Jacob abâ na nene ni aye ti yingo

FINI ti Jacob asi singo na tiri nga na kota kpale. Mbage ti ngbo ti lo ayeke na kota ngonzo na tele ti lo na a sala si Jacob akpe ti bata fini ti lo. A hon ti mû wali so bê ti lo aye, a handa lo, a mû na lo kozoni mbeni wali nde nga na nda ni, lo wara awali osio so asala si akpale mingi alondo (Genèse 30:1-13). Teti angu 20 lo sala kua na mbeni koli so abuba lo mingi. Lo tiri na mbeni ange na lo bâ pasi teti mbeni kpale so aninga na tele ti lo. A bungbi na ngangu na molenge ti lo ti wali, amolenge ti lo ti koli atuku gbâ ti mênë, lo toto ngangu mingi teti so molenge ti lo ti koli na wali ti lo so lo ndoye mingi agirisa. Teti so kota nzara ti kobe apusu lo ti kpe ti gue na mbeni kodoro nde na ngoi so lo yeke mbakoro, lo yeda so lâ ti fini ti lo “ayeke mingi pëpe na ayeke sioni.” (Genèse 47:9). Atâa ye kue so asi, Jacob ayeke zo so abâ ye ti yingo na nene ni, so azia bê ti lo kue na Nzapa. Mabe ti lo ayeke gi ye senge? Aye wa zo alingbi ti manda na bango gi aye so asi na Jacob?

Jacob ayeke nde mingi na ita ti lo

Nda ti kangbi so ayeke na popo ti lo na ita ti lo ayeke so Jacob abâ na nene ni aye ti yingo, me Esaü ayekia ni pëpe. Ye so agbu lani bê ti Jacob ayeke mbele ti zendo so a te na Abraham na lo sala kue ti bata hale ti sewa so Nzapa asoro ti ga héritier. Ni la, Jéhovah “andoye” lo. Jacob ayeke ândö ‘zo so tënë oko ayeke na li ti lo pëpe’, na tënë so andu nzoni salango ye. Nde na so, Esaü abâ na nene ni pëpe ye ti yingo so lo wara tongana ye ti héritier si lo kä ni na Jacob ndali ti mbeni buba ye. Tongana Jacob, na lege ti yengo dä ti Nzapa, ahunda ye so ayeke ti lo na lo wara adeba nzoni so a leke ni teti ita ti lo, ngonzo ti Esaü aza wâ. Tongaso, Jacob azia na peko ti lo azo kue so lo ndoye ala. Ye oko, aye so aga na pekoni akiri asala si bê ti lo awoko.​—Malachie 1:2, 3; Genèse 25:27-34; 27:1-45.

Na yâ ti bango li, Nzapa afa na Jacob a-ange so ama na azu na tele ti mbeni échelle wala mbeni “escalier ti tênë” na popo ti yayu na sese, na lo tene so lo yeke bata Jacob na hale ti lo: “Na yâ mo, na yâ ahale ti mo, fade afami kue ti sese awara tënë nzoni. Bâ, Mbi yeke na mo, fade Mbi bata mo na ndo kue so mo gue, na Mbi kiri mo na sese so; teti fade mbi zia mo pëpe juska Mbi sala ye so Mbi sala tënë ni na mo.”​—Genèse 28:10-15.

So tâ ye ti dengo bê! Jéhovah akiri afa so azendo so lo mû na Abraham nga na Isaac alingbi ti ga na aye ti mosoro na lege ti yingo na sewa ti Jacob. A fa lani na Jacob so a-ange alingbi ti sala kusala teti ala so anzere na Nzapa, na a dë bê ti lo so Nzapa ayeke bata lo. Ti fa bê ti kiri singila ti lo, Jacob amû zendo ti ngbâ be-ta-zo na Jéhovah.​—Genèse 28:16-22.

Jacob agbu na ngangu oko pëpe ye ti héritier ti Esaü. Kozoni ti tene a dü lani amolenge ni, Jéhovah atene so ‘yaya ni ayeke sala kusala teti ngambe ni.’ (Genèse 25:23). Ambeni zo alingbi peut-être ti tene so ye ni alingbi ti ga fade ngangu pëpe tongana Nzapa asala si a dü Jacob kozoni. Ye so asi na pekoni afa akpengba tâ tënë. Nzapa ayeke mû deba nzoni pëpe na ala so abâ so a yeke ti ala ti wara ni, me lo yeke fa nzobe ti lo so zo alingbi na ni pëpe na ala so lo soro ala. Tongaso, ndo ti kozo molenge ni ague na Jacob, pëpe na yaya ti lo so abâ ni na nene ni pëpe. Legeoko nga, teti so aJuif ti mitele afa lani mara bibe ti Esaü, a zia lani na place ti ala Israël ti yingo (aRomain 9:6-16, 24). Zo alingbi lâ oko pëpe ti duti na nzoni songo laso na Jéhovah sân ti sala ngangu ti bata ye ti héritier ti lo, même tongana a dü zo ni na yâ ti mbeni sewa wala mbeni ndo so azo ni ayeke na kpengo mbito ti Nzapa. Azo kue so aye ti wara deba nzoni ti Nzapa, a lingbi ala sala ngangu ti mû mbage ti Nzapa, ti fa biani bê ti kiri singila teti aye ti yingo.

Laban ayamba lo

Na ngoi so lo si na Paddan-Aram ti gi mbeni wali na popo ti asongo ti lo, Jacob atingbi na Rachel, molenge ti koya ti lo Laban na yanga ti mbeni dungu. Lo zi nene tênë so akanga na yanga ti ngu ti mû na anyama so Rachel ayeke bata.a Rachel ague hio na kodoro ti sala tënë ti singo ti Jacob, na Laban amû loro ti ga ti tingbi na lo. Tongana Laban adabe ti lo lani na aye ti mosoro so sewa ti lo awara na tïtî wakua ti Abraham, ti so ni, vundu ayeke na bê ti lo, teti so Jacob aga maboko bale-oko. Ye oko, Laban abâ mbeni ye so lo lingbi ti sala kusala na ni nzoni: Jacob ayeke lani mbeni zo so ahinga ti sala kua.​—Genèse 28:1-5; 29:1-14.

Jacob asala tënë ti ye so asi na lo. E hinga pëpe wala lo sala tënë ti ye ti mayele so lo sala ti mû na ndo ti kozo molenge ni. Ye oko, na peko ti so lo mä ‘atënë so kue’, Laban atene: “Biani, mo yeke bio ti mbi na mitele ti mbi.” Mbeni wandara atene so a lingbi a bâ tënë so tongana mbeni tisango ndo na wâ so a hunda na Jacob ti ngbâ wala yengo dä na kamba ti songo so apusu Laban ti bata Jacob. Atâa ye ni ayeke so wa, hio Laban abâ lege so lo lingbi ti wara mbeni ye na mbage ti koya ti lo.

Laban azia na sese mbeni ye so alingbi ande ti ga na tënë ti mango tele pëpe teti angu  20 so ayeke ga. Lo hunda na Jacob: “Teti mo yeke ita ti mbi, a lingbi mo sala kusala ti mbi senge? Mo tene na mbi, mo ye ti wara futa oke?” Atâa so Laban asala ye mo bâ mo tene lo yeke koya ti nzoni bê, lo gbian songo ti mênë so ayeke na popo ti lo na Jacob na mbeni ye ti dengo buze. Teti so Jacob aye lani tënë ti Rachel mingi, lo tene: “Fade mbi sala kusala na mo ngu mbasambala teti Rachel, molenge ti mo ti ngambe.”​—Genèse 29:15-20.

Lani tongana koli na wali amû yanga ti mû tele, a yeke mû nginza ti peko ti wali na sewa ti wali ni. Ndia ti Moïse afa so tongana mbeni koli ahanda bê ti mbeni maseka-wali so ade ti hinga koli pëpe, a lingbi koli ni afuta sicle ti argent 50. Mbeni wandara Gordon Wenham ayeda so a yeke lani “tanga ti kota nginza kue so a hunda ni” me mingi ni a yeke futa “kete ahon so.” (Deutéronome 22:28, 29). Jacob alingbi pëpe ti futa nginza ni. Lo hunda na Laban ti sala kua na lo teti angu mbasambala. Wenham akiri atene: “Teti so na ngoi ti Babylone ti giriri, asenge zo ti kua ayeke wara lani na popo ti ndambo nga na sicle oko na yâ ti nze oko (asicle 42 wala asicle 84 na yâ angu mbasambala), Jacob amû na Laban mbeni pendere matabisi ti kä na peko ti Rachel.” Laban ayeda na ni hio.​—Genèse 29:19.

Teti so lo ye lani Rachel mingi, na lê ti Jacob angu mbasambala ayeke tongana “lâ oko oko”. Na pekoni, lo hunda ti wara wali ti lo so a kanga lê ti lo, na lo hinga pëpe so Laban ahanda lo. Tara ti bâ tongana nyen bê ti lo aso mingi na ndade ni na ndapelele tongana lo bâ so lo bungbi, pëpe na Rachel, me na ita ti lo Léa! Jacob ahunda tënë: “Ye so mo sala na mbi ayeke nyen? Mbi sala kusala na mo teti Rachel pëpe? Tongaso mo handa mbi teti nyen?” Laban akiri tënë: “A sala tongaso na ndo ti e pëpe, ngambe alingbi hon kozo ti [yaya] pëpe. Mo sala [yenga] oko na lo so, na fade mbi mû Rachel na mo nga, na fade mo sala kusala na mbi mbeni ngu mbasambala teti lo.” (Genèse 29:20-27). Jacob awoko kue, lo tï na yâ gbanda, lo hinga mbeni ye nde ti sala pëpe gi ti yeda na aye so Laban ahunda ti sala tongana lo ye ti wara Rachel.

Nde na akozo ngu mbasambala ni, ambeni ngu mbasambala ni ayeke ngangu mingi. Tongana nyen Jacob alingbi ti girisa sioni handa ti Laban? Lo lingbi ti pardone Léa teti so lo nga lo mû mbage ti lo na yâ ti handa ni? Biani, Laban abi bê ti lo oko pëpe na ndo wusuwusu so lo yeke ga na ni na ndo Léa na Rachel. Lo bi bê gi na ndo aye ti lo mveni. Tongana Léa adü amolenge ti koli osio hio hio na peko ti tele, Rachel abata Léa na bê na lo sala mbanda teti so lo lingbi pëpe ti dü. Na pekoni, teti so vundu asala lo ngbanga ti so lo yeke na amolenge pëpe, Rachel amû wali so ayeke zo ti kua ti lo na Jacob ti dü na place ti lo. Na mbanda, Léa kue asala nga tongaso. Fadeso, Jacob ayeke na awali 4, amolenge 12, me pëpe mbeni sewa so ayeke na ngia. Ye oko, Jéhovah ayeke sala lani ti tene Jacob aga mbeni kota mara.​—Genèse 29:28–30:24.

Jéhovah amû na lo mosoro

Atâa atara so lo wara, Jacob abâ lani so Nzapa ayeke na lo tongana ti so Lo mû zendo ni na lo. Laban nga kue abâ ni teti so kete wungo ti anyama so lo yeke na ni na singo ti Jacob amaï na aga gbâ ni tongana koya ti lo abata ni nzoni. Teti so lo ye pëpe ti tene Jacob ague, Laban ahunda na lo ti fa na lo nginza so a lingbi lo futa na Jacob teti kusala so lo sala; Jacob ahunda ti wara anyama so nzoroko ti ala ayeke mingi, so adü na yâ kundu ti Laban. A tene lani so na kodoro ni kâ, mingi ni ataba ayeke vulu na angasa ayeke vuko wala vuko tongana chocolat; ala so ayeke na anzoroko nde nde ayeke mingi pëpe. Teti so lo bâ ti lo so lo sala tâ mbeni nzoni ngele awe, Laban aduti ndulu ti yeda. Hio, lo zia si anyama so nzoroko ti ala ayeke na lege ni pëpe ague yongoro na ti ala so Jacob ayeke bata ni ti tene ala tingbi tele pëpe. A yeke mû na aberger ti giriri akete molenge ti taba 20 tongana mama ni adü ngbangbo oko. Laban abâ ti lo so Jacob ayeke wara ande même pëpe futa tongaso. Ye oko, Laban ahanda lani tele ti lo teti so Jéhovah ayeke na Jacob.​—Genèse 30:25-36.

Na gbe ti fango lege ti Nzapa, Jacob abata anyama ti nzoroko so lo ye (Genèse 30:37-42). Atënë so lo yeke na ni na ndo batango anyama ayeke lani na lege ni pëpe. Ye oko, mbeni wandara Nahum Sarna atene: “Na lege ti senda-ye, a lingbi ti tene so anyama ni ayeke na nzoroko oko. Me na yâ ti mênë ti ala, ala yeke na mbeni ye so asala si ala lingbi ti dü anyama so ayeke na nzoroko mingi. Ti tene ye tongaso asi, a lingbi a tingbi anyama ni fani mingi na peko ti tele. Na a yeke hinga mara ti anyama tongaso na lege . . . ti ngangu [ti ala].”

Na bango aye so asi na pekoni, Laban atara ti gbian yâ ti mango tele ti ala na ndo anyama wa ayeke ti koya ti lo, anyama so nzoroko ni ayeke nde nde mingi. Lo yeke gi lani gi aye ti lo mveni. Ye oko, atâa lege so Laban atara ti gbian na aye ni, Jéhovah asala si Jacob angbâ lakue ti maï. Laban alingbi lani gi ti te pembe ti lo. Hio Jacob awara gbâ ti aye ti mosoro, gbâ ti anyama, azo ti kua, achameau nga na alele. Lo wara aye so kue, pëpe na lege ti ndara ti lo mveni, me ngbanga ti so Jéhovah amû maboko na lo. Na pekoni, lo tene na Rachel nga na Léa: “Babâ ti i ahanda mbi, lo gbian futa ti mbi lege bale-oko; me Nzapa azia lege na lo ti sala sioni na mbi pëpe. . . . Nzapa alungula anyama na tïtî babâ ti i, Lo mû ala na mbi.” Jéhovah adë bê ti Jacob so Lo bâ aye kue so Laban ayeke sala, me a lingbi Jacob agi bê ti lo pëpe. Lo tene: “Mo kiri na sese ti mo, na asongo ti mo, na fade Mbi sala ndoye na mo.”​—Genèse 31:1-13; 32:9.

Na nda ni, na peko ti so lo zi tele ti lo na gbe ti Laban zo ti handa, Jacob amû lege ti kiri na kodoro. Atâa so lo sala lani angu 20 kâ, Jacob angbâ lakue ti duti na mbito ti Esaü, na mbilimbili tongana lo mä so Esaü ayeke na lege ti ga na akoli ngbangbo osio. Ye nyen Jacob alingbi ti sala? Lo sala ye lakue tongana zo ti yingo na ziango bê na Nzapa, lo sala ye na mabe. Na hingango so lo lingbi pëpe na bibe ti mungo ye ti Jéhovah, lo sambela Nzapa na ndo ti zendo so Lo mû ti sö Jacob na sewa ti lo na tïtî Esaü.​—Genèse 32:2-12.

Na pekoni, mbeni ye so lo ku ni pëpe asi. Mbeni wande so ayeke mbeni ange so amû tele ti zo, atiri na Jacob na bï, na lo ndu kuni ti Jacob. Jacob ake ti zia lo gi tongana lo deba kozoni na ndo ti lo. Prophète Osée atene na pekoni so Jacob “[a]toto, na lo hunda grâce na tïtî Lo.” (Osée 12:3-5; Genèse 32:24-29). Jacob ahinga so singo ti a-ange giriri andu gango tâ tënë ti mbele ti Abraham na lege ti hale ti lo. Ni la, lo tiri ngangu na lo wara deba nzoni. Na ngoi ni so, Nzapa agbian iri ti lo na Israël so aye ti tene “Zo ti tiri na (Zo so angbâ lakue na tele ti) Nzapa”, wala “Nzapa atiri.”

Mo yeke ndulu ti tiri?

Ti tiri na mbeni ange na ti kiri ti wara tele na Esaü ayeke lani pëpe gi kpale so Jacob ahon ndo ni. Ye oko, aye so a sala tënë ni ge afa na gigi mara ti zo wa lo yeke lani. Esaü ahon pëpe ndo ti kete nzara so asala lo ti bata ndo ti lo ti kozo molenge, me ti Jacob, lo tiri na yâ fini ti lo kue ti wara adeba nzoni na lo tiri même na mbeni ange. Tongana ti so Nzapa amû zendo na lo, Nzapa afa lege na abata lo, na Jacob aga kotara ti mbeni kota mara, nga ti Messie.​—Matthieu 1:2, 16.

Mo yeke sala ngangu kue ti wara nzobe ti Jéhovah, ti tiri biani ndali ni, tongana a lingbi ti tene tongaso? Laso, fini ti azo so aye ti sala ye so Nzapa aye asi singo na akpale nga na atara. Ngoi na ngoi a lingbi ala tiri ti mû anzoni desizion. Ye oko, pendere tapande ti Jacob apusu e ti gbu ngangu beku ti futa so Jéhovah azia na gbele e.

[Akete tënë na gbe ni]

[Afoto na lembeti 31]

Na yâ fini ti lo kue, Jacob atiri ti wara adeba nzoni