Londongo ti akuâ: mbeni pendere beku

MABE na yâ londongo ti azo so akui awe amû ndo kue. Buku ti tënë ti nzapa ti Islam so ayeke Coran amû chapitre oko ti yâ ni ti sala tënë na ndo ni. Sourate 75 atene: “Mbi deba na ndo Lango ti zingongo ti akuâ . . . Zo atene E lingbi ti bungbi abio ti lo pëpe? . . . Lo tene: ‘Lawa si akuâ ayeke zingo?’ Lo yeke na ngangu ti mû fini na zo so akui pëpe?”​—Sourate 75:1-6, 40.

Mbeni bakari (The New Encyclopædia Britannica) atene so “vorongo nzapa ti azo ti Iran afa so fade Nzoni ayeke kinda Sioni, na pekoni akuâ ayeke londo, mbeni Kota Ngbanga ti nda ni ayeke duti, nga na lekengo mbeni sese so a sukula ni teti azo ti nzoni.”

Mbeni bakari (Encyclopaedia Judaica) afa tënë ti londongo ti akuâ tongana “tënë ti mabe so atene na nda ni fade akuâ ayeke kiri na yâ mitele ti ala ti duti na fini na ndo sese.” Oko bakari so atene nga so yorongo na yâ vorongo ti aJuif ti tënë ti âme so akui pëpe aga na mbeni kpale. Bakari ni atene: “Kota tënë ni ayeke so mango na bê na tënë ti londongo ti akuâ ague tâ nde mingi na tënë ti âme so akui pëpe.”

Vorongo ti aHindou afa so, zo so akui, âme ti lo ayeke kiri na yâ mbeni tele nde, ti zo wala ti nyama. Tongana tënë ni ayeke tâ tënë, a lingbi zo ayeke na mbeni âme so angbâ na fini na peko ti kuâ ti lo. Buku ti tënë ti nzapa ti aHindu so ayeke Bhagavad Gita atene: “Âme ni so amû yâ ti tele ti zo kue alingbi ti futi pëpe. Mbeni zo ti futi âme so ayeke dä pëpe.”

Ti nzapa ti Bouddhisme, lo ke ti lo tënë ti mbeni âme so akui pëpe. Ye oko, laso, mingi ti azo so avoro Bouddha na mbage ti Asie ti Tö amä na bê na tënë ti âme so akui pëpe, so na peko ti kuâ a londo a gue na yâ ti mbeni tele nde.a

Fango ye ti kirikiri na ndo londongo ti akuâ

Na yâ aÉglise so atene ala yeke aChrétien, na ngoi ti lungo kuâ, a yeke sala ka tënë ti âme so angbâ na fini na peko ti kuâ nga na tënë ti londongo ti akuâ. Na tapande, abua ti Église ti Angleterre ayeke tene ka: “Teti so a nzere na Nzapa ti Ngangu Ahon Kue, so na yâ kota be-nzoni ti lo akamata na tele ti lo na yayu âme ti ita ti e so e ndoye mingi, tongaso e yeke zia tele ti lo na sese; sese akiri na sese; na dutingo na tâ beku ti Londongo ti akuâ teti fini ti lakue lakue na lege ti Seigneur ti e Jésus Christ.”​—Le livre de la prière commune.

Atënë so alingbi ti sala si mbeni zo ahunda tele ti lo wala Bible afa ye na ndo londongo ti akuâ wala tënë na ndo mbeni âme so akui pëpe. Ye oko, bâ tënë so Oscar Cullmann, mbeni wandara ti fango ye ti aProtestant ti France, atene. Na yâ buku ti lo Immortalité de l’âme ou Résurrection des morts?, lo sû atënë so: “Mbeni kota kangbi ayeke na popo ti beku ti aChrétien na yâ londongo ti akuâ na tënë ti mabe ti agrec na yâ âme so akui pëpe. . . . Atâa so vorongo ti aChrétien atingbi atënë ti mabe use so, na laso azo mingi asala kangbi na popo ni oko pëpe, mbi bâ mbeni raison oko pëpe ti tene mbi na mingi ti awandara e honde ye so e bâ ni tongana tâ tënë. . . . Kota tënë ti yâ ti Fini Testament aluti kue gi na ndo mabe na yâ londongo ti akuâ. . . . Ngbongboro zo, so biani akui, a yeke kiri na lo na fini na lege so Nzapa akiri acréé lo fini ni.”

A yeke ngangu pëpe ti bâ so li ti azo mingi ague kirikiri na ndo tënë ti kuâ na londongo ti akuâ. Ti hinga tâ tënë, a lingbi e gi na yâ ti Bible, so afa tâ tënë so Jéhovah, Wasalango zo, afa. Bible asala tënë ti ambeni zo so azingo na kuâ. Zia e bâ gi ambaï osio na ndo ni, na e bâ ye so ala fa na e na ndo londongo ti akuâ.

Na yâ mbeti so lo sû na aJuif so aga lani aChrétien, bazengele Paul atene so awali ti mabe “awara akinda ti azo ti ala na fini na lege ti londongo ti awakinda.” (aHébreu 11:35). Mbeni oko ti awali so alango ândö na Sarepta, mbeni gbata ti Phénicie, ndulu na Sidon so ayeke na tele ti Ngu-ingo ti Méditerranée. Lo yeke mbeni wali-mua so ayamba Elie, prophète ti Nzapa, na lo mû kobe na lo même na ngoi so kota nzara ayeke lani dä. Mawa ni ayeke so molenge-koli ti wali so atï kobela na lo kui. Hio, Elie amû molenge ni na lo gue na lo na yâ chambre ti lo so ayeke na nduzu, na lo hunda na Jéhovah ti kiri fini na molenge ni. Ye ti kpene asi, na molenge ni ‘azingo.’ Elie amû molenge ni na mama ti lo na lo tene: “Bâ, molenge ti mo ayeke na fini!” Mama ni aduti lani tongana nyen? Na ngia, lo tene: “Fadeso mbi hinga mo yeke zo ti Nzapa, na mbi hinga tënë ti L’Eternel so ayeke na yanga ti mo ayeke tâ tënë.”​—1 aGbia 17:22-24.

Ndulu na kilomètre 100 na mbongo ti Sarepta, mbeni koli na wali ti lo ayeke lango kâ, na ala bata na nzobe prophète Elisée so amû kua ti lo na peko ti Elie. Wali ni ayeke lani mbeni zo so a hinga lo mingi na kodoro ti lo Sunem. Lo na koli ti lo ayeda ti mû ndo ti lango na Elisée na yâ da ti ala. Vundu so ala yeke na ni teti ala yeke na molenge pëpe ahunzi ti ga ngia na ngoi so wali ni adü mbeni molenge ti koli. Tongana molenge ni akono, lakue lo na azo ti fango yaka ague na yaka na peko ti babâ ni. Mbeni lâ, kota kpale asi. Molenge ni adekongo atene: ‘li ti ni, li ti ni!’ Mbeni zo ti kua ni amû lo ague na lo na loro na yanga-da. Mama ni ayô lo na ndo gere ti lo, me yeke yeke molenge ni ague ngbii lo kui. Mama ni so bê ti lo agi lo mingi akpe hio na mbage ti Elisée ti hunda maboko. Na mbeni zo ti kua ti lo na tele ti lo, lo mû lege ti Hoto ti Carmel, ndo so kâ Elisée alango dä.

Na yengo dä na wali ni, prophète ni atokua boi ti lo Guéhazi kozoni, na lo bâ so molenge ni akui biani. Elisée na wali ni aga na peko, me ye nyen asi tongana ala si na Sunem? Mbaï ni so ayeke na 2 Gbia 4:32-37 atene: “Tongana Elisée alï na da, bâ, molenge ni akui awe, na ala zia lo na ndo tange ti Elisée awe. Tongaso lo gue na yâ ni, lo kanga yanga ti da na tele ti ala use, na lo sambela L’Eternel. Lo londo, lo lô tele ti lo na ndo molenge ni, na lo zia yanga ti lo na ndo yanga ti molenge ni, na lê ti lo na ndo lê ti lo, na maboko ti lo na ndo maboko ti lo, na tongana lo lô tele ti lo na ndo tele ti molenge ni, tele ti molenge ni aga wâ. Tongaso lo londo, lo tambela na yâ da lege oko; lo gue, lo lango na ndo lo mbeni, na molenge so atiko lege mbasambala, na molenge ni alungula lê ti lo. Lo hiri Guéhazi, lo tene, Mo hiri wali ti Sunem so. Tongaso lo hiri lo. Na tongana lo ga na lo, lo tene, Mo kamata molenge ti mo. Tongaso wali ni alï na da, lo tï na gere ti Elisée, na lo zuku tele ti lo na sese; lo kamata molenge ti lo, na lo sigigi.”

Legeoko na wali-mua ti Sarepta, wali ti Sunem ahinga lani so ye so asi alondo na ngangu ti Nzapa. Awali use so aduti lani na ngia teti Nzapa akiri na fini amolenge ti ala so ala ndoye mingi.

Akuâ so Jésus azingo ala

Ngu 900 tongaso na pekoni, mbeni londongo ti kuâ asi ayo mingi pëpe na banga ti Sunem, na tele ti kete kodoro ti Naïn. Teti Jésus na adisciple ti lo alondo na Capernaüm na ala yeke ndulu na yanga ti kodoro ti Naïn, ala tingbi na azo so ayeke gue ti lu kuâ, na lê ti Jésus ague na ndo mbeni wali-mua so tâ gi ngengele molenge ti lo ti koli si akui. Jésus atene na lo ti kaï toto ni. Luc, mbeni wanganga, afa aye so asi lani na pekoni: “Lo gue ndulu, Lo ndu tange ti kuâ ni, na ala so ayô kuâ ni aluti. Lo tene, Pendere-koli, Mbi tene na mo, mo londo! Na lo so akui awe alondo, lo duti, na lo komanse ti sala tënë. Na Jésus amû lo na mama ti lo.” (Luc 7:14, 15). Atémoin ti miracle so amû lani gonda na Nzapa. Tënë ti zingongo ti kuâ ni amû yâ ti Judée na ti akota kodoro so angoro ni. Mbeni ye so agboto lê ayeke so, adisciple ti Jean Wabatizengo zo amä tënë ni na ala gue asala tënë ti miracle ni na lo. Na pekoni, lo tokua adisciple ni na Jésus ti hunda lo wala lo yeke Messie so e yeke ku. Na Jésus atene na ala: “I gue i tene na Jean ye so i bâ, na ye so i mä. Awaziba abâ ndo, awazin atambela, azo ti ngiba aga nzoni, awambongi amä ndo, a yä awakinda, na a fa Tene-nzoni na awanzinga.”​—Luc 7:22.

Na popo ti akuâ kue so Jésus azingo ala, a yeke ti tâ kamarade ti lo Lazare si azo mingi ahinga ni nzoni. Ge, mbeni lango ahon na popo ti kuâ ti Lazare na ngoi so Jésus asi na yâ sewa ni. Na ngoi so Jésus asi na Béthanie, Lazare akui a sala lango osio awe. Tongana Jésus ahunda ti zi tênë so a kanga na yanga ti dû ti kuâ ni, Marthe ake, na lo tene na Jésus: “Seigneur, fadeso kuâ ni afun, teti a ga lâ osio fadeso, so lo kui.” (Jean 11:39). Ye oko, bubango ti kuâ ti Lazare alingbi lani ti kanga lege pëpe na zingongo ni. Na mango yanga ti Jésus, “lo so akui awe, lo sigigi, na bongo ti kuâ akanga maboko ti lo na gere ti lo kue, na mouchoir akanga lê ti lo.” Aye so awato ti Jésus asala na pekoni afa polele so Lazare akiri lani biani na fini.​—Jean 11:43, 44; 12:1, 9-11.

E manda nyen na ndo londongo ti akuâ osio so? A yeke tâ gi a-oko zo so akui si a zingo ala. Azo kue ahinga ala, même atâ fami ti ala. Zo oko pëpe na popo ti ala asala tënë na ndo ye so asi na yâ kete ngoi so ala sala na yâ dû ti kuâ, wala ti tene ni si na mbeni kodoro nde. Ala kue akiri na fini na nzoni tele. Ti ala, a yeke lani tongana ala lango teti mbeni ngoi na pekoni ala zingo, même tongana ti so Jésus afa (Jean 11:11). Ye oko, tongana ngoi ahon, ala kue akiri akui.

Warango tele na asewa ti e: mbeni pendere beku

Kete na peko ti kuâ ti Owen so e sala tënë ni na yâ kozo article ni, babâ ti lo ague abâ mbeni koli so ayeke na tele ti da ti lo. Na ndo ti table, lo bâ mbeni mbeti ti tisango ndo na mbeni kota diskur so aTémoin ti Jéhovah aleke. Li ti tënë ni, “Azo so akui ayeke na ndo wa?”, apika lê ti lo. A yeke tâ gi hundango tënë so lani si ayeke na li ti lo. Lo gue lo mä diskur ni na lo wara tâ dengo bê na lege ti Bible. Lo manda so akuâ abâ pasi oko pëpe. Nde na bango pasi na yâ mbeni enfer ti wâ wala Nzapa si akamata ala ti ga mbeni ange na tele ti lo, akuâ, so Owen ayeke nga na popo ni, ayeke ku na yâ dû ti kuâ juska na ngoi ti zingongo ala.​—Zo-ti-fa-tene 9:5, 10; Ezéchiel 18:4.

Tongana mbeni kota kpale atï na ndo ti mo na sewa ti mo, tongana ti so a si na babâ ti Owen, na mo yeke hunda tele ti mo na ndo wa si afami so akui ayeke dä na ndembe so nga tongana nyen ti kiri ti bâ ala, e tisa mo ti manda ye so Bible afa na ndo londongo ti akuâ. Peut-être mo yeke hunda tele ti mo: ‘Akuâ ayeke zingo lawa?’ ‘Zo wa mbilimbili si a yeke zingo ande lo?’ E hunda na mo ti diko a-article ti pekoni so, so andu tënë ni nga na ambeni nde.

[Kete tënë na gbe ni]

[Foto na lembeti 5]

Elie ahunda na Jéhovah ti kiri na fini ti mbeni molenge-koli

[Foto na lembeti 5]

Jéhovah amû Elisée ti zingo molenge-koli ti wali ti gbata ti Sunem

[Foto na lembeti 6]

Jésus azingo molenge ti wali-mua ti kodoro ti Naïn

[Foto na lembeti 7]

Fade azo so akui ayeke kiri na fini ti bungbi na asewa ti ala