Sawo dia shashimoya

OHƆSA dia wɛ akalɔngɔsɔdi sawo diayɛ dimɛna. Akatanyi awui w’ohomba efula. Akâlɔngi dimɛna ndo wɛ koka disha la lolimi l’ɔsɛlɔ. Onde sawo diayɛ diayonga l’etombelo w’amɛna, naka ampokami ayɛ hawoyodja yambalo tshɛ le yɛ, kana wohokamɛka awui amɔtshi ato nɛ dia mbala la mbala yimba yawɔ yekɔ lo mbekɔ l’awui akina? Naka vɔ wekɔ l’okakatanu dia koyela dimɛna, onde lâsɔ wɛ ayokoka mɛtɛ minanda etema awɔ?

Kakɔna kakoka monga lo kiɔkɔ ya dui sɔ na? Awui efula koka monga lo kiɔkɔ ya dui diakɔ. Mbala efula, dui sɔ salemaka naka onto hongi l’akoka wa mbisha sawo sɔ lo yoho ya shashimoya. Mbut’ate ɔtɛkɛtshi mbokaka sso wonya tshɛ lo nɔtɛ yande, kana ndekaka nyanga dia ndjala la kiɔmi yamboleka. Koko ekakatanu ɛsɔ mendanaka mɛtɛ la yoho yakalɔngɔsɔmi sawo.

Naka wɛ ayomɛ ntondo funda oseka dui tshɛ dia lo sawo diayɛ lo dikatshi, ko oma lâsɔ wɛ ndjɔsa dikatshi sɔ oko ekongelo, kete wɛ ayɛna dia ekɔ wolo wɛ disha lo yoho ya shashimoya. Lande na na? Nɛ dia wɛ akasɔnyi tɔtɛkɛta shikaa tahomba kamba layɛ. Oyadi wɛ ayokamba l’ekongelo kele l’awui angana ato dia mbisha sawo diayɛ, wɛ ayohembaka dia mbohɔ tɔtɛkɛta takayasɔnɛ dia kamba latɔ. Naka wɛ ambofunda awui lofunda, kete wɛ ayona dia paka mbadia woho wakayafundji, ɔtɛkɛta ayonga la kiɔmi y’efula ndo ayonga wolo wɛ tɛkɛta woho wokoyɔtɛkɛtaka nshi tshɛ. Dui sɔ diayɛnama lo yoho yayoyosha sawo diayɛ.

Lo dihole dia funda oseka vuiwui tshɛ ya lo sawo diayɛ, hemba kamba l’awui anɛ: (1) Sɔna lokanyi loleki ohomba ndo awui woleki ohomba wayokamba layɛ dia mɔmbɔla lokanyi lɔsɔ loleki ohomba la lo sawo diayɛ. Lo sawo dia mondo, awui ahende woleki ohomba mbeyaka koka. Lo sawo di’otale, wɛ koka kamba l’awui anɛi kana atanu. (2) L’ɛse ka dui tshɛ dioleki ohomba, funda avɛsa, bɛnyɛlɔ ndo tokanyi t’ohomba tayokamba layɛ. (3) Kanyiya woho wayoyɔtshiya sawo. Wɛ koka kânga funda ɔnɔngɔ ɔtɔi kana ehende lofunda. Lɔngɔsɔla nto ɛtɛkɛta ayɛ wa ndjihelo.

Ekɔ ohomba efula vusola sawo diayɛ. Koko tonake dia vusola sawo diayɛ tshɛkɛta lo tshɛkɛta l’oyango wa dikimɛ l’ɔtɛ. Lo sawo dia la shashimoya, pombaka mbidja yimba lo tokanyi tayɔmbɔma, koko aha lo tɔtɛkɛta. Paka wɛ vusola tokanyi edja ndo tɔ tambɔlɔngama dimɛna lo yimba yayɛ. Naka wɛ nɔnga awui wa lo sawo diayɛ l’ɔnɔngɔ ndo dikongɛ dimɛna, kete wɛ hatonga la pâ, ndo tokanyi tayokoyɛka esadi eto ndo aha l’okakatanu lam’atɛkɛtayɛ.

Enda ɛlɔlɔ wayoyokondja. Ɔlɔlɔ ɔmɔtshi w’oma lo sawo dia shashimoya ele, diɔ diayokokimanyiya dia tɛkɛta lo yoho ya wɔdu yele anto efula wayonga suke dia mbetawɔ awui akɔ. Wɛ ayodisha la wangasanu tshɛ ndo ampokami ayɛ wayodingɛnangɛna.

Yoho ya tɛkɛta nyɛ kokimanyiyaka dia mendaka ampokami ayɛ ndo mbeya sawola la wɔ. Naka wɛ hende nɔtɛ yayɛ wonya tshɛ, kete ampokami ayɛ wayɛna dia wɛ manyamanyaka sawo diayɛ ndo dia wɛ mbetawɔka kɛnɛ katayɛ l’otema ɔtɔi. Eelo, yoho ya sawo nyɛ nɔmbaka ɔtɛkɛtshi dia disha la wangasanu tshɛ, oko onto lasawola l’anto ndo l’otema ɔtɔi.

Ndo nto, sawo dia la shashimoya mbishaka onto diaaso dia sala etshikitanu ɛmɔtshi. Awui wa lɔkɔ hawɔlɔngama lo yoho yele heyama ndo woho wa tshikitanya yema. Ohɔsa dia l’etatelo ka lushi layoyosha sawo diayɛ ko dikambo dimɔtshi dia diambo diɔtɔnɛ la sawo diakɔ diambotomba. Kema ayosungana tɛkɛta dikambo diakɔ lo sawo diayɛ? Kana etena keyɛ lo tɛkɛta ko wɛ ambɛna dia akɛnda efula wâkɔtɔ kalasa wekɔ l’atei w’ampokami ayɛ. Kema ayonga dimɛna wɛ tshikitanya bɛnyɛlɔ diayɛ l’oyango wa mbâkimanyiya dia ndo vɔ lawɔ shihodia dimɛna shɛngiya yele l’awui asɔ lo nsɛnɔ yawɔ?

Ɔlɔlɔ okina w’oma lo sawo dia la shashimoya ele diɔ keketshaka wɔɔngɔ w’ɔtɛkɛtshi. Naka ampokami ayɛ ngɛnangɛnaka ndo mbetawɔka kɛnɛ katayɛ, kete wɛ ayonga la wangasanu w’efula ndo ayonyomofudja tokanyi kana nyomovusola awui amɔtshi dia ndeka tɔtɔmiya. Naka wɛ ambɛna di’ampokami hawoyoleka mbidja yimba, kete ona dia nyomolomialomia nsaki kawɔ lo dihole dia wɛ tetemala la tɛkɛta tsho la ntondo k’anto wele timba tawɔ taya lam’akina.

Wâle wahombayɛ mbewɔ. Wɛ la dia mbeya dia ndo sawo dia shashimoya mbele la wâle ɛmɔtshi. Ɔmɔtshi l’atei awɔ ele olelo wa wenya. Naka wɛ kotsha tokanyi efula wonya watayasha sawo diayɛ, kete wɛ ayɔlɛ wenya. Wɛ koka ndɔshana la dikambo sɔ, naka wɛ mbidja djembetelo l’ekongelo kayɛ dia mbeya minitɛ ngana yayɔsa etenyi tshɛ ka sawo diayɛ. Oma lâsɔ, ko wɛ sala la wolo dia nɛnya ekongelo kɛsɔ.

Wâle okina, djekoleko le atɛkɛtshi wa tomanamana, ele vɔ ndekaka ndjaɛkɛ le wɔ vamɛ. Lam’ele wambekɛ tɛkɛtaka la ntondo k’anto, amɔtshi koka mɛna dia bu wolo vɔ tshumanya tokanyi tɔmɔtshi esadi esadi ndo shidiya sawo la wonya wahombama. Koko okitshakitsha ndo lowando lele laso lo woho weso lo mbisha lonya l’ekongelo ka wetshelo kele Jehowa ndamɛ mbele Ombetsha wa Woke pombaka totshutshuya dia nɔmbaka Jehowa ekimanyielo ndo ndjalɔngɔsɔla dimɛna mbala tshɛ katoshawɔ sawo.​—Is. 30:20; Romo 12:6-8.

Okakatanu wa woke wele l’atɛkɛtshi efula wahatakome tomanamana lo kɛnɛ kendana la sawo dia la shashimoya ele vɔ koka mbohɛ kɛnɛ kalangawɔ mbuta. Tɛnake dikambo sɔ diakoshimba dia wɛ pama woho wa wɛ koma ɔtɛkɛtshi wa dimɛna. Yalɔngɔsɔla dimɛna ndo lɔmba Jehowa dia nde kokimanyiya la nyuma kande.​—Joa. 14:26.

Atɛkɛtshi akina mbokaka wolo mbisha sawo dia la shashimoya nɛ dia vɔ ndjakiyanyaka efula lo weho wa tɔtɛkɛta tayokamba lawɔ. Lo mɛtɛ, sawo dia la shashimoya koka monga ko bu la tɔtɛkɛta ta lɔsɔna kana la gramatika ka dimɛna ka woho wonga lo sawo dia ladia, koko diɔ koka mbishama lo yoho ya dimɛna efula oko onto lasawola l’anto. Anto ndekaka monga suke dia mbetawɔ tokanyi tɔmbwama l’ɛtɛkɛta wokawɔ aha l’okakatanu ndo lo ditelo dia wɔdu. Naka wɛ ndjalɔngɔsɔla dimɛna, kete ɛtɛkɛta wasungana wayokoyɛka vamɛ, aha nɛ dia wɛ akakime l’ɔtɛ, koko nɛ dia wɛ akavusola tokanyi takɔ dimɛna. Ndo naka wɛ kambaka l’ɛtɛkɛta w’ɔlɔlɔ l’asawo ayɛ wa lushi la lushi, kete ngasɔ mbayoyɔtɛkɛtaka kânga etena keyɛ lo lɔyɛnga.

Weho wa nɔtɛ yahomba kamba layɛ. L’edjedja ka wonya ndo naka wɛ ayohembaka, kete wɛ ayoyokoka mbeya mɔndja awui wa l’ekongelo kayɛ lo sala dia dui tshɛ dioleki ohomba dia lo sawo diayɛ monga paka la yema y’ɛtɛkɛta tshitshɛ. Wɛ koka funda awui asɔ tshɛ kamɛ nd’avɛsa wayokamba layɛ lo yɛtshi ya dikatshi ya tshitshɛ yele kema wolo wɛ mboka sso lɔkɔ. L’esambishelo, mbala efula wɛ ayonga l’ohomba wa kimɛ ekongelo kɛmɔtshi ka wɔdu l’ɔtɛ. Naka wɛ akasale eyangelo dia tokamba l’awui akɔ lo wendelo w’oyoyo, kete wɛ koka funda yema y’awui tshitshɛ lo kiatshi yakokɛ mbidja l’atei wa Bible. Kana wɛ koka kamba la ekongelo kɛmɔtshi k’oma lo “Awui wa lo Bible wa Sawolaka l’Anto” kana awui wa lo Comment raisonner à partir des Écritures ? dia wɛ tɔkɛtshanya l’onto.

Koko, naka wakakosha tenyi efula dia lo losanganya dia nɔmbɔla lo mingu ngana tsho, ondo mbidja ndo asawo wa lo sɛkɛ, kete wɛ koka monga l’ohomba wa funda nɔtɛ efula. Lande na na? Dia wɛ mbohɔ awui wendana l’etenyi tshɛ la ntondo ka wɛ mbisha asawo asɔ. Kânga l’asawo wa ngasɔ, naka wɛ ndeka ndjasha lo nɔtɛ yakayafundji, lo mbokaka sso lɔkɔ suke l’ɔnɔngɔ tshɛ, kete wɛ hatokondja ɛlɔlɔ waya oma lo sawo dia la shashimoya. Naka wɛ ayokamba la nɔtɛ efula, kete dja djembetelo lo nɔtɛ yakɔ woho wa wɛ kamba paka la tɔtɛkɛta ndo l’avɛsa angana ato wosuke sawo diayɛ.

Kânga mbele woshelo wa sawo oma le ɔtɛkɛtshi ɔmɔtshi wa manamana la dia monga mbala efula oko onto ladisha la shashimoya, ekɔ nto ɔlɔlɔ kamba la toho tokina ta woshelo wa sawo. L’ɛtɛkɛta wa mbɔtwɛlɔ ndo wa ndjihelo, lɛnɛ alɔmbama dia mendaka ampokami ndo kamba l’ɛtɛkɛta w’eshika ndo mbatɛkɛta dimɛna, naka ɔtɛkɛtshi kimɛ ditelo dimɔtshi lo yimba, kete ayonga dimɛna efula. Naka wɛ ayokamba l’awui amɔtshi, toshifidi, awui wakate anto, kana avɛsa, kete ayonga ɔlɔlɔ mbadia awui akɔ ladia dia mbasha wotsho.

Naka anto akina wambɔlɔmba olembetshiyelo ɔmɔtshi. Mbala efula anto tɔlɔmbaka dia sho mbalembetshiya awui wendana la mbetawɔ kaso aha la sho tayalɔngɔsɔdi la ntondo. Dui sɔ koka tomba etena kadja onto ɔmɔtshi wekamu wonya wosambishaso. Dui sɔ koka tomba nto etena kasawolaso l’ewotɔ aso, lo dihole di’olimu kana la kalasa. Ewandji wa lɛɛta koka tɔlɔmba dia sho mbalembetshiya awui wendana la mbetawɔ kaso kana yoho yaso ya lɔsɛnɔ. Afundelo tokeketshaka ɔnɛ: ‘Nyongake nshi tshɛ suke dia nyu mbeya lama wa nkaloya dui le onto tshɛ lanyombola, dia elongamelo kele l’etema anyu. Koko, nyotshe dikambo sɔ la memakana ndo la dilɛmiyɛlɔ di’efula.’​—1 Pet. 3:15.

Enda nganɛ wakakadimola Petero nde la Paulo ase Tuminadi ta Lâdiko ta la Juda, oko wofundami dui sɔ lo Etsha 4:19, 20. Lo ditelo dihende to, vɔ wakalembetshiya yɛdikɔ yawɔ. Vɔ wakasale dui sɔ lo yoho yaki ɔlɔlɔ le ampokami awɔ, lo mɛnya dia dikambo sɔ diakakomɛ apɔstɔlɔ diakendanaka ndo la tominadi takɔ. L’ɔkɔngɔ diko, wakayɔsɔngwɛka Stɛfano awui wa kashi, ndo wakɔtɔlɛ paka la ntondo ka tominadi takɔ tamɛ. Adia Etsha 7:2-53 dia mɛna woho wakandâkadimola la dihonga tshɛ aha la nde tayalɔngɔsɔdi la ntondo. Ngande wakandakongɛ awui wakandakadimola? Nde akɛnya awui wakete lo nshi y’edjedja lo ndjela woho wakawayahɔnaka. Lam’akandɛnyi ɔnɛ kokaka, nde akatatɛ mbika epole ɔsɛkɛ lo dionga di’ɔtɔmbɔkwɛlɔ diaki la wodja w’Isariyɛlɛ. L’ekomelo, nde akɛnya di’ase Tuminadi ta Lâdiko tɔsɔ waki la dionga dia woho akɔ wamɛ nɛ dia wakadiakisha Ɔna Nzambi.

Naka wambokɔlɔmba la shashimoya dia nembetshiya awui wendana la mbetawɔ kayɛ, kakɔna kakoka kokimanyiya dia wɛ mbalembetshiyatɔ dimɛna? Okoya Nehemiya lakalɔmbɛ l’etei k’otema la ntondo ka nde kadimola Nkumekanga Aratashasha lo wombola wakandawoke. (Neh. 2:4) Oma lâsɔ, ko wɛ sala esadi eto ekongelo kɛmɔtshi ka lo yimba ka kɛnɛ kayangayɛ kadimola. Wɛ koka nɔnga awui yoho nyɛ: (1) Sɔna dui ɔtɔi kana awui ahende wayoyodja l’olembetshiyelo ayɛ (wɛ koka sɔna awui wele lo dibuku Comment raisonner à partir des Écritures). (2) Sɔna avɛsa wayokamba layɛ dia sukɛ tokanyi takɔ. (3) Kongɛ woho wahombayɛ mumɛ l’olembetshiyelo ayɛ, woho wakoka ɔnɛ lokombodi kohokamɛ dimɛna. Oma lâsɔ, ko wɛ tatɛ tɛkɛta.

Etena keyɛ la wɔma, onde wɛ koka mbohɔ kɛnɛ kahombayɛ sala? Yeso akatɛ ambeki ande ate: “Tanyuyakananyaki dia wuhu akona wayunyoteketa kana dia aui akona wayunyuta. Ne dia lu unya uku, wayunyusha aui wa nyu mvuta. Ne dia aha nyu mbayoteketa, keli Nyuma ka Shenyu kayunyoteketsha.” (Mat. 10:19, 20) Dui sɔ halembetshiya dia wɛ ‘ayɔtɛkɛta ɛtɛkɛta wa lomba’ oko lo dihindo, l’ɛnyɛlɔ k’Akristo wa lo ntambe ka ntondo. (1 Kor. 12:8) Koko naka mbala la mbala wɛ kondjaka wetshelo washa Jehowa ekambi ande l’etshumanelo k’Akristo, kete nyuma k’ekila kayokohola awui weyɛ l’ohomba dia mbatɛkɛta etena kahombama.​—Is. 50:4.

Aha la tâmu, sawo dia la shashimoya koka monga l’etombelo w’amɛna. Naka wɛ pembaka sala ngasɔ mbala la mbala etena kalɔngɔsɔlayɛ asawo wa l’etshumanelo, kete wɛ hatoka wɔma mbisha sawo dia la shashimoya. Tokake wɔma. Mbeka dia tɛkɛta lo shashimoya ayokokimanyiya dia wɛ monga manamana l’olimu w’esambishelo. Naka wɛ ekɔ la diɛsɛ dia mbisha asawo l’etshumanelo, kete wɛ koka kotola yambalo y’ampokami ndo minanda etema awɔ.