TSHAPITA 4
“Jehowa . . . ekɔ la nkudu k’efula”
1, 2. Akambo akɔna wa diambo wakɛnyi Elidja, ndo akambo akɔna wa diambo wakandɛnyi lam’akinde lo mbɔtwɛlɔ ka woko ɔmɔtshi wa lo Dikona dia Hɔrɛbɛ?
ELIDJA akashile la mɛna akambo wa diambo ntondo. Nde akɛnyi angwangwa wawɛmbɛ mbo ya ndɛ mbala hiende lo lushi lam’akinde lo dihole dia woshamu. Nde akɛnyi woho waki diangɔ dihende diaki la shima ndo l’esɔ koshila l’edja tshɛ kaki ndjala ka kasha. Nde akɛnyi ndo woho wakakadimola Nzambi lo dɔmbɛlɔ diande dimɔtshi lo poloya dja oma l’olongo. (1 Nkumi ya dikanga, tshapita 17, 18) Koko, kɛnɛ kakandɛnyi mbala kɛsɔ aki akambo wahandatɛnaka ndooko lushi.
2 Lam’akandakototala lo mbɔtwɛlɔ ka woko ɔmɔtshi wa lo Dikona dia Hɔrɛbɛ, nde akɛnyi akambo wa diambo weho la weho. Ntondotondo lɔpɛpɛ. Ɔsɔ akahombe monga lɔpɛpɛ la wolo ndo laki la londjo la mamba nɛ dia lɔ lakâtaka akona ndo lakahandjolaka ave. Oma laasɔ ko didimu dia nkɛtɛ, diakatondja welo wa weke w’oma lo laalo la nkɛtɛ la laadiko. L’ekomelo aki dja yele Elidja akoke laladi la mamba etena kakayete.—1 Nkumi ya dikanga 19:8-12.
3. Akambo wakɛnyi Elidja waki ɛnamelo ka dionga diakɔna diaki Nzambi, ndo lende akɔkasɔ mɛna tolembetelo ta dionga sɔ?
3 Akambo asɔ tshɛ wakɛnyi Elidja wakɛnyaka dikambo diamɛ: vɔ waki ɛnamelo ka wolo w’efula waki Jehowa Nzambi. Ɛlɔ kɛnɛ, sho bu l’ohomba wa mɛna ahindo dia mbeya wolo ɔsɔ. Vɔ mɛnamaka suke la so. Bible mbutaka dia diangɔ diakatongama toshaka tolembetelo ta “wolo ande wa pondjo ndo woho wende Nzambi.” (Rɔmɔ 1:20) Ohokanyiya angadimu wa wolo ndo akungola wa mvula ngembe, ɛnamelo ka diambo ka dihela di’ashi dia wolo, woke woke w’olongo woludi la tɔɔtɔ washa ndo yimba tshimba! Onde diangɔ sɔ hadiokɛnya wolo wele la Nzambi? Koko, ɛlɔ kɛnɛ anto efula haweye wolo ɔsɔ wele la Nzambi. Ndo paka anto yema tshitshɛ tsho mbawohotɔ dimɛna. Oshihodielo wa dionga sɔ diaki Nzambi toshaka ɛkɔkɔ efula wa sho ndeka ndjasukanya la Jehowa. Diakɔ diele, l’etenyi kɛnɛ totsha mbeka wolo waki Jehowa waheyama mbɛdika.
“Nyolonge, Jehowa akatetaka laawɔ”
Dionga diaki Jehowa di’ohomba efula
4, 5. a) Diɔtɔnganelo diakɔna diele lam’asa lokombo la Jehowa la wolo kana nkundu kande? b) Lande na kasunganadiɔ dia Jehowa nkamba l’ɛnyɛlɔ ka ngɔmbɛ dia mɛnya wolo ande?
4 Ndooko lɛdimi la Jehowa lo wolo. Jɛrɛmiya 10:6 mbutaka ɔnɛ: “Jehowa le, ndooko onto lele oko wɛ. Wɛ ekɔ woke, lokombo layɛ lekɔ woke ndo wolo.” Lembetɛ dia wolo, kana nkudu ka Jehowa kakatanyema la lokombo lande. Tohɛke dia lokombo lɔsɔ nembetshiyaka: “Nde salaka dia ndjaala.” Kakɔna kasha Jehowa akoka wa ndjaala kɛnɛ tshɛ kalangande ndjaala na? Ntondotondo, ekɔ wolo ande. Eelo, dikoka diele la Jehowa dia nsala akambo kana dia nkotsha kɛnɛ kalangande bu l’elelo. Laasɔ, wolo ekɔ dionga dimɔtshi dia Jehowa di’ohomba efula.
5 Oko weyande dia hatokokaki pondjo shihodia woke woke wa wolo ande, Jehowa kambaka la bɛnyɛlɔ woho wa tokimanyiya dia sho mbeya wolo ande. Oko wakatadiɛnyi, nde kambaka la ngɔmbɛ dia mɛnya wolo ande. (Ɛzɛkiyɛlɛ 1:4-10) Kɛsɔ koka mɛtɛ nɛ dia ngɔmbɛ ekɔ nyama ka woke ndo kele la nkudu efula, oyadi kaanga nyɛ yalongawɔ. Paka lo pai kana ndooko lushi lakahomanaka ose Palestine la lo nshi yakafundamaka Bible la nyama kekina kakaleke ngɔmbɛ lokalo. Koko vɔ wakeyaka woho ɔmɔtshi wa ngɔmbɛ wele ndjaka ndo wɔma kienda kakawelɛka ngɔmbɛ k’okonda kana aurochs ndo woho wa nyama kɛsɔ aya bu nto nshi nyɛ. (Jɔbɔ 39:9-12) Nkumekanga ka la Rɔmɔ Jules César akatɛkɛta lo dikambo dia nyama kɛsɔ ate ‘tɔ kaki nyama ka lokalo efula ndo la lowango la mamba’ kaanga mbele ndjɔvu kileka woke. Ohokanyiya woho wotoyoyaɔsa oko ɛngɔ ka tshitshɛ ndo ka wɔdu la ntondo k’etongami ka ngasɔ!
6. Lande na kele Jehowa ndamɛ oto mbelamɛ “Kanga-Wolo-Tshɛ”?
6 Woho akɔ waamɛ mbele onto ekɔ tshitshɛ ndo wɔdu la ntondo ka Jehowa Nzambi ka wolo, ɔnɛ lele lo washo ande, wedja woleki wolo wekɔ oko lɔsɛkɛ la ditshu laadiko dia kilɔ. (Isaya 40:15) Jehowa ndjatshikitanyaka la ditongami tshɛ, lo woho wende la wolo waha l’elelo, nɛ dia ndamɛ oto mbelamɛ “Kanga-Wolo-Tshɛ.”a (Ɛnyɛlɔ 15:3) Jehowa ekɔ la “wolo ande ndo nkudu . . . ka diambo efula.” (Isaya 40:26) Oko wende Kiɔkɔ yahomaki ndo yafukɔfukɔ wolo, nde bu l’ohomba wa nkudu k’oma lo dihole dikina, nɛ dia “wolo wekɔ waki Nzambi.” (Osambo 62:11) Ko lo toho takɔna takamba Jehowa la wolo ande?
Woho wakamba Jehowa la wolo ande
7. Nyuma ka Nzambi kɛdikɛdi na, ndo tɔtɛkɛta t’oma l’ɛtɛkɛta w’edjedja wakafundama Bible mbishaka kanyi yakɔna?
7 Nyuma k’ekila ndjaka oma le Jehowa lo yoho yahashilaki pondjo. Tɔ kekɔ wolo waki Nzambi wɛnama l’etsha, kana lo ndjela Etatelo 1:2, tɔ kɛkɔ wolo waki Nzambi “wakamba olimu.” Tɔtɛkɛta ta lo Hɛbɛru ndo ta lo Grɛkɛ k’edjedja takakadimɔma ɔnɛ “nyuma” kadimɔmaka l’ahole akina ɔnɛ, “lɔhɛlɛlɛ,” “lowe” ndo “lɔpɛpɛ.” Lo ndjela afundji w’adiksiɔnɛrɛ, tɔtɛkɛta ta l’ɛtɛkɛta w’edjedja takawakambe la tɔ tɔsɔ mbishaka kanyi ya wolo ɔmɔtshi wahɛnama la washo wakamba olimu. Oko wele lɔhɛlɛlɛ, nyuma ka Nzambi hɛnama la washo aso, koko kaanga mbahɛnama nyuma kɛsɔ tɔ kekɔ l’etombelo wa mɛtɛ ndo wɛnama.
8. Lo toho takɔna ta didjidji telamɛ nyuma ka Nzambi lo Bible, ndo ngande wele wɛdikelo ɔsɔ sunganaka mɛtɛ?
8 Lam’ele nyuma k’ekila koka kamba weho w’elimu waheyama mbuta, Jehowa kambaka la tɔ dia kotsha kɛnɛ tshɛ kalangande. Diakɔ diele Bible tɛkɛtaka lo yoho ya didjidji dikambo dia nyuma ka Nzambi ɔnɛ, “lohita” lande, “lonya [lande] la wolo kana lonya [lande] losembwe tɔɔ.” (Luka 11:20; Eohwelo k’Ɛlɛmbɛ 5:15; Osambo 8:3) Oko wakoka onto kamba la lonya dia sala elimu tshɛ walɔmba lokalo ndo yewo, mbele ndo Nzambi kambaka la nyuma kande dia kotsha asangwelo ande tshɛ, oyadi dia tonga yangɔ ya tshitshɛ efula yelɛwɔ atomɛ, mbatola Ndjale ka Beela l’ahende kana dia mbisha Akristo wa lo ntambe ka ntondo dikoka dia tɛkɛta l’ɛtɛkɛta w’angɛndangɛnda.
9. Ngande wele woke woke wa lowandji la Jehowa?
9 Jehowa kambaka la wolo ande nto oma lo lowandji lande oko wende Owandji w’andja w’otondo. Ohokanyiya dia wɛ ekɔ owandji laadiko dia miliyɔ la miliyɔ y’anto wele la timba ndo wetawɔ dia kitanyiya awui ayɛ. Jehowa ekɔ la lowandji la ngasɔ. Nde ekɔ l’anto wokambɛ wele mbala la mbala Afundelo mbaɛdikaka l’alembe. (Osambo 68:11; 110:3) Lo mbaɛdika la andjelo, anto wekɔ ditongami dia wɔdu efula. Ohokanyiya dikambo nɛ: etena kakaye alembe w’ase Asuriya dia ndjɔlɔsha ekambi waki Nzambi, ondjelo ɔtɔi akadiake asɔlayi w’ase Asuriya 185000 l’otsho waamɛ! (2 Nkumi ya dikanga 19:35) Andjelo waki Nzambi wekɔ ditongami diele la “nkudu ka wolo.”—Osambo 103:19, 20.
10. a) Lande na kelamɛ Kanga-Wolo-Tshɛ ɔnɛ Jehowa kanga lolembelembe? b) Etongami kakɔna koleki nkudu l’atei wa ditongami tshɛ diaki Jehowa?
10 Andjelo wekɔ angana? Lo ɛnɛlɔ kɛmɔtshi, omvutshi Danyɛlɛ akɛnyi l’olongo ndekana miliyɔ 100 ya ditongami dia lo nyuma la ntondo ka kiti ka diolelo kaki Jehowa, koko ndooko kɛnya dia nde akɛnyi andjelo tshɛ. (Danyɛlɛ 7:10) Ɔnkɔnɛ, lofulo la andjelo tshɛ mbeyaka monga nkama ya miliyɔ. Titrɛ ka Jehowa kanga lolembelembe mɛnyaka dihole dia laadiko dia nkudu efula diele la Nzambi oko wende Kɔmanda k’ɔlɔngɔswamelo wa woke wa andjelo wele la wolo efula. Ɔnande la ngandji lele “enondo wa diangɔ tshɛ diakatongama” mbakandadje laadiko wa ditongami dia lo nyuma sɔ tshɛ. (Kɔlɔsayi 1:15) Oko wende owandji wa andjelo tshɛ, asarafu, ndo akɛruba, Yeso mbele etongami kaki Jehowa koleki nkudu tshɛ.
11, 12. a) Ngande wɛnama nkudu k’ɔtɛkɛta wa Nzambi? b) Kakɔna kakate Yeso dia mɛnya woke woke wa wolo wa Jehowa?
11 Jehowa kambaka la wolo ande lo yoho kina nto. Hɛbɛru 4:12 mbutaka ɔnɛ: “Ɔtɛkɛta wa Nzambi wekɔ la lɔsɛnɔ ndo la wolo.” Onde wɛ ambɛnaka nkudu ka laande kele l’Ɔtɛkɛta wa Nzambi kana ka losango lele lo Bible lakafundama oma lo wolo wa nyuma kande? Ɔtɛkɛta akɔ koka tokeketsha, keketsha mbetawɔ kaso ndo tokimanyiya dia shamɛ nsala etshikitanu wa weke. Ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ akahɛmɔla asekande ambetawudi lo kɛnɛ kendana l’anto waki la lɔkɛwɔ la mindo efula. Oma laasɔ nde akawaohola ate: “Ngasɔ mbaki amɔtshi wa l’atei anyu.” (1 Kɔrɛtɔ 6:9-11) Eelo, nkudu ka “ɔtɛkɛta wa Nzambi” kaki la shɛngiya le wɔ ndo akaakimanyiya dia ntshikitanya lɔkɛwɔ lawɔ.
12 Jehowa ekɔ la wolo wa mamba ndo nde kambaka lawɔ lo toho t’amɛna efula tele ndooko kakoka memɛ wolo akɔ. Yeso akate ate: “Le Nzambi, akambo tshɛ kokaka salema.” (Mateo 19:26) L’eyango akɔna wakamba Jehowa la wolo ande na?
Wolo wele l’oyango
13, 14. a) Lande na kakokaso mbuta dia Jehowa bu kiɔkɔ ya wolo ɔmɔtshi wahɛyama ɔtɛ l’ekolo? b) Lo toho takɔna takamba Jehowa la wolo ande?
13 Ndooko nkudu kakoka sɛmanɛ la nyuma ka Jehowa; ndo Jehowa kema wolo ɔmɔtshi waheyama ɔtɛ l’ekolo, kana kiɔkɔ mɔtshi y’anyanya ya nkudu. Nde ekɔ tshondo ya Nzambi ka mɛtɛ keya nɔmbɔla wolo ande dimɛna. Ko l’oyango akɔna wakambande lawɔ na?
14 Oko wayotodiɛna otsha la ntondo, Nzambi kambaka la wolo ande dia tonga, nanya, kokɛ, ndo nɔngɔsɔla, lo tshena pe dia kotsha kɛnɛ tshɛ kalɔmba asangwelo ande wa kokele. (Isaya 46:10) Tokomaka dia Jehowa kamba la wolo ande dia mɛnya awui amɔtshi w’ohomba wendana la lonto ndo l’ɛlɛmbɛ ande. Koko nde ndeka kamba la wolo ande dia kotsha lolango lande: dia nkidia lokombo lande oma lo tshimbo ya Diolelo dia Mɛsiya, lo mɛnya dia yoho yande ya nɔmbɔla mboleki dimɛna. Ndooko ɛngɔ kana onto lakoka nshimba okotshamelo wa sangwelo sɔ.
15. L’oyango akɔna wakamba Jehowa la wolo ande lo wahɔ w’ekambi ande, ndo ngande wakɛnama dikambo sɔ le Elidja?
15 Jehowa kambaka nto la wolo ande lo wahɔ w’anto. Tende kɛnɛ kofundami lo 2 Ɛkɔndɔ 16:9: “Washo wa Jehowa watendaka lo nkɛtɛ dia mɛnya wolo ande lo wahɔ wa wanɛ wele etema awɔ tshɛ wekɔ le nde.” Kɛnɛ kakakomɛ Elidja lo lɔsɛnɔ lande kakatatɛkɛtshi l’etatelo shikikɛka dikambo sɔ. Lande na kakawɛnya Jehowa wolo ande lo yoho ya diambo shɔ na? Jezabɛlɛ ya wadi aki Nkum’ekanga la kɔlɔ akatshibe dia paka ndjaka Elidja. Omvutshi ɔsɔ akatalawɔka dia kokɛ lɔsɛnɔ lande. Oko wakinde ndamɛ, la wɔma, ndo wakandakɔmɔ otema, nde akɛnyi dia olimu wakandakambe aki anyanya. Dia keketsha pami kakahandjɔ wɔɔngɔ kɛsɔ, Jehowa akawohola lo yoho yɛnama hwe dikambo dia wolo wele lande. Lɔpɛpɛ, didimu dia nkɛtɛ ndo dja akɛnya omvutshi waki la wɔma ɔsɔ dia Onto loleki wolo l’andja w’otondo aki la nde. Onde nde akahombe mboka Jezabɛlɛ wɔma lam’ele Nzambi Kanga–Wolo-Tshɛ aki lo wedi ande?—1 Nkumi ya dikanga 19:1-12.b
16. Lande na kakokaso keketshama lam’akanyiyaso wolo w’efula wele la Jehowa?
16 Kaanga mbele nshi nyɛ aya bu etena ka sala ahindo, Jehowa hatshikitana tatɛ oma ko nshi y’Elidja. (1 Kɔrɛtɔ 13:8) Oko wakinde lo nshi y’Elidja, ɛlɔ kɛnɛ nde ekɔ nshi tshɛ suke dia kamba la wolo ande dikambo dia wahɔ wa wanɛ wawoka ngandji. Kaanga mbadjasɛnde lo dihole dia lo nyuma dia laadiko efula nde bu etale la so. Wolo ande bu la elelo, ɔnkɔnɛ etale kanganyiso la nde hadje wekamu. “Jehowa ekɔ suke la wanɛ tshɛ wawelɛ.” (Osambo 145:18) Lushi lɔmɔtshi, lam’akatɛndɛka omvutshi Danyɛlɛ Jehowa dia nɔmba ekimanyielo, ondjelo ɔmɔtshi akɛnɛ lalende la ntondo ka kaanga nde shidiya dɔmbɛlɔ diande! (Danyɛlɛ 9:20-23) Ndooko kakoka shimba Jehowa dia kimanyiya ndo keketsha wanɛ wokande ngandji.—Osambo 118:6.
Onde wolo wa Nzambi toshimbaka diaha ndjasukanya la Nde?
17. Lo woho akɔna watokiya wolo wa Jehowa wɔma, koko woho akɔna wa wɔma wahatokiya wolo ɔsɔ?
17 Onde wolo wa Nzambi pombaka totsha wɔma? Sho pombaka kadimola ɔnɛ eelo kana kema. Eelo, nɛ dia dionga sɔ toshaka ɔkɔkɔ w’oshika wa mboka Nzambi wɔma ndo mbosha dilɛmiɛlɔ di’efula oko wakatatshi dikambo sɔ lo tshena pe lo tshapita y’etshi. Bible totɛka dia wɔma ɔsɔ wekɔ “etatelo ka lomba.” (Osambo 111:10) Sho koka nto kadimola ɔnɛ kema nɛ dia wolo ande hahombe tokiya wɔma wa kɔlɔ kana toshimba di’aha sho ndjasukanya la nde.
18. a) Lande na kele anto afula hawoyaɛkɛ le wanɛ wele ka nkudu? b) Ngande weyaso dia Jehowa hakoke nanyema la wolo wele lande?
18 Yɔnɛ Lord Acton akafunde lo 1887 ate: “Lowandji nanyaka onto ndo lowandji loolɛ laadiko dia tshɛ nanyaka onto lo yoho yoleki tshɛ.” Anto efula mvusolaka ɛtɛkɛta ɛsɔ mbala la mbala nɛ dia ondo vɔ mbaɔsaka oko ɛtɛkɛta wahakoke ndooko onto mbidja taamu. Ɔkɔndɔ w’ana w’anto mɛnyaka dia mbala la mbala anto wele bu kokele kambaka la nkudu kele lawɔ lo yoho ya kɔlɔ. (Ondaki 4:1; 8:9) Diakɔ diele, anto efula hawoyaɛkɛ le wanɛ wele la lowandji ndo vɔ minyaka demba suke la wɔ. Onde woho wele Jehowa la wolo waheme laadiko dia tshɛ mbolanyaka? Ndooko! Oko wakatadiɛnyi, Jehowa ekɔ ekila, nde hakoke nanyema kaanga yema. Nde tshikitana l’apami la wamato wele la nkudu l’andja ɔnɛ wa kɔlɔ. Ndooko lushi lakandakambe la wolo ande lo yoho ya kɔlɔ ndo nde hasalaki dikambo sɔ.
19, 20. a) Lo ndjela waonga akɔna akina wakamba Jehowa la wolo ande, ndo lande na kele ɔsɔ ekɔ dikambo diakeketsha? b) Lembetshiya l’ekimanyielo k’ɛnyɛlɔ woho wayakimɛ Jehowa, ndo lande na kangɛnangɛnayɛ dionga sɔ?
19 Tohɛke dia wolo kema tshɔyi ya dionga diele la Jehowa. Tateke losembwe lande, lomba lande, ndo ngandji kande. Koko hatohombe mbɔsa dia Jehowa kambaka la waonga ande lo yoho ya wolo wolo, y’epetenge wate kana oko nde kambaka lawɔ lo yoho yahawɔtɔnɛ lam’asawɔ. Koko aha ngasɔ mbediɔ. Oko wayotodiɛna lo totshapita t’otsha la ntondo, Jehowa kambaka nshi tshɛ la wolo ande lo yoho yɔtɔnɛ la losembwe, la lomba ndo la ngandji kande. Tɔsɛdingole dionga dikina diaki Nzambi diele hadioleke mɛnama le ewandji wa l’andja ɔnɛ, dionga diakɔ ko: ndjakimɛ.
20 Ohɔsa dia wɛ ambohomana l’onto ɔmɔtshi lele la wolo efula ndo dikongote diele ndjaka wɛ menda ko wɛ sakaka ndo lokomba. Koko wɛ ambɛna dia nde ekɔ onto l’ɔlɔlɔ. Nde hakambe la wolo ande ndooko yema lo yoho ya kɔlɔ, koko ekɔ nshi tshɛ suke ndo nomɔlomɔka dia kamba la wɔ dia kimanyiya ndo kokɛ anto akina, djekoleko wanɛ wele wɔdu. Wɛ mɛnaka woho woohindɛwɔ akambo koko kaanga mbende la wolo efula, nde tshikalaka ki, ekɔ la dilɛmiɛlɔ ndo ekɔ onto l’ɔlɔlɔ. Wɛ oyambola dia kana wɛ koka monga onto ɔlɔlɔ oko nde, djekoleko naka wɛ ekɔ la wolo wa woho akɔ! Kema lam’ayoyoteyaka onto ɔsɔ dimɛna dimɛna wɛ ayokotɔma dia ndjasukanya la nde? Tekɔ l’ɛkɔkɔ woleki wɛsɔ wa ndjasukanya la Jehowa Kanga-Wolo-Tshɛ. Tende kɛnɛ kata otondo wa divɛsa di’ɔsami ɔtɛ wa dui wa tshapita nyɛ: “Jehowa hoke nkɛlɛ esadi ndo ekɔ la nkudu k’efula.” (Nahuma 1:3) Jehowa kema suke dia kamba la wolo ande dia nanya anto, oyadi kaanga anto wa kɔlɔ. Nde ekɔ la memakana ndo ɔlɔlɔ. Nde ndjaɛnyaka dia nde ‘hoke kɛlɛ esadi oyadi’ kaanga vɔ kosolaka efula.—Osambo 78:37-41.
21. Lande na kayakimɛ Jehowa di’aha totshutshuya la wolo dia nsala lolango lande, ndo kɛsɔ atetshatɔ lo dikambo diande?
21 Tende yoho kina yɛnya Jehowa ndjakimɛ. Naka wɛ ekɔ la wolo waheyama mbɛdika, shi ondo wɛ koka ndjokoma lo tshutshuya anto akina dia vɔ sala akambo paka woho walangɛ? Koko, kaanga mbele Jehowa Kanga-Wolo-Tshɛ, nde hatshutshuya anto la wolo dia vɔ mbokambɛ ndo kaanga mbeyande ɔnɛ dia kondja lɔsɛnɔ la pondjo paka onto mbokambɛ, nde hatohike la wolo. Koko oma l’ɔlɔlɔ ande, nde mbishaka onto tshɛ nɛmɔ lo mbotshikɛ lotshungɔ la ndamɛ nsɔna. Nde ntɔhɛmɔlaka lo kɛnɛ kendana l’etombelo w’oma l’ɔsɔnwɛlɔ w’ɔlɔlɔ kana wa kɔlɔ, koko nde hɔshi yɛdikɔ lo dihole diaso. (Eohwelo k’Ɛlɛmbɛ 30:19, 20) Jehowa hangɛnangɛna olimu wa lotshutshuya la wolo, kana w’oma lo wɔma wa kɔlɔ wa wolo ande wa diambo. Nde ngɛnangɛnaka di’anto mbôkambɛ la lolango lawɔ ndo la ngandji.—2 Kɔrɛtɔ 9:7.
22, 23. a) Ngande weyaso dia Jehowa ngɛnangɛnaka kimɔ yema ya lowandji lande le anto akina? b) Kakɔna kayotɛna lo tshapita yayela?
22 Tende ɔkɔkɔ w’ekomelo wahatahombe nsɛna la wɔma wa kɔlɔ wa Nzambi Kanga-Wolo-Tshɛ. Anto wele la lowandji mbokaka wɔma dia kimɔ yema ya lowandji lawɔ le anto akina. Koko Jehowa ngɛnangɛnaka dia mbisha atɛmɔdi ande wa kɔlamelo yema ya lowandji lande. Nde salaka dikambo sɔ lo kimɔ etenyi ka woke ka lowandji lande l’anya w’anto akina, ɛnyɛlɔ le Ɔnande. (Mateo 28:18) Jehowa kimɔka lowandji lande nto le ekambi ande lo yoho kina. Bible mbutaka ɔnɛ: “Jehowa le, wɛ kakanga woke, wolo, olangala, lotombo ndo lɔnɛnɛ, nɛ dia ɛngɔ tshɛ kele l’olongo ndo la nkɛtɛ kayɛ mbetɔ. . . . Wolo la nkudu wekɔ lo lonya layɛ, ndo lonya layɛ mbele la akoka wa mbetɛ woke ndo mbisha ɛngɔ tshɛ wolo.”—1 Ɛkɔndɔ 29:11, 12.
23 Eelo, Jehowa ayɔngɛnangɛna dia kosha wolo. Nde mbishaka wanɛ tshɛ walanga mbokambɛ “wolo woleki wɔnɛ wokongaka l’onto.” (2 Kɔrɛtɔ 4:7) Onde wɛ hatshutshuyama dia ndjasukanya la Nzambi kele la wolo efula kɛsɔ, ndo kakamba la wolo ande lo yoho y’ɔlɔlɔ ndo yayela ɛlɛmbɛ wa laadiko ? Tayɛna lo tshapita yayela, woho wakamba Jehowa la wolo ande dia tonga.
a Tshɛkɛta ya lo Grɛkɛ yakakadimɔma ɔnɛ: “Kanga-Wolo-Tshɛ” nembetshiyaka “Omboledi waheme laadiko dia tshɛ kana Ɔnɛ lele la nkudu koleki tshɛ.”
b Bible shikikɛka dia “Jehowa komonga lo lɔpɛpɛ . . . , komonga lo didimu dia nkɛtɛ.” Otshikitanyi l’atɛmɔdi wa tonzambizambi ta kashi ta lo diangɔ diakatongama, atɛmɔdi waki Jehowa hawoyange lo nkudu yele la diangɔ diakatongama. Nde ekɔ woke efula woho wahandakoke monga l’ɛngɔ kakandatonge.—1 Nkumi ya dikanga 8:27.