Tënë ti Jéhovah ayeke na fini
Akota tënë ti buku ti Genèse—I
“GENÈSE” aye ti tene “tongo nda ti ye”. Iri so alingbi biani na buku so afa tongana nyen dunia kue abâ gigi, tongana nyen a leke sese ti tene zo aduti dä, nga tongana nyen zo aga na ndo ni. Moïse asû buku so na yando ti Sinaï. Lo hunzi ti sû ni peut-être na ngu 1513 kozoni na ngoi ti e.
Buku ti Genèse afa na e tënë na ndo ti sese so ayeke kozoni si Moa aga, ye so asi tongana ngoi so aga na peko ti Moa ato nda ni, nga tongana nyen Jéhovah Nzapa asala ye na mbage ti Abraham, Isaac, Jacob, nga na Joseph. Article so ayeke fa ande akota tënë ti Genèse 1:1 ti si na 11:9, mbilimbili juska na ngoi so Jéhovah ato nda ti sala ye na mbage ti Abraham.
SESE KOZONI NA MOA
Kozo tënë ti Genèse, “kozoni,” aye ti sala tënë ti angu kutu mingi mingi so ahon kozoni. Aye so asi na yâ ti ‘alango’ omene ti lekengo ye, wala angoi ti kota kusala ti lekengo ye, a fa pekoni mo bâ mo tene mbeni zo si aduti na ngoi ni kâ na ndo ti sese si ayeke bâ ye ni na lê ti lo. Na hunzingo ti lango omene ni, Nzapa aleke zo. Atâa so a girisa Paradis ni hio ndali ti kengo yanga ti zo, Jéhovah amû mbeni beku. Tâ gi kozo prophétie ti Bible asala tënë ti mbeni “hale” so ayeke buba ande kusala ti siokpari nga ayeke doro Satan na li ti lo.
Na yâ ti angu 1 600 so aga na pekoni, Satan awara lege ti zi azo kue na gbe ti Nzapa, gi ambeni kete wungo ti azo tongana Abel, Hénoc, na Noé si angbâ be-ta-zo na Nzapa. Na tapande, Caïn afâ ita ti lo Abel, mbeni zo ti mbilimbili. ‘Azo ato nda ni lani ti di iri ti Jéhovah’ na lege so ayeke peut-être kirikiri. Na fango bibe ti salango ngangu ti azo ti ngoi ni kâ, Lamek asû mbeni mbeti. Na yâ ni lo fa tongana nyen lo fâ mbeni maseka-koli, na tenengo so lo ye lani ti bata tele ti lo. Ngatongana a-ange so ake yanga ti Nzapa amû awali na ala dü angbongboro molenge so ayeke sioni mingi, wala aNéphilim, aye ni akiri aga sioni ahon ti kozo. Ye oko, be-ta-zo Noé aleke mbeni arche, nga na mbito pëpe lo gboto mê ti azo na ndo ti Moa so ayeke ga. Lo na sewa ti lo asö kuâ na yâ Moa ni.
Kiringo tënë na atënë na ndo Bible:
1:16—Tongana nyen Nzapa alingbi lani ti sala si lumière aza na kozo lango ni tongana lo leke lâ, nze, na atongoro gi na osio lango ni? Tënë na yanga ti Hébreu so a kiri pekoni na “sala” na versê 16 ayeke nde na “acréé” so ayeke na Genèse chapitre 1, aversê 1, 21, na 27. A leke “ayayu” so a wara lâ, nze, na atongoro dä angu mingi même kozoni si ‘kozo lango’ ni ato nda ni. Me lumière ti ala asi juska na sese pëpe. Na kozo lango ni, “lumière asi” ngbanga ti so lo lï na yâ ti ambinda na lo su na ndo kue si a lingbi bâ lo na ndo ti sese ge. A yeke na ndo so si kota lâ na bï abâ gigi fadeso na ndo ti sese so ayeke turne na tele ti lo mveni (Genèse 1:1-3, 5). Me, na ndo ti sese ge, ade a bâ pëpe ndo so lumière ni alondo dä. Na osio ngoi ti lekengo ye, aye aga nde mingi. A sala fadeso ti tene lâ, nze, na atongoro ‘amû lumière na ndo sese’. (Genèse 1:17). “Nzapa asala” ala si a lingbi ti bâ ala fadeso na ndo ti sese ge.
3:8—Jéhovah Nzapa asala lani tënë na Adam na yanga ti lo mveni? Bible afa so tongana Nzapa asala ândö tënë na azo, a yeke mingi ni na lege ti mbeni ange (Genèse 16:7-11; 18:1-3, 22-26; 19:1; aJuge 2:1-4; 6:11-16, 22; 13:15-22). Zo so si Nzapa ayeke sala tënë mingi na lege ti lo ayeke Molenge ti lo ngengele oko. A hiri nga lo “Tënë ni”. (Jean 1:1). Peut-être Nzapa asala lani tënë na Adam na Eve na lege ti “Tënë ni” so.—Genèse 1:26-28; 2:16; 3:8-13.
3:17—Na lege wa a zonga lani sese, nga teti ngoi oke? Zonga so a ga na ni na ndo ti sese aye ti tene so fango yaka ayeke lani tâ ngangu mingi, na so akî ayeke sigigi na ndo ni. Lamek, babâ ti Noé, nga hale ti Adam, abâ ngangu ye so zongango sese ni aga na ni. Lo sala tënë ti “kusala ti pono ti maboko ti e so aga teti L’Eternel azonga sese”. (Genèse 5:29). Na peko ti Moa ni, Jéhovah ahiri deba nzoni na ndo Noé nga na amolenge ti lo. Lo fa so lo ye si ala wu amû ndo lê sese kue (Genèse 9:1). A bâ so Nzapa azi zonga ti lo na ndo ti sese ni.—Genèse 13:10.
4:15—Tongana nyen Jéhovah “amû [lani] fä teti Caïn”? Bible atene pëpe so a zia mbeni fä na tele ti Caïn ni mveni. Fä ni ayeke peut-être mbeni kpengba mbela so azo ahinga ni na so ala bata ni. A yeke ti kanga lege na mbeni zo ti fâ lo ndali ti ye so lo sala.
4:17—Caïn awara wali ti lo na ndo wa? Adam ‘adü amolenge-koli na amolenge-wali.’ (Genèse 5:4). Tongaso, Caïn amû mbeni ita ti lo ti wali wala peut-être mbeni molenge ti ita ti lo ti ga wali ti lo. Na pekoni, Ndia so Nzapa amû na amolenge ti Israël ake ti tene aita amû tele.—Lévitique 18:9.
5:24—Na lege wa Nzapa ‘akamata lani Hénoc’? Peut-être azo ayeke gi lani ti fâ Hénoc, me Nzapa azia si lo bâ pasi pëpe na tïtî awato ti lo. Bazengele Paul asû na mbeti: “A [mû] Hénoc si lo bâ kui pëpe.” (aHébreu 11:5). A ye ti tene pëpe so Nzapa amû lo na yayu, ti tene lo ngbâ na fini kâ. Jésus ayeke lani kozo zo so ama ague na yayu (Jean 3:13; aHébreu 6:19, 20). ‘Mungo Hénoc si lo bâ kui pëpe’ aye peut-être ti tene so Nzapa amû lani na lo mbeni suma ti aye so ayeke si ande, nga na pekoni Nzapa ahunzi fini ti lo na ngoi so lo yeke bâ suma ni. Na yâ aye tongaso, Hénoc abâ pasi wala lo “bâ kui” pëpe na tïtî awato ti lo.
6:6—Na lege wa a lingbi ti tene so “vundu agbu” Jéhovah teti so lo leke zo? Ge, tënë na yanga ti Hébreu so a kiri pekoni na “vundu agbu” aye ti sala tënë ti bango ndo so aga nde na mbage ti mbeni ye. Jéhovah ayeke mbilimbili-kue, ni la lo sala sioni pëpe na lekengo zo. Ye oko, bango ndo ti lo aga nde na mbage ti asioni zo so ayeke kozoni na Moa. Lo bâ tele ti lo mbeni pëpe tongana Wasalango ala na lo ga zo ti futi ala ndali ti sioni ti ala so azia ngonzo na bê ti lo. So lo bata ambeni zo na fini afa atene vundu agbu lo gi na tele ti azo so aga sioni.—2 Pierre 2:5, 9.
7:2—Na ndo ye wa si a zia lani kangbi na popo ti anzoni nyama na asioni ni? Biani, a yeke na ndo mungo sandaga na Nzapa, me pëpe na ndo nyama wa si zo alingbi ti te wala pëpe, si a zia kangbi so. Kozoni na Moa, zo ayeke te nyama lani pëpe. Atënë “nzoni” na “sioni” ndali ti kobe abâ gigi gi na yâ Ndia ti Moïse, na ahunzi tongana a mingo Ndia ni (Kusala 10:9-16; aEphésien 2:15). Peut-être Noé ahinga lani ye so lo lingbi biani ti mû na sandaga na Jéhovah. Hio na peko ti so lo sigigi na yâ arche ni, lo ‘sala balaga teti L’Eternel. Lo kamata ambeni nyama ti mara kue na popo ti anyama ti nzoni; lo kamata ambeni ndeke ti mara kue na popo ti andeke ti nzoni; lo mû offrande so a-zo-na-wa na ndo balaga.’—Genèse 8:20.
7:11—Ngu ti Kota Moa alondo lani na ndo wa? Na ngoi ti use ‘lango’ ti lekengo ye, tongana a leke “le-nduzu”, ngu ayeke lani na “gbe le-nduzu” nga na “ndo le-nduzu”. (Genèse 1:6, 7). Ngu so ayeke na “gbe” ni ayeke lani ngu so ayeke na ndo ti sese ge awe. Ngu so ayeke na “ndo” ni ayeke lani akota mbinda ti ngu, wala “ngu so alï mingi,” so ayeke na lê ti nduzu. A yeke ngu ni so si atï na ndo ti sese na lâ ti Noé.
Aye ti manda teti e:
1:26. Nzapa aleke azo na image ti lo; tongaso, ala yeke na ngangu ti fa na gigi alengo ti lo. Biani, a yeke nzoni e gi ti lë alengo tongana ndoye, be-nzoni, nzobe, nga na kangango bê. Na lege so, e yeke fa na gigi a-oko lengo ti Lo so asala e.
2:22-24. Mariage ayeke ye so Nzapa aleke. Ye so atingbi koli na wali na yâ mariage ayeke teti lakue lakue nga nzoni-kue, na koli si ayeke mokonzi ti sewa ni.
3:1-5, 16-23. Ngia ti e ayeke ga gi na yengo dä ti tene kota yanga-ti-komande ti Jéhovah asala ye na yâ fini ti e.
3:18, 19; 5:5; 6:7; 7:23. Tënë ti Jéhovah ayeke ga lakue tâ tënë.
4:3-7. Sandaga ti Abel anzere na lê ti Jéhovah ngbanga ti so lo yeke lani mbeni zo ti mbilimbili, zo ti mabe (aHébreu 11:4). Na mbage, tongana ti so akusala ti lo afa, mabe atia lani Caïn. Akusala ti lo ayeke sioni; kota bê, kengo ndo, nga na fango zo asi yâ ni (1 Jean 3:12). Nga, peut-être lo gbu ti lo pëpe na ndo mara ti sandaga wa ayeke nzere na Nzapa, na lo mû ni gi tongaso. A lingbi e mû sandaga ti gonda na Jéhovah na bê ti e kue, nga na oko ngoi ni, e duti na nzoni bango ndo nga na nzoni tambela. A yeke tongaso pëpe?
6:22. Atâa so a hunda angu mingi ti leke arche ni, Noé asala tâ gi ye so Nzapa ahunda lo ti sala. Ndali ni, a bata Noé na azo ti da ti lo na yâ Kota Moa ni. Jéhovah ayeke sala tënë na e na lege ti Tënë ti lo so a sû na mbeti, na lo fa nga lege na e na lege ti bungbi ti lo. A yeke ndali ti nzoni ti e ti mä ni na ti bata ni.
7:21-24. Jéhovah ayeke futi azo ti mbilimbili legeoko na azo ti sioni pëpe.
AZO ALÏ NA YÂ TI MBENI FINI NGOI
Tongana sese so ayeke kozoni na Moa ahon awe, azo alï na yâ ti mbeni fini ngoi. A mû lege na azo ti te nyama, me a ke na ala ti te ni na mênë ni. Jéhovah ayeda ti tene a dë ngbanga ti kuâ na li ti zo kue so afâ mba ti lo zo, lo zia nga mbele ti kongö na lê ti nduzu, si lo mû zendo so lo yeke kiri ti futi sese na lege ti Moa lâ oko pëpe. Amolenge-koli ota ti Noé aga akotara ti azo ti amara nde nde kue. Me molenge ti tarä ti Noé Nimrod aga “walombe ti gingo ye na gbele L’Eternel”. Ahon ti tene ala kangbi tele na ndo lê sese kue, azo amä tele ti leke mbeni gbata, Babel, nga mbeni tour ti tene ala yä iri ti ala mveni na nduzu. Me tongana Jéhovah agbian yanga ti ala na lo kangbi yâ ti ala kirikiri na ndo lê sese, lo kanga lege na ala ti sala ye so ala ye fade ti sala.
Kiringo tënë na atënë na ndo Bible:
8:11—Tongana a buba akeke kue na ngoi ti Moa, bungu so awara kugbe ti keke ti olive na ndo wa? Alege ni alingbi ti duti use. Kozoni, teti so keke ti olive ayeke mbeni keke so ayeke fun hio pëpe, peut-être lo kui pëpe tongana lo ngbâ na gbe ti ngu teti ambeni nze na ngoi ti Moa ni. Tongana ngu ni alï sese kue, mbeni keke ti olive so aduti na gbe ti ngu kozoni ayeke kiri ti duti na ndo ti kuru sese, na lo lingbi ti lë akugbe ti lo. Use ni ayeke so peut-être kugbe ti olive so bungu so aga na ni na Noé alondo na mbeni fini keke so alondo ti sigigi na peko ti so ngu ti moa ni alï sese kue awe.
9:20-25—Ngbanga ti nyen Noé ahiri deba sioni na ndo Canaan? Peut-être Canaan asala mbeni ye ti kamene na tele ti âta ti lo Noé. Atâa so Cham, babâ ti Canaan, abâ ni na lê ti lo, lo gi ti kanga lege na ni pëpe, me lo gue lo sala tënë ni na aita ti lo. Ye oko, amolenge use ti Noé, Sem na Japhet, ague abi bongo na ndo ti babâ ti ala. Ndali ni, ala wara deba nzoni, me Canaan awara deba sioni, na Cham abâ pasi na peko ti ye ti kamene so aga na ndo molenge ti lo.
10:25—Na lege wa “akangbi” sese na lâ ti Péleg? Péleg aduti na fini na ngu 2269 ti si na ngu 2030 kozoni na ngoi ti e. A yeke “na lâ ti lo” si Jéhovah azia kota kangbi tongana lo gbian yanga ti kodoro ti azo ti Babel na lo kangbi ala kirikiri na ndo lê sese kue (Genèse 11:9). A yeke tongaso si “akangbi sese [wala azo ti sese ni]” na lâ ti Péleg.
Aye ti manda teti e:
9:1; 11:9. Ye oko pëpe so zo aleke alingbi ti kanga lege na ye so Jéhovah aye ti sala.
10:1-32. Iri ti azo so a fa na yâ Bible kozoni nga na peko ti Moa (achapitre 5 nga na 10) atingbi mara ti azo kue na kozo zo, Adam, na lege ti amolenge-koli ota ti Noé. Sem aga kotara ti azo ti Assyrie, azo ti Chaldée, aHébreu, azo ti Syrie nga na ambeni mara ti a-Arabu. Azo ti Éthiopie, ti Egypte, ti Canaan, nga na ambeni mara ti azo ti Afrika na ti a-Arabu alondo na Cham. Azo ti Inde na ti Poto alondo na Japhet. Azo kue aga na lege ti zo oko, na ala kue ayeke oko na lê ti Nzapa (Kusala 17:26). A lingbi tâ tënë so asala ye na ndo bango ndo so e yeke na ni na mbage ti azo nga na ndo salango ye ti e na mbage ti ala.
Tënë ti Nzapa ayeke na ngangu ti sala ye
Kozo mbage ti buku ti Genèse ayeke na oko tâ tondo na ndo mbaï ti akozo zo. Na lege ni, e hinga nzoni mingi nda ni so Nzapa azia zo na ndo ti sese. A yeke tâ ye ti dengo bê ti bâ so ye oko pëpe so zo aleke ti sala, tongana ti Nimrod, alingbi ti kanga lege na gango tâ tënë ti ye so Nzapa aleke ti sala teti azo!
Na ngoi so mo yeke diko Bible yenga na yenga ndali ti Ekole ti Kusala ti aChrétien, bango atënë so ayeke na gbe ti “Kiringo tënë na atënë na ndo Bible” ayeke mû ande maboko na mo ti gbu nda ti ambeni versê ti Bible so akpengba. Atënë na gbe ti “Aye ti manda teti e” ayeke fa na mo tongana nyen ti wara nzoni na lege ti dikongo Bible ti yenga ni. Tongana lege ayeke dä, a lingbi ti sala kusala na ala ndali ti bezoin ti akongregation so a yeke sala na Bungbi ti Kusala. Biani, Tënë ti Jéhovah ayeke na fini na a yeke na ngangu ti sala ye na yâ fini ti e.—aHébreu 4:12.