Studimi 17

Përfundimi i përshtatshëm dhe kohëmatja

¹ Ajo që thua në fund, shpesh kujtohet e para. Pra, përfundimi i fjalimit tënd meriton përgatitje të kujdesshme. Ai duhet të nxjerë shumë qartë në pah pikat kryesore që ti dëshiron të mbahen mend dhe të sqarojë në mënyrë përfundimtare temën. Si rezultat i mënyrës në të cilën është hartuar dhe mënyrës së të shprehurit, ai duhet ta nxitë auditorin për të vepruar. Pikërisht kësaj të nxitim t’i kushtosh vëmendje, kur të arrish tek «Përfundimi i përshtatshëm, i efektshëm» në fletushkën e Këshillave mbi oratorinë.

² Përfundimi në marrëdhënie të drejtpërdrejtë me temën e fjalimit. Për të pasur disa ide mbi mënyrën e lidhjes së përfundimit me temën e fjalimit, të sugjerojmë të rishikosh studimin 27. Nuk ka nevojë që përfundimi të ripohojë temën e fjalimit fjalë për fjalë, ndonëse për disa studentë, dhe veçanërisht për ata që janë të rinj, kjo mund të jetë një ndihmë; por duhet të tërheqë vëmendjen tek ajo. Më pas, mbi bazën e temës, trego se çfarë mund të bëjë auditori.

³ Nëse përfundimi nuk është i lidhur drejtpërdrejt me temën, nuk do ta çojë deri në fund materialin dhe nuk do ta lidhë atë. Edhe nëse përdor një përfundim përmbledhës të qartë, duke paraqitur një skemë të pikave kryesore, megjithatë, pa dyshim që do të duash të shtosh një apo dy fjali përfundimtare, që shprehin idenë qendrore apo temën e fjalimit.

⁴ Përfundimi u tregon dëgjuesve çfarë duhet të bëjnë. Meqenëse zakonisht qëllimi yt kur flet, është të nxitësh për ndonjë lloj veprimi apo të bindësh në lidhje me një pikëpamje të caktuar, atëherë sigurisht që mendimet përmbyllëse të fjalimit duhet të sqarojnë këto pika. Prandaj, qëllimi kryesor i përfundimit, është t’i tregojë auditorit se çfarë duhet të bëjë dhe ta inkurajojë për ta bërë atë.

⁵ Për këtë arsye, përveçse duhet të bëjë të qartë qëllimin e fjalimit, pëfundimi duhet të jetë i zjarrtë, bindës dhe të ketë forcë motivuese. Shpesh do të vërehet se fjalitë e shkurtra janë dobiprurëse për t’i dhënë forcë përfundimit. Por, pavarësisht nga struktura e fjalisë, duhen dhënë arsye të shëndosha për të vepruar, duke përfshirë dobitë që do të vijnë nga ndërmarrja e një rruge të tillë.

⁶ Përfundimi duhet të ndjekë në mënyrë logjike atë që është thënë tashmë në fjalim. Pra, ajo që thua në përfundim, duhet ta nxitë auditorin për të vepruar sipas asaj që është thënë tashmë në trupin e fjalimit. Përfundimi yt do të sqarojë dhe do të theksojë se çfarë duhet të bëjnë, kështu që ata do të veprojnë mbi bazën e atyre gjërave që janë trajtuar në fjalim dhe do të jenë veçanërisht të nxitur për ta bërë atë, nga forca e përfundimit tënd.

⁷ Në shërbimin nga shtëpia në shtëpi, shpesh përfundimet janë të dobëta. Kjo ndodh kur pronarit të shtëpisë nuk i tregohet në mënyrë të prerë rruga që presim të ndërmarrë, qoftë duke marrë një prej botimeve, duke rënë dakort për një rivizitë, apo diçka të ngjashme.

⁸ Përfundimet që arrihen në caktimet e shkollës, do të jenë, gjithashtu, të dobëta nëse janë përmbledhje të thjeshta të materialit dhe nuk e nxitin auditorin për të vepruar. Duhet bërë ndonjë aplikim i materialit, ose në ndonjë mënyrë tjetër duhet treguar se materiali ka vlerë të veçantë për auditorin.

⁹ Disa oratorë e shohin si shumë të dobishme ta përfundojnë fjalimin mbi një temë biblike, me një përmbledhje të shkurtër të të gjithë fjalimit, duke përdorur si bazë për të, shkrimet kyçe dhe temën e fjalimit. Duke e përmbledhur në këtë mënyrë fjalimin, me pak shkrime të trajtuara siç do të bëje në derën e një shtëpie, jo vetëm që do ta bësh të qartë objektivin e fjalimit, por do t’i japësh auditorit diçka që mund ta marrë me vete dhe ta përdorë, duke përsëritur pikat kulminante të fjalimit. Ky është qëllimi parësor i përfundimit dhe kjo metodë jo vetëm që është e përshtatshme, por e përmbush me efektshmëri këtë qëllim.

**********

¹⁰ Përfundim me gjatësi të përshtatshme. Gjatësia e përfundimit nuk duhet përcaktuar nga ora, ndonëse një gjë e tillë ndodh shpesh. Një përfundim është me gjatësi të përshtatshme, nëse është i efektshëm dhe arrin qëllimin e tij. Prandaj, është apo jo e përshtatshme gjatësia e tij, duhet përcaktuar me anë të rezultateve. Këtë do të bëjë këshilluesi yt, kur të jesh duke punuar mbi «Përfundim me gjatësi të përshtatshme» të fletushkës së Këshillave mbi oratorinë.

¹¹ Për të bërë një krahasim të përfundimeve në raport me gjatësinë e trupit të materialit, vëre përfundimin e shkurtër për të gjithë librin e Eklisiastiut, siç gjendet në Eklisiastiun 12:13, 14 dhe krahasoje me Predikimin e Jezuit në Mal dhe përfundimin e tij në Mateun 7:24-27. Këto janë dy lloje dhe gjatësi të ndryshme përfundimesh, e megjithatë të dyja përmbushin qëllimin e tyre.

¹² Një përfundim nuk duhet ta befasojë auditorin. Fjalët e thëna, jo vetëm që duhet të tregojnë në mënyrë të qartë fundin e fjalimit, por duhet të kenë edhe një ton përfundimi. Ajo që thua dhe mënyra se si e thua, duhet t’i japë fund trajtimit. Ai nuk duhet zvarritur më kot. Nëse nuk je në gjendje ta lidhësh të gjithë fjalimin së bashku dhe megjithatë ta mbash gjallë interesin gjatë përfundimit, ai duhet ripunuar. Është ende tepër i gjatë.

¹³ Nëse je një orator fillestar, shpesh më e mira është ta bësh përfundimin më të shkurtër nga sa mendon se mund të jetë e nevojshme. Bëje të thjeshtë, të drejtpërdrejtë dhe pozitiv. Mos e lejo të vazhdojë pafundësisht.

¹⁴ Nëse je duke mbajtur një fjalim simpoziumi apo je duke folur në një mbledhje shërbimi, përfundimi do të lidhet me hyrjen e fjalimit vijues dhe prandaj mund të jetë më i shkurtër. Megjithatë, çdo pjesë e marrë më vete, duhet të ketë një përfundim që përmbush qëllimin e fjalimit. Nëse e arrin këtë, atëherë është me gjatësi të përshtatshme.

**********

¹⁵ Kohëmatja. E rëndësishme nuk është vetëm gjatësia e përfundimit; edhe kohëmatja e çdo pjese të fjalimit, meriton vëmendje. Për këtë arsye, ajo është një pikë më vete në fletushkën e Këshillave mbi oratorinë.

¹⁶ Rëndësia e kohëmatjes së duhur të një fjalimi, nuk duhet minimizuar. Nëse fjalimi është përgatitur siç duhet, duhet të jetë marrë në konsideratë edhe kohëmatja, por nëse oratori, në përpjekjen për ta përfshirë patjetër të gjithë materialin, e kalon kohën, në të vërtetë ai nuk është duke arritur objektivin e tij. Kjo sepse ata që ndodhen në auditor, do të fillojnë të lëvizin të nervozuar, të shohin orën dhe faktikisht nuk do t’i kushtojnë vëmendje asaj që po thotë ai. Përfundimi, i cili duhet të ketë të përfshirë aplikimin dhe nxitjen, të cilat janë jetësore për arritjen e qëllimit të fjalimit, do të humbasë. Edhe nëse ai është bërë, në shumë raste auditori nuk do të arrijë ta nxjerrë dobinë prej tij, sepse oratori po e kalon kohën.

¹⁷ Kur oratori e kalon kohën, jo vetëm auditori nuk ndihet rehat, por edhe oratori vetë. Kur e sheh se po i kalon koha dhe ka tepër material, ai mund të përpiqet për të trajtuar po aq tepër, por me nxitim, duke shkatërruar kështu efektshmërinë e tij. Shpesh, kjo rezulton në humbjen e vetëzotërimit. Nga ana tjetër, nëse oratori vëren se nuk ka material të mjaftueshëm për të mbushur kohën e caktuar, duke u përpjekur për ta shtrirë fjalimin, fare mirë mund të bëhet jo koherent dhe të sorollatet në prezantimin e tij.

¹⁸ Edhe pse është e vërtetë se mbikëqyrësi i shkollës do t’ia bëjë të ditur studentit kur i mbaron koha, si për studentin, ashtu dhe për auditorin, është zhgënjyese kur një fjalim duhet ndërprerë, përpara se të mbarojë. Oratori duhet të ketë interes të mjaftueshëm për materialin e tij, sa të ketë dëshirë ta prezantojë. Auditori do të ndihej si i mbetur në ajër, nëse nuk e dëgjon përfundimin. Ai që në fjalimet e tij e kalon vazhdimisht kohën, tregon se nuk ka konsideratë për të tjerët ose jep dëshmi të mungesës së përgatitjes.

¹⁹ Kur disa oratorë kanë pjesë të ndryshme në një program, kohëmatja e duhur është e një rëndësie të veçantë. Për shembull, në një mbledhje shërbimi, mund të ketë pesë pjesë. Nëse secili orator flet vetëm një minutë përtej kohës së caktuar, kjo gjë do të bënte që mbledhja ta kalonte pesë minuta kohën e saj. Megjithatë, secili prej tyre e ka kaluar vetëm shumë pak kohën e tij. Rezultati mund të jetë që dikujt t’i duhet të largohet përpara se mbledhja të mbarojë, që të arrijë autobusin për në shtëpi ose, bashkëshortët jobesimtarë që kanë ardhur për të marrë një person në mbledhje dhe që janë duke pritur, mund të acarohen. Efekti i përgjithshëm nuk është i mirë.

²⁰ Vështirësi mund të lindin edhe kur një orator në simpozium, nuk e mbush kohën e caktuar. Për shembull, nëse një vëlla, të cilit i është caktuar një fjalim prej gjysmë ore në një program kongresi, do të mbaronte pas njëzet minutash, në program mund të shkaktohet shkëputje, nëse oratorit tjetër vijues i ndodh të mos jetë gati për të filluar menjëherë.

²¹ Sigurisht, një prej arsyeve bazë për kalimin e kohës në një fjalim, është pasja e një materiali të tepërt. Kjo është diçka që duhet korrigjuar, kur është duke u përgatitur fjalimi. Megjithatë, nëse pikat e tjera, ato të mëparshme në fletushkën e Këshillave mbi oratorinë, deri tani janë zotëruar mirë, kohëmatja nuk do të përbëjë një problem. Nëse tashmë ke mësuar se si t’i veçosh pikat kryesore dhe të përgatitësh një skemë të përshtatshme, do të vëresh se kohëmatja e mirë do të pasojë natyrshëm. Kohëmatja është duke u shqyrtuar afër fundit të fletushkës së Këshillave, sepse varet në një masë të madhe nga cilësitë e mëparshme oratorike, që janë trajtuar.

²² Në përgjithësi, problemi me kohëmatjen është ai i kalimit të kohës. Një orator i përgatitur mirë, ka zakonisht shumë material informativ, por ai duhet të ushtrojë kujdes që të mos përdorë më shumë sesa do t’i lejojë koha e caktuar.

²³ Megjithatë, oratorët e rinj ose pa përvojë, ndonjëherë janë të prirur për të mbaruar para kohe. Ata duhet të mësojnë ta përdorin plotësisht kohën që u është vënë në dispozicion. Fillimisht, mund t’u duket pak e vështirë të matin me saktësi fjalimet e tyre, në mënyrë që t’u dalin tamam me gjatësinë e dëshiruar, por ata duhet të përpiqen që t’i afrohen kohës së caktuar, sa më shumë që të jetë e mundur. Megjithatë, nëse fjalimi nuk del në një masë të konsiderueshme më i shkurtër se koha e caktuar, kohëmatja nuk do të quhet e dobët, nëse studenti ka përgatitur dhe paraqitur një fjalim të hartuar mirë dhe të kënaqshëm.

²⁴ Nëse duhet konsideruar apo jo e dobët kohëmatja e një oratori, mund të përcaktohet më së miri, duke vërejtur efektin e prezantimit në auditor. Kur mbikëqyrësi i shkollës i bën të ditur se ka mbaruar koha, studenti duhet të ndihet i lirë për të përfunduar fjalinë e tij. Nëse me atë fjali ai mund ta çojë fjalimin në një përfundim të efektshëm, që auditori të mendojë se ka dëgjuar një trajtim të plotë, atëherë kohëmatja nuk duhet konsideruar e dobët.

²⁵ Si mund të arrihet kohëmatja e duhur? Në thelb, kjo është një çështje përgatitjeje. Është e rëndësishme të përgatitet jo vetëm materiali që do të futet në fjalim, por edhe prezantimi i fjalimit. Nëse për mënyrën e të shprehurit është bërë një përgatitje adekuate, zakonisht kohëmatja do të jetë korrekte.

²⁶ Kur bën skemën e fjalimit, trego qartë se cilat janë pikat kryesore. Nën secilën pikë kryesore, mund të kesh për të trajtuar disa nënpika. Sigurisht që disa do të jenë më të rëndësishme se të tjerat. Dallo se cilat janë jetësore për prezantimin dhe cilat mund të hiqen, nëse është e nevojshme. Pastaj, nëse gjatë prezantimit sheh se po e kalon kohën, do të ishte diçka e thjeshtë të prezantoje vetëm argumentet kryesore dhe të hiqje ato dytësore.

²⁷ Kjo është diçka që vazhdimisht na kërkohet ta bëjmë në shërbimin në fushë. Kur shkojmë nëpër shtëpitë e njerëzve, nëse ata do të qëndrojnë dhe do të na dëgjojnë, do t’u flasim për disa minuta. Por nëse është e nevojshme, ne jemi, gjithashtu, të gatshëm për ta bërë po atë prezantim në një formë të përmbledhur, duke u marrë vetëm një apo dy minuta kohë. Si e bëjmë këtë? Ne kemi në mendje pikën apo pikat kyçe, si dhe materialin më të rëndësishëm që nevojitet në mbështetje të tyre. Ne kemi në mendje edhe informacione të tjera me rëndësi dytësore, që mund të përdoren për ta zgjeruar trajtimin, por ne dimë se kur e kërkon situata, mund t’ia dalim dhe pa to. E njëjta procedurë mund të ndiqet kur prezantojmë një fjalim nga podiumi.

²⁸ Shpesh, për një orator është e dobishme të bëjë një shënim anash fjalimit, për të treguar se sa material duhet të ketë trajtuar kur të ketë kaluar gjysma e kohës, ose nëse është një fjalim më i gjatë, mund të ketë dëshirë ta ndajë në katër pjesë. Më pas, kur t’i kalojë ato shënime për kohën që ka bërë në skemën e tij, duhet të shohë orën për të parë se ku ndodhet me respektimin e tyre. Nëse po e kalon kohën, ky është momenti për të filluar heqjen e materialit të rëndësisë dytësore, në vend se të presë deri në minutën e fundit dhe ta thotë nxitimthi përfundimin, duke shkatërruar kështu efektshmërinë e tij. Megjithatë, është shumë shpërqendruese nëse një orator i referohet vazhdimisht orës ose e bën këtë në një mënyrë që bie shumë në sy, apo nëse i thotë auditorit se po i mbaron koha, kështu që i duhet ta kalojë shpejt e shpejt materialin. Kjo është diçka që duhet bërë në mënyrë të natyrshme dhe pa e shqetësuar auditorin.

²⁹ Arritja e kohëmatjes së përgjithshme të duhur, kërkon që hyrja të ketë gjatësi të përshtatshme, që secila prej pikave kyçe të zhvillohet në proporcionin e duhur dhe që të lihet kohë e mjaftueshme për përfundimin. Nuk është diçka që duhet marrë në konsideratë, thjesht kur e sheh se po të kalon koha. Nëse për kohëmatjen kujdesesh që në fillim, rezultati do të jetë një prezantim i proporcionuar mirë.

[Pyetjet]

1-3. Si mund ta bësh përfundimin të lidhur me temën e fjalimit?

4-9. Përse përfundimi duhet t’u tregojë dëgjuesve çfarë duhet të bëjnë?

10-14. Jep sugjerime në lidhje me gjatësinë e një përfundimi.

15-18. Çfarë rezulton nëse kohëmatjes nuk i kushtohet vëmendje e kujdesshme?

19, 20. Përse kohëmatja është veçanërisht e rëndësishme në mbledhjet e shërbimit dhe në programet e kongreseve?

21-24. Trego shkurtimisht disa prej problemeve që kanë të bëjnë me kohëmatjen dhe shkaqet e tyre.

25-29. Si mund të sigurohet një person se fjalimi i tij do të mbahet brenda kohës së caktuar?