Tënë ti Jéhovah ayeke na fini

Akota tënë ti buku ti Deutéronome

E YEKE na ngu 1473 kozoni na ngoi ti e. Ngbele ye ahon ngu 40 awe so Jéhovah azi amolenge ti Israël na ngbâa na kodoro ti Egypte. Na peko ti so ala tambela teti ngu 40 ni so na ndo nde nde na yando, amolenge ti Israël angbâ gi lakue mbeni mara so ade awara pëpe sese ti lo mveni ti duti dä. Ye oko, na nda ni ala yeke na yanga ti Sese ti Zendo. Ye nyen ayeke si tongana ala gue ti mû sese ni? Akpale wa ala yeke tingbi na ni? Na tongana nyen ala yeke sala ye na gbele akpale so?

Kozoni si ala fâ ngu ti Jourdain ti lï na sese ti Canaan, Moïse aleke bungbi ti azo ti Israël ngbanga ti mbeni kota kusala. Lo leke ala tongana nyen? Na lege ti mbeni molongo ti adiskur so lo sala ni ti mû ngangu na ala, ti wa ala na nga ti gboto mê ti ala. Lo dabe azo ti Israël so Jéhovah Nzapa ahunda ti tene ala voro gi lo oko na a lingbi ala mû pëpe peko ti salango ye ti amara so angoro ala. Adiskur ti Moïse so ayeke kota mbage ti atënë so a yeke wara na yâ buku ti Deutéronome. Awango so ayeke na yâ adiskur so ayeke tâ kota ye ngbanga ti e, teti laso e yeke na yâ mbeni sese so a yeke kete ye pëpe ti tene e mû gi na Jéhovah oko vorongo so lo hunda ni.​—aHébreu 4:12.

A yeke Moïse si asû lani buku ti Deutéronome. Me ndangba chapitre ti buku ni so a yeke lo si asû ni pëpe.a Ngoi ti aye so kue asi na yâ buku ti Deutéronome ahon ndulu na nze use (Deutéronome 1:3; Josué 4:19). Zia e bâ tongana nyen wango so a sala tënë ni na yâ buku so alingbi ti mû maboko na e ti ndoye Jéhovah Nzapa na bê ti e kue nga ti sala na lo be-ta-zo.

“GIRISA PËPE YE KUE SO MO BÂ NA LÊ TI MO”

(Deutéronome 1:1–4:49)

Na yâ ti kozo diskur ni, Moïse afa peko ti ambeni ye so asi na ala na yando; mbilimbili aye so alingbi ti mû ande maboko na azo ti Israël so ayeke leke tele ti ala ti mû Sese ti Zendo. Mbaï ti hiringo ajuge na kusala alingbi ti dabe ala so Jéhovah ayeke leke mara ti lo na mbeni lege so afa salango ye ti lo na ndoye na mbage ti ala. Moïse afa peko ti sioni tondo ti awakala bale-oko so asala si azo so ayeke na fini lani kozo na ala awara lege pëpe ti lï na sese so a mû zendo na ala ndali ni. Bâ tongana nyen tapande so Moïse amû na azo so ayeke mä lo alingbi ti sala ngangu na ndo ala tongana ala bâ na tâ lê ti ala mveni sese so a zê ti mû ni na ala.

Dango bê na asongo benda so Jéhovah amû ni na amolenge ti Israël kozoni si ala fâ lani ngu ti Jourdain alingbi ti mû na ala ngangu ti duti ndulu ti to nda ti mû akodoro so ayeke na mbengu ti Jourdain ni. Kodoro so ala yeke ndulu ti mû ni asi singo na vorongo ayanda. A yeke biani tâ na lege ni so Moïse amû lani mbeni ngangu gbotongo mê na ndo tënë ti vorongo ayanda!

Kiringo tënë na atënë na ndo Bible:

2:4-6, 9, 19, 24, 31-35; 3:1-6​—Ngbanga ti nyen azo ti Israël afuti lani ambeni mara so ayeke na mbage ti tö ti Jourdain me ala zia ambeni? Jéhovah akomande na azo ti Israël ti sala bira pëpe na amolenge ti Esaü. Ngbanga ti nyen? A yeke ngbanga ti so ala yeke amolenge ti yâ ti ita ti Jacob ti koli. A lingbi azo ti Israël asala lani ngangu wala bira pëpe na azo ti Moab nga na azo ti Ammon teti so ala yeke akotara ti Lot, koya ti Abraham. Nde na ala so, agbia ti azo ti Amori, Sihon na Og, ayeke pëpe asewa ti amolenge ti Israël, na sese so ala lë gbia na ndo ni ayeke ti ala pëpe. Tongaso, na ngoi so Sihon ake ti zia lege na amolenge ti Israël ti hon na yâ ti kodoro ti lo, na so Og aga ti sala bira na ala, Jéhovah amû yanga na amolenge ti Israël ti buba agbata ti ala na ti zia zo oko ti ngbâ na fini pëpe.

4:15-20, 23, 24​—Ndia so ake na kuru go tënë ti salango a-image aye ti tene so a yeke sioni ti sala mbeni dessin ti sala na pendere ti yâ ti da? Oko pëpe. Ndia ni ake na kuru go salango a-image ngbanga ti tene zo avoro ni, ‘ti sambela ni wala ti sala na ni.’ Mbeti ti Nzapa akanga lege pëpe na salango adessin wala ambeni ye ti tene zo asala na pendere ti yâ ti da.​—1 aGbia 7:18, 25.

Aye ti manda teti e:

1:2, 19. Amolenge ti Israël atambela na ndo nde nde na yando teti ndulu na ngu 38, atâa so “ti londo na Hoto ti Horeb [ndo so gbâ ti ahoto ayeke dä na tele ti Hoto ti Sinaï so na ndo ni a mû lani na ala aKomandema Bale-oko] ti si na Kadès-Barnéa, a lingbi na tambela ti lango bale-oko na ndo ni oko na lege ti Hoto ti Séir.” So tâ kota kpale si aga na peko ti kengo yanga ti Jéhovah Nzapa!​—Nombre 14:26-34.

1:16, 17. Ndia ti Nzapa na ndo fango ngbanga ayeke laso legeoko. A lingbi ala so a mû na ala kungba ti fango ngbanga ayekia zo teti lê ti lo pëpe wala azia pëpe si mbito ti lê ti zo asala si ala ba yâ ti fango ngbanga ti ala.

4:9. Ti ‘girisa pëpe ye kue so ala bâ lani na lê ti ala’ ayeke mû lege na amolenge ti Israël ti tene ala wara ye ti nzoni. Legeoko nga, so fini sese ti zendo ni aga ndulu, a yeke kota ye ti tene e nga kue e ngbâ ti zia lê ti e na ndo apendere kusala ti Jéhovah na dutingo azo so ayeke manda Tënë ti lo na bê kue.

NDOYE JÉHOVAH NA BATA AKOMANDEMA TI LO

(Deutéronome 5:1–26:19)

Na yâ ti use diskur ti lo, Moïse akiri adiko peko ti Ndia so a mû lani na ndo Hoto ti Sinaï nga lo kiri lo tene peko ti aKomandema Bale-oko. A fa iri ti amara mbasambala so a lingbi amolenge ti Israël afuti ala biaku biaku. A dabe amolenge ti Israël na kpengba ye so ala manda ni na ngoi so ala yeke lani na yando: “Zo angbâ na fini gi na lege ti kobe pëpe, me lo ngbâ na fini na lege ti tënë kue so asigigi na yanga ti L’Eternel.” Na yâ ti fini dutingo ti ala so, “a lingbi [ala] bata komandema kue”.​—Deutéronome 8:3; 11:8.

Teti so ala yeke gue ti sala kodoro na sese so a mû zendo ni, azo ti Israël ayeke duti ande na bezoin ti andia so andu gi pëpe vorongo me nga yekiango fango ngbanga, ngorogbia, bira nga na salango ye ti ala na yâ ti fini ti lâ oko oko na popo ti ala; a ndu nga ye so zo oko oko ayeke sala na hondengo ni. Moïse akiri adabe ti ala na ndo andia so, na lo gboto lê mingi na ndo nene ti ndoye Jéhovah na ti bata akomandema ti lo.

Kiringo tënë na atënë na ndo Bible:

8:3, 4​—Na lege wa si bongo ti azo ti Israël asuru pëpe nga gere ti ala asuku pëpe na ngoi so ala yeke tambela na ndo nde nde na yando? So ayeke lani mbeni kota fä ti ngangu ti Nzapa so ayeke bata ala legeoko tongana ti so lo yeke mû na ala manne lakue. Amolenge ti Israël ayü lani gi a-oko ngbele bongo nga na a-oko ngbele poro so ala yeke na ni lani kozoni si ala to nda ti tambela ti ala na yando. Peut-être azo so akono awe ayeke mû abongo ti ala na ala so angbâ kete. Nga, a lingbi ti mû bongo ti azo so akui awe na ala so ade na fini. Adikongo wungo ti azo ti Israël, so a sala ni lani fani use na tongo nda ni nga na hunzingo ti tambela ti ala na ndo nde nde na yando, afa na gigi so wungo ti amolenge ti Israël ague na li ni pëpe. Tongaso, wungo ti angbele bongo nga na aporo so ala yeke na ni kozo alingbi na ala.​—Nombre 2:32; 26:51.

14:21​—Ngbanga ti nyen amolenge ti Israël alingbi ti mû wala ti kä kuâ ti mbeni nyama so a fâ go ti lo pëpe na mbeni wande so alango na kodoro ti ala, atâa so ala mveni ayeke te ni pëpe? Na yâ ti Bible tënë “wande” aye ti sala tënë ti mbeni zo ti kodoro wande so amû peko ti vorongo ti aJuif, wala peut-être mbeni zo so lo ga lo sala kodoro na popo ti amolenge ti Israël na lo bata andia ti kodoro ni, me lo mû tele ti lo ti ga mbeni wavorongo Jéhovah pëpe. Mbeni wande so ade amû tele ti lo na yâ vorongo ti aJuif pëpe alingbi ti mû mbeni nyama so a fâ go ni pëpe ti sala ye so bê ti lo aye na ni. Tongaso, a mû yanga na amolenge ti Israël ti mû wala ti kä anyama ni so na ala. Nde na so, wande so lo mû tele ti lo na yâ vorongo ti aJuif awe ayeke mbeni zo so alï na yâ ti mbele ti Ndia. Ni la, legeoko tongana ti so a sala tënë ni na Lévitique 17:10, mbeni mara ti zo tongaso alingbi pëpe ti te mênë ti mbeni nyama.

24:6​—Ngbanga ti nyen ti gbu “tênë ti moulin ti gbe ni wala tênë ti moulin ti nduzu” na maboko ti mbeni zo na place ti bon ayeke tongana a gbu âme wala “fini ti zo ni”? Tênë ti moulin ti gbe ni wala ti nduzu ayeke fä ti âme wala “fini” ti mbeni zo teti so a yeke fä ti ye so ayeke mû lege na zo ni ti ngbâ na “fini”. Tongaso, ti gbu mbeni oko ti atënë use so na place ti bon ayeke tongana gbanzingo sewa ni kue na ye so ayeke mû na lo mapa ti lâ oko oko.

25:9​—A ye ti tene nyen tongana a tene so a zi poro na gere na a tuku ngu ti yanga na lê ti mbeni zo so ake ti mû na mariage wali ti ita ti lo so akui awe? “So ayeke lege ti azo ti Israël giriri, tënë ti ton ye . . . , zo alungula poro na gere ti lo, lo mû na zo so ayeke ndulu na lo.” (Ruth 4:7). Zingo poro na gere ti mbeni zo so ake ti mû na mariage wali ti ita ti lo ti koli so akui awe afa so lo ke ti dü molenge na iri ti ita ti lo ni. Na salango tongaso ayeke mbeni ye ti zingo nengo ti zo (Deutéronome 25:10). Ni la, tukungo ngu ti yanga na lê ti mbeni zo ayeke nga fä ti kota kamene so a zia na lê ti zo ni.​—Nombre 12:14.

Aye ti manda teti e:

6:6-9. Legeoko tongana ti so a hunda na amolenge ti Israël ti hinga Ndia, a lingbi e nga kue e hinga andia ti Nzapa, e dabe ti e lakue na ni na e yôro andia ni na yâ ti amolenge ti e. ‘A lingbi e kanga andia ni so na maboko ti e’, tongaso asalango ye ti e (so maboko ti e aduti fä ni) afa na gigi so e yeke azo so amä yanga ti Jéhovah. Nga, legeoko tongana mbeni yanga ti bongo so a ‘kanga ni na ndole’, azo kue alingbi ti bâ so e yeke azo ti mango yanga.

6:16. A lingbi e handa wala e tara Jéhovah pëpe tongana ti so amolenge ti Israël so ayeke na mabe pëpe atara lo na Massa, ndo so ala kasa lani Jéhovah dä ngbanga ti so ngu ti nyongo ayeke dä pëpe.​—Exode 17:1-7.

8:11-18. Nzara ti warango aye ti mitele alingbi ti sala si e girisa Jéhovah.

9:4-6. A lingbi e kpe ti bâ tele ti e so e yeke mbilimbili.

13:6. A lingbi e zia lege pëpe na mbeni zo ti gboto e yongoro na vorongo ti Jéhovah.

14:1. Ti suru tele ti mbeni zo na kä afa so a bâ tele ti zo na nene ni pëpe, a yeke mbeni salango ye so andu peut-être vorongo ti wataka na a lingbi zo akpe ni (1 aGbia 18:25-28). Beku ti e na ndo londongo ti akuâ asala si e bâ mara ti salango vundu ahon ndo ni tongaso tongana mbeni ye so ayeke na lege ni pëpe.

20:5-7; 24:5. A lingbi mo fa na gigi so mo bâ na nene ni ala so ayeke na yâ mbeni dutingo so ayeke nde atâa kua so mo yeke sala ni ayeke kota mingi.

22:23-27. Kota ye oko so mbeni wali ayeke sala ti bata tele ti lo na ngoi so mbeni zo ayeke gbu lo na ngangu ti lango na lo ayeke ti tene lo dekongo na kota go.

A LINGBI ‘MO SORO FINI’

(Deutéronome 27:1–34:12)

Na yâ ti ota diskur ni, Moïse atene so na peko ti fango ngu ti Jourdain, a lingbi amolenge ti Israël asû Ndia so a mû na ala na ndo ti akota tênë, nga ala hiri deba sioni na ndo ti azo so ayeke sala ye alingbi na Ndia so pëpe; nga na mbage ala hiri deba nzoni na ndo ala so ayeke bata Ndia ni. Osio diskur ni ato nda ni na kiringo ti leke ti fini ni peko ti mbele so Jéhovah ate na amolenge ti Israël. Moïse akiri agboto mê ti amolenge ti Israël na ndo tënë ti kengo yanga, na lo wa ala ti “kamata [ti soro] fini”.​—Deutéronome 30:19.

Nga, na yâ osio diskur ni, Moïse asala lisoro na ndo tënë ti fini zo so ayeke mû ande place ti lo ti fa lege na amolenge ti Israël. Lo fa nga na amolenge ti Israël ti he bia ti gonda na Jéhovah, na lo gboto mê ti ala na ndo ti aye ti vundu so alingbi ti ga tongana ala duti be-ta-zo pëpe. Na peko ti so lo hiri deba nzoni na ndo akete mara ni awe, Moïse akui na ngu 120 na a lu lo. Amolenge ti Israël asala vundu ti Moïse teti lango 30, so ayeke ndulu ti lingbi na ndambo ti ngoi ti aye kue so a sala tënë ni na yâ buku ti Deutéronome.

Kiringo tënë na atënë na ndo Bible:

32:13, 14​—Teti so a gbanzi na amolenge ti Israël ti te mafuta ti nyama, a ye ti tene nyen tongana a sala tënë ti tengo “mafuta ti angasangbaga”? A sala tënë so ge na lege ti fä, na nda ni a ye ti sala tënë ti anzoni nyama ti kundu so ayeke nzoni ahon tanga ni kue. Fango nda ti tënë so ayeke na lege ni teti so gi oko versê ni so asala tënë ti “[“mafuta ti”, NW ] blé ti nzoni mingi” nga na tënë ti “[“mênë”, NW ] ti lê ti vigne”.

33:1-29​—Ngbanga ti nyen a di pëpe iri ti Siméon na popo ti akete mara ti amolenge ti Israël so Moïse ahiri deba nzoni na ndo ala? A sala tongaso ngbanga ti so Siméon legeoko na Lévi asala ye lani na ngangu nga ngonzo ti ala ayeke “sioni.” (Genèse 34:13-31; 49:5-7). Ye so a mû lani na ala tongana ye ti héritier alingbi pëpe na ye so a mû na tanga ti akete mara ni. Lévi awara lani agbata 48, nga mbage ti sese ti Siméon ayeke na yâ ti sese ti Juda (Josué 19:9; 21:41, 42). Tongaso, Moïse adi lani iri ti Siméon pëpe na ngoi so lo hiri lani deba nzoni na ndo akete mara ni. Ye oko, a zia deba nzoni ti Siméon na popo ti deba nzoni so a hiri ni na ndo amara ti Israël ni kue.

Aye ti manda teti e:

31:12. A lingbi akete molenge aduti na popo ti akota zo na ngoi ti abungbi na a lingbi ala sala ngangu ti dengi mê ti manda ye.

32:4. Akusala ti Jéhovah kue ayeke mbilimbili-kue, teti lo fa na gigi asalango ye ti lo tongana mbilimbili, ndara, ndoye nga na ngangu na mbeni lege so alingbi mbilimbili na tanga ti asalango ye ti lo.

Buku ti Deutéronome ayeke na mbeni kota ngele teti e

Buku ti Deutéronome afa Jéhovah tongana “L’Eternel oko”. (Deutéronome 6:4). A yeke mbeni buku so asala tënë na ndo ti mbeni mara so ayeke na songo na Nzapa so ayeke nde. Buku ti Deutéronome agboto nga mê ti e na ndo vorongo ayanda na aluti mingi na ndo nene ti voro gi oko tâ Nzapa.

Biani, buku ti Deutéronome ayeke tâ na kota ngele teti e! Atâa so e yeke na gbe ti Ndia ti Moïse pëpe, e lingbi ti manda ye na lege ni, na ye so alingbi ti mû maboko na e ti ‘ndoye Jéhovah Nzapa ti e na bê ti e kue, na âme ti e kue, na ngangu ti e kue.’​—Deutéronome 6:5.

[Kete tënë na gbe ni]

[Carte na lembeti 24]

(Ti bâ ni mbilimbili, bâ mbeti ni)

SÉIR

Kadès- Barnéa

Hoto ti Sinaï (Horeb)

Ngu Bengba

[Lingu ti carte ni]

A luti na ndo ti mbeni carte so ayeke ti Pictorial Archive (Near Eastern History) Est. and Survey of Israel

[Foto na lembeti 24]

Adiskur ti Moïse ayeke kota mbage ti atënë ti buku ti Deutéronome

[Foto na lembeti 26]

Mo manda nyen na ndo lege so Jéhovah amû manne na azo?

[Foto na lembeti 26]

Ti gbu mbeni tênë ti moulin ti gbe ni wala ti nduzu na place ti bon ayeke tongana gbungo “fini ti zo”