Mo yeke na bibe ti “ku”?
“A lingbi i ga azo so ayeke nzoni-kue, na azo so abata tënë ti Nzapa! I ku singo ti lâ ti Nzapa na i sala ye si lâ ni aga fade.”—2 PIERRE 3:11, 12.
TARA ti bâ na li ti mo mbeni sewa so ayeke ku agene teti mbeni kobe. Ngbonga ti singo ti agene ni ayeke pusu ndulu. Wali ni ayeke gi na yâ ti kua; lo yeke sala andangba ye so a hunda teti kobe ni. Koli ti lo na amolenge ti ala ayeke mû maboko ti tene ye ni kue aduti na lege ni. Zo kue ayeke na ngia. Biani, sewa ni kue ayeke ku kungo singo ti agene ni nga ngoi ti tengo mbeni pendere kobe, nga na ti warango tele nzoni.
2 E so e yeke aChrétien, e yeke ku ti e mbeni ye so ayeke kota mingi ahon so. A yeke ye wa? Biani, e kue e yeke ku ‘lâ ti Jéhovah’! Me juska si lâ ni so asi, a hunda na mbage ti e ti sala ye tongana prophète Michée so atene: “Me ti mbi, fade mbi yä lê ti mbi na L’Eternel; mbi ku Nzapa ti salut ti mbi. Fade Nzapa ti mbi amä mbi.” (Michée 7:7). So ti tene so a lingbi e duti gi tongaso, e sala mbeni ye pëpe? Oko pëpe. Kua ti salango ni ayeke dä mingi.
3 Bazengele Pierre amû maboko na e ti duti tâ na nzoni bango ndo na ngoi so e yeke ku. Lo tene: “A lingbi i ga azo so ayeke nzoni-kue, na azo so abata tënë ti Nzapa! I ku singo ti lâ ti Nzapa na i sala ye si lâ ni aga fade.” (2 Pierre 3:11, 12). Bâ so na lege ti atënë ti lo, Pierre ayeke hunda pëpe mbeni tënë na ndo mara ti azo wa a lingbi e duti. Na yâ a-use mbeti ti lo kue so lo sû ni na gbe ti yingo ti Nzapa, lo fa mara ti azo wa a lingbi aChrétien aduti. Lo wa nga ala ti ngbâ ti sala kusala tongana “azo so ayeke nzoni-kue na azo so abata tënë ti Nzapa!” Atâa so angu 30 tongaso ahon awe ngbele ye na lâ ni so Jésus Christ amû fä “ti nda ti ngoi so”, a hunda na mbage ti aChrétien ti ngbâ ti bata lê ti ala na zingo ni (Matthieu 24:3). A lingbi ala ‘ku singo ti lâ ti Jéhovah na ala sala ye si lâ ni aga fade’.
4 Ti tâ tënë ni, e lingbi biani pëpe ti ‘sala si lâ ti Jéhovah aga fade fade’ wala hio, teti e ‘hinga pëpe lâ ni na l’heure ni’ so Jésus Christ ayeke ga ande na ni ti fâ ngbanga na ndo awato ti Babâ ti lo (Matthieu 24:36; 25:13). Mbeni kota buku afa so nda ti tënë ‘sala ye si aga fade’ aye ti tene ge “sala ye na loro wala hio” na tongaso a gue oko mingi na ‘dutingo na wâ na yâ kusala, bingo bê kue na ndo mbeni ye.’ Tongaso, Pierre ayeke wa lani aita ti lo na yâ mabe ti duti na kota nzara ti bango singo ti lâ ti Jéhovah. Ala lingbi ti sala tongaso na batango lakue na li lâ ni so (2 Pierre 3:12). Teti so “kota lâ [ti Jéhovah] so amû mbito mingi” ayeke pusu ndulu fadeso, a lingbi e duti na oko bango ndo so.—Joël 2:31.
I ku tongana “azo so ayeke nzoni-kue”
5 Tongana e yeke ku na kota nzara ni ti sö fini ti e na lâ ti Jéhovah, fade e yeke fa ni na gigi na dutingo “azo so ayeke nzoni-kue, na azo so abata tënë ti Nzapa”. Tënë ti dutingo “azo so ayeke nzoni-kue” alingbi peut-être ti dabe e na wango ti Pierre so: “I sala tongana amolenge so amä tënë, i tambela pëpe na lege ti nzara ti i ti giriri so i tambela na ni na lâ ni so i de i hinga ye pëpe; me legeoko tongana Lo so ahiri i ayeke nzoni-kue, i nga, i ga nzoni-kue na lege ti i kue; teti Mbeti ti Nzapa atene, A lingbi i ga nzoni-kue, teti Mbi yeke nzoni-kue.”—1 Pierre 1:14-16.
6 Ti duti nzoni-kue, a lingbi e bata tele ti e na sioni oko pëpe na lege ti mitele, ti bibe, ti tambela, nga na ti yingo. E yeke leke tele ti e teti “lâ ti L’Eternel” na batango tele ti e nzoni-kue tongana azo so ayô iri ti Jéhovah? A yeke tâ ngangu mingi laso ti bata tele ti e nzoni-kue tongaso ngbanga ti so andia ti sese na ndo salango ye ti azo ayeke buba gi bubango (1 aCorinthien 7:31; 2 Timothée 3:13). E yeke bâ so kota dû so akangbi popo ti andia ti e ti tambela na ala ti sese so ayeke kono gi konongo? Tongana a yeke tongaso pëpe, a yeke ti e ti gi bê ti e na ndo so. Peut-être asalango ye ti e mveni ayeke nzoni ahon ala ti sese, me ala yeke buba gi bubango? Tongana a yeke tongaso, a yeke ti e ti sala kue ti leke aye si e nzere na lê ti Nzapa.
7 Na singo ti aye ti porno na ndo ti Internet, nga teti so lege ayeke dä fadeso teti zo ti bâ ni tongana lo yeke gi lo oko, ambeni zo so giriri ayeke bâ mara ti aye ti pitan tongaso pëpe abâ laso so ala lingbi fadeso ti bâ ye so mbeni docteur ahiri ni “gbâ ti aye na ndo bungbingo ti koli na wali”. Tongana e yeke gi ti bâ mara ti aye ti sioni tongaso na ndo ti Internet, e yeke gue biani nde na komandema ti Bible ti “ndu ye ti sioni oko pëpe”. (Esaïe 52:11). Na salango tongaso, fade e yeke ‘sala ye si lâ ti Jéhovah aga fade fade’? Wala salango tongaso ayeke sala pëpe si na yâ li ti e, e yeke pusu na peko lâ ni so? Na biani, e lingbi ti tene na bê ti e so même tongana bibe ti e ayeke buba na bango aye ti kirikiri so, ngoi angbâ lakue na e ti sukula e mveni na aye so. Tongana e tingbi na mbeni kpale tongaso, a yeke kota ye mingi ti toto fade fade na Jéhovah na yâ sambela ti tene lo ‘zi lê ti e na tele ti ye so ayeke senge senge, na Lo mû na e fini na lege ti Lo.’—Psaume 119:37.
8 Mingi ti aTémoin ti Jéhovah, atâa apendere wala ambakoro ni, angbâ lakue ti bata ngangu andia ti Nzapa so andu tambela na so ayeke na nduzu mingi; nga, ala yeke kpe ti tï na yâ aye ti pitan ti sese so. Teti so ala hinga so ngoi ti e ayeke ngoi ti sala ye hio, nga so Pierre agboto mê so “fade lâ ti Seigneur aga tongana wanzi”, ala ngbâ lakue ti sala ye tongana “azo so ayeke nzoni-kue”. (2 Pierre 3:10). Na lege ti akusala ti ala, ala fa so ala yeke ‘ku singo ti lâ ti Jéhovah na so ala yeke sala ye si lâ ni aga fade’.a
I ku tongana “azo so abata tënë ti Nzapa”
9 Ti duti “azo so abata tënë ti Nzapa” ayeke nga kota ye mingi tongana e ye ti bata na li lâ ti Jéhovah. Ti ‘bata tënë ti Nzapa’ a hunda ti duti na kpengo mbito ti Nzapa so ayeke pusu e ti sala ye so anzere na lê ti lo. Ti ngbâ tâ ndulu na Jéhovah na be-biani ayeke ngangu so ayeke pusu e ti bata tënë ti lo. Lo ye si “azo kue awara salut, na ahinga tene-biani mbilimbili”. (1 Timothée 2:4). Nzapa “[a] ye mbeni zo oko akui pëpe, me Lo ye azo kue achangé bê ti ala.” (2 Pierre 3:9). Tongaso, a lingbi bibe so e yeke na ni ti bata tënë ti Nzapa apusu e ti kiri ti mû angangu ti e mingi ti mû maboko na azo ti hinga ye na ndo Jéhovah na ti mû tapande ti lo. A yeke tongaso pëpe?—aEphésien 5:1.
10 Fini ti e ayeke si singo ande na akusala ti batango tënë ti Nzapa tongana e gi Royaume ti lo kozoni (Matthieu 6:33). Ye so ahunda ti duti na nzoni bango ndo na ndo aye ti mitele. Jésus amû gbotongo mê so: ‘I sala hange si kota nzara ti warango aye asala i pëpe, ngbanga ti so tongana zo ayeke na aye mingi, aye ti lo ni si alingbi ti bata fini ti lo pëpe.’ (Luc 12:15, Fini Mbuki, 2001). Atâa so a lingbi ti duti ngangu na e ti bâ tele ti e so ndoye ti nginza ayeke vuko lê ti e, a yeke nzoni ti hinga so “kusala ti leke ye ti [zo] ti sese so [wala “gingo bê . . . na ndo ti aye ti sese so”, FM 01] na handa ti mosoro” alingbi ti ‘kanga ndo ti Tënë’ ti Nzapa ni (Matthieu 13:22). A lingbi ti duti ngangu mingi ti wara kobe ti yanga. Ni la, na yâ ambeni mbage ti sese, azo mingi atene na bê ti ala so tongana ala ye ti duti na mbeni nzoni fini, a lingbi ala zia ndo ti ala ti gue na mbeni kodoro so mosoro ayeke dä mingi, na ziango peut-être na peko ti ala asewa ti ala teti ambeni ngu tongaso. Même ambeni zo ti Nzapa atene tongaso nga. Tâ tënë, tongana ala gue na mbeni kodoro wande, ala lingbi peut-être ti wara lege ti mû ambeni fini gbakuru ti fadeso na sewa ti ala. Ye oko, ye nyen alingbi ti si na lege ti yingo na azo ti sewa ti ala so ala ndoye mingi me so ala zia na peko ti ala? Teti so tâ mokonzi tongaso ayeke dä pëpe ti mû li ni ti fa lege na sewa ni, fade dutingo ti ala na lege ti yingo alingbi ti mû lege na ala ti sö fini na lâ ti Jéhovah?
11 Mbeni koli azia lani Philippines, so ayeke kodoro ti lo, ti gue na Japon ti gi kua. Kâ, lo manda tâ tënë na mbage ti aTémoin ti Jéhovah. Tongana lo manda ye na ndo akungba so Mbeti ti Nzapa aku na mbage ti ababâ ti sewa, lo bâ so a lingbi lo mû maboko na azo ti sewa ti lo ti ga awavorongo Jéhovah (1 aCorinthien 11:3). Wali ti lo kâ na Philippines ake na ngangu tënë ti fini mabe ti lo so, na lo ye si koli ti lo angbâ gi na Japon ti tokua nginza na ala ahon ti kiri na kodoro ti fa na sewa ni atënë ti mabe ti lo so aluti na ndo Bible. Ye oko, teti so lo hinga so ngoi ni angbâ gi kete na lo yeke gi bê teti azo ti sewa ti lo ni, lo kiri na kodoro ti lo. Be-nze-pepe ti lo na fango ndoye na mbage ti azo ti sewa ni aga na lo aye ti nzoni mingi. Tongana ngoi ayeke hon, sewa ni abungbi oko na yâ tâ vorongo, na wali ti lo amû kusala ti ngoi kue.
12 A lingbi ti haka dutingo ti e na ti azo so alango na yâ mbeni kota da so wâ atï dä. Fade a yeke duti lege ti ndara ti kpe mbage na mbage kirikiri ti gi ti ro akungba so ayeke na yâ da so wâ atï dä na so ayeke gue ti tï tingo? Biani, a yeke duti nzoni mingi ti gi ti sö fini ti e na ti azo ti sewa ti e nga ti ambeni zo nde so ayeke na yâ da ni; a yeke ni la pëpe? Legeoko nga, sioni bungbi ti aye ti fadeso ayeke gue hio ti tï, na fini ti azo ayeke na yâ ti kpale. Tongana e bâ ye so, kite ayeke pëpe so a lingbi e zia aye ti yingo na kozo ndo na e zia lê mingi nga na wâ na ndo kusala ti fango tënë ti Royaume so ayeke sö fini ti azo.—1 Timothée 4:16.
A lingbi e sala ye ‘na sioye pëpe’
13 Tongana lo yeke gboto lê na ndo nene ti ngbâ lakue ti ku, Pierre atene: “I so mbi ndoye i mingi, teti i yeke ku ye so, i sala na bê ti i kue si [Nzapa a] lingbi wara i na yâ siriri, me na sioye wala ye ti kirikiri pëpe.” (2 Pierre 3:14). Me lo ngbâ gi pëpe na ndo so ti fa nene ti duti azo so ayeke nzoni-kue na so abata tënë ti Nzapa; lo gboto nga lê mingi na ndo nene ti sala kue si na nda ni Jéhovah awara e oko oko kue tongana azo so mênë ti ngele ngangu ti Jésus asukula ala awe (Apocalypse 7:9, 14). Ye so ahunda ti tene zo ni afa mabe na gigi na yâ sandaga ti Jésus, na lo ga mbeni wakua so amû tele ti lo na Jéhovah na lege ti batême.
14 Pierre awâ e ti sala na bê ti e kue si a wara e ‘na sioye pëpe’. E yeke sala kue ti bata abongo ti e ti Chrétien nga na asalango ye ti e si sioye na ye ti sese oko aduti dä pëpe? Tongana e bâ mbeni saleté kete na ndo ti bongo ti e, e yeke gi lege hio ti lungula ni. Tongana a yeke mbeni bongo so e ye ni mingi si saleté so atï dä, e yeke sala tâ ngangu kue ti lungula ni si avulu. E yeke sala tongaso nga tongana bongo ti e ti Chrétien amû saleté ngbanga ti mbeni wokongo na yâ salango ye ti e wala tambela ti e?
15 A hunda lani na azo ti Israël ti sala “ye ti pendere so a [leke] na kamba mingi teti yanga ti bongo ti ala”. Ngbanga ti nyen? Tongaso si ala dabe ala ande na akomandema ti Jéhovah, ala bata ni, na ala “ga nzoni-kue” teti Nzapa ti ala (Nombre 15:38-40). Teti so e yeke awakua ti Jéhovah ti ngoi ti fadeso, e duti nde na sese so ngbanga ti so e yeke bata andia na akpengba-ndia ti Nzapa. Na tapande, e yeke bata salango ye ti e na sioni oko pëpe, e yeke bâ mênë na nene ni, na e yeke kpe alege kue ti vorongo ayanda (Kusala 15:28, 29). Mingi ti azo ayekia e teti so e leke kue ti bata tele ti e si sioye awara e pëpe.—Jacques 1:27.
A lingbi e duti na “ye ti kirikiri” pëpe na yâ e
16 Pierre atene nga so a lingbi a wara e na “ye ti kirikiri pëpe”. Tongana nyen ti sala tongaso? Mbeni saleté, tongana ayeke na ndo ti mbeni bongo, a lingbi ti kpaka ni na ti sukula ni si ahon. Ye oko, ti duti na ye ti kirikiri na yâ e andu ye mingi ahon so. Bazengele Paul amû wango so na aita ti lo Chrétien so ayeke na Philippes: “I sala ye oko pëpe na demango tele wala na kite; tongaso i lingbi ga azo so tënë ayeke na li ti i pëpe, azo ti sala sioni pëpe, amolenge ti Nzapa so ayeke na sioye pëpe na popo ti awagame ti kirikiri so atambela kirikiri; i yeke su na popo ti ala na sese so tongana asungo ye.” (aPhilippien 2:14, 15). Tongana e bata wango so, e yeke kpe ande ti dema tele wala ti duti na kite, na fade e yeke sala na Nzapa na mbeni bibe so ayeke nzoni. A yeke ndoye teti Jéhovah na teti amba ti e si ayeke pusu ande e ti fa “nzo tënë ti Royaume”. (Matthieu 22:35-40; 24:14). Na ndo ni, e yeke ngbâ ande lakue ti fa nzo tënë même tongana mingi ti azo agi li ti ala gbä na ndo ngbanga ti nyen e yeke mû ngoi ti e senge ti mû maboko na ambeni zo ti hinga Nzapa na Tënë ti lo, Bible.
17 Teti so e ye ti tene a wara e na “ye ti kirikiri” pëpe, e yeke sala nzoni ti bâ na yâ ti aye kue so e yeke gi, bibe wa ayeke pusu e ti sala aye ni. E ke asalango ye ti sese so, ti sala aye gi na bingo bê na ndo mo mveni, na tapande ti sala kue ti wara mosoro wala ngangu na ndo ti azo. Tongana e sala ngangu ti yô akungba na yâ kongregation ti aChrétien, zia si abibe so apusu e ti sala nzara ni aduti anzoni bibe, na zia si aduti lakue ndoye teti Jéhovah na teti amba ti e si apusu e ti sala tongaso. A yeke ye ti dengo bê mingi ti bâ akoli so andoye aye ti yingo na ‘gingo ti yô kusala ti surveillant’ na ngia nga na nzara ti sala na tâ be-ti-molenge teti Jéhovah na teti aita ti ala (1 Timothée 3:1; 2 aCorinthien 1:24). Biani, ala so ayeke na alengo ni ti sala kusala tongana a-ancien ayeke ‘bata bungbi ti azo ti Nzapa . . . na bê ti ala mveni . . . Ala sala kua ni ndali ti nzara ti nginza pëpe, me ala mû tele ti ala kue na kua ni. Azo ti Nzapa so lo zia ala na maboko ti ala ti bata ala, ala sala komandema ti ngangu na ndo ti ala pëpe; me ala duti tapande ndali ti ala.’—1 Pierre 5:1-4, FM 01.
A lingbi e duti “na yâ siriri”
18 Na nda ni, Pierre atene na e ti sala si a wara e “na yâ siriri”. Ti sala ye alingbi na tënë so, a lingbi e duti na siriri na Jéhovah nga na amba ti e. Pierre agboto lê mingi na ndo nene ti ‘ndoye ambeni zo na popo ti e na tâ ndoye’ na ti bata siriri na popo ti e na aita ti e Chrétien (1 Pierre 2:17; 3:10, 11; 4:8; 2 Pierre 1:5-7). Ti bata siriri ti e, a lingbi e duti na ndoye na popo ti e (Jean 13:34, 35; aEphésien 4:1, 2). Ndoye na siriri ti e ayeke sigigi polele mbilimbili na ngoi so e yeke sala a-assemblée internationale ti e. Na ngoi ti mbeni kota bungbi na Costa Rica na ngu 1999, mbeni zo ti kango ye na aéroport asala ngonzo ngbanga ti so aTémoin ti kodoro ni so ayeke yamba agene ti ala so aga ti akodoro wande ayeke kanga lege, na mbana pëpe, na lo ti sala kua ti dengo buze ti lo nzoni. Ye oko, ti si na use lango ni, lo bâ ndoye na siriri so asigigi polele na yâ lege so ayeke yamba na agene ni, atâa so aTémoin ti kodoro ni ahinga ala kozoni pëpe. Ti si na ndangba lango ni, wakango ye ni kue atï na peko ti aTémoin ni ti yamba azo, na lo hunda ti tene a manda Bible na lo.
19 Tâ nzara ti bê ti e ti ngbâ lakue na siriri na aita ti e ti koli na ti wali na lege ti yingo alingbi biani ti sala ngangu na ndo bibe so e yeke ku na lâ ti Jéhovah nga na fini sese so lo zê ni (Psaume 37:11; 2 Pierre 3:13). Na tapande, tongana e bâ so a yeke ngangu na e ti duti na siriri na mbeni ita ti e na yâ vorongo, ngbanga ti nyen pëpe ti bâ tele ti e na yâ Paradis na dutingo na ndo oko na ita ni na yâ siriri? Tongana mbeni ita ayeke na mbeni tënë na mbage ti e, a lingbi e gi hio ti ‘leke songo na lo’. (Matthieu 5:23, 24). Salango tongaso ayeke kota ye mingi tongana e ye ti duti na siriri na Jéhovah.—Psaume 35:27; 1 Jean 4:20.
20 Zia e hunda tele ti e: E oko oko kue e yeke ‘ku lâ ti Jéhovah na e yeke sala ye si lâ ni aga fade fade’? E yeke fa so e yeke tâ na nzara ti bâ futingo ti aye ti sioni tongana e ngbâ lakue ti duti na sioni oko pëpe na yâ sese ti kirikiri so. Na ndo ni, kota nzara ti bê ti e ti bâ singo ti lâ ti Jéhovah na ti duti na fini na gbe ti Royaume ti lo ayeke sigigi polele na lege ti akusala so e yeke sala tongana azo ti batango tënë ti Nzapa. Nga, e yeke fa so e ku kungo ti duti na yâ fini sese ti siriri so tongana e gi lakue ti duti na siriri na aita ti e na yâ vorongo laso. Na lege so, e yeke fa so e yeke na bibe ti “ku” na e yeke ‘sala si lâ ti Jéhovah aga fade fade’ wala hio.
[Kete tënë na gbe ni]
a Ti hinga ambeni tapande na ndo ni, bâ Tour ti Ba Ndo ti Français ti lango oko ti janvier, ngu 2000, lembeti 16, na Annuaire des Témoins de Jéhovah 1997, na lembeti 51.
Mo dabe mo na ni?
• ‘Ti sala ye si lâ ti Jéhovah aga fade fade’ aye ti tene nyen?
• Tongana nyen e yeke fa na lege ti tambela ti e so e yeke na bibe ti “ku”?
• Ngbanga ti nyen a yeke kota ye mingi ti duti “azo so abata tënë ti Nzapa”?
• Ye nyen a lingbi e sala ti tene Jéhovah awara e “na sioye wala ye ti kirikiri pëpe”?
[Ahundango tënë ti manda na ye]
1, 2. Tapande wa e lingbi ti mû ti fa lege ti “ku” na lâ ti Jéhovah?
3. Na lege ti 2 Pierre 3:11, 12, bango ndo wa a hunda na aChrétien ti duti na ni?
4. ‘Ti sala ye si lâ ti Jéhovah asi fade fade’ wala hio aye ti tene nyen?
5. Tongana nyen e lingbi ti fa so e yeke na kota nzara mingi ti bâ ‘lâ ti Jéhovah’?
6. Ti duti nzoni-kue, a lingbi e sala nyen?
7, 8. (a) Na salango ye wa e lingbi ti girisa nene ti dutingo “azo so ayeke nzoni-kue”? (b) Aye wa a lingbi e sala ti leke aye ni si aga nzoni?
9. A lingbi bibe ti e ti bata tënë ti Nzapa apusu e ti sala nyen?
10. Ngbanga ti nyen a lingbi e sala hange na “handa ti mosoro”?
11. Tongana nyen mbeni wakua so ayeke na kodoro wande afa so ti duti zo ti batango tënë ti Nzapa ayeke kota ye mingi ahon mosoro?
12. Ngbanga ti nyen a lingbi e zia aye ti yingo na kozo ndo na yâ fini ti e?
13. A lingbi e gi ti duti tongana nyen na ngoi so lâ ti Jéhovah ayeke si?
14. Ti duti ‘na sioye pëpe’ ahunda ti sala nyen?
15. (a) Ngbanga ti nyen a hunda lani na azo ti Israël ti zia aye ti pendere so aleke na kamba na yanga ti abongo ti ala? (b) Ngbanga ti nyen tambela ti awakua ti Jéhovah laso ayeke nde?
16. Ti duti na “ye ti kirikiri pëpe” na yâ e andu aye wa?
17. A lingbi bibe ti e aduti tongana nyen na ngoi so e yeke sala nzara ti yô akungba na yâ kongregation ti aChrétien?
18. A hinga aTémoin ti Jéhovah nzoni mingi teti anzoni lengo wa?
19. Ngbanga ti nyen a yeke tâ kota ye mingi ti duti na siriri na aita ti e na yâ vorongo?
20. Na yâ alege wa a lingbi e fa so e yeke na bibe ti “ku”?
[Foto na lembeti 11]
Na dutingo azo so ayeke nzoni-kue, e yeke fa so e yeke na bibe ti “ku”
[Afoto na lembeti 12]
Kusala ti fango tënë ti Royaume ayeke sö fini ti azo
[Foto na lembeti 14]
Na ngoi so e yeke ku lâ ti Jéhovah, zia e gi ti duti na siriri na amba ti e