Angangu ti sioni ayeke sala kusala?
“Li ti azo ti sese ayeke gue kirikiri, mo bâ mo tene ambeni ngangu so zo agbu nda ni pëpe ayeke tara na bê ti ala kue ti kanga alege kue so zo alingbi ti hon dä hio ti kpe akpale.”—Tënë ti Jean-Claude Souléry, mbeni wagosinga ti France.
‘Bibe ti zo, ti bâ tele ti lo so lo yeke na ngangu ti sala ye oko pëpe, ayeke pusu lo ti pensé so mbeni sioye ti kota ahon ayeke sala kusala.’—Tënë ti wasungo mbaï Josef Barton.
KOTA ye ti mbito so ambeni wabingo kpale asala lani na lango 11 ti nze ti septembre, ngu 2001 na kodoro ti Amerika apusu azo mingi ti gbu li ngangu na ndo aye so ayeke si. Tongana lo yeke sû mbeti na yâ mbeti-sango Financial Times ti Angleterre, Michael Prowse atene: “Même tâ nyama kue ayeke sala wala alingbi pëpe ti sala mara ti ye ti sawasi tongaso.” Mbeti-sango New York Times atene so, ti bâ gi pëpe aye so kue a hunda teti salango ye ti sioni so, “a yeke nga kota ye mingi ti bi bê na tâ lingo ti kengo ndo so a mû lege ti sala ye so. A yeke mbeni kengo ndo so ahon aye kue so azo ayeke sala ka na ngoi ti bira; a yeke na katikati oko pëpe; a gue oko pëpe na mbeni ye so zo amä tele dä.”
Azo ti lege ti vorongo nde nde atënë lani na bê ti ala so peut-être mbeni ngangu ti sioni ayeke sala kusala. Mbeni wadengo buze ti Sarajevo, so abâ lani na lê ti lo asioye ti mbito so asi ndali ti kengo tele na popo ti akete mara na Bosnie, atene: “Na peko ti ngu oko ti bira na Bosnie, mbi mä na bê so a yeke Satan si afa lege na ye ni kue. So tâ salango ye ti fou.”
Tongana a hunda na lo wala lo mä na bê na Diable, wasungo mbaï Jean Delumeau akiri tënë: “Tongana mbi bâ ye so ayeke si fadeso nga ti so asi kozoni ngbele ye na ngoi so a dü mbi, na tapande use bira so a mû sese kue, so azo ahon kutu 40 akui dä, Auschwitz na akando ti kuâ, fango akete mara na Cambodge, ngangu komandema ti pasi na gbe ti Ceauşescu, salango sana na zo, tongana ti so ayanga ti komande mingi ayeke sala na ndo sese kue, mbi lingbi ti dekite tongana nyen so ngangu ti sioye ayeke dä? Na molongo ti aye ti sioni so angbâ ti gue. . . . Tongaso, mbi pensé so e yeke tâ na raison ti hiri asalango ye tongaso ‘aye ti Satan’; ti tene pëpe so aye ni alondo na mbeni Diable so ayeke na adidi na agere so akpa ti bagara, me mbeni Diable so aduti fä ti bibe na ngangu ti sioni so ayeke sala kusala na yâ sese.”
Legeoko na Jean Delumeau, azo mingi ayeke ndulu ti bâ tongana “aye so alondo na Satan” akota sioye ti mbito so ayeke si laso na popo ti azo, ti londo na yâ ti sewa ti si na popo ti amara ti sese kue. Me ye so aye ti tene nyen? A lingbi a bâ aye ti sioni mingi so gi tongana aye ti peko ti asenge ngangu ti sioye? Wala ambeni tâ zo ti sioni ayeke sala kusala ti pusu azo ti sala aye ti sioni mingi ahon ti so azo ayeke sala ka? Mbeni mokonzi ti sioni so a di iri ti lo Satan Diable ayeke na peko ti angangu ti sioni so?
[Lingu ti foto na lembeti 3]
Amolenge: foto ti U.S. Coast Guard