Tënë ti Jéhovah ayeke na fini

Akota tënë ti mbeti ti Joël na ti Amos

YE KUE so e hinga na ndo ti Joël ayeke so lo yeke “molenge ti Pethuel.” (Joël 1:1). Na yâ ti buku so iri ti Joël ayeke na ndo ni, lo sara tënë mingi gi na ndo ti tokua so a mû na lo. Ye so asara si a tene so lo sara kua ti lo ti prophète na ngu 820 tongaso kozo ti Christ, ngu gumbaya na pekoni so Ozias aga gbia na ndo ti Juda. Ngbanga ti nyen Joël aye ti sara tënë mingi pëpe na ndo ti lo wani? Peut-être a yeke ndali ti so lo ye ti luti mingi gi na ndo ti atënë ti tokua ni, me pëpe na ndo ti zo ti tokua ni.

Gi na oko ngoi ti Ozias, Nzapa amû Amos ti kodoro ti Juda ti ga prophète. Lo yeke “berger, na zo ti bata keke ti sycomore.” (Amos 7:14). Nde na Joël so afa tënë ti prophétie na kodoro ti Juda, a tokua Amos na royaume ti akete mara bale-oko ti banga ti Israël. Amos ahunzi ti sû mbeti ti lo na ngu 804 kozo ti Christ na pekoni so lo kiri na Juda. Atënë ti yâ ti mbeti so akpengba pëpe me a yeke pendere mingi.

“AÏ, TETI LÂ NI!”: NGBANGA TI NYEN?

(Joël 1:1–3:21)

Amakongo, agbadora nga na acafard amû lani ndo kue. A yeke ye so Joël abâ na suma. A sara tënë ti akete nyama so tongana “mara ti ngangu” nga tongana “awalombe”. (Joël 1:4; 2:2-7). Joël adema tere ti lo, lo tene: “Aï, teti lâ ni! teti lâ ti L’Eternel ayeke nduru, fade lâ ni aga tongana ye ti futi so alondo na Lo Ti Ngangu Ahon Kue.” (Joël 1:15). Jéhovah amû wango na azo ti Sion, lo tene: “I kiri na Mbi na bê ti i kue.” Tongana ala sara ni, Jéhovah ayeke “sara be-nzoni na azo ti Lo” nga lo yeke tomba yongoro “aturugu ti nord”, so ti tene akete nyama so amû ndo kue. Ye oko, kozoni si kota lango ti Jéhovah aga, fade lo yeke “sa Yingo ti [lo] na ndo mitele kue” nga lo yeke “fa ye ti kpene na ayayu na sese”.​—Joël 2:12, 18-20, 28-31.

A hunda na amara ti sara ye so: “I pika soc ti i si a ga épée, na i pika zeme ti i ti fâ tikeke si a ga likongo” na ti leke tere na bira. A hunda na ala ti “ma na Popo-hoto ti Josaphat”, ndo so a yeke fâ ngbanga ti ala dä nga a yeke futi ala dä. “Me fade azo aduti na sese ti Juda lakue.”​—Joël 3:10, 12, 20.

Akiringo tënë na atënë na ndo Bible

1:15; 2:1, 11, 31; 3:14​—‘Lâ ti Jéhovah’ ayeke nyen? Lâ ti Jéhovah ayeke ngoi so lo yeke sara ye alingbi na ngbanga so lo dë na ndo ti awato ti lo, so ti tene lo yeke futi ala me lo yeke sö atâ wavorongo lo. Na tapande, mara ti lango tongaso atï lani na ndo ti Babylone ti giriri na ngu 539 kozo ti Christ tongana aturugu ti Medie na ti Perse ahon ni na ngangu (Esaïe 13:1, 6). Mbeni ‘lâ ti Jéhovah’ ayeke nduru, na ngoi so lo yeke sara ande ye alingbi na ngbanga so lo dë na ndo ti “Kota Babylone”: abungbi ti vorongo nzapa ti wataka kue ti sese.​—Apocalypse 18:1-4, 21.

2:1-10, 28​—Prophétie na ndo akete nyama so amû ndo kue aga tâ tënë tongana nyen? Mbeni tënë na yâ ti Bible afa pëpe so akete nyama amû yâ ti sese ti Canaan kue tongana ti so a fa ni na yâ ti mbeti ti Joël. Ni la, tënë ti Joël ayeke fa lani kozoni ye so ayeke si ande na ngu 33 na ngoi so Jéhovah ato nda ti zia yingo ti lo na ndo ti akozo disciple ti Christ, nga na ngoi so ala to nda ti fa tënë so asara nzoni pëpe na amokonzi-nzapa ti wataka (Kusala 2:1, 14-21; 5:27-33). Lege azi na e ti sara mara ti kusala tongaso laso.

2:32​—Ti ‘di iri ti Jéhovah’ aye ti tene nyen? Ti di iri ti Nzapa aye ti tene ti hinga iri ti lo, ti ne ni ngangu nga ti zia bê kue na ndo ti wa ti iri ni.​—aRomain 10:13, 14.

3:14​—“Popo-hoto ti fango ngbanga” ayeke nyen? A yeke mbeni ndo na lege ti fä so Nzapa ayeke sara ye alingbi na fango ngbanga ti lo dä. Na ngoi ti Josaphat, gbia ti Juda, so nda ti iri ti lo ayeke “Jéhovah ayeke Wafango ngbanga”, Nzapa azi Israël na tïtî amara so angoro ala, na lege so lo bi tomboka na popo ti ala. Ni la, a iri nga ndo ni so “Popo-hoto ti Josaphat”. (Joël 3:2, 12). Laso, a yeke mbeni ndo na lege ti fä so Nzapa ayeke neka ande amara dä tongana ti so a yeke neka alê ti vigne na yâ ti presse.​—Apocalypse 19:15.

Aye ti manda teti e:

1:13, 14. Ti sö kuâ, a yeke kota ye ti tene zo afa biani so lo changé bê ti lo nga lo fa so lo hinga Jéhovah tongana tâ Nzapa.

2:12, 13. Tâ changengo bê ayeke ti handa lê ti zo pëpe. A hunda ti “suru bê” ti e me pëpe ti “suru bongo” ti e.

2:28-32. Fade a yeke sö gi ‘zo so adi iri ti Jéhovah’ na “kota lâ ni so amû mbeto mingi.” So singila si asi bê ti e so Jéhovah azia yingo ti lo na ndo ti mara ti azo nde nde kue na lo sara si amaseka na ambakoro, akoli na awali ayeke sara kusala ti fango tënë ti prophétie, so ti tene ala yeke fa tënë ti “kota kusala ti Nzapa”. (Kusala 2:11). Teti so lâ ti Jéhovah ayeke ga nduru, a lingbi e “ga azo so ayeke nzoni-kue, na azo so abata tënë ti Nzapa!”​—2 Pierre 3:10-12.

3:4-8, 19. Joël atene na yâ ti prophétie ti lo so amara so angoro Juda ayeke na tënë ti kiri na Nzapa teti so ala sara azo ti lo nzoni pëpe. Atënë ti prophétie so aga tâ tënë na lege so Neboukadnetsar, gbia ti Babylone, afuti gbata ti Tyr. Na pekoni, na ngoi so mbage ti gbata ni so ayeke na yâ ti ngu atï na maboko ti Alexandre ti Kota, a fâ aturugu saki mingi nga na akota zo ti Tyr saki mingi. A kä azo ti kodoro ni 30 000 tongana angbâa. A-Philistin nga awara mara ti ye tongaso na tïtî Alexandre nga na tïtî azo so akomande na peko ti lo. Na popo ti ngu 400 ti si na ngu 300 kozo ti Christ, Edom aga yangbato (Malachie 1:3). Aprophétie so aga tâ tënë awe na akpengba mabe ti e na mbage ti Jéhovah, Lo so ayeke sara si azendo ti lo aga tâ tënë. Aprophétie so afa nga na e lege so Jéhovah ayeke sara ande ye na amara so ayeke sara ngangu na azo so ayeke voro lo laso.

3:16-21. Fade “ayayu na sese ayengi” biani, na ngangu ngbanga ti Jéhovah ayeke tï na ndo ti amara. ‘Me Jéhovah ayeke Ndo Ti Bata tere teti azo ti Lo,’ lo yeke mû na ala fini na yâ ti Paradis. A yeke nzoni e leke biani na bê ti e ti ngbâ lakue nduru na lo teti so lâ ti tene lo sara ye alingbi na ngbanga so lo dë na ndo ti sioni sese so aga nduru awe.

“LEKE TERE TI MO TI TË NZAPA TI MO”

(Amos 1:1–9:15)

Amos ayeke na mbeni tokua ndali ti amara so angoro Israël na so ayeke awato ti lo. Lo yeke nga na mara ti tokua so ti tene na azo ti Juda na Israël. Fade a yeke futi azo ti Syrie, ti Philistie, ti Tyr, ti Edom nga na ti Moab ndali ti so ala sara sana na azo ti Nzapa. Fade a yeke futi nga azo ti Juda “teti ala ke Ndia ti L’Eternel”. (Amos 2:4). Ka ti royaume ti akete mara bale-oko ti Israël ayeke tongana nyen? Asiokpari ti ala andu sarango sana na azo ti mawa ndali ti kota bê, a ndu lango-sioni nga yekiango pëpe aprophète ti Nzapa. Amos atene so fade Jéhovah ayeke “ga ti bâ balaga ti Béthel” nga lo yeke “futi da ti ngoi ti dê legeoko na da ti ngoi ti lâ”.​—Amos 3:14, 15.

Atâa so fani mingi a se awe azo ti Israël so ayeke voro ayanda, ala ngbâ lakue ti sara kpengba-li. Amos atene na ala, lo tene: “Mo leke tere ti mo ti të Nzapa ti mo.” (Amos 4:12). Ti azo ti Israël, lâ ti Jéhovah aye ti tene ande ti gue “na ngbâa na mbeni mbage ti Damas”, so ti tene Assyrie (Amos 5:27). Mbeni prêtre ti Béthel akanga lege ngangu na Amos, me Amos adö sese. Jéhovah atene na Amos, atene: “Nda ni asi awe na ndo azo ti Mbi Israël; fade Mbi pardone ala mbeni pëpe.” (Amos 8:2). Ndo-ti-awakinda wala akota hoto alingbi pëpe ti kanga lege na Nzapa ti fâ ngbanga na ndo ti ala (Amos 9:2, 3). Me beku ayeke dä ti kiri ti leke aye. Jéhovah atene: “Fade Mbi kiri Mbi lungula azo ti Mbi Israël na yâ ngbâa ti ala, na fade ala kiri ala sara kodoro so afuti giriri, na ala duti dä; fade ala lu yaka ti vigne na ala nyon vin ni, na ala sara yaka na ala te kobe ni.”​—Amos 9:14.

Akiringo tënë na atënë na ndo Bible:

4:1​—“Amama ti bagara ti Basan” aduti fä ti azo wa? Basan ayeke mbeni ndo so ayeke na tö ti Ngu ti Galilée. A hinga ni ndali ti apendere nyama so a yeke bata ala dä. Na popo ti anyama so a yeke wara amama ti bagara. A yeke tongaso ndali ti apendere pere ti tengo ni so ayeke dä. Amos ahaka awali ti Samarie so aye aye ti nginza mingi na awali-bagara ti Basan. Awali so ayeke sara lani biani ngangu na ndo ti “amveni” ti ala, wala akoli ti ala, ti nzi asenge zo si ala wara mosoro hio.

4:6​—Tënë “pembe so avuru” aye ti tene nyen? A haka tënë so na tënë “kobe amanke”. A ye peut-être ti sara tënë ti mbeni ngoi ti kota nzara so na yâ ni pembe ti azo angbâ na vurungo ni ndali ti so ala yeke na ye ti te pëpe.

5:5​—Na lege wa a lingbi Israël ‘agi Béthel pëpe’? Jéroboam azia lani na sese vorongo molenge ti bagara na Béthel. Ngbene ye na ngoi ni so, gbata so aga mbeni kota ndo ti vorongo nzapa ti wataka. Guilgal nga na Béer-Séba ayeke nga peut-être ambeni ndo ti vorongo nzapa ti wataka. Ti kpe vundu so a tene a yeke tï ande na ndo ti azo ti Israël, a lingbi ala zia ti gue ti voro nzapa ti wataka na mara ti ando tongaso, na ala to nda ti gi Jéhovah.

7:1​—Tënë “fango pere ti gbia” aye ti sara tënë ti nyen? A yeke sara lani peut-être tënë ti lampo so gbia ni ahunda ti bata na azo ti kpengo na mbarata nga na anyama ti lo. A lingbi a futa lampo so “na lâ ni so pere ti nda ni akomanse ti kö”. Na pekoni, azo ni alingbi ti ko alê ti kobe ti ala. Ye oko, kozoni si ala sara ye so, agbadora aga ate alê ti kobe ni kue nga na tanga ti apere ni.

8:1, 2​—“Sakpa ti le-keke ti ngoi ti lâ” aye lani ti tene nyen? Aye lani ti tene so lâ ti Jéhovah aga nduru awe. A yeke fâ lani alê ti keke ti ngoi ti lâ na hunzingo ti ngoi ti kongo le-kobe, so ti tene nduru na hunzingo ti ngu so a fâ yaka na yâ ni. Tongana Jéhovah asara si Amos abâ “sakpa ti le-keke ti ngoi ti lâ”, ye so aye ti tene so nda ni aga nduru awe teti Israël. Ni la Nzapa atene na Amos, lo tene: “Nda ni asi awe na ndo azo ti Mbi Israël; fade Mbi pardone ala mbeni pëpe.”

Aye ti manda teti e:

1:3, 6, 9, 11, 13; 2:1, 4, 6. A yeke na ndo ti tënë ti ngonzo ti lo na tere ti Israël, ti Juda na ti amara omene so angoro ala si Jéhovah atene: “Fade Mbi changé yanga ti Mbi pëpe.” Zo alingbi pëpe ti kpe angbanga so Jéhovah ayeke fâ.​—Amos 9:2-5.

2:12. A lingbi e sara pëpe si apionnier, asurveillant so ague na ndo nde nde, amissionnaire wala azo ti sewa ti Béthel, so ayeke sara kua ngangu azia kua ti ala na tenengo na ala ti zia kusala ti ngoi kue si ala hinga tâ fini. Nde na so, a lingbi e wa ala ti ngbâ lakue ti sara nzoni kua so ala yeke sara.

3:8. Legeoko tongana ti so mbeto ayeke sara zo tongana lo mä bamara na totongo ni, bê ti Amos nga apusu lo ti fa tënë na ngoi so lo mä Jéhovah atene: ‘Mo gue, mo fa tënë na azo ti Mbi.’ (Amos 7:15). A lingbi mbeto ti Nzapa apusu e ti fa tënë ti Royaume na ngangu ti e kue.

3:13-15; 5:11. Jéhovah amû maboko na Amos so ayeke mbeni senge berger, si lo lingbi lani ti “sara tënë ti témoin” na azo so ayeke na mosoro mingi nga so asara nzara ti tënë ti lo pëpe. Jéhovah alingbi legeoko nga ti mû na e aye kue ti fa na tënë ti Royaume, atâa territoire ti e ni akpengba tongana nyen.

4:6-11; 5:4, 6, 14. Atâa so fani mingi, azo ti Israël ake ti “kiri” na Jéhovah, a ngbâ lakue ti tisa ala ti ‘gi L’Eternel na fade ala ngbâ na fini’. Na ngoi kue so Jéhovah angbâ ti kanga bê ti lo ti zia si sioni sese so angbâ, a lingbi e wa azo so ayeke na yâ ni ti ga na mbage ti Nzapa.

5:18, 19. Ti “ye ti bâ lâ ti L’Eternel” me ti leke tere pëpe ndali ti lango ni so a yeke ye ti buba. Zo so ayeke sara ye tongaso ayeke tongana mbeni zo so akpe mbeni bamara me gi ti tingbi na mbeni ours, nga ti kpe mbeni ours gi ti tene mbeni ngbo adë lo. E yeke sara ye na ndara ti “bata” si e lango pëpe na lege ti yingo nga ti ngbâ ti leke tere lakue.​—Luc 21:36.

7:12-17. A lingbi e fa tënë ti Nzapa na mbeto pëpe.

9:7-10. Azo ti Israël so ayeke lani be-ta-zo pëpe ayeke amolenge ti ababâ ti sewa ti giriri nga na ti azo so a zi ala na Egypte tongana mara so Nzapa asoro. Me ye so akanga lege pëpe na azo ti Israël ti ga sioni na lê ti Nzapa, legeoko tongana amolenge ti Ethiopie. A yeke pëpe akotara ti zo si ayeke sara si lo nzere na lê ti Nzapa so ayeke zia kangbi na popo ti azo pëpe. Me a yeke ti ‘kpe mbeto ti Nzapa, na ti sara ye ti mbilimbili’.​—Kusala 10:34, 35.

Ye so a lingbi e sara

Lâ ti tene Nzapa asara ye alingbi na ngbanga so lo dë na ndo ti sese ti Satan aga nduru awe. Nzapa azia yingo ti lo na ndo ti azo so ayeke voro lo, na tongaso lo mû na ala aye kue ti gboto mê ti azo na ndo ti lango ti lo so ayeke ga. A lingbi e mû mbage mingi na yâ ti kusala ti mungo maboko na azo ti hinga Jéhovah na ti ‘di iri ti lo’.​—Joël 2:31, 32.

Amos amû wango, lo tene: “I ke sioye, i ndoye nzoye, na i leke fango ngbanga ti mbilimbili na yanga ti kodoro.” (Amos 5:15). Teti so lâ ti Jéhovah ayeke pusu nduru, a yeke na lege ti ndara ti ga nduru na Nzapa nga ti ngbâ ti duti nde na sioni sese so nga na asioni sarango ye so ayeke dä. So apendere wango si e lingbi ti wara na yâ ti mbeti ti Joël nga na mbeti ti Amos ti sara aye so!​—aHébreu 4:12.

[Foto na lembeti 4]

Joël atene prophétie so:‘Lâ ti Jéhovah aga nduru!’

[Afoto na lembeti 7]

Legeoko tongana Amos, a lingbi e fa tënë ti Nzapa na mbeto pëpe