nda ti tene ti sala ngia, na yâ gango tâ tene ti Esaïe 54:1. Na nda ni lo dü Hale ti zendo ni, Messie! Asiècle so lo duti ngombo ahunzi awe. Ye oko, salango ngia ti lo angbâ gi ge pepe.

Amolenge Mingi Mingi Teti Wali Ngombo

8. Ngbanga ti nyen “wali” ti Nzapa ti yayu ayeke na nda ti tene ti sala ngia na peko ti dungo Hale ti zendo ni?

⁸ Na peko ti kuâ ti Jésus nga na peko ti londongo ti lo na popo ti akinda, “wali” ti Nzapa ti yayu aduti na ngia ti kiri ti wara Molenge so a yeda na lo tongana “Kozo ti londo na popo ti awakinda.” (aColossien 1:18) Na pekoni lo to nda ti dü ambeni amolenge mingi na lege ti yingo. Na Pentecôte ti ngu 33 N.E., a sa yingo na ndo adisciple ti Jésus ndulu na 120, na tongaso a kamata ala tongana afon héritier ti Christ. Na pekoni na oko lango so, a zia na ndo ni azo 3 000. (Jean 1:12; Kusala 1:13-15; 2:1-4, 41; aRomain 8:14-16) Bungbi ti amolenge so angbâ ti maï. Na akozo siècle na ngoi ti kengo tene ti mabe ti Chrétienté, maïngo ni akiri aga gi kete. Ye oko, ye so ayeke gbian na siècle 20 ni.

9, 10. Tene ti ‘sala si ndo ti tente ni aga kota ahon’ aye ti tene nyen teti mbeni wali so ayeke lango na yâ tente na ngoi ti giriri, na ngbanga ti nyen ye so ayeke ngoi ti ngia teti mara ti wali tongaso?

⁹ Isaïe akiri afa prophétie na ndo mbeni ngoi ti kota maïngo ti ye: “Mo sala si ndo ti tente ti mo aga kota ahon; zia ala gbala tente so mo duti dä; mo gbanzi kusala so pepe; mo sala si kamba ti tente ti mo ayo, na piquet ni akpengba. Teti fade sese ti mo aga kota na mbage ti koti na ti gati; na fade amara aga ye ti ahale ti mo, na fade ala duti na akodoro so aga yangbato giriri. Nzapa ti mo atene, Zia mbito, teti fade kamela agbu mo pepe; zia kamela asala lê ti mo pepe, teti fade kamela agbu mo pepe; fade mo glisa kamela ti lâ ti pendere ti mo; na fade mo dabe mo na zonga ti lâ ti mua ti mo mbeni pepe.”​—Esaïe 54:2-4.

¹⁰ Ge, a sala tene na Jérusalem mo ba mo tene lo yeke mbeni wali na mama so ayeke lango na yâ tente, legeoko tongana Sara. Tongana lo wara deba nzoni na lege ti mbeni kota sewa, a yeke ngoi teti mara ti mama tongaso ti sala si a kono yâ ti da ti lo. A lingbi lo zia abongo nga na akamba ti tente so ayo mingi, na lo kpengba a-piquet ti tente ni na afini ndo so ala yeke dä. Ye so ayeke kusala so amu ngia na lo, nga na yâ ngoi so lo yeke na ye mingi ti sala, lo lingbi ti glisa hio angu so na yâ ni lo yeke gi la ni bê ti lo ti hinga wala lo yeke dü mbeni lâ amolenge ti bata molongo ti ahale ti sewa ni.

11. (a) Tongana nyen a hiri deba nzoni na ndo “wali” ti Nzapa ti yayu na ngu 1914? (Ba tene so ayeke na gbe ti lembeti.) (b) A londo na ngu 1919, deba nzoni wa azo so a sa yingo na ndo ti ala awara?

¹¹ A hiri deba nzoni na ndo Jérusalem ti sese na lege ti mbeni ngoi ti kiringo ti leke ye fini na peko ti dutingo na ngba na Babylone. A kiri a hiri deba nzoni na ndo “Jérusalem ti nduzu” mingi ahon.a Mbilimbili ngbele ye na ngu 1919, “ahale” ti lo so a sa yingo na ndo ti ala ambumba na yâ fini dutingo ti ala so a kiri na ni. (Esaïe 61:4; 66:8) ‘Amara aga ye ti ala’ na lege so ala gue na yâ akodoro mingi ti gi azo kue so ayeke bungbi na sewa ti ala ti yingo. Ye ti pekoni ayeke so, a bungbi amolenge so a sa yingo na ndo ti ala na loro mingi. A ba so ndangba wungo ti azo 144 000 alingbi awe na popo ti angu so ato nda ni na ngu 1930. (Apocalypse 14:3) Na ngoi ni so, kota mbage ti kusala ti fango tene azia ti duti bungbingo azo so a sa yingo na ndo ti ala. Ye oko, guengo na li ni angbâ pepe gi na ndo azo so a sa yingo na ndo ti ala.

12. Nde na ala so a sa yingo na ndo ti ala, azo wa a yeke bungbi ala na yâ kongrégation ti aChrétien ngbele ye na angu so ato nda ni na ngu 1930?

¹² Jésus mveni atene kozoni so, nde na “kete kundu” ti aita ti lo so a sa yingo na ndo ti ala, fade lo yeke wara “ambeni ngasangbaga” so a lingbi lo ga na ala na yangbo ti atâ Chrétien. (Luc 12:32; Jean 10:16) Atä so ala yeke pepe na popo ti amolenge ti “Jérusalem ti nduzu,” afon Chrétien so a sa yingo na ndo ti ala, so ayeke be-ta-zo, ayeke sala mbeni kota kusala ti prophétie so a sala tene ni giriri a ninga awe. (Zacharie 8:23) A londo na use mbage ti angu so ato nda ni na ngu 1930, a yeke bungbi “azo mingi so asi singo”, ye so asala si kongrégation ti aChrétien awara mbeni guengo na li ni so ade asi lâ oko pepe. (Apocalypse 7:9, 10) Laso wungo ti azo mingi so asi singo ayeke kutu mingi. Guengo na li ni kue so aga na bezoin mingi ahon ti aDa ti Royaume, aDa ti Assemblée, nga na afiliale. A ba so atene ti Isaïe alingbi na ni ahon ti kozo. So mbeni kota matabisi ti duti mbage ti guengo na li ni so a sala tene ni giriri!

Mbeni Mama so Abata Ahale ti Lo

13, 14. (a) Ambeni tene wa so andu “wali” ti Nzapa ti yayu azo alingbi ti ba so akpengba? (b) Na lege ti tapande ti asongo ti sewa so Nzapa asala na kusala, e lingbi ti manda nyen?

¹³ E ba awe so na yâ gango tâ tene ni ti kota ahon, “wali” ti prophétie ni aduti fä ti bungbi ti Jéhovah ti yayu. Me na peko ti dikongo Esaïe 54:4, e lingbi ti hunda tele ti e na lege wa bungbi ti acréature ti yingo so aduti na kamela wala awara zonga. Versê so aga na pekoni atene so fade a yeke ke “wali” ti Nzapa, a sala na lo pasi, na a yeke tiri bira na lo. Fade lo yeke sala même si Nzapa asala ngonzo. Tongana nyen mara ti ye tongaso alingbi ti si na mbeni bungbi ti acréature ti yingo so asala siokpari lâ oko pepe? A wara kiringo tene ni na yâ sewa mveni.

¹⁴ Jéhovah asala kusala na songo so ayeke na yâ ti sewa, koli na wali, mama na amolenge, ti fa akota tâ tene ti yingo ngbanga ti so mara ti afä tongaso ayeke kota ye na lê ti azo. Atä konongo wala ngele ti songo ti sewa so e wara ni ayeke tongana nyen, e hinga peut-être ye so a lingbi mbeni nzoni songo ti mariage wala nzoni songo na popo ti ababâ na mama na amolenge aga na ni. Tongaso, tâ na lege so apika bê Jéhovah afa biani na e so lo yeke na mbeni songo ti wâ, ti ndoye, na gbâ ti awakua ti lo ti yingo, na lo zia bê ti lo na ala! Na a yeke biani ye ti dongo bê so lo fa na e so bungbi ti lo ti yayu ayeke bata ahale ti lo na ndo sese so a sa yingo na ndo ti ala! Tongana awakua ti lo azo ti mitele aba pasi, awakua be-ta-zo ti yayu, “Jérusalem ti nduzu,” aba pasi nga. Legeoko nga, Jésus atene: “So i sala ye ni na oko ti aita [so a sa yingo na ndo ti ala] ti mbi ti kete ahon, i sala ni na mbi.”—Matthieu 25:40, NW.

15, 16. Kozo gango tâ tene ti Esaïe 54:5, 6, ayeke so wa, na gango tâ tene ti kota ahon ayeke so wa?

¹⁵ Tongaso a yeke ye ti dongo bê pepe so mingi ti aye so a tene na “wali” ti Jéhovah ti yayu asigigi na yâ aye so asi na amolenge ti lo na ndo sese. Ba atene so: “Nzapa so asala mo ayeke koli ti mo, L’Eternel Ti Sabaoth ayeke iri ti Lo; na Lo Ti Nzoni-kue ti Israël ayeke Zo Ti Ton mo, fade a di iri ti Lo Nzapa ti sese kue. Nzapa ti mo atene, L’Eternel ahiri mo legeoko tongana koli ahiri wali so lo zia lo awe, wali so yingo ti lo ayeke na vundu, wali so koli ni akamata lo na lâ ti pendere ti lo, si a zia lo.”​—Esaïe 54:5, 6.

¹⁶ Zo wa ayeke wali so a sala tene na lo? Na yâ kozo gango tâ tene ni, a yeke Jérusalem, so aduti fä ti azo ti Nzapa. Na ngoi ti dutingo ti ala na ngba na Babylone teti angu 70, fade ala yeke ba so Jéhovah ake ala awe na lo zia ala biaku. Na yâ gango tâ tene ti kota ahon, atene so andu “Jérusalem ti nduzu” nga ye so asi na lo ti dü na nda ni “hale” ni alingbi na gango tâ tene ti Genèse 3:15.

Sengo ndo Teti Kete Ngoi, Adeba Nzoni Teti Lakue Lakue

17. (a) Jérusalem ti sese awara ngonzo ti Nzapa “so asuku mingi” tongana nyen? (b) Ye wa “so asuku mingi” amolenge ti “Jérusalem ti nduzu” awara ni?

¹⁷ Prophétie ni angbâ ti tene: “ ‘Teti mbeni kete ngoi mbi zia mo biani, me na lege ti akota be-nzoni fade mbi bungbi mo na ndo oko. Na lege ti ngonzo so asuku mingi Mbi honde lê ti mbi na mo, gi teti kete ngoi senge, me na lege ti nzobe teti ngoi so a diko nda ni pepe fade mbi ba mawa ti mo,’ Jéhovah, Zo ti ton mo atene tongaso.” (Isaïe 54:7, 8, NW) Ngonzo ti Nzapa “so asuku mingi” amene Jérusalem ti sese tongana aturugu ti Babylone aga na bira na ngu 607 K.N.E. Angu 70 ti dutingo ti lo na ngba alingbi ti yo mingi na lê ti lo. Ye oko, mara ti atara tongaso ayeke “gi teti kete ngoi” tongana a haka ni na adeba nzoni ti lakue lakue so a bata teti ala so ayeda nzoni na sengo ndo ni. Legeoko nga, na lê ti amolenge ti “Jérusalem ti nduzu” so a sa yingo na ndo ti ala, ngonzo ti Nzapa “so asuku mingi” amene ala tongana Jéhovah azia si azo ti poroso, so Babylone ti Kota apusu ala, aga ti sala bira na ala. Me na pekoni a ba so sengo ndo ni aninga kete biani, tongana a haka ni na ngoi ti adeba nzoni ti yingo so ato nda ni na ngu 1919!

18. Kota kpengba-tene wa a lingbi ti ba na ndo ngonzo ti wâ ti Jéhovah na tele ti azo ti lo, na ye so alingbi ti ndu e mveni tongana nyen?

¹⁸ Aversê so afa na gigi mbeni kota tâ tene nde: ngonzo ti wâ ti Nzapa ayeke ninga pepe, me be-nzoni ti lo aninga kpu na kpu. Ngonzo ti lo aza wâ na tele ti sioni, me lo fa lakue lege na ni, nda ni ayeke dä lakue. Na tongana e yeda na sengo ndo ti Jéhovah, ngonzo ti lo angbâ “gi teti kete ngoi senge,” na adë na pekoni. “Akota be-nzoni,” mungo pardon ti lo nga na nzobe ti lo, aga aduti na place ni. Ala ngbâ “teti ngoi so a diko nda ni pepe.” Tongaso, tongana e sala siokpari, a lingbi e ku kete pepe ti gbian bê ti e na ti gi ti leke ye na Nzapa. Tongana siokpari ni ayeke kota mingi, a lingbi e ga ndulu na a-ancien ti kongrégation fade fade. (Jacques 5:14) Tâ tene, a hunda peut-être ti se zo, na a yeke ngangu ti yeda na ni. (aHébreu 12:11) Me fade a yeke ninga pepe tongana a haka ni na adeba nzoni ti lakue lakue so ayeke ga na peko ti warango pardon ti Jéhovah Nzapa!

19, 20. (a) Mbele ti kongö ayeke nyen, na tongana nyen a ndu azo so ayeke ngba na Babylone? (b) “Mbele ti siriri” amu laso dengo bê wa na aChrétien so a sa yingo na ndo ti ala?

¹⁹ Fadeso Jéhovah amu na azo ti lo dengo bê: “L’Eternel so asala be-nzoni na mo atene, Na lê ti Mbi ye so ayeke tongana lâ ti Noé; teti legeoko tongana Mbi deba giriri fade ngu ti Noé amu sese mbeni pepe, tongaso Mbi deba na mo, fade ngonzo asala Mbi na tele ti mo mbeni pepe. Kamême ahoto ahon, na a lungula akete hoto, fade nzobe ti Mbi azia mo pepe, na fade a lungula mbele ti siriri ti Mbi pepe.” (Esaïe 54:9, 10) Na peko ti Kota Moa, Nzapa ate mbele, so ngoi na ngoi a hinga ni tongana mbele ti kongö, na Noé nga na âme oko oko kue so ayeke na fini. Jéhovah amu zendo so lo yeke ga na futingo mbeni pepe na ndo sese na lege ti mbeni kota moa so amu sese kue. (Genèse 9:8-17) So aye ti tene nyen na Isaïe nga na azo ti lo?

²⁰ A yeke ye ti dengo bê ti hinga so sengo ndo so a lingbi ala wara, dutingo ngba teti angu 70 na Babylone, ayeke si ande gi fani oko. Tongana a hunzi awe, fade a yeke duti mbeni pepe. Na pekoni, fade “mbele ti siriri” ti Nzapa ayeke sala kusala. Tene na yanga ti Hébreu teti “siriri” aye gi pepe ti tene so bira ayeke mbeni pepe, me aye nga ti tene amara ti nzoni dutingo nde nde kue. Ti Nzapa, mbele so ayeke teti lakue. A yeke nzoni ti tene akete hoto na ahoto aglisa ahon ti tene nzobe ti lo na mbage ti azo ti lo so ayeke be-ta-zo ahunzi. Mawa ni ayeke so, na nda ni fade mara ti lo so ayeke na sese ayeke sala ye pepe alingbi na mbele ni na ala futi siriri ti ala mveni na kengo Messie ni. Ye oko, amolenge ti “Jérusalem ti nduzu” asala ye nzoni ahon. Gi tongana ngoi ti sengo ala ahunzi la ni, ala hinga na bê kue so Nzapa ayeke bata ala.

Nzoni Dutingo ti Yingo ti Azo ti Nzapa

21, 22. (a) Ngbanga ti nyen a tene a lingbi vundu asala “Jérusalem ti nduzu” na kota pupu ayengi lo? (b) Dutingo ti “wali” ti Nzapa ti yayu, so a hiri deba nzoni na ndo ni, aye ti tene nyen teti “ahale” ti lo na ndo sese?

²¹ Jéhovah angbâ ti fa kozoni nzoni dutingo teti azo ti lo so ayeke be-ta-zo: “L’Eternel atene, O mo so ye ti vundu asala mo, mo so kota pupu ayengi mo, na a lungula vundu ti mo pepe, fade Mbi leke tênë ti mo na ciment ti nzoni, na Mbi leke gere ti mo na saphir. Fade Mbi sala tour ti mo na rubis, na porte ti yanga ti kodoro ti mo na escarboucle. Fade mbi ngoro kodoro ti mo na tênë so ngele ni ayeke ngangu. Na fade amolenge ti mo kue aduti azo so Jéhovah afa ye na ala, na fade siriri ti amolenge ti mo awu mingi. Fade a sala si mo kpengba na lege ti mbilimbili; fade mo yeke yongoro na ye so asala ngangu na mo, tongaso mbito agbu mo pepe; na fade mo yeke yongoro na ye so amu mbito mingi, tongaso ye ni so alingbi ga ndulu na mo pepe. Ba, ala lingbi bungbi tele, me a yeke Mbi so Mbi bungbi ala pepe; ala so abungbi ti ke mo, fade ala tï ngbanga ti mo.”​—Isaïe 54:11-15, NW.

²² Biani, ‘wali’ ti Jéhovah na ndo ti yingo awara lâ oko pepe lo mveni vundu wala kota pupu so ayengi lo. Me lo ba pasi tongana “ahale” ti lo so a sa yingo na ndo ti ala na ndo sese aba pasi, mbilimbili na ngoi so ala yeke na ngba na lege ti yingo na popo ti ngu 1918 na 1919. Na mbeni mbage nde, tongana a yä iri ti ‘wali’ ti yayu, ye so afa na gigi oko dutingo so amu ndo na popo ti ahale ti lo. Tongaso, ba pendere fango tene na ndo “Jérusalem ti nduzu.” Tongana ti so mbeni buku atene, atênë ti ngele ngangu so ayeke na tele ti ayanga-da, “ciment ti nzoni” so ayeke ti ngele mingi, agunda ni, na même akatikati ni, aye ti tene, “ye ti pendere mingi, so ayeke nzoni-kue, so ayeke na ngangu, na akpengba.” Ye wa ayeke gue na aChrétien so a sa yingo na ndo ti ala na mara ti nzoni dutingo tongaso, so deba nzoni ayeke dä?

23. (a) So “Jéhovah afa ye” na ala, a sala nyen na ndo aChrétien so a sa yingo na ndo ti ala na lâ ti nda ni so? (b) Na lege wa a hiri deba nzoni na ndo azo ti Nzapa na lege ti ‘akatikati ti tênë ti ngele ngangu’?

²³ Versê 13 ti Esaïe chapitre 54 azi nda ni, fade “Jéhovah ayeke fa ye” na ala kue. Jésus mveni atingbi atene ti versê so na adisciple ti lo so a sa yingo na ndo ti ala. (Jean 6:45) Prophète Daniel atene kozoni so na ngoi ti “lâ ti nda ni,” a yeke hiri deba nzoni mingi na ndo ala so a sa yingo na ndo ti ala na lege ti gbâ ti tâ hingango ye na ndara ti yingo. (Daniel 12:3, 4) Mara ti ndara tongaso amu lege na ala ti mu li ni na yâ kapa ti fango ye ti kota ahon kue na yâ mbaï, na kangbingo fango ye ti Nzapa na ndo sese kue. (Matthieu 24:14) Na oko ngoi ni, ndara tongaso amu maboko na ala ti ba kangbi so ayeke na popo ti tâ lege ti vorongo na ti wataka. Esaïe 54:12 asala tene ti ‘ngorongo kodoro ni na tênë so ngele ni ayeke ngangu.’ Ngbele ye na ngu 1919, Jéhovah amu lege na ala so a sa yingo na ndo ti ala ti hinga nzoni ahon ti kozo akatikati ti yingo, kamba so akangbi popo ti ala na vorongo ti wataka nga aye ti sese so ake tene ti Nzapa. (Ezéchiel 44:23; Jean 17:14; Jacques 1:27) Na lege so a zia ala nde tongana azo ti Nzapa mveni.—1 Pierre 2:9.

24. Tongana nyen e lingbi ti leke si Jéhovah afa ye na e?

²⁴ Tongaso, zo oko oko na popo ti e ayeke sala nzoni ti hunda na lo mveni, ‘Jéhovah ayeke fa ye na mbi?’ E wara fango ye so gi tongaso pepe. A lingbi e sala ngangu. Tongana e diko Tene ti Nzapa lakue na e gbu li na ndo ni, na tongana e wara hingango ye na lege ti dikongo ambeti so aluti na ndo Bible, so “ngba ti be-ta-zo na ti ndara” asala ni, na lekengo abungbi ti aChrétien nga na guengo dä, fade Jéhovah ayeke fa ye na e biani. (Matthieu 24:45-47, NW) Tongana e sala ngangu ti sala ye alingbi na ye so e manda, tongana e lango pepe na lege ti yingo na e duti na donzi, fade fango ye ti Nzapa ayeke zia e nde na azo so ayeke na yâ sese so ake tene ti Nzapa. (1 Pierre 5:8, 9) Nzoni mingi ahon, fade a yeke mu maboko na e ti “ga ndulu na Nzapa.”​—Jacques 1:22-25; 4:8.

25. Zendo ti siriri so Nzapa amu aye ti tene nyen teti azo ti lo na ngoi ti laso?

²⁵ Prophétie ti Isaïe afa nga so a tuku gbâ ti siriri na ndo ala so a sa yingo na ndo ti ala. So aye ti tene ala yeke lâ oko pepe na gbe ti sioni? Oko pepe, me Nzapa adë bê ti ala so fade lo yeke tokua lâ oko pepe mara ti abira tongaso wala ti zia lege na abira ni ti hon na ngangu. E diko: “Ba, Mbi créé zo ti ndao so ahulu lê ti wâ, na lo sala ye ti bira na lege ti kusala ti ndao ti lo; na Mbi créé zo ti futi ye si lo futi ye. Ye ti bira so azo asala ti ke mo na ni alingbi sala ye na mo pepe; na fade mo fâ ngbanga na ndo menga ti azo kue so alondo na ngbanga ti ke mo. So ayeke ye ti héritier ti aboi ti L’Eternel, na so ayeke mbilimbili ti ala so Mbi mu na ala.”​—Esaïe 54:16, 17.

26. Ngbanga ti nyen a yeke ye ti dengo bê ti hinga so Jéhovah ayeke Wasalango azo kue?

²⁶ Ti fani use ni na yâ chapitre ti Esaïe so, Jéhovah adabe ti awakua ti lo so lo yeke Wasalango ye. Kozoni awe, lo tene na wali ti lo na lege ti fä so lo yeke “Kota Wasalango” lo. Fadeso lo tene lo yeke Wasalango azo kue. Versê 16 afa mbeni wapikango ndao so ayeke hulu lê ti wâ ti ndao ti lo na ngoi so lo yeke leke aye ti bira ti futi ye, nga mbeni walombe, mbeni “zo ti futi ye.” Mara ti akoli tongaso alingbi ti kpa ye ti mbito na lê ti amba ti ala zo, me na lege wa ala lingbi ti duti na beku ti hon na ngangu Wasalango ala? Tongaso laso, même na ngoi so angangu ti sese so ayeke ga na bira na ndo azo ti Jéhovah, fade ala wara lege oko pepe ti hon na ngangu. Tongana nyen?

27, 28. E lingbi ti hinga ye wa biani na ngoi ti aye ti kpale so, na ngbanga ti nyen e hinga so fade abira ti Satan ayeke sala ye oko pepe na e?

²⁷ Ngoi teti bira ti futi ye na ndo azo ti Nzapa nga na vorongo ti ala na lege ti yingo na tâ tene aga ngbele ye awe. (Jean 4:23, 24) Jéhovah azia lege la ni na Babylone ti Kota ti sala bira so ahon na ngangu teti mbeni ngoi. Teti mbeni kete ngoi, “Jérusalem ti nduzu” aba la ni ahale ti lo so yanga ti ala akanga na ngoi so a ba so kusala ti fango tene na ndo sese akaï kue. A kiri ti si lâ oko pepe! Fadeso lo sala ngia teti amolenge ti lo, teti na lege ti yingo, zo alingbi ti hon ala na ngangu pepe. (Jean 16:33; 1 Jean 5:4) Tâ tene, aye ti bira ayeke dä ti sala sioni na ala, nga a yeke duti ande dä. (Apocalypse 12:17) Me aye ti bira so ayeke hon pepe na ngangu laso, nga pepe na ngoi so ayeke ga. Satan ayeke pepe na mbeni ye ti bira so alingbi ti kanga ndo ti mabe nga na wâ so aChrétien so a sa yingo na ndo ti ala nga na afon ala ayeke na ni. Siriri ti yingo so ayeke “ye ti héritier ti aboi ti L’Eternel,” tongaso zo oko alingbi pepe ti mu ye so na tïtî ala na ngangu.​—Psaume 118:6; aRomain 8:38, 39.

²⁸ Biani, ye so sese ti Satan alingbi ti sala ayeke kanga ande lege oko pepe na kusala nga na vorongo so angbâ lakue na sioni oko pepe ti awakua so amu tele ti ala na Nzapa. Dengo bê so alungula vundu mingi ti ahale ti “Jérusalem ti nduzu” so a sa yingo na ndo ti ala. A lungula nga vundu ti azo mingi so asi singo. Tongana e hinga ye mingi ahon na ndo bungbi ti Jéhovah ti yayu nga na asalango ye ti lo na awavorongo Jéhovah na ndo sese, fade mabe ti e ayeke kpengba mingi ahon. Na ngoi kue so mabe ti e akpengba, fade aye ti bira ti Satan ayeke duti senge ye na yâ bira so lo sala na e!

[Kete tene na gbe ni]

[Encadré na lembeti 218, 219]

Sewa ti Abraham​—Mbeni Fä ti Prophétie

Bazengele Paul afa so sewa ti Abraham aduti tongana mbeni drame na lege ti fä, mbeni fä ti prophétie ti songo ti Jéhovah na bungbi ti lo ti yayu nga na mara ti Israël na sese, so ayeke na gbe ti mbele ti Ndia ti Moïse.​—aGalate 4:22-31.

Abraham, tongana beli ti sewa, aduti fä ti Jéhovah Nzapa. Dutingo ndulu ti Abraham ti mu tongana sadaka molenge ti lo Isaac so lo ndoye mingi aduti fä ti dutingo ndulu ti Jéhovah ti mu Molenge ti lo mveni so lo ndoye mingi tongana sadaka teti asiokpari ti azo kue.​—Genèse 22:1-13; Jean 3:16.

Sara aduti fä ti “wali” ti Nzapa ti yayu, bungbi ti lo ti acréature ti yingo. A fa tâ na lege ni bungbi ti yingo so tongana wali ti Jéhovah, teti lo yeke na tâ songo na Jéhovah, lo yeda na mungo li ni ti Lo, na lo sala kusala maboko na maboko na yâ gango tâ tene ti aye so Jéhovah aleke ti sala. A hiri lo nga “Jérusalem ti nduzu.” (aGalate 4:26) A sala tene ti oko “wali” so na Genèse 3:15, na a sala tene ti lo na yâ mbeni ye so ayeke tongana suma na Apocalypse 12:1-6, 13-17.

Isaac aduti fä ti Hale ti wali ti Nzapa na lege ti yingo. Kozoni kue, a yeke Jésus Christ. Ye oko, hale ni aga ti ndu nga aita ti Christ so a sa yingo na ndo ti ala, so a mu ala tongana amolenge ti yingo na ala ga afon Christ na yâ ye ti héritier.​—aRomain 8:15-17; aGalate 3:16, 29.

Agar, use wali ti Abraham, wala ndeko, ayeke la ni mbeni ngba. Lo duti biani fä ti Jérusalem ti sese, ndo so bungbi ti Ndia ti Moïse afa lege na ni, na fango na gigi so azo ti yâ ni kue ayeke angba ti siokpari na kui. Paul atene “Agar so ayeke Hoto ti Sinaï na sese ti Arabie,” teti a yeke kâ si a zia na sese mbele ti Ndia.​—aGalate 3:10, 13; 4:25.

Ismaël, molenge ti Agar ti koli, aduti fä ti aJuif ti kozo siècle, amolenge ti Jérusalem so angbâ lakue ngba ti Ndia ti Moïse. Legeoko tongana Ismaël asala ngangu na Isaac, aJuif asala ngangu na Chrétien, so ayeke la ni amolenge ti Sara na lege ti fä, so a sa yingo na ndo ti ala, “Jérusalem ti nduzu.” Nga legeoko tongana ti so Abraham atomba Agar na Ismaël, na nda ni Jéhovah ake Jérusalem na amolenge ti lo ti kpengba li.​—Matthieu 23:37, 38.

[Foto na lembeti 220]

Na peko ti batême ti lo, a sa yingo ti nzoni-kue na ndo Jésus, na Esaïe 54:1 ato nda ti wara gango tâ tene ti lo ti kota ahon

[Foto na lembeti 225]

Jéhovah akanga lê ti lo na Jérusalem “gi teti kete ngoi senge”

[Afoto na lembeti 231]

Walombe na wapikango ndao alingbi ti hon na ngangu Wasalango ala?