Nyoshimbe An’Anyu Oma lo Okambelo wa la Dikila wa Kɔlɔ

¹ “Enda, ana weko ushasha uma li [Jehowa, NW].” (Usam. 127:⁠3) Ambutshi, wanɛ wakalongola oshasha ɔsɔ w’oshinga a wolo oma le Jehowa, wekɔ l’ɔkɛndɛ w’ɔngɛnɔngɛnɔ, wa mbodia, kokɛ ndo shimbela an’awɔ, koyanga mbele ɔkɛndɛ akɔ wekɔ wotsho. Ɛnyɛlɔ, onde nyambotɔsaki tɛdikɔ tshɛ t’ɔlɔlɔ la ntondo dia shimbɛ an’anyu wa totshitshɛ oma l’okaloyelo a dikila oka? Woho akɔna wayotsha an’anyu lam’ayowolanga mbakaloya dikila na? Nyambosawolaka l’atei a nkumbo lo kɛnɛ kayonyokoka ntsha naka dikambo dia wanyandja di’endana la mbakaloya dikila diambotomba?

² Naka nyu pombaka nɔngɔsɔla nkumbo kanyu dia akambo wa ngasɔ, kete dui sɔ hatonga kiɔkɔ ya lonyangu kana ya panɛ asolo l’olongo ohanɛhanɛ. Nyu hanyotokoka kanyiya di’akambo tshɛ wa shashimoya wa lo lɔsɛnɔ ndo ndjalɔngɔsɔla la ntondo; koko lo wedi okina, ambutshi, nyu kokaka sala efula la ntondo dia shimbɛ an’anyu oma l’okaloyelo a dikila. Naka nyu minya yimba l’ɛkɛndɛ ɛsɔ, kete ɔn’anyu mbeyaka ndjokaloyama dikila lam’awosakɛwɔ. Ko kakɔna kahombanyu sala na?

³ Ohomba wa Dietawɔ dia Nge: Ekɔ ohomba ndjashikikɛ ɔlɔlɔ lo dikambo dia dietawɔ dianyu nyamɛ lo kɛnɛ k’endana l’ɔlɛmbɛ wa Nzambi lo dikambo dia dikila. Onde nyu mbetshaka an’anyu dia monga l’okitanyiya le Jehowa lo dikambo sɔ, oko awaetshanyu ɛlɛmbɛ ande lo kɛnɛ k’endana l’akambo wa losembwe, wa lɔkɛwɔ, wa tshikala lomange ndo awui akina wa lo lɔsɛnɔ oka? Saki yanyu mbɔtɔnɛka l’ɔlɛmbɛ wakasha Nzambi lo Euhwelu k’Elembe 12:​23, wata ɔnɛ: “Dikambu otoi, kanyewo, tanyolekaki dikila?” Divɛsa 25 ekɔ lo kotsha ɔnɛ: “Tanyudilekake, mbayunyuyalaka la ongenongeno, ndu nyu ndu an’anyu lam’atshanyu akambu w’usimbwi lu ashu wa [Jehowa, NW].” Onganga ɔmɔtshi mbeyaka shikikɛ ɔnɛ naka nde kamba la dikila kete ɔn’anyu latata hemɔ kalangana; kema kɔlɔ dia nyu la an’anyu ndjashikikɛ ɔlɔlɔ dia tona dikila, la ntondo ka dikambo dia wanyandja nyokomɛ, ndo mɛna ɔnɛ ndeka dimɛna monga la diokanelo di’ɔlɔlɔ la Jehowa lo dihole dia nanya ɔlɛmbɛ wa Nzambi la kanyi ya nyomotaloya lɔsɛnɔ l’ɔna. Dikoka dia kondja ɔlɔlɔ a Nzambi wa kakianɛ ndo lɔsɛnɔ la pondjo lo nshi yayaye diekɔ lo wâle!

⁴ Aha la tamu, Ɛmɛnyi wa Jehowa mbɔsaka lɔsɛnɔ la nɛmɔ di’efula. Vɔ hawokombola mvɔ. Vɔ nangaka sɛna dia tombolaka Jehowa ndo salaka lolango lande. Ɔsɔ ekɔ ɔkɔkɔ ɔmɔtshi wɔtɔwɔ lo pitadi ndo wasakɛwɔ an’awɔ. Vɔ nɔmbaka enganga dia mbasakɛ ndo lam’atoweyaka dia enganga akɔ sakaka tena efula la dikila, vɔ tɔlɔmbaka dia sakemɛ l’ekimanyielo k’osakelo wadiya dikila diɔamɛ. Weoho efula wa saka aha la dikila wekɔ. Enganga waya tomanyi kambaka la weoho akɔ. Osakelo w’aha mbidja dikila kema dui di’ɔsɛmɔ; koko ekɔ osakelo ndo yoho yasungana dia sho mbidja yimba lɔkɔ, koyanga tojurnalɛ t’enganga mɛnyaka ngasɔ. Nunu ko nunu di’enganga l’andja w’otondo wekɔ lo kimanɛ kâmɛ laso ndo tosakɛka lo yoho ya dimɛna efula aha la kamba la dikila, koyanga mbele mbala mɔtshi eke wolo dia tana enganga wangɛnangɛna sakɛ ana w’Ɛmɛnyi lo yoho y’aha kamba la dikila.

⁵ Nyoyange Onganga Wetawɔ Kamba Kâmɛ Lanyu: Sakɛ ɛkɔnyi ekɔ kiɔkɔ y’ekiyanu efula le enganga. Etena kâlɔmbanyu dia vɔ sakɛ an’anyu aha la kamba la dikila, kɛsɔ mbelaka paka okakatanu. Enganga ɛmɔtshi mbetawɔka sakɛ epalanga lo nɛmiya kɛnɛ kalangawɔ lo dikambo dia dikila, lam’ayondɛna dikatshi diakake ɔkɔnyi lohita ate: lambotona vɔ kaloyami dikila. Woho akɔ wâmɛ mbele, ondo amɔtshi wayetawɔ sakɛ ana w’akɛnda wɛnya ɔnɛ wambotshunda lomba, nɛ dia koyanga tuminadi mbeyaka dia ana w’akɛnda wɛnama oko wambotshunda lomba wekɔ la lotshungɔ la sɔna woho w’osakelo wahombawɔ sakemɛ. (Enda lo Tshoto y’Etangelo ya Mam’ɛkɔngɔ la Tange 15, 1991, lɛkɛ 16 la 17 (lo Falase), yalembetshiya akɔna ɔsama oko ɔna lambotshunda lomba.) Koko, enganga kokaka tona sakɛ ana, djekoleko ana w’ashashi, naka hawowasha dikimɔ dia mbakawoya dikila. Lo mɛtɛ, naka wayeta enganga efula dia ndjosakɛ ɔna, kete tɔtɔi toto mbayɛna ɔlɔlɔ saka aha la kamba la dikila oyadi kakɔna tshɛ kayotomba. Lo ndjela akambo w’ekanga ndo wa toshushi, efula k’enganga hawetawɔ saka aha la dikila. Koyanga mbediɔ ɔsɔku, enganga efula mbetawɔka dia sakɛ ana w’Ɛmɛnyi wa Jehowa lo sala kɛnɛ tshɛ kakowɔ sala dia nɛmiya kiongamu yaso lo kɛnɛ k’endana la dikila.

⁶ Oko wambotodioka, kakɔna kayonyotsha naka oyangelo anyu wa tana onganga w’ɔlɔlɔ dikambo dia ɔn’anyu, ambonyokonya le onganga ɔmɔtshi wakakambe kâmɛ l’Ɛmɛnyi wa Jehowa ndo akasakɛ Ɛmɛnyi ekina aha la kamba la dikila, koko nde mbɔsaka dia ɔlɛmbɛ hawote dia nyoshikikɛ ntondo ɔnɛ hatokamba la dikila na? Oko okodiotshamaka, nde ambonyoshikikɛ dia ndoko dikambo dia kɔlɔ diayotomba mbala kɛnɛ. Nyu mbeyaka ndjokana dia kanyi shɔ yamboleka ɔlɔlɔ. Lo dikambo dia ngasɔ, nyu mbeyaka ndjokumiya ɔnɛ: tôtshike asake woho wokondosakaka. Koko, nyôlembetshiya hwe ɔnɛ: koyanga mbambotokosha lotshungɔ la sakɛ ɔn’aso, hatokosha lotshungɔ la mbokaloya dikila. Lam’ayonyosala ngasɔ, nyayokotsha ɔkɛndɛ anyu aha l’anto ndjonyɔsa oko amɔnyɔdi w’ɛlɛmbɛ lo menda yɛdikɔ yɔshinyu.

⁷ Mɛtɛ, naka nyayotana yoho mɔtshi y’osakelo yakoka mbudiya dikila diɔamɛ, yele hotokonya lo wâle wa ndjetawɔ dikila, kete kanyɔsɔnɛ mboka koleki ɔlɔlɔ. Ayonga ɔlɔlɔ nyu ntsha la weolo anyu tshɛ dia tana onganga kana ɔnɛ latana epaso aha la kaloya dikila oko akina. Woho woleki ɔlɔlɔ dia ndjashimbɛ ele tɔshi tɛdikɔ la ntondo. La ntondo, nyosale la weolo anyu tshɛ dia nyu tana onganga walanga kamba lanyu kâmɛ. Naka kokaka, tanyelɛke enganga kana ntshɔ lo pitadi yahawaleke nanga kamba kâmɛ lanyu.

⁸ Lo wedja ɛmɔtshi, paka woho wayofutama akuta wa lopitadi mbakoka shikikɛ kana wayokaloya ɔkɔnyi dikila kana bu. Lɛnɛ ele ambutshi wambɔsaka tɛdikɔ ta naka wambotata hemɔ ko tshunda di’elɛwɔ oshimbi wa mpokoso mbasakɛ, kana naka ambutshi wekɔ l’akuta wakokawɔ mbelɛ onganga walangawɔ vɔamɛ, kete ana hawotosakemɛ oma le enganga kana ɛfɛlɛmɛ watona kamba kâmɛ l’ambutshi. Mbeya oma lo nkumbo kakɔna kotumbi ɔkɔnyi kokaka monga la shɛngiya lo woho wayowaɔsa enganga kana pitadi. Woho akɔ wâmɛ mbele, tena efula onganga kana lopitadi mbetawɔka dia sɛkɔla ɔna lo dihole dikina lam’ɛnawɔ dia ambutshi kokaka futa akuta w’osakelo. Lo wedi okina, nyu wa mama, nyombake alemba anyu ɔlɔlɔ, djekoleko lam’enyu la waemi! Kɛsɔ mbayokitshakitsha wâle wa mbota apɛpɛ w’ana ndo ekakatanu watongaka la weoho wa waemi wa ngasɔ, nɛ dia nshi nyɛ waya la mbekelo ka kawoya apɛpɛ w’ana dikila lam’awasakɛwɔ.

⁹ Esangɔ ɛmɔtshi enganga tonyangaka ɔnɛ Ɛmɛnyi wa Jehowa ndjotaka dia hawolange dikila paka aya k’ɛngɛnɔ. Dikambo sɔ hadiokoke salema nto pondjo. Le ambutshi wele Ɛmɛnyi wa Jehowa, ɔtɔi ɔmɔtshi wa dikambo wahombawɔ sala ntondo lam’atshɔwɔ lo lopitadi kana le onganga ɔmɔtshi ele dia sawola lande lo kɛnɛ k’endana la kiongamu yawɔ lo dikambo dia dikila. Naka ekɔ ohomba sala epaso, nyombole dia nyu tasawodi kâmɛ la ɔnɛ lakana tɛdi k’oshishi. Ondo onganga watana mbeyaka nyokimanyiya lo dikambo sɔ. Nyale l’ɔlɔlɔ tshɛ lo dikatshi diɛnya toho t’esakelo tetawɔma. Nyekɔ la lotshungɔ la nimola kɛnɛ tshɛ kɛnanyu nyate hasungana. Dia nyu minya okandokando tshɛ wele lanyu, nyofunde lo dikatshi diakɔ ɔnɛ, oma lo ɔkɔkɔ weso andjashi Nzambi ndo oko wɛnya akambo w’ekanga, hatolange ndo hatetawɔ kaloya dikila, oyadi kakɔna tshɛ kayotomba.

¹⁰ Ekimanyielo Kasha Ɔlɔngɔswamelo wa Jehowa: Tɛdikɔ takɔna takɔshi ɔlɔngɔswamelo wa Jehowa dia nyokimanyiya dia nyu shimbɛ an’anyu oma l’okaloyelo a dikila na? Ɔlɔngɔswamelo akɔ wakɔshi tɛdikɔ efula. La Société akatondja artikɛlɛ efula dia sho mbeya toho tatshawɔ dia mbudiya dikila ndo esakelo w’aha la mbidja dikila. Nyakeke biukubuku yata ɔnɛ: Comment le sang peut-il vous sauver la vie? ndo ekanda ekina watɛkɛta dikambo sɔ. Lo wedi okina, anangɛso ndo akadiyɛso wa lo etshumanelo kanyu mbeyaka nyokimanyiya ndo nyosukɛ efula. Naka londjo lambotomba, kete dikumanyi mbeyaka mɛna ɔlɔlɔ dia namaka ɔkɔnyi wonya tshɛ lo lopitadi kâmɛ l’ombutshi ande ɔmɔtshi kana owotɔ ande wa ka suke. Esangɔ efula vɔ ndjokawoyaka ɔkɔnyi dikila lam’ɛna onganga ate nkumbo kana ewɔtɔ ande hawolame l’otsho.

¹¹ Kɔmite 25 ya diɔtɔnwɛlɔ la wa pitadi tanemaka lo esomba woleki weke lo Zaïre [Burundi ndo Congo lɔkɔ]. Etshumanelo tshɛ kakatanyema la kɔmite kɛmɔtshi kotongami l’anangɛso wambolowanyemaka lo woho wa lânde wakoka mbisha ekimanyielo. Naka ohomba wekɔ, nyɛnane lawɔ l’ekimanyielo ka dikumanyi. Tonyowaetake naka ekɔ tokambokambo ta totshitshɛ, ko naka nyu mɛnaka dia ekakatanu wa wolo mbeyaka ndjotomba, kete tanyotshimbatshimbake dia mbaeta. Tena efula anangɛso asɔ mbeyaka mbuta kombo y’enganga walanga kamba laso kâmɛ ndo mbisha enganga akɔ tokanyi lo esakelo wadiya dikila diɔamɛ wakokawɔ saka. Lɛnɛ amonga ohomba ndo naka kokaka, anangɛso asɔ ndjalɔngɔsɔlaka dia vɔ ndjâla lawɔ ndo vɔ kimanyiyaka akanga w’ɔkɔnyi l’eyangelo ɛsɔ tshɛ.

¹² Woho wa Mbekama la Ntondo Kana wa Sala Naka Dikambo Diakɔ Diambokoma la Tuminadi: Kayonyosala naka onganga ɔmɔtshi kana lopitadi oyanga dia kondja mukanda wa dikimɔ oma le lɛɛta dia kawoya ɔn’anyu dikila na? Onde lâsɔ nyayokalɛ anya nyate ewo ambokomɛ? Kema! Mbala mɔtshi nyakakoke sala kɛnɛ kakoka dia mbewɔ okawoyelo a dikila. Ekɔ ɔlɔlɔ ndjalɔngɔsɔla ntondo ka dikambo dia ngasɔ diatatombe. Ko kakɔna kakokanyu sala na?

¹³ Nyayoyatɛkɛtɛ dimɛna naka nyu shihodiaka ɛlɛmbɛ ɛmɔtshi wa lɛɛta wahomba ndjela pitadi ndo toshushi lo weoho w’akambo wa ngasɔ. Ɔtɔi ɔmɔtshi a l’atei w’ɛlɛmbɛ ɛsɔ w’ohomba efula ele ambutshi kema la lowandji la lâdiko dia vɔ mbetawɔ kana tona osakelo wahomba an’awɔ sakemɛ. Koyanga mbele epalanga wekɔ la lotshungɔ la mbetawɔ kana tona osakelo awɔ vɔamɛ, ambutshi kema la lotshungɔ dia tona osakelo wɛnama ɔnɛ ekɔ ohomba dia ɔn’awɔ kalangana, koyanga mbatonawɔ oma lo mbetawɔ kawɔ k’akambo w’ɔtɛmwɛlɔ awɔ.

¹⁴ Ɔlɛmbɛ ɔsɔ tomba oma lo yɛdikɔ yakɔsama lo 1944 oma le Tuminadi ta lâdiko ta l’Etats-Unis, ɔlɛmbɛ akɔ mbutaka ɔnɛ: “Ambutshi wekɔ la lotshungɔ dia vɔ shisha sɛnɔ yawɔ oko amvwedi. Koko vɔ bu la lotshungɔ dia fundɛ an’awɔ ɔnɛ wayale amvwedi naka wambokoma la ntondo ka woho wâmɛ a dikambo etena kele ana watakumi l’ɛnɔnyi wa vɔamɛ sala ɔsɔnwɛlɔ.” Okiyanu akɔ wa ntondo ɔsɔ w’endana la ki ka demba ndo ɔngɛnɔngɛnɔ w’ɔna ambodjama ɛlɔ kɛnɛ l’atei w’ɛlɛmbɛ dikambo dia shimbɛ ana w’akɛnda. Ɛlɛmbɛ ɛsɔ, wahomba ndɔshana la dikambo dia ɛhɛnyɔhɛnyɔ w’alemba w’ana, wekɔ nto l’oyango wa mbashimbɛ oma lo osakelo wa kɔlɔ.

¹⁵ Ambutshi w’Akristo hawotone dia shimbɛ ana oma lo ɛhɛnyɔhɛnyɔ wa lo demba kana oma lo wendjodi w’ambutshi amɔtshi. Koko ɛlɛmbɛ washimbɛ ana oma lo wendjodi ndo oma lo yɛdikɔ yakɔsama oma le Tuminadi ta lâdiko ta l’Etats-Unis takatatshi la diko kambemaka tena efula lo yoho ya kɔlɔ lo menda woho wasalawɔ lo kɛnɛ k’endana l’ana w’Ɛmɛnyi wa Jehowa. Dikambo kona? Ambutshi wele Ɛmɛnyi wa Jehowa bu l’oyango wa konya an’awɔ “amvwedi.” Nɛ dia naka ngasɔ, dikambo kona diatshɔwɔ lawɔ ntondo la lopitadi na? Lo woho wotshikitanyi, ambutshi wele Akristo mbetawɔka sakɛ an’awɔ l’otema ɔtɔi. Vɔ mbalangaka ndo kombolaka mbawaɛna l’alemba a wolo. Koko, vɔ kanaka dia Nzambi akawasha ɔkɛndɛ wa sɔnɔla osakelo woleki ɔlɔlɔ lo dikambo dia an’awɔ. Vɔ nangaka dia hemɔ y’an’awɔ sakemɛ aha la mbakaloya dikila. Aha paka osakelo wadiya dikila diɔamɛ oto mboleki ɔlɔlɔ ndo mbakimanyiya ɔkɔnyi oleki okaloyelo a dikila, koko, kɛnɛ koleki ohomba, ko vɔ mbishaka an’awɔ diaaso dia vɔ pomɔ lokolo l’ɔlɔ lo asho wa Jehowa Nzambi, Ɔnɛ lakasha lɔsɛnɔ.

¹⁶ Koyanga mbele osakelo w’aha kamba la dikila wekɔ la wahɔ efula, enganga efula ndo ase olimu wele l’ɔkɛndɛ wa shimbɛ ana w’akɛnda mbɔsaka esakelo wa kamba la dikila oko wɛnɛ woleki salema wele ohomba, kana woleki ohomba efula di’onto mbika lo tena dimɔtshi. Lâsɔ ekakatanu mbeyaka tomba lam’atona ambutshi wele Ɛmɛnyi wa Jehowa dia kaloya dikila oko akawemɛ tɛdikɔ. Lo yoho yakɔ yâmɛ, enganga hawokoke sakɛ ana aha la dikimɔ dia ambutshi lo ndjela kɛnɛ kata Ɛlɛmbɛ. Dia tshimbwɛ lokanyi l’ambutshi oko atonawɔ kamba la dikila, tokomaka dia enganga kana ɛfɛlɛmɛ nɔmba dikimɔ di’oma le shushi mɔtshi oko diokanelo. Yɛdikɔ ya ngasɔ y’oma le shushi mbeyaka kondjama oma le ase olimu wele l’ɔkɛndɛ wa shimbɛ ana w’akɛnda, oma l’enganga kana ɛnɔmbɔdi wa pitadi wasala paka l’oyango wa shimbɛ ɔna l’osakelo wafɔnyawɔ ɔfɔnyafɔnya ɔnɛ ekɔ dimɛna.a

¹⁷ Tena efula, mikanda washa dikimɔ dia kamba la dikila kondjamaka esadi eto aha l’ambutshi mbeya kana vɔ ndjeyaka la shashimoya. Enganga, ɛnɔmbɔdi wa pitadi kana ase olimu wele l’ɔkɛndɛ wa shimbɛ ana w’akɛnda tokolonganyaka ɔnɛ: sho tosalaka esadi esadi ngasɔ naka osakelo ɔmɔtshi a wanyandja ambotomba ko ekɔ ɔlɛmbɛ ɔmɔtshi w’enganga wele etena bu ka mbewoya ambutshi ɔlɔlɔ kɛnɛ keta. Koko mbala efula, lam’akawawambola, enganga wakasuya dia mɛtɛ ndoko dikambo dia wanyandja diakonge ndo wakalɔmbɛ mukanda oma le shushi “paka di’ɔnɛ kana ayoyonga” ohomba wa kaloya dikila. Lam’ele nyu mbele l’ɔkɛndɛ wa kokɛ ɔn’anyu, nyu nyekɔ wonya tshɛ la lotshungɔ la mbeya kɛnɛ katsha enganga, ɛnɔmbɔdi wa pitadi kana ase olimu wele l’ɔkɛndɛ wa shimbɛ ana w’akɛnda lo dikambo dia ɔn’anyu. Lo ndjela ɔlɛmbɛ, vɔ pombaka nyotɛ kɛnɛ tshɛ kasalawɔ dia vɔ kondja mukanda oma le shushi, woho wa ndo nyu tosamba la ntondo kande.

¹⁸ Ewo k’akambo wa lɛɛta asɔ mɛnyaka ohomba wa nyanga onganga wetawɔ kamba kâmɛ lanyu. Nyokane lande ndo, kâmɛ l’ekimanyielo k’ase kɔmite ka diɔtɔnwɛlɔ la wa pitadi, nyôkimanyiya dia nde nyanga yoho mɔtshi ya saka aha la kaloya dikila yosungani la ngandji kokanyu ɔn’anyu, kana nyutshu la ɔn’anyu le onganga okina, kana lo lopitadi lakokawɔ tosakɛ woho walanganyu. Koko, naka nyekɔ lo mɛna di’oko onganga, ɔnɔmbɔdi wa lopitadi, kana ose olimu wele l’ɔkɛndɛ wa shimbɛ ana w’akɛnda woyanga nɔmba dui oma le shushi, nyu pombaka mumbola esadi dia kana kɛsɔ mbalangawɔ ntsha. Esangɔ efula, dikambo sɔ salemaka lo telefɔnɛ, lo oshɛshɛ. Naka wakatatshi ntondo dia ntshɔ lo tuminadi, nyɔtɛtɛ dia vɔ nyewoya dia nyu kondja diaaso dia mbutɛ shushi kɛnɛ kakananyu lo dikambo diakɔ. (Tok. 18:17) Ko naka nyu bu l’etena, nyombole Bilɔ ka la Société k’endana l’olembetshiyelo w’akambo wa pitadi, kana Bilɔ ka lo Betɛlɛ katosambaka enongo oma lo tshimbo y’onto ɔmɔtshi l’ose kɔmite ka diɔtɔnwɛlɔ la wa pitadi latanema lo ngelo kenyu dia Bilɔ ka la Société kasamba enongo mbesa dikambo diakɔ.

¹⁹ Naka wambonyelɛ lo tuminadi nɛ dia nyambotona kawoya dikila, lokanyi l’onganga, lata dia dikila ekɔ ohomba di’ɔna mbika mbeyaka mbeta la ntondo. Mbala efula, shushi yaheye ndoko dui l’akambo w’ekanga, ayosuya onganga. Dikambo sɔ salemaka nto naka ambutshi hawodja mbeya kana haweye ka tɛkɛta dimɛna, ndo onganga mbeyaka, aha la nde manyema, mɛnya woho wetawɔnde ɔnɛ: “pombaka” kawoya dikila. Sambo k’onyɔ ɔtɔi ka ngasɔ hakimanyiya dia mbeya akɔna ata mɛtɛ. Mɛtɛ, lam’asuya onganga ɔmɔtshi ɔnɛ paka kaloya dikila ko ɔna mbika, ekɔ kanyi y’onto ndamɛmɛ ndo aha tena tshɛ mbatokaka ɔna. Mbala efula, lam’ata onganga ɔmɔtshi ɔnɛ di’ɔna mbika paka mbokaloya dikila, onganga okina latosakaka weoho a hemɔ shɔ aha la kaloya dikila ayota ɔnɛ: dikila bu ohomba di’ɔna mbika.

²⁰ Naka shushi ambonyombola la bonde kahanyalange kawoya ɔna dikila dia “mboshimbɛ” okonde ayonyokadimola na? Ko bango, ondo nyu mbeyaka sokoyama dia mbolembetshiya mbetawɔ kanyu lo eolwelo ndo mbuta ɔnɛ nyu mbetawɔka dia mɛtɛ Nzambi ayolola ɔn’anyu kânga nde mbovwe. Koko, okadimwelo wa ngasɔ keketshaka shushi, layakiyanya dikambo dia ɔna mboka dimɛna, lo nde mbuta ɔnɛ nyekɔ tetawɔ etawɔ ndo nde pombaka mbekama l’atei dia shimbɛ ɔn’anyu.

²¹ Toshushi pombaka mboka dia kânga nyekɔ lo tona dikila oma lo mbetawɔ kanyu k’akambo w’ɔtɛmwɛlɔ, nyu hanyotone dia ɔn’anyu sakemɛ. Shushi pombaka mboka dia nyu kema ambutshi wendjola awui kana dimu di’anto, koko ambutshi wele la ngandji, walanga dia an’awɔ sakemɛ mbenyu. Ele nyu hanyetawɔ di’ɔnɛ dikila kokaka shimbɛ ɔna oma lo wâle wa nyɔi kana oma l’ekakatanu wa dikila oko akanawɔ, djekoleko lam’ele esakelo ekina wekɔ wadiya dikila diɔamɛ wele bu la wâle wa ngasɔ.

²² Lo ndjela woho wayoyala akambo, nyu kokaka nembetshiya dia onganga ɔtɔi oto mbakɛnyi dia ekɔ ohomba kawoya dikila, koko enganga wekɔ la toho tokina totshikitanyi ta saka, ndo nyekɔ lo nɔmba dia kana kokaka nyanga onganga okina wayetawɔ sakɛ ɔn’anyu aha la kamba la dikila lo ndjela esakelo ɛmɔtshi wambekɔnɛ efula. Ondo mbeyaka ndjâla lâsɔ ko nyamboshilaka kondja onganga wetawɔ sakɛ ɔn’anyu aha la kaloya dikila oma l’ekimanyielo ka kɔmite ka diɔtɔnwɛlɔ la wa pitadi, onganga wakoka nembetshiya ɔlɔlɔ, kânga lo telefɔnɛ. Aha la tamu, kɔmite ya diɔtɔnwɛlɔ la wa pitadi kokaka mbisha shushi, kana onganga walɔmba dia tuminadi sambola dikambo diakɔ, artikɛlɛ wɔsami oma lo abuku w’akambo w’ekanga wɛnya woho wokoki shila pâ kele la an’anyu aha la kaloya dikila.

²³ Tena efula, shushi yalɔmbawɔ dia nde toma mukanda wa dikimɔ esadi esadi, hokana yimba efula dia wâle waya oma l’okaloyelo a dikila, oko SIDA, epatitɛ ndo hemɔ kina efula. Nyu mbeyaka mbohola shushi wâle ɛsɔ ndo mbewoya dia, oko wenyu ambutshi w’Akristo, nyu mbɔsaka okaloyelo a dikila di’onto okina, l’oyango wa kokɛ lɔsɛnɔ, oko nyambosekola ɛlɛmbɛ wa Nzambi ndo kawoya ɔn’anyu dikila la wolo ekɔ dui di’esehe. Nyu la ɔn’anyu (naka nde aya l’ɛnɔnyi wa nde monga la dietawɔ diande hita) mbeyaka nembetshiya dia kanyi ya mbokaloya dikila la wolo ekɔ wɔnɔnyi efula le nyu ndo nyɔlɔmbɛ shushi la tshete di’aha nde pika dikila, koko atome dui dia vɔ tetemala l’osakelo wadiya dikila diɔamɛ.

²⁴ Naka nyambɔtɛkɛta dimɛna, kete toshushi tayohotɔ kanyi kina l’ɔlɔlɔ tshɛ, mbuta ate wayosukɛ kanyi yanyu​—⁠nyu ambutshi. Toshushi hawotonga nto la kanyi ya vɔ mbisha dikimɔ dia kawoya dikila. Toshushi tohangwɛka onganga la wolo tshɛ lo dionga diande dia kaloya dikila, wɔlɔmba mbala mɔtshi dia nde tokosaka lo yoho yadiya dikila diɔamɛ, kana wakasha ambutshi diaaso dia vɔ nyanga enganga ekina wayosaka aha la dikila.

²⁵ Naka nyekɔ la ntondo k’onto lalanga dia kawoya dikila la wolo, nyoshike ekolo, tanyɔlɛmbake lo dietawɔ dianyu. Tena efula, toshushi (ndo enganga) tombolaka ambutshi dia kana vɔ nangaka “mbasha” ɔkɛndɛ wa kawoya dikila wakanyiya ɔnɛ kana dikambo sɔ diayɔngɛnyangɛnya etema w’ambutshi. Koko, anto w’endana la dikambo sɔ pombaka mboka hwe lo timba tawɔ dia nyu, ambutshi, nyu pombaka tetemala ntsha kɛnɛ kakokanyu ntsha dia shimba okaloyelo a dikila. Ɔsɔ ele ɔkɛndɛ wakanyosha Nzambi. Ɔkɛndɛ akɔ hakoke mbishama le onto okina.

²⁶ Nyu pombaka mangemɛka dia mbutɛ enganga la toshushi hwe ndo mbaetawoya lande na katonanyu kaloya dikila. Naka toshushi tambota ɔnɛ paka kaloya dikila, kânga mbamonyodja weolo anyu tshɛ, nyotetemale sɛngasɛnga onganga di’aha nde kaloya dikila, ndo nyɔtɛtɛ dia nde saka lo yoho yadiya dikila diɔamɛ. Nyotetemale mbɛnya dia nde sɛdingola ɔlɔlɔ akambo wofundami lo tojurunalɛ t’akambo w’ekanga ndo mumbola kanyi y’enganga wetawɔ nyu mbawaeta dia vɔ ndjosaka aha la kaloya dikila. Mbala efula, onganga ɔmɔtshi wakakeketsha otema akatombe oma lo luudu l’epaso ata l’ofunu tshɛ ɔnɛ: hakaloyisha dikila. Ɔnkɔnɛ, koyanga shushi ambofunda mukanda wa mbisha dikimɔ, tanyohekɔke pondjo, oyadi kakɔna kayotomba!​—⁠Enda lo Tshoto y’Etangelo ya Mam’ɛkɔngɔ la Tange 15, 1991 (lo Falase), “Wembola w’Oma le Ambadi.”

²⁷ Nyohɔke ɛtɛkɛta wa Yeso ɛnɛ: “Keli nyewo antu ne dia vo wayunyukimo lu dumbwelu . . . Vo wayunyotola la ntundu ka embuledi la ka khumi ya dikanga dia dikambu diami, dia nyu ndjala emenyi la ntundu kawo ndu k’asi wedja.” Yeso akakotsha nto ɔnɛ: nyuma k’ekila ayotokimanyiya dia tohola kɛnɛ kasungana ndo kele ohomba mbuta, dia tosukɛ l’akambo wa ngasɔ.​—⁠Mat. 10:​16-20.

²⁸ “One latulungaka diui atuhumoka lukulu l’olo. La one latekamaka [Jehowa, NW] eli l’ongenongeno.” (Tuk. 16:20) Ambutshi, nyoyalɔngɔsɔlɛ ɔlɔlɔ dia shimbɛ ɔn’anyu oma lo mindo ka lo nyuma koye oma lo okaloyelo a dikila. (Tok. 23:⁠3) Ana nyetawɔ wetshelo wanyosha ambutshi anyu lo akambo asɔ ndo nyowaombe l’otema. Nkumbo kanyu tshɛ ‘nyoyashikikɛ di’aha ndɛ dikila, dia nyu pomɔ lokolo l’ɔlɔ’ oma l’ɔtshɔkɔ wa Jehowa ndo mbetawɔma le nde!​—⁠Eoh. 12:​23-25.

[Footnote]