Mbaï ti fini

Ala yeke kamarade a sara ngu 60 awe

Na mbeni lakui na ngu 1951, na nzerengo tere ambeni maseka-koli osio so ayeke na ngu 20 na ndo ni ague na mbeni ndo ti pikango singa na Ithaca, New York, Amerika, ala iri ndo ayo na akodoro tongana Michigan, Iowa nga na Californie. Ala yeke na mbeni nzoni tënë so ala ye ti fa ni na amba ti ala.

NA FÉVRIER ti ngu 1951, apionnier 122 ague na South Lansing ti sara Ekole ti Galaad so ayeke ti fani 17 ni. Na popo ti azo so ague ti ga missionnaire so a yeke wara Lowell Turner, William (Bill) Kasten, Richard Kelsey nga na Ramon Templeton. A ninga ape Lowell na Bill so alondo na Michigan, Richard so alondo na Iowa nga na Ramon so alondo na Californie aga atâ kamarade.

Nze oku tongaso na pekoni, tere ti a-élève ni kue anzere na ngoi so a tene na ala so Ita Nathan Knorr so ayeke na kota ndokua ti aTémoin ti Jéhovah ayeke ga ti sara tënë na ala. Aita osio so afa so ala yeke na nzara ti sara kua legeoko na yâ ti même kodoro tongana lege ayeke dä. Ala ye ti hinga ndo so a yeke tokua ala dä tongana amissionnaire? Biani, ala ye ti hinga.

Azo kue ayeke na ngia na ngoi so Ita Knorr akomanse ti sara tënë na a-élève ni ti fa na ala ndo so a tokua ala dä. Amaseka-koli osio so ayeke na gingo bê me bê ti ala adë na ngoi so a iri ala osio kue kozo na ndo ti estrade, ala hinga so ala lingbi ti sara kua ndo oko. Me na ndo wa? Na ngoi so a fa so a tokua ala na Allemagne, li ti amba ti ala a-élève ni akpe na ala pika maboko.

Tënë ti aTémoin ti Allemagne so aduti be-ta-zo na gbe ti komandema ti Hitler ti londo na ngu 1933 ti ga na ni adö bê ti aTémoin ti Jéhovah na ando kue. A-élève ni mingi adabe ti ala so ala mû lani gbâ ti abongo nga na ambeni kungba ala tokua ni na aita ti ala ti Poto na peko ti Use Bira so Amû Sese Kue. Aita so ayeke na Allemagne ayeke na kpengba mabe, ala leke na bê ti ala ti ngbâ be-ta-zo, ala sara ye na mbeto pëpe nga ala zia bê ti ala kue na Jéhovah. Lowell adabe ti lo so lani lo pensé so a yeke ngoi ti tene ala hinga aita ni so nzoni. Tere ti zo oko oko kue anzere mingi ni la ala iri afami ti ala nga na akamarade ti ala na téléphone ti tene ni na ala.

GUENGO TI ALA NA ALLEMAGNE

Na lango 27 ti juillet, ngu 1951 akamarade osio so amû bateau (Homeland) na port ti New York East River ti gue na Allemagne. Voyage ni ayeke ninga lango 11. Ita Albert Schroeder, mbeni oko ti azo so afa ye na ala nga so na pekoni aga membre ti Bebungbi, afa na ala akozo tënë so ala lingbi ti tene na Allemand. Na yâ ti bateau ni gbâ ti azo ti Allemagne ayeke dä, peut-être ala lingbi ti manda ni mingi. Me azo ni ayeke tene gi akete yanga ti kodoro nde nde so a yeke tene na Allemagne. Li ti ala aga kirikiri.

Na ngoi ti voyage ni apupu so ayä ayengi ala asara si bê ti ala alondo ngangu, me na ndapre ti mardi, lango 7 ti août, ala si na Hamburg na Allemagne. Na ando kue ala bâ aplace ti aye so abuba na ngoi ti bira so ahunzi asara ngu omene awe. Aye so ala bâ amû vundu na ala. Ala mû train so ayeke voyagé na bï ti gue na Wiesbaden ndo so filiale ayeke lani dä.

Ala si na mercredi na kota ndapre na kozo Témoin so ala tingbi na lo, iri ti lo ayeke Hans, mbeni iri ti a-allemand. Lo yô ala na oto na ndo ti lutingo ti atrain lo gue na ala na Béthel lo zia ala na tere ti mbeni ita-wali mbakoro be-ta-zo me so ayeke tene Anglais ape. Ye oko ita-wali ni abâ ti lo atene tongana ni dekongo ala lingbi ti mä yâ ti tënë so ni tene. Me so lo ngbâ ti dekongo ti sara tënë, ye ni anzere na ala kue ape. Na nda ni, Ita Erich Frost, surveillant ti filiale, aga abara ala na ngia na Anglais na tere ti ala anzere.

Na hunzingo ti août, akamarade osio so ague na kozo kota bungbi ti ala ti district so a sara na Allemand na Frankfort so mama-tene ni ayeke “Vorongo so ayeke na sioni oko pëpe”. Azo 47 432 la aga nga so azo 2 373 awara batême, ye so akiri amû ngangu na aita so na yâ ti kua ti ala ti missionnaire nga apusu ala ti kiri ti fa tënë mingi. Me alango kete na pekoni, Ita Knorr atene so a lingbi ala ngbâ ala sara kua na Béthel.

Teti so Ramon aye kua ti lo ti missionnaire mingi, lo ke pasa so lo wara lani ti lï na Béthel ti États-Unis. Richard na Bill apensé kete pëpe ti sara kua na Béthel. Me angia so ala wara na yâ ti kua ti ala ague na ala ti hinga biani so Jéhovah ahinga lakue ye so ayeke nzoni mingi. A yeke lege ti ndara ti tene zo amû peko ti fango lege ti Jéhovah ahon ti zia bê ti lo na ndo ti anzara ti bê ti lo wani. Zo so ahinga ye so ayeke duti na ngia ti sara na Jéhovah na ndo kue nga ti sara kua kue so Jéhovah amû na lo.

VERBOTEN!

Azo mingi na Béthel ti Allemagne ayeke lani na ngia ti wara aita ti Amerika na popo ti ala tongaso si ala lingbi ti manda Anglais. Me na mbeni lango na yâ ti da ti tengo kobe, aye so ala ku ti sara so alï ngu gi tongaso. Ita Frost, so ayeke sara ka tënë na ngia, akomanse ti sara tënë na Allemand na ndo ti mbeni ye so na bango ni ayeke ye ti ngia ape. Mingi ti azo ti sewa ni aduti kpô, lê ti ala ayeke gi na yâ ti sembe ti ala. Atâa so a yeke ngangu na aita ti Amerika so ti mä yâ ti tënë so ita so atene, yeke na yeke ala ga ti hinga so a yeke mbeni ye so andu ala. Na ngoi so Ita Frost atene na ngangu, a tene: “VERBOTEN!” so ti tene “A ke!” Lo kiri lo tene ni fani mingi na kota go ti fa so a yeke mbeni kota ye. A sara si ala gi bê ti ala. Nyen la ala sara, si ita so asara tënë na ngangu tongaso?

Na ngoi so kobe ni ahunzi, azo kue ague hio na achambre ti ala. Na pekoni, mbeni ita atene: ‘A lingbi ala manda ti tene Allemand tongaso si ala mû maboko na e. A yeke ndani la Ita Frost atene juska ti tene ala hinga Allemand nzoni, a ke ti tene a tene Anglais na ala.’

Sewa ti Béthel ni ayeke nduru ti mä yanga. Ye so amû maboko na afini zo so ti manda yanga ti Allemand nga afa na ala so wango so mbeni ita so asara ye na ndoye amû, atâa na tongo nda ni a yeke ngangu ti sara ye alingbi na ni, mingi ni ayeke ndali ti nzoni ti e wani. Wango so Ita Frost amû afa so lo ye si bungbi ti Jéhovah angbâ ti tambela nzoni nga lo ye aita ti lo.a Ni la asara si aita osio so aye lo mingi.

E MANDA YE NA MBAGE TI AKAMARADE TI E

E lingbi ti manda akpengba ye na mbage ti akamarade ti e so akpe mbeto ti Nzapa, ye so e manda so amû maboko na e ti ga anzoni kamarade ti Jéhovah. Akamarade osio so amanda ye mingi na mbage ti gbâ ti aita ti Allemagne so ala lingbi ti fa iri ti ala kue ape, me ala manda nga ye na mbage ti mba. Richard atene: “Lowell ahinga kamême yanga ti Allemand na lo yeke tene ni nzoni, me e atanga ni e yeke tirika tirikango na ni. Teti so lo la ngu ti lo ahon ti e kue, tongana tenengo mbeni tënë akara e, hio e yeke gue na mbage ti lo nga e ku ti tene lo la lo mû li ni na yâ ti aye.” Ramon atene: ‘Tere mbi anzere na ngoi so mbeni ita ti kodoro ti Suisse atene na e ti gue ti lango na yâ ti da ti lo ti keke so ayeke na Suisse na ngoi ti kozo congé ti e na peko ti ngu oko so e sara na Allemagne! E yeke na ayenga use so e yeke pika li ti e ti tene Allemand ape! Me ade mbi hinga tënë ti bê ti Lowell ape. Lo hunda ti tene lakue na ndapre e diko versê ti lâ oko oko nga e sara lisoro na ndo ni na Allemand. Mawa ni ayeke so, lo changé yanga ti lo ape. Me e manda mbeni kpengba ye: Sara ye alingbi na fango lege ti azo so amû li ni so aye nzoni ti mo mingi, même tongana na ambeni ngoi aye so ala fa ti sara anzere na mo ape. Bibe so aga na aye ti nzoni na e teti angu mingi nga asara si a yeke ngangu na e ape ti yeda na fango lege so Nzapa ayeke fa na e na lege ti bungbi ti lo.’

Akamarade osio so amanda nga ti bâ na nene ni ando so amba ti ala akpengba dä, tongana ti so aPhilippien 2:3 atene: “Na tâ be-ti-molenge ala bâ amba ti ala tongana azo so ayeke kota ahon ala.” Ni la, mingi ni ala yeke hunda na Bill ti sara akua so ala ota kue ahinga so lo la lo lingbi ti sara ni nzoni mingi ahon ala. Lowell atene: “Tongana mbeni ye ayeke dä so a lingbi a sara ni hio wala mbeni kpale ayeke dä so a yeke ngangu ti leke ni, e yeke gue na mbage ti Bill. Lo yeke na kode ti leke akpale so ayeke ngangu na mbeni lege so e kue e yeda na ni me so sarango ni akara e.”

E SARA ANZONI MARIAGE

Na popo ti akamarade osio so, zo oko oko kue amû desizion ti sara mariage. Songo ti ala ti kamarade aluti na ndo ti yengo so ala ye na Jéhovah nga na kusala ti ngoi kue, ni la ala sara kue ti wara awali so ayeke nduru ti zia Jéhovah na kozo ndo. Kusala ti ngoi kue afa na ala so mungo ye na zo aga na aye ti nzoni mingi ahon warango ye na maboko ti zo nga so a lingbi ala zia aye ti Royaume na kozo ndo me pëpe anzara ti bê ti ala. Ni la, awali so ala mû ayeke awali so bê ti ala wani apusu ala ti mû kua ti ngoi kue. Ye so asara si ala osio kue asara mariage so aninga so ngia ayeke na yâ ni.

Ti tene mbeni songo ti kamarade wala ti mariage akpengba biani, a lingbi mbeni place teti Jéhovah aduti dä (Zo-ti. 4:12). Atâa so na pekoni wali ti Bill na ti Ramon akui, Bill na Ramon awara lani ngia nga na mungo maboko na mbage ti awali ti ala so ayeke abe-ta-zo. Lowell na Richard angbâ ti ala ti wara mungo maboko ti awali ti ala, nga na lege ti ndara Bill, so akiri asara mariage, amû mbeni wali so asara si lo lingbi ti ngbâ na yâ ti kua ti ngoi kue.

Angu mingi na pekoni, akua ti ala asara si ala gue na yâ ti akodoro nde nde: mbilimbili na Allemagne, na Autriche, na Luxembourg, na Canada nga na États-Unis. Ye so asara si akamarade osio so alingbi pëpe ti mû ngoi mingi ti duti ndo oko tongana ti so ala ye lani. Me atâa so lege ti ala ayo na mba, lakue ala yeke sû mbeti na mba, ala yeke na ngia tongana mbeni mba ti ala awara aye ti nzoni nga ala yeke kangbi avundu so asi na amba ti ala (aRom. 12:15). Mara ti akamarade tongaso ayeke nzoni mingi nga a yeke nzoni e bâ ala na nene ni. Ala yeke anzoni matabisi so alondo na Jéhovah (aProv. 17:17). Na yâ ti dunia ti laso a yeke wara mara ti atâ kamarade tongaso mingi pëpe. Me atâ Chrétien oko oko kue alingbi ti wara gbâ ti atâ kamarade. E aTémoin ti Jéhovah e yeke na songo ti kamarade na aita ti e ti dunia kue nga akota kamarade ti e ayeke Jéhovah na Jésus Christ.

Akamarade osio so awara ambeni kpale na yâ ti fini ti ala tongana ti so e oko oko kue e lingbi ti wara: a lingbi ti duti vundu so zo awara na peko ti kuâ ti wali ti lo, gingo bê ndali ti mbeni ngangu kobela, gingo bê so zo ayeke wara na bango lege ti babâ na mama so aga mbakoro, kpale ti batango amolenge na ngoi so mo yeke sara kua ti ngoi kue, gingo bê so zo ayeke wara na ngoi so a mû na lo ambeni fini kua ti sara na yâ ti bungbi nga ti fadeso akpale ti gango mbakoro akiri aga dä. Me aye so asi na akamarade so asara si ala hinga so azo so andoye Jéhovah ayeke mû maboko na mba ti hon ndo ti akpale oko oko kue. Akamarade ni so alingbi ti duti nduru na e wala lege ti ala ayo.

ALA YEKE NGBÂ ANDE AKAMARADE TETI LAKUE LAKUE

Na ngu 18, Lowell amû tere ti lo na Jéhovah, Ramon asara ti lo na ngu 12, Bill asara ti lo na ngu 11, nga Richard asara ti lo na ngu 10; ala mû kua ti pionnier permanent na ngoi so ala yeke na popo ti ngu 17 na ngu 21. Ye so ala sara so ayeke tâ nzoni mingi. Ala sara ye tongana ti so Zo-ti-fa-tene 12:3 awa ala ti sara. Versê ni atene: “Fadeso, mo dabe mo na Lo so acréé mo, na lâ ti pendere ti mo.”

Tongana mo yeke mbeni ita-koli so ade maseka, yeda na tisango ndo ti Jéhovah ti sara kua ti ngoi kue tongana lege ayeke dä. Tongana ti akamarade osio so, grâce na kota nzobe ti lo mo lingbi ti wara ngia ti sara kusala tongana surveillant ti circonscription, ti district wala ti zone. Mo lingbi ti sara kua na Béthel so na yâ ni kua ti aKomite ti Filiale ayeke dä; mo lingbi ti fa ye na Ekole ti Kusala ti Royaume wala na Ekole ti apionnier nga ti mû diskur na akota bungbi. Akamarade osio so ayeke na ngia ti hinga so kusala ti ala aga na aye ti nzoni na azo saki mingi. Ala wara lege ti sara aye so kue ndali ti so na ngoi so ala de maseka, ala yeda na tisango ndo so Jéhovah atisa ala na ndoye ti sara na lo na âme ti ala kue.​—aCol. 3:23.

Laso Lowell, Richard na Ramon akiri asara kua ndo oko na filiale ti Allemagne so ayeke fadeso na Selters. Mawa ni ayeke so Bill awara kuâ na ngu 2010 na ngoi so lo yeke pionnier spécial na États-Unis. Kuâ la abuba yâ ti kpengba songo ti akamarade osio so aninga nduru na ngu 60 so. Me Jéhovah Nzapa ti e ayeke girisa akamarade ti lo ape. E yeke na kite oko ape so na gbe ti komandema ti Royaume ti lo, aChrétien kue so kuâ abuba yâ ti kamarade ti ala teti kete ngoi ayeke kiri ande ti lë songo ni.

Ngoi kete kozoni si Bill akui, lo tene: “Na yâ ti angu 60 so e yeke akamarade, mbi dabe ti mbi ape na mbeni ngoi ti kpale. Songo ti e ti kamarade ayeke lakue mbeni ye so ayeke kota mingi na lê ti mbi.” Akamarade ti lo ota so, so na yâ ti li ti ala a yeke polele so songo ti ala ti kamarade ni ayeke ngbâ juska na yâ ti fini dunia, azia mbeni tënë hio na ndo ti tënë so lo tene so, ala tene: ‘Songo ti e ni so, a yeke gi tongo nda ni la.’

[Kete tënë na gbe ni]

[Tënë na lembeti 18]

Ngia so ala wara na yâ ti kua ti ala asara si ala hinga so Jéhovah ahinga lakue ye so ayeke nzoni mingi

[Tënë na lembeti 21]

“Na yâ ti angu 60 so e yeke akamarade, mbi dabe ti mbi ape na mbeni ngoi ti kpale”

[Foto na lembeti 17]

Ti londo na mbage ti wali ti gue na mbage ti koli: Richard, Lowell, Ramon na Bill so aga akamarade na Ekole ti Galaad

[Foto na lembeti 18]

Na nduzu: Ramon ayeke mû li ni na Ekole ti Kusala ti Royaume; na mbage ti koli: Richard ayeke sara kua na ndo ti masini so ayeke pete a-adresse na Béthel na Wiesbaden

[Foto na lembeti 19]

Na nduzu: Ita Frost (na mbage ti koli) na ambeni ita na ngoi ti mbeni vizite, ala na Ita Knorr (na mbage ti wali); na mbage ti koli: Na ngu 1952 na ngoi ti wungo tere na Suisse

[Foto na lembeti 20]

Ti londo na mbage ti wali ti gue na mbage ti koli: Richard, Bill, Lowell na Ramon awara tere na Selters ndali ti mungo afini da ti filiale na Nzapa na ngu 1984

[Foto na lembeti 21]

Ti londo na mbage ti wali ti gue na mbage ti koli: Ramon, Richard na Lowell