Londongo ti akuâ: mbeni tënë so andu mo

“Bê ti mbi ayeke ku ye na lege ti Nzapa . . . mbi ku londongo ti awakinda kue, azo ti mbilimbili, na azo ti kirikiri.”​—KUSALA 24:15.

BAZENGELE Paul ayeke na Jérusalem na hunzingo ti ota tambela ti lo ti missionnaire na ngu 56. Na peko ti so azo ti Rome agbu lo, a zia lege na lo ti ga na gbele Sanhédrin, kota da-ngbanga ti aJuif (Kusala 22:29, 30). Tongana Paul ayeke bâ azo ti da-ngbanga ni, lo bâ so ambeni ayeke aSadducéen na ambeni ayeke aFarizien. Mbeni tënë ayeke dä so akangbi abungbi use so ngangu mingi. A-Sadducéen ake tënë ti londongo ti akuâ, me aFarizien ayeda na ni. Ti fa mbage wa la lo yeke dä na ndo tënë ti londongo ti akuâ, Paul atene: “Aita, mbi yeke Farizien, molenge ti Farizien; a yeke teti tënë ti beku ti londongo ti awakinda si ala hiri mbi na ngbanga.” Gi na peko ti tënë so, mbeni ngangu wuluwulu alondo na popo ti azo ni!​—Kusala 23:6-9.

² Ngu mingi kozoni, tongana lo yeke na lege ti gue na Damas, Paul abâ mbeni ye tongana bango li so na yâ ni lo mä go ti Jésus. Même Paul ahunda lo: “Fade mbi sala nyen, Seigneur?” Jésus akiri tënë: “Londo, mo gue na Damas; na fade a fa na mo kâ ye kue so A leke giriri teti mo ti sala.” Tongana Paul asi na Damas, Ananias, disciple so aga ti mû maboko na lo, atene: “Nzapa ti akotara ti e ahiri mo na gigi ti hinga ye so Lo ye, na ti bâ Lo Ti Mbilimbili [Jésus so azingo na kuâ], na ti mä tënë so alondo na yanga ti Lo.” (Kusala 22:6-16). Ni la, a yeke ye ti dongo bê pëpe so Paul ayeke lani ndulu ti mû mbage ti tënë ti londongo ti akuâ so lo mä na bê na ni.​—1 Pierre 3:15.

Fango beku ti londongo ti akuâ na gbele azo

³ Na pekoni, a gue na Paul na ngbanga na gbele Gouverneur Félix. Na ngoi ni so, Tertulle, “mbeni avocat” so aga ti fa tënë so aJuif abi na li ti Paul, atene so Paul ayeke mokonzi ti mbeni secte nga lo yeke pusu azo ti londo ti ke yanga ti azo ti komande. Na yâ ti kiringo tënë ti lo, Paul atene tâ polele: “Mbi tene na mo biani, mbi sambela Nzapa ti akotara ti e na Lege so ala di iri ni secte.” Na pekoni, lo ndu kota tënë ni: “Bê ti mbi ayeke ku ye na lege ti Nzapa, ye so ala mveni ayeke ku nga, mbi ku londongo ti awakinda kue, azo ti mbilimbili, na azo ti kirikiri.”​—Kusala 23:23, 24; 24:1-8, 14, 15.

⁴ Ngu use tongaso na pekoni, Porcius Festus, so amû place ti Félix, atisa lani Gbia Hérode Agrippa ti ga si ala bâ lege ti tënë ti Paul so a kanga lo. Festus afa so azo so azia tënë na li ti Paul ake tënë ti lo so atene “mbeni Zo Jésus so akui awe . . . Lo yeke na fini.” Na yâ ti tënë so lo tene ti gbu na koko ti lo mveni, Paul ahunda: “Teti nyen i tene na bê ti i? Nzapa ayeke na ngangu pëpe ti yä awakinda.” Na pekoni lo tene: “Nzapa asala na mbi juska laso, tongaso mbi luti ti sala tënë ti témoin na gbele akota zo na akete zo, mbi fa mbeni tënë nde pëpe, gi tënë so aProphète na Moïse atene fade asi. Ala tene a yeke ngbanga ti Christ mveni ti hu pono, na teti Lo yeke kozo Zo ti londo na popo ti awakinda, fade Lo fa lumière na aJuif na aGentil nga.” (Kusala 24:27; 25:13-22; 26:8, 22, 23). Paul ayeke mbeni zo so amû mbage ti tënë ti londongo ti akuâ na bê ti lo kue. Na tapande ti Paul, e nga e lingbi ti fa tâ na bê kue so londongo ti akuâ ayeke duti ande dä. Me a lingbi e ku azo ni ti sala ye tongana nyen? Peut-être gi oko mara ti ye so asi na Paul.

⁵ Bâ ye so asi kozoni na Paul na ngoi ti use tambela ti lo ti missionnaire (ndulu na ngu 42-52) tongana lo gue na Athènes. Lo fa nda ti tënë na azo so amä na bê na gbâ ti anzapa nga lo wa ala ti bi bê mingi na ndo ye so Nzapa aleke na bê ti lo ti sala, so ayeke ti fâ ngbanga ti azo ti sese mbilimbili na lege ti mbeni zo so lo soro. Zo ni so ayeke Jésus. Paul afa so Nzapa amû mbeni ye ti fa biani a tene londongo ti akuâ ayeke tâ ye na lege so lo zingo Jésus na kuâ. Azo ni asala ye tongana nyen? Tondo ni atene: “Tongana ala mä tënë ti londongo na popo ti awakinda, ambeni ahe lo; me ambeni atene, Fade e kiri e mä mo mbeni na tënë so.”​—Kusala 17:29-32.

⁶ Salango ye ti azo so akpa mara ti ye so asi na Pierre na Jean ngoi kete na peko ti lâ ti Pentecôte ti ngu 33. Ge nga, a yeke aSadducéen si amû li ni na yâ ti papa ni. Kusala 4:1-4 afa ye so asi lani: “Tongana Pierre na Jean ayeke sala tënë na azo, asacrificateur, na capitaine ti Temple, na aSadducéen aga na ndo ala, bê ti ala aso teti ala fa nda ti tënë na azo, na ala fa tënë ti londongo na popo ti awakinda na lege ti londongo ti Jésus.” Ye oko, ambeni zo ayeda. “Ambeni mingi na popo ti ala so amä tënë so, ala mä na bê; na wungo ti azo ni aga ndulu na [saki] oku.” Biani, tongana e yeke fa tënë na ndo beku ti londongo ti akuâ, e lingbi ti ku tele ti e na mara ti asalango ye nde nde. Ni la, a yeke kota ye ti kpengba mabe ti e ngangu na ndo tënë so.

Mabe nga na tënë ti londongo ti akuâ

⁷ A yeke pëpe azo kue so aga aChrétien na ngoi ti abazengele si ayeda hio na beku ti londongo ti akuâ. A yeke lani ngangu na ambeni zo so abungbi na kongregation ti Corinthe ti yeda na ni. Paul asû tënë so na ala: “Kozo ye so mbi fa na i ayeke ye so mbi kamata giriri nga: Christ akui awe teti siokpari ti e legeoko tongana Mbeti ti Nzapa atene; na ala lu Lo, na A yä Lo na lâ ota ni legeoko tongana Mbeti ti Nzapa atene.” Na pekoni, Paul afa so ye ni ayeke tâ tënë na tenengo so Christ, so azingo na kuâ, ‘asi na aita ahon ngbangbo oku,’ na lo kiri lo tene so mingi ti ala angbâ na fini na ngoi ni kâ (1 aCorinthien 15:3-8). Lo fa nga nda ti tënë so: “Tongana e fa tënë ti Christ, na e tene A yä Lo na popo ti awakinda, na lege nyen ambeni zo na popo ti i atene londongo ti awakinda ayeke pëpe? Me tongana londongo ti awakinda ayeke pëpe, ka A yä Christ pëpe; na tongana A yä Christ pëpe, ka tënë so mbi fa ayeke senge, na mabe ti i ayeke senge nga.”​—1 aCorinthien 15:12-14.

⁸ Biani, londongo ti akuâ ayeke tâ mbeni kozo tënë ti mabe ti aChrétien. Na tongana tënë ti londongo ti akuâ ayeke tâ ye pëpe, ka mabe ti ala ayeke gi senge senge. Biani, tâ mbilimbili gbungo nda ti tënë ti londongo ti akuâ azia kota kangbi na popo ti atâ Chrétien na aChrétien ti wataka (Genèse 3:4; Ezéchiel 18:4). Ni la, Paul azia tënë ti londongo ti akuâ na popo ti “kozo tënë” ti mabe na yâ vorongo ti aChrétien. Zia e leke na bê ti e ti gue na li ni ti “ga abiazo”. Paul amû wango so: “Fade e sala ye so tongana Nzapa ayeda.”​—aHébreu 6:1-3.

Beku ti londongo ti akuâ

⁹ Ti sala si mabe ti e na yâ tënë ti londongo ti akuâ akpengba mingi ahon ti kozo, zia e kiri e bâ ahundango tënë tongana: Bible aye ti tene nyen tongana lo sala tënë ti londongo ti akuâ? Tongana nyen tënë ti londongo ti akuâ ayä na nduzu ndoye ti Jéhovah? Akiringo tënë na ahundango tënë so ayeke pusu ande e ndulu mingi na Nzapa, nga na oko ngoi ni ala yeke mû maboko na e ti fa ye na azo na ndo tënë ti londongo ti akuâ.​—2 Timothée 2:2; Jacques 4:8.

¹⁰ Tënë “londongo ti akuâ” ayeke kiringo peko ti mbeni tënë ti yanga ti Grec so tâ nda ni aye ti tene “ti kiri ti londo”. Na tënë ni so aye ti tene nyen? Ti Bible, beku ti londongo ti akuâ ayeke hingango na bê kue so mbeni zo so akui alingbi ti kiri na fini. Bible akiri afa so tongana zo ni ayeke na beku ti yayu, lo yeke zingo tongana zo ti yingo, wala tongana lo yeke na beku ti ngbâ na sese, lo yeke zingo tongana zo ti mitele. Bê ti e adö ti bâ ndoye, ndara nga na ngangu ti Jéhovah so asigigi na yâ pendere beku so ayeke londongo ti akuâ.

¹¹ Zingongo ti Jésus na kuâ nga na ti aita ti lo so a sa yingo na ndo ti ala amû lege na ala ti wara tele ti yingo so alingbi ti sala na kusala na yayu (1 aCorinthien 15:35-38, 42-53). Ala yeke sala ande kua legeoko tongana agbia ti Royaume ti Messie so ayeke ga na Paradis na ndo sese. Ala so a sa yingo na ndo ti ala ayeke duti agbia na aprêtre na gbe ti Jésus so ayeke sala kua tongana Kota Prêtre. Ala yeke sala ande si azo awara aye ti nzoni ti peko ti sandaga ti kota ngele ti Christ na yâ fini sese ti mbilimbili (aHébreu 7:25, 26; 9:24; 1 Pierre 2:9; Apocalypse 22:1, 2). Ti ku na ngoi ni so, ala so a sa yingo na ndo ti ala na so angbâ na fini na ndo sese ayeke na nzara ti ngbâ lakue azo so Nzapa ayeda na ala. Tongana ala kui, ala yeke wara ande “futa” ti ala na lege so ala yeke zingo na kuâ ti duti na yayu tongana azo ti yingo so alingbi ti kui lâ oko pëpe (2 aCorinthien 5:1-3, 6-8, 10; 1 aCorinthien 15:51, 52; Apocalypse 14:13). Paul asû na mbeti: “Tongana e ga oko na Lo na yâ kui so ayeke tongana kui ti Lo, fade e ga oko na Lo nga na yâ londongo so ayeke tongana londongo ti Lo.” (aRomain 6:5). Ye oko, ti ala so a yeke zingo ande ala ti kiri ti duti na fini na ndo sese, a yeke tongana nyen? Tongana nyen beku ti londongo ti akuâ apusu ala ndulu mingi na Nzapa? E lingbi ti manda ye mingi na ndo tapande ti Abraham.

Tënë ti londongo ti akuâ nga na dutingo kamarade ti Jéhovah

¹² Abraham, so a fa lo tongana “ndeko ti Nzapa”, ayeke lani mbeni koli so ayeke na kota mabe (Jacques 2:23). Na yâ molongo ti akoli na awali be-ta-zo so ayeke na aHébreu chapitre 11, Paul asala tënë ti mabe ti Abraham fani ota (aHébreu 11:8, 9, 17). Ota tënë ni agboto lê na ndo mabe so Abraham afa na gigi na ngoi so, na mango yanga, lo leke tele ti lo ti mû molenge ti lo Isaac na sandaga. Abraham ahinga biani so atâa ye wa asi Jéhovah ayeke sala si zendo ti mbeni hale so ayeke bâ gigi na lege ti Isaac ayeke ga lani tâ tënë. Même tongana Isaac akui lani tongana mbeni sandaga, Abraham “atene na bê ti lo Nzapa alingbi yä [lo] na popo ti awakinda”.

¹³ Tongana ti so aye so asi afa, na ngoi so Jéhovah abâ tongana nyen mabe ti Abraham akpengba, lo mveni lo leke si a mû mbeni nyama na sandaga na place ti Isaac. Ye oko, tongana ti so Paul afa, ye so asi na ndo ti Isaac ayeke tongana tapande ti zingongo mbeni zo na kuâ: ‘Abraham akiri awara molenge ti lo [Isaac], mo bâ mo tene, molenge ni alondo na ndo ti akuâ.’ (aHébreu 11:19, Fini Mbuki, 2001). Na ndo ni, mbeni kpengba ye ayeke kozoni awe na gunda ti mabe ti Abraham na ndo londongo ti akuâ. Atâa so Abraham na Sara aga lani mbakoro mingi, Jéhovah akiri aleke ngangu ti ala ti dungo molenge, na ala dü Isaac.​—Genèse 18:10-14; 21:1-3; aRomain 4:19-21.

¹⁴ Paul afa Abraham tongana mbeni wande nga mbeni zo so alango na gbe ti tente ti “ku kodoro so ayeke na gere ni, kodoro so Nzapa ayeke Wakode ni na Zo ti salango ni.” (aHébreu 11:9, 10). A yeke pëpe mbeni tâ kodoro wala mbeni gbata tongana Jérusalem, ndo so temple ti Nzapa ayeke lani dä. Nde na so, a yeke mbeni gbata na lege ti fä: Royaume ti Nzapa na yayu so a yeke wara na yâ ni Christ Jésus nga na azo 144 000 so ayeke komande legeoko na lo. Tongana ala yeke na yâ gloire ti ala ti yayu, a hiri azo 144 000 so “kodoro ti nzoni-kue, Fini Jérusalem,” “fini-wali” ti Christ (Apocalypse 21:2). Na ngu 1914, Jéhovah azia Jésus na ndo mbata tongana Gbia Messie ti Royaume ti yayu na lo mû yanga na Jésus ti komande na popo ti awato ti lo (Psaume 110:1, 2; Apocalypse 11:15). Ti tene lo wara aye ti nzoni ti Royaume ni, a lingbi Abraham, “ndeko ti Nzapa”, akiri aduti na fini. Legeoko nga, ti tene e wara aye ti nzoni ti Royaume ni, a lingbi e duti na fini na yâ fini sese ti Nzapa tongana azo mingi so asi singo na so asö kuâ na Harmaguédon, wala tongana azo so a zingo ala na kuâ (Apocalypse 7:9, 14). Ye oko, beku ti londongo ti akuâ so aluti na ndo ti ye wa?

Beku ti londongo ti akuâ aluti na ndo ti ndoye ti Nzapa

¹⁵ Kpengba songo ti e na Babâ ti e ti yayu so ayeke na ndoye, kpengba mabe ti e tongana ti Abraham nga na batango andia ti Nzapa ayeke aye ota so si ayeke mû lege na Jéhovah ti diko e azo ti mbilimbili nga ti bâ e tongana akamarade ti lo. Ye so asala si e yeke na beku ti bâ nzoni na lege ti aye so Royaume ayeke sala ande. Biani, kozo prophétie so ayeke na yâ Tënë ti Nzapa, na Genèse 3:15, si aleke gunda ti beku ti londongo ti akuâ nga na ti dutingo kamarade ti Nzapa. A fa gi pëpe tënë ti nekango li ti Satan, nde na so, a sala nga tënë ti mbokongo ndagere ti Hale ti wali ti Nzapa. Kuingo ti Jésus na ndo keke ayeke lani tongana mbokongo ndagere ti lo. Zingongo ti lo na kuâ na lango ota ni asala si kä ni amü, nga azi lege na lo ti sala mbeni kota kua na tele ti “lo so ayeke na ngangu ti mû kui, so atene, zabolo”.​—aHébreu 2:14.

¹⁶ Paul adabe ti e so “Nzapa afa na e ndoye ti Lo, teti tongana e de awasiokpari, Christ akui teti e.” (aRomain 5:8). Fango singila ti bê ti e ndali ti nzobe so e lingbi na ni pëpe ayeke pusu e biani ndulu mingi na Jésus nga na Babâ ti e ti ndoye so ayeke na yayu.​—2 aCorinthien 5:14, 15.

¹⁷ Job, mbeni koli be-ta-zo ti ngoi so aga kozoni na aChrétien, ayeke ku kungo lani londongo ti akuâ. Lo bâ pasi mingi na maboko ti Satan. Nde na akamarade ti lo ti wataka so ala sala tënë ti londongo ti akuâ lâ oko pëpe, Job awara lani dengo bê na yâ beku so, nga lo hunda tënë so: “Tongana zo akui, fade lo kiri na fini mbeni?” Na yâ ti kiringo tënë ti lo, Job atene: “Na lâ ti kusala ti mbi kue, fade mbi ku juska lâ ti gbian mbi aga.” Na salango tënë na Jéhovah, Nzapa ti lo, lo tene polele: “Fade Mo hiri ndo, na mbi kiri tënë na Mo.” Na ndo abibe ti Wasalango e so lo yeke na ndoye, Job atene: “[Mo yeke ku ande kungo, NW ] kusala ti tïtî Mo.” (Job 14:14, 15). Biani, Jéhovah ayeke ku kungo ngoi so abe-ta-zo ayeke kiri na fini na lege ti londongo ti akuâ. Tongana e yeke gbu li na ndo ndoye nga na kota nzobe so lo fa na mbage ti e atâa so e yeke mbilimbili-kue pëpe, biani, ye so ayeke pusu e ndulu mingi na lo.​—aRomain 5:21; Jacques 4:8.

¹⁸ Prophète Daniel, so ange ti Nzapa afa lo tongana “zo so A ndoye [lo] mingi,” asala na Nzapa be-ta-zo teti angu mingi (Daniel 10:11, 19). Lo duti be-ta-zo na Jéhovah ngbele ye so a gue na lo na ngbâa na ngu 617 kozoni na ngoi ti e juska na kuâ ti lo ngoi kete na peko ti so lo wara mbeni suma na ngu 536 kozoni na ngoi ti e, so ti tene na ota ngu ti komandema ti Cyrus, gbia ti Perse (Daniel 1:1; 10:1). Na ambeni ngoi ti yâ ti ota ngu ti komandema ti Cyrus ni, Daniel awara mbeni suma so afa tambelango ti ayanga-ti-komande ti sese so ayeke hunzi na gango ti kota ye ti vundu (Daniel 11:1–12:13). Teti so lo mä yâ ti suma ni nzoni kue pëpe, Daniel ahunda na ange so aga na tokua ni ti fa nda ni: “O seigneur ti mbi, fade nda ti ye so ayeke nyen?” Na yâ ti kiringo tënë ti lo, ange ni agboto lê ti Daniel na ndo “lâ ti nda ni”, so na ngoi ni “ala so ayeke na ndara, fade ala hinga nda ti ye ni.” Ka ti lo Daniel ni, nyen la lo lingbi ti ku? Ange ni atene polele: “Fade mo hu tele ti mo, [na lâ ti nda ni fade mo londo ti wara ye ti mo, Tene ti Nzapa, Kozo Mbouki].” (Daniel 12:8-10, 13). Daniel ayeke kiri ande na fini “na lâ ti londongo ti awakinda ti mbilimbili” na ngoi ti Komandema ti Ngu Saki Oko ti Christ.​—Luc 14:14.

¹⁹ E lï a yo mingi na yâ lâ ti nda ni nga e yeke ndulu mingi na tongo nda ti Komandema ti Ngu Saki Oko ti Christ ahon ti ngoi so e ga lani awamabe. Ni la, a lingbi e hunda tele ti e: ‘Mbi yeke duti ande dä na yâ fini sese ti tingbi tele na Abraham, Job, Daniel nga na ambeni koli na awali so aduti lani be-ta-zo?’ E yeke duti ande dä gi tongana e ngbâ ndulu na Jéhovah na e bata andia ti lo. Na yâ article ti peko, e yeke kiri ti sala tënë na ndo anzene nzene tënë so andu beku ti londongo ti akuâ ti hinga ala so a yeke zingo ande ala.

Mo dabe mo na ni?

• Azo asala ye tongana nyen na ngoi so Paul afa beku ti lo ti londongo ti akuâ?

• Ngbanga ti nyen beku ti londongo ti akuâ azia kota kangbi na popo ti atâ Chrétien na aChrétien ti wataka?

• Tongana nyen e hinga so Abraham, Job na Daniel amä na bê lani na tënë ti londongo ti akuâ?

[Ahundango tënë ti manda na ye]

1. Tongana nyen tënë ti londongo ti akuâ aga mbeni kota tënë na gbele Sanhédrin?

2. Ngbanga ti nyen Paul ayeke lani ndulu ti mû mbage ti tënë ti londongo ti akuâ so lo mä na bê na ni?

3, 4. Tongana nyen Paul afa so lo yeke mbeni zo so lo mû mbage ti tënë ti londongo ti akuâ na bê ti lo kue? Na ye nyen e lingbi ti manda na ndo tapande ti lo?

5, 6. (a) Fango tënë ti abazengele na ndo londongo ti akuâ asala si azo asala ye tongana nyen? (b) Ye wa ayeke kota ye tongana e yeke fa tënë ti beku ti e na ndo londongo ti akuâ?

7, 8. (a) Tongana ti so a sigigi na yâ mbeti so a tokua lani na kongregation ti Corinthe, tongana nyen mabe alingbi ti duti senge senge? (b) Na lege wa tâ mbilimbili gbungo nda ti beku ti londongo ti akuâ azia atâ Chrétien nde?

9, 10. Na yâ ti Bible tënë londongo ti akuâ aye ti tene nyen?

11. Londongo ti awakua ti Nzapa so a sa yingo na ndo ti ala ayeke mû lege na ala ti sala nyen?

12, 13. Abraham ayeke lani na mabe na ndo londongo ti akuâ. Kpengba ye wa ayeke na gunda ti mabe so?

14. (a) Na aHébreu 11:9, 10, Abraham ayeke ku lani nyen? (b) Ti tene lo wara aye ti nzoni ti Royaume ni na yâ fini sese, a lingbi ye wa asi na Abraham? (c) Tongana nyen e lingbi ti wara aye ti nzoni ti Royaume ni?

15, 16. (a) Tongana nyen kozo prophétie so ayeke na yâ ti Bible aleke gunda ti beku ti e ti londongo ti akuâ? (b) Tongana nyen mabe na yâ beku ti londongo ti akuâ alingbi ti pusu e ndulu mingi na Jéhovah?

17. (a) Beku wa Job asala tënë ni? (b) Ye wa Job 14:15 afa na ndo Jéhovah? Na a sala nyen na ndo ti mo?

18, 19. (a) Beku wa Daniel ayeke na ni na ndo kiringo na fini? (b) Ye wa e yeke kiri ande ti bâ na yâ article ti peko?

[Foto na lembeti 9]

Na gbele Gouverneur Félix, Paul afa na mbito pëpe beku ti londongo ti akuâ

[Foto na lembeti 10]

Ngbanga ti nyen Abraham amä na bê kue na londongo ti akuâ?

[Foto na lembeti 12]

Job awara lani dengo bê na yâ beku ti londongo ti akuâ

[Foto na lembeti 12]

Daniel ayeke kiri ande na fini na ngoi ti londongo ti azo ti mbilimbili